Қазақстан Республикасының коммерциялық банктеріндегі ипотекалық несиенің даму болашағы және қызмет ету бағыттары

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ипотекалық компания АҚ-ы ақша нарығында ұзақ мерзімдік ресурстар тартуды жүзеге асырады және ол ақшаны банктерден халыққа баспана сатып алуға, жөндеу немесе құрылыс жұмыстарына берілген ипотекалық несиелер бойынша кері талап құқығын сатып алуға бағыттайды, сол арқылы банктерді қайта қаржыландыруды жүзеге асырады және 2-ші деңгейдегі отандық банктердің ипотекалық несиелендіру саласындағы қызмет өрісін кеңейтеді. Компанияның бағдарламасы бойынша жұмыс істей отырып, банктер ҚР-ның азаматтарына ұлттық, валютада несиелерді ұзақ мерзімге беруге мүмкіндік алды.

Тұрғын үй нарығында өз қызметін дамыта отырып, қазақстандық Ипотекалық Компания 2005 жылдың басынан-ақ оны республиканың барлық аумақтарына таратты. Компанияның аумақтық, өкілдері тұрғындарға ипотекалық несиелендірудің тәртібі мен талаптарын түсіндіріп, серіктес-банктер филиалдарының уәкіл мүшелері және өкілдерімен бірге тығыз байланыс жасайды, бұл тек қана республиканың орталығында емес, сонымен бірге Астана және Алматы қалалары сияқты Қазақстанның барлық аумағында ипотекалық несиелендірудің дамуына әсерін тигізеді.

Сарапшылардың бағалауы бойынша, жылжымайтын мүліктің құнына әр түрлі дәрежеде тәуелді банк несиесінің мөлшері 8, 7 АҚШ долларымен бағаланады, бұл банктердің несие қоржынының 37, 9% құрап, банк секторының белгілі тәуекелдікке барғанын білдіреді. Осыған байланысты экономиканы тұрақтандырудағы Компанияның «тәуекелдікке қарсы» құралдары мен тәуекелді алдын-ала жою арқылы қамтамасыз ететін рөлін көрсету қәжет. Мысалы, кепілдікте тұрған жылжымайтын мүлікті уақытылы қайта бағалау.

Қазір ипотекалық несиелендірудің бар механизмі осы процестің барлық қатысушыларының мүддесін ескереді; потенциалды қарызгерлер тұрғын үй алуға тиімді қаржыландыру алады; банктер несие ресурстарын беру есебінен пайда көреді; мемлекетте жылжымайтын мүліктің жұмыс істейтін капиталға айналу есебінен экономикалық есу пайда болады.

2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы және оны іске асырудагы қазақстандық Ипотекалық Компанияның рөлі.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі 2005-2007 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың мемлекеттік бағдарламасын әзірледі. Онда тұрғын үйлерді іске қосудың көлемі үш жылдың ішінде жалпы алаңы 12 миллион шаршы метрге жетіп, 1 шаршы метрдің бағасы республика бойынша орташа 350 АҚШ долларын құрайтыны көрсетілген.

2004 жылғы 25 мамырда ҚР Қаржы министрлігі, «Қазақстандық Ипотекалық Компания» АҚ-ы және екінші деңгейдегі банктер Қазақстан Республикасындағы 2005-2007 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойды. Ынтымақтастық туралы Меморандумға сәйкес барлық жақтар Мемлекеттік бағдарламада қарастырылған талаптарға сәйкес тұрғын үй алу үшін ипотекалық несиелендіру параметрлеріне қол жеткізуде ортак, бір пікірге келді. Ол:

сыйақы мөлшерлемесінің көлемі - жылдықтан 10% аспауы керек;
бірінші жарнаның көлемі - 10% аздан аз емес;

- несиелендіру мерзімі - 20 жылға дейін.
Мемлекеттік бағдарлама бойынша тұрғындарға берілетін ипотекалық несиеге қол жеткізуде қандай өзгерістер қабылданды? деген сауал еріксіз туындайды. Осы ретте мемлекеттік бағдарламаны тиімді іске асыру мақсатында Компания Мемлекеттік бағдарлама бойынша тұрғындарға берілетін ипотекалык, несиеге қол жеткізетін бірқатар шаралар қабылдады. Ынтымақтастық туралы Меморандум 2005 жылғы 7 шілдеде қол қойылған №7 толықтыруға сәйкес, барлық жақтар бір пікірге келді - өтініштерді қарағаны және арнайы бағдарлама бойынша банкілік қарыздар бергені үшін комиссиялық алымдардың көлемін ипотекалық несиенің соммасынан 0, 5% аз емеске азайту, ал азаматтардың төлеу қабілетін алдын-ала талдау және кеңес беруді тегін жүргізу. Сонымен, егерде бұрын ипотекалық несиені рәсімдеген кезде серіктес-банктердің комиссиялық алымдарының соммасы несие соммасынан 2%-ға дейін жетсе және одан жоғары болса, ал қазір комиссиялық алымдардың көлемі несие көлемінен 0, 5% жоғары болмайды. Қарызгердің төлеу қабілетін анықтайтын құжаттарды алдын-ала сараптау үшін төлем алмау арқылы ипотекалық, несие рәсімдеу процедурасы көп арзандады.

Одан басқа, осы уақытта қарызгер үшін сақтандыру талаптары қайта қаралды. Бұрын несие рәсімделген кезде қарызгер міндетті түрде мүлігін сақтандыруы, өзін сақтандыру, кейбір кезде азаматтық-құқықтық міндеттемесін сақтандыру қажет болған болса, бүгінгі кезде азаматтық-құқықтық міндеттемесін сақтандырудың қажеті жоқ, ал өзін сақтандыруы міндетті емес және ол қарызгердің өз еркімен жүреді. Жоғарыда аталған шаралар Қазақстан Республикасындағы азаматтардың Мемлекеттік бағдарлама бойынша ипотекалық несие ресімдеу бойынша шығындарын әлде қайта азайтады. Өзін сақтандырудың артықшылығын атап өту қажет, яғни сақтандыру кезі түскен жағдайда несиегерге соманы сақтандыру компаниясы толық өтейді. Сонымен, банклік қарыз шарты бойынша міндеттеме орындалып, ал жыл-жымайтын мүлік меншіктенушінің меншігінде қалады.

Еліміздің барлық аумағында Мемлекеттік бағдарламаның іске асуын және тұрғындардың орта айлық табысын саралауды іске асыра отырып, Компания потенциалды қарызгерлердің төлем қабілетінің талаптарын жұмсартты. Қарызгердің ай сайынғы төлеуі орта айлық табысына қарым-қатынасын белгілейтін коэффициенті 35%-дан 45%-ға өсті, ал қарызгердің жалпы ай сайынғы міндеті оның орта айлық, табысын сипаттайтын коэффициентінен 40%-дан 55%-ға кері қаралды.

Жоғарыда аталған шаралардың енгізілуі бұрын көтерілген мәселелі сауалдарды шешуге мүмкіншілік береді және ипотекалық несиені рәсімдеуді едәуір оңайлатты, бұл Мемлекеттік бағдарламаны ойдағыдай іске асырудың негізі болып шығады және көптеген адамдардың тұрғын үйге қол жеткізуін қамтамасыз етеді.

2005 жылғы 29 маусымдазғы Үкіметтің №649 қаулысымен Қазақстан Республикасындағы 2005-2007 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамыту Мемлекеттік бағдарламасының іске асыру кезіндегі облыстардың жергілікті атқару органдарының, Астана және Алматы қалаларында Қазақстан Республикасының азаматтарына тұрғын үй беру ережесіне өзгерістер мен толықтырулар енгізілді, олар тұрғын үйдің құнын белгілеу, сатып алу-сату шартын дайындау, басымдығына сәйкес тұрғын үйді іске асыру тәртібін қарастырады. Мемлекеттік бағдарламаға қатысу үшін азаматтар тұрғын үйге қатысты сұрақтар бойынша Уәкілетті жергілікті мемлекеттік органның (әрі қарай - Уәкілетті орган) құжаттарды қабылдау жөніндегі бастамасын күтуі қажет, яғни олар тұрғын үйді іске қосуды төрт ай бұрын бұқаралық, ақпарат құралдарында жариялауы қажет, сонымен бірге құжаттарды қабылдау орнын, оны қабылдауды аяқтау мерзім мәліметін таратады және екі ай ішінде жарияланған күннен бастап құжаттарды қабылдайды. Бағдарламаға қатысу үшін өтініш беруші өтінішке қоса жанүя мүшелерінің жеке басын куәландыратын анықтаманын, еңбек стажының көрсетілген жұмыс орнынан анықтаманы, сонымен қатар мемлекеттік қызметтегі стажы, (бар болса) неке қию туралы куәлігінің көшірмесін, жылжымайтын мүліктің бары немесе жоғы туралы анықтама құжаттарының көшірмелерін тіркейді. Өзгертулерді қабылдағанға дейін тізімге қосылатын құжаттарды бірінші болып тапсырған үміткер болса, ал қазір төлеу қабілетін өтейтін азаматтардың бірқалыпты тізімді қалыптастыру тәртібі белгіленді. Осы кезде тұрғын үй мәселесін іске асыру туралы шешім облыс (қалалардың, аудандардың) әкімінің басқаруымен қоғамдық ұйымдардың және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері кіретін, жергілікті атқару органдары ұйымдастырған комиссия шешімі негізінде қабылданады. Одан басқа, қол жеткізілген тұрғын үй алуға құқылы азаматтар категориясы нақты белгіленген, олар:

тең шарт кезінде жас жанүяға тұрғын үйді іске асыру тұжырымын шығарар кезде артықшылык, көп балалы өтініш берушіге беріледі;
тен, шарт кезінде мемлекеттік бюджет қаржы есебінде тұрған мемлекеттік органдар мен мекемелер қызметкерлері, әлеуметтік сферадағы мемлекеттік кәсіпорындар қызметкерлері және басқа өтініш берушілерге тұжырым шығаратын кезде артықшылық еңбек стажы көп өтініш берушіге беріледі,

-тең шарт кезінде мемлекеттік бюджет қаржы есебінен тұрған мемлекеттік органдар мен мекемелер қызметкерлері, әлеуметтік сферадағы мемлекеттік кәсіпорындар қызметкерлері және басқа өтініш берушілерге тұжырым шығаратын кезде артықшылық жұбайы осы аталған мекеменің қызметкері болса, өтініш берушіге беріледі.

Тұрғын үй бөлу туралы тұжырым шығарған кезде өтініш берушінің ағымдағы тұрмыстық, ситуациясы еске алынады, ол: тұрғын үйінің жоқтығы, тұрғын жай көлемі бір адамға шак, қанда 15 шаршы метрден аз болса, тұрғын үй жағдайын жақсарту қажеттілігі және 2004 жылдан бастап тұрғын үй мүлкін алу фактілері.

Төлеу қабілеті қарыз берушімен расталған азаматтардың өтінішінің қаралуы тұрғын үй бөлінген кезде ысырылған, төлеу қабілеті қайта расталған кезде бірінші кезекте қаралынады.

Сонымен қатар, 2005 жылғы 29 шілдедегі Үкіметтің №792 қаулысымен Астана, Алматы, Атырау қалаларынан басқа, ипотекалық несиені рәсімдеместен өз қаржысының есебінен Мемлекеттік бағдарлама бойынша салынған тұрғын үйлерді азаматтарға қол жеткізуге мүмкіншілік беруде қарастырылған.

Мемлекеттік бағдарламаны тиімді іске асыру мақсатында ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 28 маусымдағы №715 Қаулысымен оны іске асыратын іс-шаралардың жоспары бекітілген. Жоспарды орындаушылар туралы толық мәлімет, бағдарламаның іске асу мерзімі, сонымен бірге болжамды көлем және қаржыландыру көзін құрайды. Одан басқа, бағдарламаның іске асуын бақылайтын Мемлекеттік комиссия құрылды. Азаматтардың өтініші және әр аумақтың өзіндік ерекшелігі негізінде Үкімет жоғарыда аталған өзгерістерді енгізді.

Коммерциялық банктердегі несиелік операциялардың мәні және жіктелуі

Республика экономикасына салған банктердің несиелік қаражаттары 1998 ж 58 млрд. теңге, ал 1999 ж. 85, 7 млрд. теңге. яғни екі жылды косып айтсақ 107, 8 млрд. теңгеге жетті. Ал, қыска мерзімді несиелердің үлесі төмендеп. 1999 ж 59% болса, орта және ұзак мерзімді несиелердің үлесі 4% өсті. 2000 жылдың 1 наурызында бұл сандар былай өзгеріп отыр: несиелік салымдар 95, 1 млрд. теңгеге дейін өсті, олардын ішінде қысқа мерзімді несиелер 56, 1%, яғни орта және ұзак мерзімді несиелеу қарқыны күшейе түскенін байкаймыз.

Несиелік операциялардың көптеген түрлерін атап көрсетуге болады. Олар төмендегі белгілеріне катысты топтарға бөлінеді: несие алушыға байланысты; камтамасыз етілу әдісіне карай; несиелеу мерзіміне қатысты; несиелеу объектісіне; ашылатын шот түріне; қаражаттарды беру тәртібіне; несиені қайтару тәсіліне; өсімақы есептеу және төлеу тәртібіне; тәуекел дәрежесіне, т. б. байланысты.

Сонымен несиелік операцияларды жіктеудің әрбір бөлігіне тоқталып кетейік. Несиелеу объектісіне (колдану бағытына) карай біздің елімізде несиелерді: 1) максатты, яғни өндіріс процесін камтамасыз ету үшін материалды кұндылыктарды сатып алуға жұмсалатын несиелер, сауда-делдалдық операцияларды жүзеге асыру үшін алынатын несиелер, кұрылыс пен тұрғын үй сатып алуға алынған несиелер, айналым кұралдарын кұруға алынған несиелер, 2) накты мақсаты жок, яғни уакытша кажеттіліктерді канағаттандыруға алынған қаражаттар деп бөлеміз.

Дамыған елдер мен Ресей тәжірибесі көрсеткендей, нарық қатынастарының дами түсуіне байланысты несиелік салымдар құрылымында жана несиелеу объектілерінің пайда болуымен айтарлықтай өзгерістер енуі мүмкін. Ал, бұл өз кезеңінде коммерциялық банктердің ұйымдық кұрылымына әрі жалпы банк жүйесіне әсерін тигізеді.

Несиелік мәміленін субъектілеріне қатысты несиелер төмендегідей бөлінеді: а) кредиторға байланысты:

банктік ссудалар, яғни жекелеген банкпен немесе банктік консорциумдармен, бірлестіктермен берілетіп ссудалар. Мұңдай ссудаларды консорциалды несиелер деп те атайды;
банктік емес несиелік ұйымдардан берілетін ссудалар, яғни ломбардтар, несиелік кооперативтер, кұрылыс коғамдары, зейнетақы корлары, т. б. беретін несиелер;
жеке ссудалар, яғни мұндай несиелер жеке тұлғаларға беріледі;
кәсіпорындар мен ұйымдар беретін ссудалар (сауда ұйымдарының халыққа беретін төлемі, т. с. с.

б) несие алушыға байланысты:
занды тұлғаларға берілетін несиелер. Несиелеу мерзіміне байланысты:
кыска мерзімді несиелер (1 күн - 1 жыл)
орта мерзімді несиелер (1 жыл - 3-5 жыл)
ұзак мерзімді несиелер (3-5 жылдан жоғары) Бүгінгі таңда республикамызда экономикалық жағдайдың тұраксыздығына байланысты несиелердің мерзіміне карай жіктелінуі шартты сипатта ғана. Банктер несие берген кезде оларды кысқа мерзімді (1 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (1жылдан жоғары) деп бөледі. Қыска мерзімді белгілі бір мерзімге дейін (1жыл аралығында берілген) және талап еткенге дейінгі, яғни бұл несие түрінің нақты кайтару уакыты белгіленбеген және банк оны кайтаруды кез-келген уакытта талап етуі мүмкін.

Қамтамасыз етілуіне байланысты ссудалар банктік (камтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген (кепіл, кепілдік, кепілдеме, сактандыру полистері) деп бөлінеді. Банктің қамтамасыз етілген несиелерді таңдаудың негізгі себебі - бұл несие алушынын несиені уакытылы және толык мөлшерде өтей алмау салдарынан шығынға ұшырау тәуекелділігінен өзін сақтап калу. Кепіл несиенің өтелуін қамтамасыз етпесе де, тәуекелділік деңгейін төмендетеді.

Өтелу кестесіне карай ссудалар бір жолғы төлеммен өтелетін және төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар болып жіктелінеді. Бір жолғы төлеммен төленетін ерекшелігі бойынша қарыздың негізгі және өсімақы сомасы бірақ төлеммен өтеледі.

Ал, төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар төменде көрсетілген әдістермен өтелінеді:

ай сайын, тоқсан сайын, жылына бір рет, т. с. с. бірдей төлемдермен өтелінетін қарыздар;
ай сайын, тоқсан сайын, жылына бір рет, т. с. с. бірдей емес төлемдермен өтелінетін карыз.

Төлемі кейінгіге қалдырылған ссудаларды берген кезде шарттын өз күшін сақтау мерзімі аралығында қарыз сомасы бөлшек-бөлшекпен өтелінеді. Бұл қарызды өтеу тәртібі несие алушы және несие беруші үшін ыңғайлы. Банктің несиелік ресурстары босап, несие айналымы арта түседі, бұл өз кезегінде банк өтемділігін көтереді.

Ссудалар жеңілдіктері бар өтелу мен жеңілдіктері жоқ өтелу кезектері болып бөлінеді.

Өсімақы төлеу әдісіне байланысты ссудаларды келесідей жіктейді: ссуданы берген мезгілде өсімақы мөлшерін алып калу, несиенің өтелуі кезінде төленетін өсімақыны ссудалар және өсімақысы бірдей бөліктермен ай сайын, тоқсан сайын немесе жарты жылда бір рет төленіп отыратын ссудалар.

Сонымен бірге аннунитетті төлемді ссудалар, яғни қарыздың негізгі бөлігі мен өсімақы мөлшері бірақ төлеммен өтелінетін ссудалар туралы да үғым бар.

Қаражаттардың амналымдылық сипатына байланысты ссудалар келесі түрлерге бөлінеді:

а) маусымды және маусымды емес;

б) револьверді, ролловерді. Револьверді несиелердің қатарына несиелік картолар немесе овердрафт, контокорентті несие, т. б. формасында берілетін несиелер жатады. Мысалы, АҚШ-та тұтынушылық несиелер үш топка бөлінген: төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар, револьверді және біржолғы төлемді ссудалар.

Төлемі кейінгіге калдырылган несиелер бойынша негізгі карыз сомасы мен өсімакы мөлшері, белгілі бір уакыт аралығында тең бөліктермен төленеді. Бұл несиенің түрі көп жағдайда тауарды сатып алуға немесе шығындарды жабуға беріледі. Несиелік карточкалар мен овердрафт формасындағы несиелерді де бұл несиенің түріне жаткызуға болады, себебі бұл несие формаларында берілген ссудалар бойынша төлемдер ай сайын жүріп отырады.

Револьверді ссудаға қарағанда төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар қамтамасыз етілген несиелер қатарына жатады. Сонымен қатар төлемі кейінгіге қалдырылған несиелер банктік ссуданың тікелей немесе жанама несиелеу формасында берілуі мүмкін. Тікелей несиелеу кезінде банк пен несие алушы арасында несиелік шарт жасалынады. Ал, жанама несиелеу тұсында банк пен клиенттін, арасындағы несиелік қатынастарда делдалдық болуы шарт. Делдал ретінде көбінесе бөлшек ссуда саласының кәсіпорындары қатысады. Несиелік шарт бұл жағдайда клиент пен банктен кейін ссуда алатын дүкен арасында жасалады. Қазіргі кезде американдықтардың автомобиль сатып алуға берілетін ссудалық қарыздардың 60% жанама несиелеу арқылы алып отырғандығы - несиенің бұл формасының дамыған елдер экономикасында кең тарағандығының куәсі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.