Қазақ кеңес әдебиеті мен өнерінің қалыптасуы

Жоспар
Кіріспе

1 Қазақ кеңестік өнерінің дамуы
2 Ғылым мен мәдениет — майданға
3 Қазақ халқының музыкалық мәдениеті
4 Қазақ әдебиеті
5 Қазақ киносы

20-50-жылдарда репрессияларға қарамастан Қазақстан мәдениеті жетіліп, әдебиеттің дәстүрлі және драма жанрлары дами түсті. 20-жылдардың ортасына дейін Қазақстанда әуесқой театр топтары болды. Олардың ішінде ең танымал болғандары - Семей әуесқой театр тобы және Халықка білім берудің Орынбордағы қазақ институты. Институт негізінде 1926 жылы қаңтарда Қызылордада тұңғыш кәсіби қазақ театры ашылды. Онда М. Әуезов, Ж. Шанин, С. Қожамқұлов, Қ.Қуанышбаев, Қ.Жандарбеков, З.Атабаева және басқа да дарынды драматургтер, режиссерлер және артистер жұмыс істеді.

Бұл кезеңде Қазақстанның тұңғыш кәсіби суретшісі Ә.Қастеев керемет туындылар жазды. Қазақ көркемсурет өнерінің қалыптасуы мен дамуы, Қазақстан көркемсурет мектебінің өзіндік даму жолы оның есімімен байланысты. Оның шығармашылығы 20-жылдардың соңында басталды. Ол жазған көптеген акварель туындылар «Ескі және жаңа тұрмыс» деген топтама ретінде белгілі. Суретші туындыларынан ұлттық ерекшелікке, адам жанына терең үңілуге, тарихқа, халықтың салт-дәстүріне деген шынайы көзқарасы анық байқалады. Оларда сомдалатын бейне шынайылығы суретші шығармашылығының езіндік ерекшелігі. Ә.Қастеев жазған мыңнан астам картиналар мен суреттер «республиканың көркемсурет қолжазбасы» деп бекер аталмаған. Ә.Қастеев туындыларында Қазақстанның жазира даласы суретшіге тән терең лирикамен бейнеленген.

Соғысқа дейінгі кезеңде Ә.Ысмайылов, X. және К.Қожықовтар, Б.Сәрсенбаев, О.Таңсыкбаев сияқты қазақ суретшілері жұртшылыққа кеңінен танымал болды. Соғыс жылдарында Қазақстанда ұлттық көркемсурет өнерінің дамуына зор үлес қосқан Украина, Белоруссия, Ленинград және Мәскеуден келген суретшілер жұмыс істеді.
[өңдеу]
Ғылым мен мәдениет — майданға

Ұлы Отан соғысындағы жеңіске Қазақстанның мәдени қызметкерлері де үлкен үлес қосты. Ғылым және өнер адамдарының шығармашылық еңбегі майдандағы кеңестік әскерлердің ерлігімен, жұмысшылар мен колхозшылардың тылдағы даңқты істерімен қатар Ұлы Отан соғысының ерлік тарихына өзіндік жарқын із қалдырды. Бұл кезеңдегі әдебиеттің негізгі тақырыбы - патриотизм және Отанды қорғау. Жамбыл Жабаевтың «Ленинградтық өрендерім», Ә.Тәжібаевтың «Ленинград» өлеңдері, 3.Шашкин, Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаевтың шығармалары көпке белгілі болды. Бірқатар жазушылар мен ақындар қолына қару алып, Отан қорғауға соғысқа аттанды. А.Жұмағалиев, Б. Бұлқышев, В.Чугунов соғыста ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап-ақ 90-ға жуық ақындар мен жазушылар майданға кетті.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазақ кеңес әдебиеті мен өнерінің қалыптасуы
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Мында өту: шарлау, іздеу Мазмұны [жасыр]
1 Қазақ кеңестік өнерінің дамуы
2 Ғылым мен мәдениет — майданға
3 Қазақ халқының музыкалық мәдениеті
4 Қазақ әдебиеті
5 Қазақ киносы
6 Пайдаланған әдебиет

[өңдеу]
Қазақ кеңестік өнерінің дамуы

20-50-жылдарда репрессияларға қарамастан Қазақстан мәдениеті жетіліп,
әдебиеттің дәстүрлі және драма жанрлары дами түсті. 20-жылдардың ортасына
дейін Қазақстанда әуесқой театр топтары болды. Олардың ішінде ең танымал
болғандары - Семей әуесқой театр тобы және Халықка білім берудің
Орынбордағы қазақ институты. Институт негізінде 1926 жылы қаңтарда
Қызылордада тұңғыш кәсіби қазақ театры ашылды. Онда М. Әуезов, Ж. Шанин, С.
Қожамқұлов, Қ.Қуанышбаев, Қ.Жандарбеков, З.Атабаева және басқа да дарынды
драматургтер, режиссерлер және артистер жұмыс істеді.

Бұл кезеңде Қазақстанның тұңғыш кәсіби суретшісі Ә.Қастеев керемет
туындылар жазды. Қазақ көркемсурет өнерінің қалыптасуы мен дамуы, Қазақстан
көркемсурет мектебінің өзіндік даму жолы оның есімімен байланысты. Оның
шығармашылығы 20-жылдардың соңында басталды. Ол жазған көптеген акварель
туындылар Ескі және жаңа тұрмыс деген топтама ретінде белгілі. Суретші
туындыларынан ұлттық ерекшелікке, адам жанына терең үңілуге, тарихқа,
халықтың салт-дәстүріне деген шынайы көзқарасы анық байқалады. Оларда
сомдалатын бейне шынайылығы суретші шығармашылығының езіндік ерекшелігі.
Ә.Қастеев жазған мыңнан астам картиналар мен суреттер республиканың
көркемсурет қолжазбасы деп бекер аталмаған. Ә.Қастеев туындыларында
Қазақстанның жазира даласы суретшіге тән терең лирикамен бейнеленген.

Соғысқа дейінгі кезеңде Ә.Ысмайылов, X. және К.Қожықовтар, Б.Сәрсенбаев,
О.Таңсыкбаев сияқты қазақ суретшілері жұртшылыққа кеңінен танымал болды.
Соғыс жылдарында Қазақстанда ұлттық көркемсурет өнерінің дамуына зор үлес
қосқан Украина, Белоруссия, Ленинград және Мәскеуден келген суретшілер
жұмыс істеді.
[өңдеу]
Ғылым мен мәдениет — майданға

Ұлы Отан соғысындағы жеңіске Қазақстанның мәдени қызметкерлері де үлкен
үлес қосты. Ғылым және өнер адамдарының шығармашылық еңбегі майдандағы
кеңестік әскерлердің ерлігімен, жұмысшылар мен колхозшылардың тылдағы
даңқты істерімен қатар Ұлы Отан соғысының ерлік тарихына өзіндік жарқын із
қалдырды. Бұл кезеңдегі әдебиеттің негізгі тақырыбы - патриотизм және
Отанды қорғау. Жамбыл Жабаевтың Ленинградтық өрендерім, Ә.Тәжібаевтың
Ленинград өлеңдері, 3.Шашкин, Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаевтың шығармалары
көпке белгілі болды. Бірқатар жазушылар мен ақындар қолына қару алып, Отан
қорғауға соғысқа аттанды. А.Жұмағалиев, Б. Бұлқышев, В.Чугунов соғыста
ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап-ақ 90-ға жуық
ақындар мен жазушылар майданға кетті. Олар майдандас жауынгерлерге
батырлықтың үлгісін көрсетіп, оларды өздерінің шығармашылығымен жауға қарсы
соғысқа рухтандырды. Олардың қатарында Д. Снегин, Д.Әбілев, Ж.Саин,
Қ.Әбдіқадыровтар болды. Соғыс жылдары дарынды жастар Ж.Молдағалиев,
Ә.Нүрпейісов, С.Мәуленов, Б.Момышұлы әдебиетке жауынгерлік рух,
шығармашылық серпін берді. Кеңес халқының моральдық-саяси бірлігін күшейту
ісіне Ғ.Мүсірепов, F.Мұстафин, С.Мұканов, М.Әуезов сынды қазақ көркем проза
шеберлері аянбай еңбек етті.

Қазақстан өнер шеберлерінің бригадалары майданға аттанды, осындай 11
бригада майданда болып 870 концерт қойды. Госпитальдарда, шақыру
пункттерінде, әскери бөлімшелерде, шекаралық заставаларда 15 мыңнан астам
концерт берді. Жалпы концерттік ұйымдар 36,5 мың концерт қойып, оларды 9
миллионнан астам көрермендер тамашалады. Алматыда Орталық біріккен
киностудия Екі жауынгер, Майдан, Ол Отанын қорғайды, Күт мені және
басқа да миллиондаған адамдардың азаматтық қалыптасуына, оларды
патриотизмге тәрбиелеуге үлкен ықпал жасаған, адамдарды жеңіске
үміттендірген ғажайып кинолар түсірді.
[өңдеу]
Қазақ халқының музыкалық мәдениеті

Қазақ халқының музыкалық мәдениетінде үлкен жетістіктерге қол жеткізілді.
Қазакстан композиторлары 300-ден астам музыкалық шығармалар: опералар,
симфониялар, әскери-патриоттық әндер жазды. Соғыс жылдарында опера өнері
дами түсті. 1942 жылы Е. Брусиловскийдің Гвардия, алға!, 1944 жылы А.
Жұбанов пен Л.Хамидидің Абай опералары қойылды. Соғыстан кейінгі жылдарда
Е. Брусиловский мен М. Төлебаевтың Амангелді, А. Жұбанов пен Л.Хамидидің
Төлеген Тоқтаров, М. Төлебаевтың Біржан - Сара опералары жазылды. 1949
жылы осы операның авторларына және негізгі партиясын орындаушыларға КСРО
Мемлекеттік сыйлықтары тапсырылды.

1940 жылы Көктем атты алғашқы қазақ балеті қойылды. Соғыс жылдарында
Қазақ музыкалық театрының балетіне Г. Березова жетекшілік етіп, сахнада
әлемге әйгілі артистер өнер көрсетті. 1942 жылы маусымда Галина Уланова
Алматыда алғаш рет театр сахнасына шықты.

Республикада жаңа театрлар ашыла бастады. 1937 жылы Қызылордада Корей
музыка-драмалық театры, ал 1944 жылы Алматыда Балалар мен жасөспірімдер
театры ұйымдастырылды. 1937 жылы Қазақ театры академиялық театрға айналды,
бірқатар актерлер республиканың халық және еңбек сіңірген артистері
атақтарын алды. Облыстық және көркемөнерпаздар театрларының саны артты. Ш.
Айманов, С. Қожамқұлов, Е. Өмірзақов, К. Қармысов, X. Бекеева сияқты
актерлер елге танылды, Ы. Ноғайбаев, Н. Жантөрин және т. б. актерлік өнер
жолын бастады.
[өңдеу]
Қазақ әдебиеті

Соғыстан кейінгі жылдары жазба әдебиет те дамыды. Д. Әбілев, Ө. Сәрсенбаев,
М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов, С. Мұқанов, Ө. Шәріпов, Ә. Әбішев, Ғ. Мұстафин
қазақ кеңес әдебиетінің танымал шеберлеріне айналды. Әдеби жанр түрі көп
болғанымен, тақырыптарды таңдау аясы шектелді. Көркемөнер мен әдебиетті
жаңғыртпақ болған өнер адамдарының шығармашылығына шек қойылды. 20-30-
жылдардағы қуғын-сүргінге ұшырап, таптық методологияға негізделген әдебиет
социалистік құрылыстың тек жақсы жақтарын, халықтың социалистік жасампаз
өмірін, халықтар достығын, жаңа қоғамдық қатынастарды бейнеледі.

Соғыстан кейінгі уақытта әдебиетшілер шығармашылығы қатаң идеологиялық
бақылауға алынды. Соған қарамастан 40-жылдардың аяғы мен 50-жылдардың басы
Қазақстан кеңестік әдебиетінің гүлденген кезі болды. 1947 жылы М. Әуезовтің
Абай романының 2-томы басылып шықты, 1948 жылы, С. Мұқановтың Сырдария,
Ғ. Мұстафиннің Миллионер, 1949 жылы Ғ.Мүсіреповтің Қазақ солдаты
романдары жарық көрді. 1949 жылы Абай романы үшін М. Әуезовке КСРО
Мемлекеттік сыйлығы беріліп, роман жазушыға дүниежүзілік даңқ әкелді. 50-
жылдардың басында қазақтың көрнекті ақын-жазушыларының, Ғ.Мұстафин,
Ғ.Мүсірепов, Ә. Тәжібаев, Т. Жароков және т.б. шығармалары жарық көрді.
[өңдеу]
Қазақ киносы

Соғысқа дейінгі уақытта қазақ киносы да қалыптасты. 1938 жылы Қазақстанда
тұңғыш көркем фильмдер студиясы ашылды. 1938 жылдың соңында Алматы
кинохроника студиясы ұйымдастырылып, қазактың тұңғыш дыбысты деректі фильмі
Жамбыл ата көрерменмен табысты. Осы жылы Ленфильм киностудиясында
қазақстандық кинематографистердің алғашқы көркем фильмі- Амангелді
түсірілді. 1941жылы Мәскеу және Ленинград киностудиялары Қазақстан
астанасына қоныс аударып, олар Алматы көркем фильмдер киностудиясымен
бірігіп көптеген фильмдер түсірді. Олардың қатарына Екі жауынгер, Илья
Муромец және т.б. фильмдерді жатқызуға болады. 1945 жылы Алматы көркем
фильмдер киностудиясы тұңғыш рет өз күшімен Абай әндері фильмін жарыққа
шығарды. Сол жылдары Буратиноның бастан кешкендерінің авторы A. Н.
Толстой, Самуил Маршак, жазушылар Михаил Зощенко және Константин
Паустовский, Степа ағайдың авторы және қазіргі белгілі кинорежиссер
Никита Михалковтың әкесі Сергей Михалков, атақты режиссер С. М. Эйзенштейн,
белгілі актерлер Николай Черкасов, Михаил Жаров, Любовь Орлова, Марина
Ладынина, Николай Крючков, Борис Андреевтер Қазақстан астанасында тұрып,
еңбек етті.[1]

1920-30 жылдарындағы Қазақстан әдебиеті мен өнері
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Мында өту: шарлау, іздеу Мазмұны [жасыр]
1 Кеңестік әдебиеттің қалыптасуы
2 Қазақстан бейнелеу өнері
3 Музыка өнері
4 Театр өнері
5 Кинематография
6 Пайдаланылған әдебиет

[өңдеу]
Кеңестік әдебиеттің қалыптасуы

Республикада алғашқылардың бірі болып ұлттық әдебиет пен мәдениетті дамыту
және насихаттау ісімен айналысқан Түркістан өлкесіндегі Талап қоғамы.
Басқарманың құрылтайшысы және жетекшілері жазушы М.Әуезов, этнограф
Ә.Диваев, профессорлар Х.Досмұхамедов, А.Шмидт, Н. Архангельский, М.
Тынышпаев, М. Есболов, И. Тоқтыбаев, Қ. Тыныстановтар болды. Қоғам
Жарғысының жобасын Түркістан ағарту ісі жөніндегі халық комиссариаты
мемлекеттік ғалымдар кеңесі бекітті. 1923 жылы 4 желтоқсандағы Талап
қоғамының мақсаты мен қызмет шеңбері төмендегідей болды:
қазақ әдеби тілінің, терминологиясы мен орфографиясы, т.б. мәселелерін
қарастыру; І
ұлттық өнерді зерттеу;
қазақ халқының тарихы мен тұрмысын зерттеу;
қазақ мектептерінде оқыту мәселелерін қарастыру;
қазақ ғылыми қызметкерлері мен қазақ өнері қайраткерлеріне көмек көрсету.

Қоғам құрамына А.Байтұрсынұлы, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М Дулатұлы,
Қ.Кемеңгеров, т.б. енді.

Осы кезеңде жаңа кеңестік әдебиет қалыптаса бастайды. Оның Қазақстандағы
өкілдері С.Сейфуллин, С.Мұқанов, Б.Ізтөлин жөнө т.б. болды. Олардың
шығармашылығы айқын социалистік реализм және пролетарлық интернационализм
ұстанымына негізделді.

Сәкен Сейфуллин

1925 жылғы 18 мамырда Қазақстанда Пролетар-шаруа жазушылардың Қазақ
ассоциациясы (ҚазАПП) құрылды. ҚазАПП жаңа социалистік әдебиет жасау ісін
қолға алды.

Мәдениеттегі кез келген құбылыс таптық, пролетарлық күрес тұрғысынан
бағаланды. Халық шығармашылығының көптеген түрлері, мысалы, Едіге,
Қобыланды батыр реакцияшыл, ұлтшылдық көзқарастағы шығарма деп
жарияланды. А.Байтұрсынұлы, М.Жұмабаев, М.Дулатұлы қуғынға ұшырады. Абай
шығармалары талқылауға түсті.

Басқа жанрлардың арасында бірінші орынға саяси лирика шығарылды. Кеңестік
жарқын шындықты жабырқау өткен өмірмен салыстыру тәсілі кең қолданысқа
енді. ҚазАПП қызметінде қазақтың ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті
дәстүрлерін жоққа шығару көзқарасы барған сайын белең ала бастады.

Қазақ көркем әдебиетіндегі осы екі ағым арасында 1922—1923 жылдары, содан
соң 1926-1928 жылдары қызу пікірталас болып өтті. 20-жылдардың ортасы мен
соңында қазақ әдебиетіне Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, Ә.Тәжібаев,
А.Тоқмағамбетов, Ғ.Орманов секілді талантты жастар келіп, кеңес адамдарының
— ауыл және қала еңбеккерлерінің бейнесін жасады. Қазақ кеңес ақын-
жазушыларының шығармашылығында В.И.Ленин бейнесі жеке тақырыпқа айналды.

1934 жылы 12—18 маусым күндері Қазақстан жазушыларының I съезі өтіп, онда
идеялық тәрбие жүргізудегі қуатты құрал кеңестік әдебиет болуы керек
екендігі баса айтылды.

Қазак кеңес әдебиеті фольклор дәстүріне сүйенді. Мәселен, Жамбыл Жабаев
(1846—1945 жылдары) шығармаларында ел өмірінің айтулы оқиғалары көрініс
тапты. Жаңа өмір мен кеңес адамдарын ақын Нүрпейіс Байғанин (1860—1945
жылдары) өзінің эпостық жырларына арқау етті. Иса Байзақов (1900—1946
жылдары) шығармашылығы нағыз халықтық мәнге ие болды.

Жамбыл Жабаев

20—30-жылдар қазақ кеңес әдебиетінде проза, драматургия және әдеби сын
сияқты жаңа жанрлар дамыған кезең болды. І.Жансүгіров Жолдастар романын
жазды, С.Мұқанов Байдың ұлы, Достар, Ботагөз романдарын тудырды.
Қазақ драматургиясын дамытуда Мұхтар Әуезовтің рөлі зор. Қазақ театр
өнерінің дамуы оның есімімен тығыз байланысты.

Ресми билік құптаған негізгі тақырып — кеңестік қоғамның құрылуы және
дамуы, қазақтардың туған өлкесін түлетуге қосқан үлесі, жергілікті халықтың
социалистік еңбектегі ерлігі, т.б. болып саналды. 1934 жылы республикада
Қазақ әдебиеті баспасы ашылды.

Баспадан социалистік реализм рухындағы әр түрлі жанрдағы шығармалар жарық
көре бастады. Бұл кезде Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдері — И.Шухов,
П.Кузнецов, Г.Шарипов, т.б. жазушылар көпшілікке танылды. Д.Снегиннің
Шығыстан соққан жел, Жетісу жөне Менің қалам атты жинақтары жарық
көрді. Латиф Ансари жас ұйғыр ақындарының Таңғы сәуле атты өлеңдер
жинағын құрастырды.

Сонымен бірге Коммунистік партия тарапынан идеологиялық бақылаудың күшеюіне
байланысты көптеген әдебиет өкілдері қудалауға түсе бастады. 1937—1938
жылдардағы қуғын-сүргін барысында қазақ әдебиеті өзінің бетке ұстар
өкілдерінен айырылды.

Қазақ әдебиетінің ұлттық ағымының өкілдері — Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев,
Ш.Құдайбердіұлы, Ө.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы, т.б. қуғын-сүргінге ұшырады.
Осы жылдары қазақ кеңес әдебиетінің көрнекті өкілдері — С.Сейфуллин,
І.Жансүгіров, Б.Майлин, т.б. да қудаланған болатын. Саяси қуғын-сүргін
қазақ әдебиеті мен тілінің дамуына айтарлықтай зиянын тигізді.
[өңдеу]
Қазақстан бейнелеу өнері

Кеңес өкіметінің алғашқы жылдары елге көрнекі үгіт аса қажет болды. 1920
жылы Верныйда басты міндеті — саяси плакаттар шығаруға арналған көркемөнер
шеберханалары ашылды. Көркемөнер плакаттар түрінде көшелерге ілініп,
адамдарды революциялық рухта болуға үндеді. Н.Хлудов, А.Пономарев сияқты
суретшілердің шығармашылығы көпшілікке кең танымал болды.

1928 жылы Қазақ АКСР Ағарту халкомы Қазақстан, Сібір және Урал
суретшілерінің жылжымалы көрмесін ұйымдастырды. 1932 жылы жарық көрген
Әдеби-көркем ұйымдарды қайта құру туралы қаулыға сәйкес республикада 1933
жылы Суретшілер одағы құрылды.

1934 жылы 8 мамыр күні Мәскеудегі Шығыс мәдениеті мұражайында Кеңестік
Қазақстан өнері көрмесі ашылды. Онда Н.Крутильников, Қ.Қожықов,
Ө.Исмаилов, т.б. суретшілердің шығармалары қойылды. 1935 жылы
Қазақстандағы Кеңес өкіметіне 15 жыл көрмесінің базасында Қазақ
мемлекеттік Көркем өнер галереясы құрылды.

Әбубәкір Исмаилов қазақ бейнелеу өнерінің алғашқы өкілдерінің бірі. 1927
жылы ол Бейсембай Сәрсенбаев екеуі Омбыдағы Врубель атындағы көркем өнер
училищесінің жанынан қазақ жастары үшін ашылған біржылдық студияға түседі.
Келесі жылы ол Мәскеуге оқуға жіберіледі.

XX ғасырдың 20-жылдарының соңына қарай Әбілхан Қастеевтің де шығармашылық
жолы басталады. Ол алғашқы кәсіптік дағдыларын Н.Г.Хлудовтан оқып-үйрену
арқылы алған.

Бейнелеу өнері саласында маман кадрлар даярлау ісімен Алматыдағы театр-
көркемөнер училищесі айналысты.

Қазақстанның суретшілері өз шығармаларында өткен өмір суреттерін бейнелеуге
ұмтылды. Ә.Қастеев революцияға дейінгі Қазақстандағы әлеуметтік жанжалдар
төркінін ашып көрсетуге тырысқан суреттер сериясын жасады. Қызды зорлықпен
әкету, Садақа жинаған молла, Құрғақшылықта тасаттық беру, Кәрі байдың
құда түсуі суреттері әйелдердің бас еркі жоқтығын, қарапайым халықты,
алдап-арбау көріністерін көз алдыға әкелді. Бейнелеу өнерінің шеберлері
өздері өмір сүріп жатқан кезең, әсіресе 30-жылдар тақырыбына көбірек мән
бергені байқалады. Суретшілер кеңес адамын, олардың ерлігі мен коммунистік
идеяға адалдығын бейнелеуге көңіл бөле бастады. Бұл жылдары партиялық
идеологияның Қазақстан суретшілері шығармашылығына әсері анық байқалды.
[өңдеу]
Музыка өнері

Тіпті азамат соғысы жылдарында-ақ музыка жаңа тақырыптармен толыға түскен
еді. Алғашқы революцияшыл қазақ әндері туды. Ақындар мен әншілер Кеңес
өкіметі идеяларын насихаттауда маңызды рөл атқарды. Әсіресе С.Сейфуллиннің
Жас қазақ марселъезасы атты революциялық рухтағы әні кең таралды.
Азамат, жүнжіме, жүрме бос
Қол ұстас, бірігіп тізе қос!
Ту ұстап дұшпанға барайық,
Теңдіктің ұранын салайық.
Тізесін батырған залымнан
Күн туды біз теңдік алайық!

Қазақстанның уездік орталықтарында жергілікті органдар Музыкалық
мекемелерді ұйымдастыруға баса көңіл бөлді. Бұл халықты саяси ағарту
міндеттеріне байланысты еді.

1919 жылы Ақмолада музыкалық мектеп, ал келесі жылы театр, музыка және би
үйірмелері бар Халық үйі ашылды. Осы жылы Верныйда жергілікті гарнизонның
мәдени ағарту коллегиясы жанынан П.М.Виноградовтың бастамасымен Қызыл
әскерлер хоры ұйымдастырылды. Ұзамай-ақ қалада әскер пәлімдері мен
парктерде ойнайтын симфониялық оркестр жұмыс істей бастады. 1920 жылы
Орынборда музыка мектебі мен музыка кітапханасы, сондай-ақ халық аспаптары
оркестрлері үшін көркемдік репертуар құрастыратын комиссия ұйымдастырылды.
Петропавлда осы жылы халықтық консерватория ашылды. Бұл жылдары
ұйымдастырылған музыкалық мекемелер радио мен теледидардың орнына халыққа
идеологиялық тәрбие беруде маңызды рөл атқарды.

Халық арасынан талантты орындаушыларды іздеп тауып, кеңестік музыкалық
ұжымдарға тарту үшін слеттер мен байқаулар өткізіле бастады. Қазакстанның
көптеген аудандары мен облыстарында әншілер, ақындар, музыканттар байқауы
тұрақты өткізіліп тұрды. 1922 жылы Қарқаралыда өткен байқауда бірінші
орынды талантты әнші Ғаббас Айтпаев иеленді. 1924 жыды Петропавлда ірі
ақын, сазгер әрі әнші Ыбырай Сандыбаев қатысқан слет өтті.

1923 жылы Мәскеуге Ә.Қашаубаев, И.Байзаков, Е.Өмірзақов, Ғ.Айтпаева,
Қ.Байжанов, Қ.Жандарбеков, т.б. қазақ әншілері мен музыканттары шақырылып,
концерт қойды. 1925 жылы жаңа астана Қызылордада Әміре Қашаубаев, Иса
Байзақов, Елубай Өмірзақов, т.б. қатысуымен қазан халық музыкасының үлкен
концерті өтті.

Қазақ музыка мәдениетін зерттеу және насихаттау ісінде қазақ музыка
фольклорын қажымай жинаушы сазгер Александр Викторович Затаевичтің
(1869—1936 ) рөлі үлкен. Орынборға 1920 жылы келген ол 3 жыл ішінде 1500-
ден астам қазақ әндері мен күйлерін жазып алды. Республика үкіметі
А.В.Затаевичтің еңбегін жоғары бағалап, оған 1923 жылы 9 тамызда Қазақ АКСР-
нің Халық әртісі атағын берді. Ол барлығы — 2300 шығарма жазып алған, оның
ішінде ұйғыр, дүнген, өзбек, қарақалпақ, татар, кәріс ұлттық музыкалары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.