Қазақ халқының қалыптасуы. Қазақ этнонимі. Қазақ жүздері

1. Қазақ халқының құрылуы
2. «Қазақ» этнонимі
3. Қазақ жүзднрі.

Қазақ халқының қалыптасу процесі қазақ мемлекегінің орнығуымен қатар жүрді. Қазақ жүздері ұлыс құрылғаннан кейін де бұрынғы рулар және рулық бірлестіктердің құрамын коп жағдайла рда сақтап қалды. Қазақтардың рулық-тайиалық құрылымындағы мұндай генетикалық байланые олардың шаруашылық және мәдени үрдістерінің, өмірі мен тұрмыс ахуалыиың біреғейліғімен, тепкен. Аймағының тұтастығымен сипатталады. Бұл байланыс Қазақстан ауқымындағы ерте феодалдық мемлекеттердегі тайпалар мен тайпалык, топтардың басым көпшілігінде тілдің бірегейлігімен анықтап өрнектеледі.
Шаруашылықтың біртіндеп болсада бір беткей дамуы, қоғамдық қарым- қатынастардағы, өзгерістер, феодалдық бастаулардың орнығумен тіл жағынан туыстас, шаруашылық -тұрмыс жағдайында тайпалар мен тайпалық, топтардың бірігуінде, сөйтіп феодалдық дәуірдің жаңа этникалық құрылымының- ұлыстың қалыптасуына және мемлекетігінің тууына әсерін тигізеді. Әрі бұл тұстағы этникалық ахуалдың қалыптасуы бірегей тайпалық, топтардың саяси жағдайға байланысты әр түрлі мемлекеттік құрлымдарға кіруі мен олардың әрқилы аймақтарға орналасуы, сырттан келген қысымға немесе көшіп қонудың нәтижесімен байланысты болды. Бірақ ірі мемлекеттік құрылымға бірігуге деген әкімділік өзіне жол таба білді. Қазақ хандығы кезінде де осылай болды.
Қазақ хандығының құрылуы мен Қазақ мемлекетінің қалыптаса бастауы маңызы жағынан Қазақстан тарихындағы іргелі проблемалар қатарына жатады. Бірақ қазақ хандығын замана сахнасына келтірген себеп-салдарды түсіну үшін осы құрылғалы отырған кезеңде Қазақстан және оған іргелес мемлекеттерде орын алған ғамалиялармен танысу қажет-ақ. Сонымен, ХІУ-ХУ ғасырларда Дешті Қышпақтың ұлан - ғайыр кеңістігінде не болып еді?
ХІУ ғасырда қазіргі Қазақстан аймағының бір бөлігі Өзбек ұлысы, ал екіншісі Моғолстан дегеп атпен белгілі болатын. Қазақстанның самой картасынан Моғолстан қайдан орын алып жүр? Бұл жағдаят Шағатай мемлекетінің ыдырауымен байланысты (Моңғолдардың Орта Азияда Шыңғысханның екінші ұлының есімімен мәлім еткен мемлекеті осылай атанған еді).
Бірақ Шағатай мемлекеті салыстырмалы түрде шамалы ғана өмір сүрді. Өзара қырқысудан әлсіреген хандық биліктің беделі төмендеп, көшпенді әскери біліктілердің күшеюіне әкеп соқты. Осының негізінде ХІУ ғасырдың ортасына қарай ел бөлшек-бөлшек болып кетті. Сол жылдары Шағатай мемлекеті бұған қоса Батыс және Шығыс болып бөліпді. Батыстағы жерлер – Мәуренахрда (екі өзен аралығы деген сөз, Әму мен Сырдың арасындағы аймақ,) Шағатай тұқымы билік божысынан айырылды. Мұндағы нақты билік түрік-моңгол өмірлерінің қалайша көшті, бұлардың өмір Темірдің (1370-1405) шоқтығы биік болды. Бұл ұлы жаугер моңғолдың түріктеніп кеткен барлас деген руынан еді.1Шығыс жақта хандыққа Шағатайдан тарағандар қойылды. Мемлекеттің бұл бөлігіндегі көшпенділер моңғолдар деп аталатын (Орта Азияда моңғолдар "и" әріпсіз айтылып, жазылатын).Сол тұста осы терминнен "Моғолстан" деген жағрафиялық атау пайда болды. Мухаммед Хайдар Дулатидың "Тарихи Рашидиіне"сәйкес Моғолстанның шекаралары шығысында қалмақтардың жеріне тірелін, солтустігінде Балқаш көлімен, батысында Түркістан, Тәшкентпен, оңтүстігінде Ферғана уәлаятымен, Қаппар, Ақсу, Шалыш, Түрфанмен шектесті. Бұдан қазіргі Оңтүстік және Шығыс Қазақстан аймағының сол кездегі Моғолстан құрамына кіргенін аңғаруға болады.

1. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. IV томдық. Алматы; 1996, 1999,
2002ж
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.