Азамат соғысы – халық қасіреті (1918-1920 жж.)

1. Азамат соғысының алғышарттары
2. Партизан қозғалысы
3. Ақ гравдияшылардың жеңілуі
4. Азамат соғысының халық қасіретіне айналу себептері

Жұмысшы –шаруалар Кеңестерінің орталық пен жер-жердегі өкіметті басып алуы алғашқы күндерден бастап-ақ құлатылған таптардың қарулы қарсылығын тудырды. Азамат соғысы өкімет үшін күрестің жалғасы болды, сол себепті де революция мен азамат соғысы арасында ешбір дәл шекара болған емес.
Қазақстандағы азамат соғысының алғашқы ошақтарының бірі 1917ж қарашасында Торғай облысының әкімшілік орталығы Орынборда қалыптасты, мұнда Орынбор қазақтары әскерінің атаманы Дутов совет өкіметін құлатып, кеңестердің Бүкіл Ресейлік сьезінің делегаты С. Цвиллинг бастаған революциялық комитетті тұтқынға алады. Кеңес өкіметімен күресудің Қарулы орталығы Жетісуда болды, 1917ж. І(13) қарашасында Жетісу қазақтары әскерінің әскери кеңесі Әскери үкімет дегенді ұйымдастырды. Верныйға кеңес үкіметіне қарсы күресу мақсаты мен ақ гвардия офицерлері мен юнкерлер жиналады.
1917ж қарашасында революцияға қарсы ошақ Оралда құрылады. Осында құрылған облыстық әскери үкімет ұзамай жергілікті Кеңесті таратып, өкіметті басып алады. Осынау әскери үкіметтер Қазақстандағы революцияға қарсы ақгвардияшылар қозғалысының басты күші болады. Олар ақгвардияшылар офицерлерге , қазақ станицарлары мен келімсектер селоларының бай—кулак элементтеріне сүйенді., олар және жергілікті кадет, эсерлер меньшевиктерден, Алаш, Шора-Ислами партиялары басшыларынан, тағы басқа бірқатар партиялар мен саяси қозғалыстар тарапынан қолдау тапты.
Кеңес өкіметін құлату үшін ел ішіндегі ақгвардияшылармен бірігіп алған империалистік мемлекеттердің белсенділік көрсетуіне орай 1918ж. жазында азамат соғысы кең көлемде жайылып кетеді. Олардың ең басты пәрменді күші Чехословак корпусы болады, ол революцияға дейін Австро- Венгрияның тұтқын солдаттары – чехтар мен словактар қатарынан құрылған еді. Осы корпустың бөлімдері революцияға қарсы ішкі күштер мен қоян-қолтық бірлесіп, Ақмола, Петропавл, атбасар, Қостанай қалаларын басып алады, 1918жылы ІІ маусымында семейдегі кеңес өкіметі құлатылады.
Сол жылдың жазында ақгвардияшылар Орал, Ақмола, Семей облыстарын, торғай облысының көп жерін шеңгелдеп қамтып алады да, біртіндеп семей облысы жағынан Жетісуға басып кіреді. Ақгвардияшылар басып алған аудандар да кеңес өкіметін құру жөніндегі күрес негізінен партизандық харекет түрінде жүргізіледі. Жетісуда келімсек-шаруалар селоларының қомақты бір тобы, Черкасское селосын орталық жасап, қорғанысқа көшеді.
1918ж. жазында кеңес өкіметі тек жетісу мен Сырдария облыстарының көпшілік бөлегінде , Торғай облысының түскей аудандары мен Бөкей ордасының болмашы бір пұшпағында ғана сақталып қалады.
Антанта елдері үкіметтерінің мегзеуі мен , Чехословак корпусы көмектесіп, самарада-әсер-ақгвардияшыл үкіметі-Комуч- басқарған Сібірдің ақгвардияшыл уақытша үкіметі орнайды. 1918 ж. қаңтарында қуылған атаман Дутов, 1918ж. 3 шілдесінде тағы да бүлік шығарып, орынборды басып алады да, кеңестік Түркістанды Орталық Россиядан бөліп тастайды.
Азамат соғысы өршіп, етек алған, Қазақстан аудандарының көпшілігінде кеңес өкіметі құлатылған алмағайып жағдайда, Алаш орда Орынбордағы Дутов пен одақтасып, Омбыдағы Сібір уақытша Үкіметімен және Самарадағы Құрылтай жиналысының Комитетімен тіл табысып түсініп, Орал мен Сібір, Жетісу казактары мен байланысты күшейтіп, Кеңестерге қарсы тізе қосып күреспек болады. 1918ж. маусымында Алаш Орда укіметі бірқатар жарлық шығарады, бұл жарлықтарға сәйкес Алаш орда территориясында кеңес өкіметі шығарған күллі құжаттар, заң актілері түгелдей күшін жояды деп жарияланып, коммунистерді қуалау заңды деп табылды.

1. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. IV томдық. Алматы; 1996, 1999,
2002ж
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.