Қазақ кеңестік мемлекеттігінің құрылуы
1. Қазақ өлкесін басқару жөніндегі Революциялық Комитетінің құрылуы
2. 1920 ж 26 тамыздағы Қазан АКСР . н құру туралы декрет
3. «Қазақ АКСР еңбекшілері праволарының Декларациясы»
2. 1920 ж 26 тамыздағы Қазан АКСР . н құру туралы декрет
3. «Қазақ АКСР еңбекшілері праволарының Декларациясы»
Іс жүзінде патша самодержавиесінің саясатын жалғастыра отырып, Уақытша үкімет Қазақстанда ұлт мәселесін шеше алмас еді, Әрі ол аграрлық мәселені шешуге де ұмтылмады. Баска езілген халықтар сияқты қазақтардын өзін өзі билеуі немесе автономия алу мәселесін ол тіпті күн тәртібіне қоюға тырыспады. Бұл Ә. Бөкейхановтың «Қазақ» газетінде өзінің кадеттер партиясының шығатындығын жұрт алдында мәлімдеуіне себеп болды. Ол үшін мәселені атап көрсетті: «...Кадет партиясы жерді меншік еті бергенді жөн көрді. Біздің қазақ жерді меншік етіп алса, башқұрттарша көбі мұжыққа сатып, біраз жылда сатылып, жалаңаш шыға келеді. Кадет партиясы ұлт автономиясына қарсы. Біз Алаш ұранды жұрт жиналып, ұлт авономиясын тікпек болдық...» Біздің қазақ қырғыз дін ісін көркейтетін болса, үкіет ісінен бөліп қойған болады. Мұны орысша «Отдиление церкви от Государства» дейді. Кадет партиясыменің бұл пікіріме өзгеше қарайды.
Осы үш жолдың айырылғаны биыл ашыққа шықты. Менен сонан соң қазаққа Алаш партиясын ашуға кірістім».
Қазақ либералдық қозғалысының басшылары осы жағдайда дүниенің тез өзгеріп жатқанын және саяси күштердің бағыт ұстану процесінің шапшаңдай түскенін ескеріп, жалпы қазақтық съез өткізуді жылдамдатуға шешім қабылдады.
Қазақстанның барлық облыстарынан дерлік өкілдері қатысқан бірінші жалпы қазақтық съез Орынбор қаласында 1917 жылы 21-26 шілдеде өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе болды. Олар: мемлекеттік басқару жүйесі; қазақ облыстарының автономиясы; жер мәселесі; халық милициясын құру; земство; халыққа білім беру; сот;рухани- діни мәселелер; әйелдер мәселесі; Құрылтай жиналысын шақыру және қазақ облыстарында оның сайлауына әзірлік; бүкілресейлік мұсылман съезі; қазақ саяси партиясын құру; Жетісу облысындағы оқиғалар; Киевтегі бүкілресейлік федеративтік кеңеске және Петроградтағы халыққа білім беру жөніндегі комиссияның жұмысына қазақтардың қатысуы туралы мәселелер еді.
Делигаттар ұлттық автономия проблемасына, жер мәселесінің шешілуіне, Құрылтай жиналысына әзірлікке және қазақ саяси партиясын құруға басты назар аударды. Съез басталардан 1 ай бұрынырақ «Қазақ» газетінің беттерінде автономия мәселесі жөнінде әртүрлі көзқарастар айтылған бірқатар мақалалар жазылды. Оларда: егер автономияның қажеттілігі мүлде айқын десек, онда қазақтар үшін қандай формасы неғұрлым ыңғайлы болады – мемлекеттік автономия ма немесе федеративтік автономия ма? Егер біз регионалдық автономия формасына жетсек, онда оның негізі не болады – территория ма немесе мәдениеттің ерекшелігі ме, әлде ұлттың ерекшелігі ме? Қазақтар тәуелсіздікке өз бетімен талаптана ала ма, әлде оған басқа халықтармен бір одақта қол жеткізе ме? – деген сұрақтар қойылды- бірақ оларға тиянақты жауап берілмеді.
А.Байтұрсынов пен М.Дулатов тәуелсіз автономиялы қазақ мемлекетін құруды жақтады. Бөкейханов «Демократиялық, федеративтік және парламенттік Ресей республикасындағы» қазақтың ұлттық – территориялық автономиясы болғанын ұнатты. Осы пікірді делегаттардың көпшілігі қолдады. «Қазақ облыстары, - деп көрсетілді. Съез қарарында, -
территориялды – ұлттық автономияны алуға тиіс. »
Съезд жұмысындағы өзекті мәселе-жер мәселесі болды. Осы мәселеге байланысты съезд қарарының негізі желісі мынаған сайды: қазақ қоғамы жерінің тартып алынуы тыйылады, конфискеленген барлық жер, сондай-ақ қоныс аудару басқармаларының әлі бөлініп үлгерілмеген жер учаскелері дәстүрлі пайдалануы үшін қазақ қауымдарына қайтарылады; ценз енгізу негізінде далаға көшіп келу тоқтатылады және т.б.
Съезд Құрылтай жиналысына дайындық мәселесін талқылады, депутаттыққа кандидатар тізіміне 81 адам – Қазақстанның барлық аймақтарының, сондай-ақ Бұқарадағы, Ферғанадағы және Хиуадағы қазақ қауымдарының, өкілдері енгізілді. Олардың арасында «Қазақ» газетінің басшылары, қазақ ұлттық – либералдық қозғалысының жетекшілері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, аймақтар жетекшілері: Ә.Ермеков, Х.Ғаббасов (Семей), Ж.Досмухамедов, Х.Досмухамедов (Батыс Қазақстан), М.Тынышбаев (Жетісу), М.Шоқаев, С.Асфен-Дияров (Түркістан өлкесі) болды. Кандидаттар арасында сондай-ақ орыс ғалымы Г.Потанин мен саяси қайраткері В.Чайкин жүрді.
Осы үш жолдың айырылғаны биыл ашыққа шықты. Менен сонан соң қазаққа Алаш партиясын ашуға кірістім».
Қазақ либералдық қозғалысының басшылары осы жағдайда дүниенің тез өзгеріп жатқанын және саяси күштердің бағыт ұстану процесінің шапшаңдай түскенін ескеріп, жалпы қазақтық съез өткізуді жылдамдатуға шешім қабылдады.
Қазақстанның барлық облыстарынан дерлік өкілдері қатысқан бірінші жалпы қазақтық съез Орынбор қаласында 1917 жылы 21-26 шілдеде өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе болды. Олар: мемлекеттік басқару жүйесі; қазақ облыстарының автономиясы; жер мәселесі; халық милициясын құру; земство; халыққа білім беру; сот;рухани- діни мәселелер; әйелдер мәселесі; Құрылтай жиналысын шақыру және қазақ облыстарында оның сайлауына әзірлік; бүкілресейлік мұсылман съезі; қазақ саяси партиясын құру; Жетісу облысындағы оқиғалар; Киевтегі бүкілресейлік федеративтік кеңеске және Петроградтағы халыққа білім беру жөніндегі комиссияның жұмысына қазақтардың қатысуы туралы мәселелер еді.
Делигаттар ұлттық автономия проблемасына, жер мәселесінің шешілуіне, Құрылтай жиналысына әзірлікке және қазақ саяси партиясын құруға басты назар аударды. Съез басталардан 1 ай бұрынырақ «Қазақ» газетінің беттерінде автономия мәселесі жөнінде әртүрлі көзқарастар айтылған бірқатар мақалалар жазылды. Оларда: егер автономияның қажеттілігі мүлде айқын десек, онда қазақтар үшін қандай формасы неғұрлым ыңғайлы болады – мемлекеттік автономия ма немесе федеративтік автономия ма? Егер біз регионалдық автономия формасына жетсек, онда оның негізі не болады – территория ма немесе мәдениеттің ерекшелігі ме, әлде ұлттың ерекшелігі ме? Қазақтар тәуелсіздікке өз бетімен талаптана ала ма, әлде оған басқа халықтармен бір одақта қол жеткізе ме? – деген сұрақтар қойылды- бірақ оларға тиянақты жауап берілмеді.
А.Байтұрсынов пен М.Дулатов тәуелсіз автономиялы қазақ мемлекетін құруды жақтады. Бөкейханов «Демократиялық, федеративтік және парламенттік Ресей республикасындағы» қазақтың ұлттық – территориялық автономиясы болғанын ұнатты. Осы пікірді делегаттардың көпшілігі қолдады. «Қазақ облыстары, - деп көрсетілді. Съез қарарында, -
территориялды – ұлттық автономияны алуға тиіс. »
Съезд жұмысындағы өзекті мәселе-жер мәселесі болды. Осы мәселеге байланысты съезд қарарының негізі желісі мынаған сайды: қазақ қоғамы жерінің тартып алынуы тыйылады, конфискеленген барлық жер, сондай-ақ қоныс аудару басқармаларының әлі бөлініп үлгерілмеген жер учаскелері дәстүрлі пайдалануы үшін қазақ қауымдарына қайтарылады; ценз енгізу негізінде далаға көшіп келу тоқтатылады және т.б.
Съезд Құрылтай жиналысына дайындық мәселесін талқылады, депутаттыққа кандидатар тізіміне 81 адам – Қазақстанның барлық аймақтарының, сондай-ақ Бұқарадағы, Ферғанадағы және Хиуадағы қазақ қауымдарының, өкілдері енгізілді. Олардың арасында «Қазақ» газетінің басшылары, қазақ ұлттық – либералдық қозғалысының жетекшілері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, аймақтар жетекшілері: Ә.Ермеков, Х.Ғаббасов (Семей), Ж.Досмухамедов, Х.Досмухамедов (Батыс Қазақстан), М.Тынышбаев (Жетісу), М.Шоқаев, С.Асфен-Дияров (Түркістан өлкесі) болды. Кандидаттар арасында сондай-ақ орыс ғалымы Г.Потанин мен саяси қайраткері В.Чайкин жүрді.
1. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. IV томдық. Алматы; 1996, 1999,
2002ж
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.
2002ж
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.
Ф КГМА 1-8-2202
МУ Организация
Методической работы в
Соответствии с ГОСО 2006
года от 04.07.2007 г
Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы
Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы
ДӘРІС
Тақырыбы: Қазақ Кеңестік мемлекеттігінің құрылуы.
Пәні: Қазақстан тарихы
Мамандығы: 051301- Жалпы медицина
Курс: 1
Ұзақтығы: 2 сағат
Қарағанды 2008 ж
Кафедраның мєжілісінде талќыланып бекітілген
Хаттама №____ ___________ 2008ж.
Кафедра меңгерушісі: О.К.Никитина
• Тақырыбы: Қазақ Кеңестік мемлекеттігінің құрылуы.
• Мақсаты: Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитетінің
құрылу тарихын түсіндіру. Кеңес Үкіметінің 1920 ж 26 тамыздағы
Автономиялық қырғыз (қазақ) социалистік кеңестік республиканың құру
туралы Декретінің тарихи маңызын ашып көрсету. Республиканың Орталық
Атқару Комитеті Халық Комиссарлар Кеңесінің құрылуы.
• Дәріс жоспары:
1. Қазақ өлкесін басқару жөніндегі Революциялық Комитетінің құрылуы
2. 1920 ж 26 тамыздағы Қазан АКСР – н құру туралы декрет
3. Қазақ АКСР еңбекшілері праволарының Декларациясы
• Дәріс тезистері:
Іс жүзінде патша самодержавиесінің саясатын жалғастыра отырып, Уақытша
үкімет Қазақстанда ұлт мәселесін шеше алмас еді, Әрі ол аграрлық мәселені
шешуге де ұмтылмады. Баска езілген халықтар сияқты қазақтардын өзін өзі
билеуі немесе автономия алу мәселесін ол тіпті күн тәртібіне қоюға
тырыспады. Бұл Ә. Бөкейхановтың Қазақ газетінде өзінің кадеттер
партиясының шығатындығын жұрт алдында мәлімдеуіне себеп болды. Ол үшін
мәселені атап көрсетті: ...Кадет партиясы жерді меншік еті бергенді жөн
көрді. Біздің қазақ жерді меншік етіп алса, башқұрттарша көбі мұжыққа
сатып, біраз жылда сатылып, жалаңаш шыға келеді. Кадет партиясы ұлт
автономиясына қарсы. Біз Алаш ұранды жұрт жиналып, ұлт авономиясын тікпек
болдық... Біздің қазақ қырғыз дін ісін көркейтетін болса, үкіет ісінен
бөліп қойған болады. Мұны орысша Отдиление церкви от Государства дейді.
Кадет партиясыменің бұл пікіріме өзгеше қарайды.
Осы үш жолдың айырылғаны биыл ашыққа шықты. Менен сонан соң қазаққа Алаш
партиясын ашуға кірістім.
Қазақ либералдық қозғалысының басшылары осы жағдайда дүниенің тез өзгеріп
жатқанын және саяси күштердің бағыт ұстану процесінің шапшаңдай түскенін
ескеріп, жалпы қазақтық съез өткізуді жылдамдатуға шешім қабылдады.
Қазақстанның барлық облыстарынан дерлік өкілдері қатысқан бірінші жалпы
қазақтық съез Орынбор қаласында 1917 жылы 21-26 шілдеде өтті. Күн
тәртібінде 14 мәселе болды. Олар: мемлекеттік басқару жүйесі; қазақ
облыстарының автономиясы; жер мәселесі; халық милициясын құру; земство;
халыққа білім беру; сот;рухани- діни мәселелер; әйелдер мәселесі; Құрылтай
жиналысын шақыру және қазақ облыстарында оның сайлауына әзірлік;
бүкілресейлік мұсылман съезі; қазақ саяси партиясын құру; Жетісу
облысындағы оқиғалар; Киевтегі бүкілресейлік федеративтік кеңеске және
Петроградтағы халыққа білім беру жөніндегі комиссияның жұмысына қазақтардың
қатысуы туралы мәселелер еді.
Делигаттар ұлттық автономия проблемасына, жер мәселесінің шешілуіне,
Құрылтай жиналысына әзірлікке және қазақ саяси партиясын құруға басты назар
аударды. Съез басталардан 1 ай бұрынырақ Қазақ газетінің беттерінде
автономия мәселесі жөнінде әртүрлі көзқарастар айтылған бірқатар мақалалар
жазылды. Оларда: егер автономияның қажеттілігі мүлде айқын десек, онда
қазақтар үшін қандай формасы неғұрлым ыңғайлы болады – мемлекеттік
автономия ма немесе федеративтік автономия ма? Егер біз регионалдық
автономия формасына жетсек, онда оның негізі не болады – территория ма
немесе мәдениеттің ерекшелігі ме, әлде ұлттың ерекшелігі ме? Қазақтар
тәуелсіздікке өз бетімен талаптана ала ма, әлде оған басқа халықтармен бір
одақта қол жеткізе ме? – деген сұрақтар қойылды- бірақ оларға тиянақты
жауап берілмеді.
А.Байтұрсынов пен М.Дулатов тәуелсіз автономиялы қазақ мемлекетін құруды
жақтады. Бөкейханов Демократиялық, федеративтік және парламенттік Ресей
республикасындағы қазақтың ұлттық – территориялық автономиясы болғанын
ұнатты. Осы пікірді делегаттардың көпшілігі қолдады. Қазақ облыстары, -
деп көрсетілді. Съез қарарында, -
территориялды – ұлттық автономияны алуға тиіс.
Съезд жұмысындағы өзекті мәселе-жер мәселесі болды. Осы мәселеге
байланысты съезд қарарының негізі желісі мынаған сайды: қазақ қоғамы
жерінің тартып алынуы тыйылады, конфискеленген барлық жер, сондай-ақ қоныс
аудару басқармаларының әлі бөлініп үлгерілмеген жер учаскелері дәстүрлі
пайдалануы үшін қазақ қауымдарына қайтарылады; ценз енгізу негізінде далаға
көшіп келу тоқтатылады және т.б.
Съезд Құрылтай жиналысына дайындық мәселесін талқылады, депутаттыққа
кандидатар тізіміне 81 адам – Қазақстанның барлық аймақтарының, сондай-ақ
Бұқарадағы, Ферғанадағы және Хиуадағы қазақ қауымдарының, өкілдері
енгізілді. Олардың арасында Қазақ газетінің басшылары, қазақ ұлттық –
либералдық қозғалысының жетекшілері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, аймақтар
жетекшілері: Ә.Ермеков, Х.Ғаббасов (Семей), Ж.Досмухамедов, Х.Досмухамедов
(Батыс Қазақстан), М.Тынышбаев (Жетісу), М.Шоқаев, С.Асфен-Дияров
(Түркістан өлкесі) болды. Кандидаттар арасында сондай-ақ орыс ғалымы
Г.Потанин мен саяси қайраткері В.Чайкин жүрді.
Съездің шешімдеріне Қазақ газетінің төңірегіне топтасқан қазақ
интелегенттері күшті ықпал жасады. Осының арқасында мұсылман діндарларының
қазақ халқына ықпал ету мүмкіндіктері азайды: олардың редакцияшыл соттары
жойылды. Олардың орнына құқықтық құрылымдар енгізілуге тиіс болды, әйелдер
еркектермен бірдей құқыққа ие болуы керек деп саналды, қалымға тыиым
салынды. Білім алу міндеті іс деп табылды және оны іске асыру азаматтық
өкіметке жүктелетін болды.
Осымен қатар съез шешімдері Ақмола, Семей, Торғай, Орал облыстарындағы
және Закаспий облысының қазақ аудандарындағы мұсылмандарды басқару үшін
Орынборда тәуелсіз муфтилік құру керектігін ескерді.
Бүкіл қазақтық бірінші съез шын мәнінде қазақтың ұлттық саяси партиясы
Алаштың съезі болып айқындалды. Оның шешімінде: Қазақ партиясын құруды
мойындай отырып, съез бүкіл ресейлік мұсылмандар кеңесіндегі қазақтардан
барған өкілдерге осы партияның бағдарламасын жасауды тапсырады, соның
өзінде бұл саяси бағдарламаның негізіне демократиялық, федеративтік,
парламенттік республиканы талап ету(Ресейде құру) деп жазылды.
А.Бөкейханов, А.Байтұрсынов буржуазиялық-демократиялық бағыттығы қазақ
интелегенциясының басқа да өкілдері Алаш партиясының жетекшілері болды.
Бұл либералды байлар мен ұсақ буржуазиялық демократияның партиясы еді.
Алаш партиясына сондай-ақ ғылыми және шығармашылықинтелегенцияның
өкілдері: М. Тынышбаев,М. Жумабаев,Ш. Құдайбердиев,Ғ. Қарашев,
С.Торайғыров,Х. Ғаббасов, Ә. Ермеков және Х. Досмухаметов ж,б кірді.
Бұлардың басым көпшілігі 1917 жылыдың жазында қалыптасқан жағдайда,
тұтасынан алғанда қазақ қоғамы оған дайын болмағандықтан , социалистік
бағдарламаны қабылдамады. Олар Қазақ халқын отарлық езгіден азат ету
ұраны төңірегіне топтасты.
1917 жылдың күзінде Қазақстанда тағы бір ұлттық –саяси ұйым-өзін
Қырғыздың (қазақтың )социалистік партиясы деп атаған үш жүз партиясы
пайда болды. Оның жетекшісі Көлбай Тоғысов еді. Бұл партия большевиктік
бағыт ұстап, Қазақстанның қоғамдық – саяси өмірінің көптеген мәселелері
бойынша Алаш пртиясы-ның негізгі оппоненті тұрғысында оған қарсы шығып
отырды .
1917 ж. 24 қазанда ( 6 қарашада) Петроградта қарулы көтеріліс басталды
. Ертеніне көтерілісші жұмысшылар. Салдаттар мен матростар астанасының аса
маңызды орындарын басып алды. 25 қазанда ( 7 қарашада) таңертең Әскери-
революциялық комитет Уақытша үкіметтің құлатылғанын хабарлады
Қазан қарулы көтерілісінің Петроградтағы жеңісінің және орталықта,
сондай-ақ Қазақстанмен іргелес ірі қалалар-Таш-кентте,Омскіде, Орынборда,
Астраханьда кеңес өкіметі орнауының Қазақстанда бүкіл өкімет билігінің
Кеңестер қолына өтуі үшін шешуші маңызы болды. Алайда Қазақстанда кеңес
өкіметінің орнату төрт айға, 1917 ж. аяғынан 1918 ж. наурызына дейін
созылды. Бұл процесс өлкенің әлеуметтік-экономикалық және мәдени артта
қалуына, жергілікті жұмысшы табымен большевиктің ұйымдардың сан жағына аз
әрі әлсіз болғандығына, ұлтаралық қатынастардың өкіметінің өлкеде жеңісіне
жетуінде салдат депутаттарының Кеңестеріиебіріккен жергілікті
гарнизандардың салдаттары,және ақпан революциясынан кейін Қазақстанға
оралған әрі барынша қолдаған көңіл күйдегі, өздеріне- бейбітшілік ал-
шаруашыларға- жер беруге уәде жасаған өкіметтің болуына жеке мүдделі
бұрыңғы майдангерлер шешуші рөл атқарды.
Орал, Жетісу ,Сібір және Орынбор казак әскерлерінің әскери үкіметтері
деп аталатындардың табанды қарсыласуымен,сондай-ақ Қазақстанның әр түрлі
қалаларында ( әсіресе Оралда ) орталық аудандардан қашқан бұрынғы
құлатылған Уақытша үкімет жақтастарының шоғырлануымен қиыншылықты жағдай
одан бедел күшейе түсті.
Сырдария,Ақмола облыстарының және Бөкей Ордасының көптеген
аудандарында большевиктер бастаған күштер шешуші басымдықта болғандықтан да
Уақытша үкіметтің жақтаушылары оларға қарулы қарсылық көрсете алмады,сөйтіп
Кеңес үкіметі бейбіт жолымен жұмысшылар мен кедей шаруалардың Кеңестерде
мықты көпшілікке ие бола алуы жолымен жеңіп шықты.
Уақытша үкіметтің жақтастары едәуір күшке ие болған Торғай,Орал,Семей
және ішінара Жетісу облыстарында істің барысы басқаша өргіді. Көптеген
жерлерде ,соның ішінде облыс орталықтары мен уездік қалаларда Кеңес өкіметі
қызыл гвардиялық отрядтардың және жергілікті гарнизондардың большевикшіл
солдаттарының күштерімен қарулы көтерілістер жасап , Уақытша үкіметтің
жергілікті органдарының және олардың одақтастарының қарсыласушы күштерін
басып – жаншушы жолмен орнатылды.
1917 жылы қазан айының соңынан бастап 1918 жылы наурыз айына дейін
Кеңес өкіметі негізінен алғанда қалалар мен Қазақстанның басқа да ірі елді
мекендерінде орнап бітті.Ал ауылдар мен селолардың басым көпшілігінде
Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнату процессі азамат соғысы басталғанға
дейін созылды. Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату ісіне Ә.Т.Жангелдин ,
С.Сейфуллин, К.Сүтішев, А.Асылбеков, Б.Серікбаев,
Ә.Мәйкөтов,И.Дубынин,К.А.Шугаев,Я.В .Ушанов,С.М.Цвиллинг,А.Иманов,Т.Рыс құлов
П.М.Виноградов, Т.Бокин , Л.П.Емелев, Т.Степов, А.Розыбакиев және басқалар
неғұрлым белсенді қатысты.
Кеңес өкіметі орнауымен бір мезгілде экономика мен мәдениетті
қайта құру шаралар қолға алына бастады: өнеркәсіп кәсіпорында ( Спасск
зауытында,Қарағанды шахталарында және т.б ) ... жалғасы
МУ Организация
Методической работы в
Соответствии с ГОСО 2006
года от 04.07.2007 г
Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы
Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы
ДӘРІС
Тақырыбы: Қазақ Кеңестік мемлекеттігінің құрылуы.
Пәні: Қазақстан тарихы
Мамандығы: 051301- Жалпы медицина
Курс: 1
Ұзақтығы: 2 сағат
Қарағанды 2008 ж
Кафедраның мєжілісінде талќыланып бекітілген
Хаттама №____ ___________ 2008ж.
Кафедра меңгерушісі: О.К.Никитина
• Тақырыбы: Қазақ Кеңестік мемлекеттігінің құрылуы.
• Мақсаты: Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитетінің
құрылу тарихын түсіндіру. Кеңес Үкіметінің 1920 ж 26 тамыздағы
Автономиялық қырғыз (қазақ) социалистік кеңестік республиканың құру
туралы Декретінің тарихи маңызын ашып көрсету. Республиканың Орталық
Атқару Комитеті Халық Комиссарлар Кеңесінің құрылуы.
• Дәріс жоспары:
1. Қазақ өлкесін басқару жөніндегі Революциялық Комитетінің құрылуы
2. 1920 ж 26 тамыздағы Қазан АКСР – н құру туралы декрет
3. Қазақ АКСР еңбекшілері праволарының Декларациясы
• Дәріс тезистері:
Іс жүзінде патша самодержавиесінің саясатын жалғастыра отырып, Уақытша
үкімет Қазақстанда ұлт мәселесін шеше алмас еді, Әрі ол аграрлық мәселені
шешуге де ұмтылмады. Баска езілген халықтар сияқты қазақтардын өзін өзі
билеуі немесе автономия алу мәселесін ол тіпті күн тәртібіне қоюға
тырыспады. Бұл Ә. Бөкейхановтың Қазақ газетінде өзінің кадеттер
партиясының шығатындығын жұрт алдында мәлімдеуіне себеп болды. Ол үшін
мәселені атап көрсетті: ...Кадет партиясы жерді меншік еті бергенді жөн
көрді. Біздің қазақ жерді меншік етіп алса, башқұрттарша көбі мұжыққа
сатып, біраз жылда сатылып, жалаңаш шыға келеді. Кадет партиясы ұлт
автономиясына қарсы. Біз Алаш ұранды жұрт жиналып, ұлт авономиясын тікпек
болдық... Біздің қазақ қырғыз дін ісін көркейтетін болса, үкіет ісінен
бөліп қойған болады. Мұны орысша Отдиление церкви от Государства дейді.
Кадет партиясыменің бұл пікіріме өзгеше қарайды.
Осы үш жолдың айырылғаны биыл ашыққа шықты. Менен сонан соң қазаққа Алаш
партиясын ашуға кірістім.
Қазақ либералдық қозғалысының басшылары осы жағдайда дүниенің тез өзгеріп
жатқанын және саяси күштердің бағыт ұстану процесінің шапшаңдай түскенін
ескеріп, жалпы қазақтық съез өткізуді жылдамдатуға шешім қабылдады.
Қазақстанның барлық облыстарынан дерлік өкілдері қатысқан бірінші жалпы
қазақтық съез Орынбор қаласында 1917 жылы 21-26 шілдеде өтті. Күн
тәртібінде 14 мәселе болды. Олар: мемлекеттік басқару жүйесі; қазақ
облыстарының автономиясы; жер мәселесі; халық милициясын құру; земство;
халыққа білім беру; сот;рухани- діни мәселелер; әйелдер мәселесі; Құрылтай
жиналысын шақыру және қазақ облыстарында оның сайлауына әзірлік;
бүкілресейлік мұсылман съезі; қазақ саяси партиясын құру; Жетісу
облысындағы оқиғалар; Киевтегі бүкілресейлік федеративтік кеңеске және
Петроградтағы халыққа білім беру жөніндегі комиссияның жұмысына қазақтардың
қатысуы туралы мәселелер еді.
Делигаттар ұлттық автономия проблемасына, жер мәселесінің шешілуіне,
Құрылтай жиналысына әзірлікке және қазақ саяси партиясын құруға басты назар
аударды. Съез басталардан 1 ай бұрынырақ Қазақ газетінің беттерінде
автономия мәселесі жөнінде әртүрлі көзқарастар айтылған бірқатар мақалалар
жазылды. Оларда: егер автономияның қажеттілігі мүлде айқын десек, онда
қазақтар үшін қандай формасы неғұрлым ыңғайлы болады – мемлекеттік
автономия ма немесе федеративтік автономия ма? Егер біз регионалдық
автономия формасына жетсек, онда оның негізі не болады – территория ма
немесе мәдениеттің ерекшелігі ме, әлде ұлттың ерекшелігі ме? Қазақтар
тәуелсіздікке өз бетімен талаптана ала ма, әлде оған басқа халықтармен бір
одақта қол жеткізе ме? – деген сұрақтар қойылды- бірақ оларға тиянақты
жауап берілмеді.
А.Байтұрсынов пен М.Дулатов тәуелсіз автономиялы қазақ мемлекетін құруды
жақтады. Бөкейханов Демократиялық, федеративтік және парламенттік Ресей
республикасындағы қазақтың ұлттық – территориялық автономиясы болғанын
ұнатты. Осы пікірді делегаттардың көпшілігі қолдады. Қазақ облыстары, -
деп көрсетілді. Съез қарарында, -
территориялды – ұлттық автономияны алуға тиіс.
Съезд жұмысындағы өзекті мәселе-жер мәселесі болды. Осы мәселеге
байланысты съезд қарарының негізі желісі мынаған сайды: қазақ қоғамы
жерінің тартып алынуы тыйылады, конфискеленген барлық жер, сондай-ақ қоныс
аудару басқармаларының әлі бөлініп үлгерілмеген жер учаскелері дәстүрлі
пайдалануы үшін қазақ қауымдарына қайтарылады; ценз енгізу негізінде далаға
көшіп келу тоқтатылады және т.б.
Съезд Құрылтай жиналысына дайындық мәселесін талқылады, депутаттыққа
кандидатар тізіміне 81 адам – Қазақстанның барлық аймақтарының, сондай-ақ
Бұқарадағы, Ферғанадағы және Хиуадағы қазақ қауымдарының, өкілдері
енгізілді. Олардың арасында Қазақ газетінің басшылары, қазақ ұлттық –
либералдық қозғалысының жетекшілері Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, аймақтар
жетекшілері: Ә.Ермеков, Х.Ғаббасов (Семей), Ж.Досмухамедов, Х.Досмухамедов
(Батыс Қазақстан), М.Тынышбаев (Жетісу), М.Шоқаев, С.Асфен-Дияров
(Түркістан өлкесі) болды. Кандидаттар арасында сондай-ақ орыс ғалымы
Г.Потанин мен саяси қайраткері В.Чайкин жүрді.
Съездің шешімдеріне Қазақ газетінің төңірегіне топтасқан қазақ
интелегенттері күшті ықпал жасады. Осының арқасында мұсылман діндарларының
қазақ халқына ықпал ету мүмкіндіктері азайды: олардың редакцияшыл соттары
жойылды. Олардың орнына құқықтық құрылымдар енгізілуге тиіс болды, әйелдер
еркектермен бірдей құқыққа ие болуы керек деп саналды, қалымға тыиым
салынды. Білім алу міндеті іс деп табылды және оны іске асыру азаматтық
өкіметке жүктелетін болды.
Осымен қатар съез шешімдері Ақмола, Семей, Торғай, Орал облыстарындағы
және Закаспий облысының қазақ аудандарындағы мұсылмандарды басқару үшін
Орынборда тәуелсіз муфтилік құру керектігін ескерді.
Бүкіл қазақтық бірінші съез шын мәнінде қазақтың ұлттық саяси партиясы
Алаштың съезі болып айқындалды. Оның шешімінде: Қазақ партиясын құруды
мойындай отырып, съез бүкіл ресейлік мұсылмандар кеңесіндегі қазақтардан
барған өкілдерге осы партияның бағдарламасын жасауды тапсырады, соның
өзінде бұл саяси бағдарламаның негізіне демократиялық, федеративтік,
парламенттік республиканы талап ету(Ресейде құру) деп жазылды.
А.Бөкейханов, А.Байтұрсынов буржуазиялық-демократиялық бағыттығы қазақ
интелегенциясының басқа да өкілдері Алаш партиясының жетекшілері болды.
Бұл либералды байлар мен ұсақ буржуазиялық демократияның партиясы еді.
Алаш партиясына сондай-ақ ғылыми және шығармашылықинтелегенцияның
өкілдері: М. Тынышбаев,М. Жумабаев,Ш. Құдайбердиев,Ғ. Қарашев,
С.Торайғыров,Х. Ғаббасов, Ә. Ермеков және Х. Досмухаметов ж,б кірді.
Бұлардың басым көпшілігі 1917 жылыдың жазында қалыптасқан жағдайда,
тұтасынан алғанда қазақ қоғамы оған дайын болмағандықтан , социалистік
бағдарламаны қабылдамады. Олар Қазақ халқын отарлық езгіден азат ету
ұраны төңірегіне топтасты.
1917 жылдың күзінде Қазақстанда тағы бір ұлттық –саяси ұйым-өзін
Қырғыздың (қазақтың )социалистік партиясы деп атаған үш жүз партиясы
пайда болды. Оның жетекшісі Көлбай Тоғысов еді. Бұл партия большевиктік
бағыт ұстап, Қазақстанның қоғамдық – саяси өмірінің көптеген мәселелері
бойынша Алаш пртиясы-ның негізгі оппоненті тұрғысында оған қарсы шығып
отырды .
1917 ж. 24 қазанда ( 6 қарашада) Петроградта қарулы көтеріліс басталды
. Ертеніне көтерілісші жұмысшылар. Салдаттар мен матростар астанасының аса
маңызды орындарын басып алды. 25 қазанда ( 7 қарашада) таңертең Әскери-
революциялық комитет Уақытша үкіметтің құлатылғанын хабарлады
Қазан қарулы көтерілісінің Петроградтағы жеңісінің және орталықта,
сондай-ақ Қазақстанмен іргелес ірі қалалар-Таш-кентте,Омскіде, Орынборда,
Астраханьда кеңес өкіметі орнауының Қазақстанда бүкіл өкімет билігінің
Кеңестер қолына өтуі үшін шешуші маңызы болды. Алайда Қазақстанда кеңес
өкіметінің орнату төрт айға, 1917 ж. аяғынан 1918 ж. наурызына дейін
созылды. Бұл процесс өлкенің әлеуметтік-экономикалық және мәдени артта
қалуына, жергілікті жұмысшы табымен большевиктің ұйымдардың сан жағына аз
әрі әлсіз болғандығына, ұлтаралық қатынастардың өкіметінің өлкеде жеңісіне
жетуінде салдат депутаттарының Кеңестеріиебіріккен жергілікті
гарнизандардың салдаттары,және ақпан революциясынан кейін Қазақстанға
оралған әрі барынша қолдаған көңіл күйдегі, өздеріне- бейбітшілік ал-
шаруашыларға- жер беруге уәде жасаған өкіметтің болуына жеке мүдделі
бұрыңғы майдангерлер шешуші рөл атқарды.
Орал, Жетісу ,Сібір және Орынбор казак әскерлерінің әскери үкіметтері
деп аталатындардың табанды қарсыласуымен,сондай-ақ Қазақстанның әр түрлі
қалаларында ( әсіресе Оралда ) орталық аудандардан қашқан бұрынғы
құлатылған Уақытша үкімет жақтастарының шоғырлануымен қиыншылықты жағдай
одан бедел күшейе түсті.
Сырдария,Ақмола облыстарының және Бөкей Ордасының көптеген
аудандарында большевиктер бастаған күштер шешуші басымдықта болғандықтан да
Уақытша үкіметтің жақтаушылары оларға қарулы қарсылық көрсете алмады,сөйтіп
Кеңес үкіметі бейбіт жолымен жұмысшылар мен кедей шаруалардың Кеңестерде
мықты көпшілікке ие бола алуы жолымен жеңіп шықты.
Уақытша үкіметтің жақтастары едәуір күшке ие болған Торғай,Орал,Семей
және ішінара Жетісу облыстарында істің барысы басқаша өргіді. Көптеген
жерлерде ,соның ішінде облыс орталықтары мен уездік қалаларда Кеңес өкіметі
қызыл гвардиялық отрядтардың және жергілікті гарнизондардың большевикшіл
солдаттарының күштерімен қарулы көтерілістер жасап , Уақытша үкіметтің
жергілікті органдарының және олардың одақтастарының қарсыласушы күштерін
басып – жаншушы жолмен орнатылды.
1917 жылы қазан айының соңынан бастап 1918 жылы наурыз айына дейін
Кеңес өкіметі негізінен алғанда қалалар мен Қазақстанның басқа да ірі елді
мекендерінде орнап бітті.Ал ауылдар мен селолардың басым көпшілігінде
Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнату процессі азамат соғысы басталғанға
дейін созылды. Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату ісіне Ә.Т.Жангелдин ,
С.Сейфуллин, К.Сүтішев, А.Асылбеков, Б.Серікбаев,
Ә.Мәйкөтов,И.Дубынин,К.А.Шугаев,Я.В .Ушанов,С.М.Цвиллинг,А.Иманов,Т.Рыс құлов
П.М.Виноградов, Т.Бокин , Л.П.Емелев, Т.Степов, А.Розыбакиев және басқалар
неғұрлым белсенді қатысты.
Кеңес өкіметі орнауымен бір мезгілде экономика мен мәдениетті
қайта құру шаралар қолға алына бастады: өнеркәсіп кәсіпорында ( Спасск
зауытында,Қарағанды шахталарында және т.б ) ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz