«Әскери коммунизм» саясаты (1918 – 1921 жж). Қазақстандағы ЖЭС

1. Соғыс жылдарындағы экономикалық саясат
2. ЖЭС . қа көшу.
3. ЖЭС . тың қиындықтары мен табыстары
4. Қазақстанның әлеуметтік . экономикалық және саяси жағдайы

Советтік қоғамтану ғылымы ЖЭС — жаңа экономикалық саясат кезеңін ұзақ жылдар бойы социализм идеалдарынан уақытша шегіну кезеңі ретінде, тактикалық сипаттағы міндеттерден туған амал-айла ретінде түсіндіріп келді. Жаңа экономикалық саясат тұтас алғанда «Социалистік таңдау» идеясы бағытын сақтай отырса да, ол бірақ реформизмнің өзгеше бір моделі, қоғам дамуының әкімшілік-оміршілдік жүйесі жауып тастаған баяндырақ жолы болатын.
Азамат соғысы аяқталысымен әскери-коммунистік шаралар жаңа әлеуметтік-экономикалық және саяси өмір болмысымен бітіспес қайшылықтарға тап болды. Революциялық романтикамен бұдан былайда әуестене берудің, коммунистік өндіріске және оның өнімдерін бөлуге тікелей өту мүмкіндіктеріне сенудің аяғы шаруашылықты бүлдіріп, қирататын тенденцияны қатты күшейтті. Бүкіл елдің халық шаруашылығы, оның ішінде Қазақстанның экономикасы да, олардың ойранды кесапатын басынан өткерді.
Қатты дағдарыс екпіні Республиканың ауыл шаруашылығынан айқын байқалады. Мысалы, егістік көлемі 1914 ж. 3,6 млн. деседен (ор. — десятина) 1922 ж. 1,6 млн. десеге дейін қысқарды. Егіннің шығымдылығы сол 1914 ж. әр деседен түсетін 38,7 пұттан 1921 ж. 18,7 пұтқа дейін азайды. Осы кезеңде астықтың жалпы өнімі 3 есе-ден аса кеміп кетті.
Малшаруашылығының саласы да ауыр халге ұшырады. 1914 жылдан 1922 жылдың аяғына дейін ірі қара мал саны 2,1 млн-ға, жылқы — 2 млн-ға, уақ мал (қой, ешкі) 6,5 млн-дай, түйе — 0,3 млн-ға азайды. Жалпы алғанда осы жылдарда барша мал түрі 10,8 млн басқа кемиді.
Ауыл шаруашылығында болған апаттың аяғы сұмдық аштыққа апарып соғады. Әр жерден түскен ақпарға қарағанда, 1921—1922 жж. Орынбор гүбернәсінде 445 м. адам, Қостанай гүбернәсінде — 225 м., Оралда — 400 мың, Ақтөбеде — 360 мың., Бөкей гүбернәсінде — 100 мың адам аштық азабын тартты.
Кейінірек анықталған мәліметтерге қарағанда, республикада 2,3 мың адам ашыққан.
Аштықтан және онымен ере келген аурулардан, сол сияқты ауыртпалық жайлаған аудандардан үдере көшу халық санын күрт кемітті. 1914 ж. өлке жерінде 4.811.662 адам тұрса, 1922 ж. 3.795.963 адам қалды.
Мемлекеттік күштеу саясаты ауыл мен село наразылығын күшейте түсті.
Кейбір кезде өкімет қолданған әкімшілік әлек шөлегінен шаруалар айылын да жимады, тіпті қарулы қарсылығын көрсетті. 1920 ж. Семей облысында бүліншілік бұрқ етті, оған өкіметтің азық-түліктік өктемділігіне төзбеген орташалар мен дәулетті топтардың едәуір бөлегі қатысты. Сол жылы мұндай толқу Батыс Қазақстанға да тарады, онда Қызыл Армияның бұрынғы дивизия комаңдирі А. Сапожковтың басшылық етуімен кең көлемді шаруалар қозғалысы қанат жайды. 1921 ж. ақпан-наурызында өлкенің Ақмола, Петропавл, Көкшетау т.б. ояздарда шиеленіс қордалана бастады.
Қазақстанда орын алған хал-ахуал күллі елді қамтыған экономикалық және саяси дағдарыстың жалпы сыңайын танытқандай еді. Барлық жердегі сияқты, мұнда да шаруашылық саясатыны мүлде жаңа принципіне көшу қажеттігі айқын көрінді, оның негізгі арқауы — тауарсыздық утопиядан — қиялдан ақылға қонымды экономикалық қатынасқа яғни базарлық, тауарлық-ақшалай қатынасқ өту идеясы еді.
РК (б) П X съезі (1921 ж. наурыз) шаруашылық мүддесін іске қосудың пәрменді жүйесін жасау жолыңда шешуші шара қолданды. Тап осы сьезде азық-түлік салымынан азық-түлік салығына көшу туралы шешім қабылданды. Бірақ бұл шара жаңа экономикалық саясат шеңберінде жүзеге асырылып жатқан реформалар кешенін түгел қамти алмады. Салық саясатында шаруашылық саласындағы белсенділікке жаңа серпін берген аса мәнді езгерістерйен бірге, қаржыда, кредитте, ақша шаруасында, арендада, еңбек заңында, жер ісін реттеуде және әлеуметтік-экономикалық қатынастың басқа да бірқатар фрагменттерінде пәрменді қам-харекеттер жасалды.
Жаңа экономикалық саясат шеңберінде жасалып, жеделдете жүзеге асырылған аса маңызды шаралар көп ұзамай ауыл шаруашылығының жай-күйін жақсартуға игі әсерін тигізді.

1. Масанов Н.Э. Проблемы социально-экономической истории Казахстана на рубеже XVIII-XIXвеков. Алма-Ата. 1984г
2. Акишева З.А. Экономические и политические предпосылки и результаты конфискации собственности крупных баев-полуфеодалов в Казахстане. Изв.АНКазССР.Алма-Ата.1949
3. Абилев А.К., Евдокимов В.В. “Казахстан в древности”, Караганды 1991.
4. Учебное пособие по истории Казахстана А.1992
5. Аманжол Күзембайұлы. “История дореволюционного Казахстана”, А.1992.
6. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін.Төрт томдық, І том. А.1992.
7. Қазақстан тарихы.Очерк: А.1993.
8. Кляшторный С.Г.,Султанов Г.И. “Kaзахстан, летопись трех тысячилетий”,А.1992.