Тоталитарлық жүйе жылдарындағы Қазақстандағы қоғамдық-саяси жағдай

1. Қазақстандағы ЖЭС.
2. Идеологиялық және саяси террордың одан әрі өршуі.
3. Халыққа білім беру.

Көп жылдар бойы Кеңестік қоғам танушылар ЖЭС (жаңа экономикалық саясат) кезеңін социализм; идеяларын уақытша шегеніс ретінде қарап келеді. Бұл шегіліс жаңа қоғам орнатудағы өзінше бір әдіс ретінде түсіндіріледі. ЖЭС 20 жылдары ұзақ мерзімдік саяси стратегия ретінде қабылданды. Индустрияландырудың іске асырудағы шешімдер, шаруашылықты кооперациялау, халықтың жалпы материалдық және мәдени деңгейін көтерудегі нақты шешім болды.
Бірақ, ЖЭС-тің қоғамдық қайта құрылым моделі индустриализация және кооперацияны өзіндік мәні бар нысана ретінде қарастырмаған, тек қоғамдағы тұрақсыздық белгілерін жою, және «социалистіктің ең басты белгісі», мағынасында халықтың әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге негізделді. Бүгінгі күні біз ЖЭС бағыты қоғам өміріндегі өзгерісін теріс пиғылда жүргізгенін түсіндік. Октабрь революциясы мен Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін реформалық түсініктер коммунистік партияға қарама-қайшылықта болған жұмысшы қозғалысының саяси ағысын жасауға бағытталды, ал Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін марксизм-ленинизм іліміне бас ию толығымен жойылды.
Азамат соғысының аяқталуымен әскери-коммунистік шаралар жаңа әлеуметтік-экономикалық және саяси болмысымен келіспеушілік шиеліністеріне апарып соқты. Бұл арада әскери-крммунизмнің социализм орнатудың неғұрлым тар түсінігі болғанын да айту керек. Ол азық-түлікті күштеп алу ірі, орта ұсақ кәсіпорындарды қоғамдастыру, сауда-саттыққа, рынокқа тиым салу, ақша айналымын тоқтатып, сол арқылы жаңа қоғам орнатуға болады деп әрекеттенудің көрінісі болды. Оның тұсында өкімет барынша орталықтандырып, әміршіл-әкімшілік басқару жүйесі пайда болды.
Жоспарлы түзетулерде бірінші бесжылдықтың соңғы екі жылына (1931-1932 жж) Қазақстан өнеркәсібтеріне ақша қаражатын жұмсауда 1228413 мың сом көлемде қарастырлды, оның ішінде «А» тобына-1140542 мың, немесе 93%, ал «Б»тобына-небары 87771 мың сом жобамен 7% құрады. Осындай тұтыну товарларына деген барып тұрған сорақы қарама-қайшылықтан ең қарапайым тұтыну товарларының ылғида жетіспеушілігіне апарып соқты.
Республикамыздың ауыл шаруашылығында күйзеліс динамикасы анық байқалды, осы кезеңде түсімділігі 3 еседен аса азайып кетті. Мал шаруашылығындағы жағдайда жақсы болмады, осы жылдары төрт түлік малдың басы 10,8 млн днйіе азайды. Қазақстан шаруашылығын күйзеліске ұшыратқан негізгі себеп, бұл елді жайлаған ашаршылыққа байланысты халық санының күрт азаюы еді.
Ел экономикасындағы қалыптасқан жағдай шаруашылық саласында жаңа саясатты жүргізуді қажет етті. Бұл саясат 1921ж наурызда өткен РКП(б) Х съезінің азық-түлік салығына көшу туралы шешімі негізінде жүргізілді.
1924 ж. Орта Азия Кеңес республикаларын ұлттық- мемлекеттік жағынан межелеу республика өміріндегі маңызды оқиға болды. Бұның нәтижесінде территория кеңейтіліп халықтың саны және Қазақстанның экономикалық потенциясына өсті. 1925ж 1929ж. дейін республика астанасы Орынбордан Қызылордаға ауыстырылып, кейінен қазақ АКСР-нің астанасы Алматы қаласы болды.
Осыған қарамастан 20-30 жылдары ЖЭК- ті іске асыру тежелді. Ұзақ жылдар бойы республиканың экономикалық және қоғамдық –саяси өмірінде коммунистік әміршілік жүйе қалыптасып оның нәтижесі ауыл шаруашылығының қайғылы жағдайына алып келді. Қазақстандағы ұжымдастыру жоспары бойынша 1932 жылы аяақталуы керек еді. Осыған байланысты мемлекеттік саясат өте шапшаң жүргізілді. 1928ж Республикадағы жалпы шаруашылықтың 2% ұжымдастырылды, ал 1930ж 1-сәуірде –50,5%, 1931ж қазан айына қарай--65% болды. Осымен қатар жер-жерде бай кулактарға қарсы жаппай жазалау шаралары да іске асырылып жатты. Бұл асыра сілтеушілік өзінің нәтижесін көп күрттірген жоқ. Алғашқы бесжылдық кезінде (1928-1932 жж) бүкілодақтың астық өндірісінде Қазақстанның үлес салмағы 9% дан 3%-ға дейін төмендеді. Мал шаруашылығы бірден құлдырады.

1. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. IV томдық. Алматы; 1996, 1999,
2002ж
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.