Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда – (1945-1953 жж)

1. Республиканың әлеуметтік . экономикалық және қоғамдық . саяси ахуалы
2. Экономиканы бейбіт өмірге лайықтап қайта құру.
3. Қазақстанда саяси репрессияның жалғасуы

Соғыс аякталысымен экономиканың бір орталыққа бағындырылу ғана тиімді деген сенім орнакты. Соғыс пен жеңіске нек арта отырып, таңдап алатын даму үлгісінің дүрыстығы ретінде, сталиндік партия-мемлекеттік насихаты директивалақ-тарату жүйесінің әр жақты екендіг жайлы ойды бүқараның санасына күштеп кіргізді. Тетенше жағдайсыз шынында өзінің мобилизацияланған жағдайында жүмыс істеуге қабілет мүмкіндігін жоғалата бастағаны айқын бола бастады. Сондықтан соғыстан кейінгі алғашқы жылдардың өзінде ешқандай негізсіз тенденциялар айқын көріне бастауы кездейсақ емес.
Олардың қимылдары соғыс пен апаттың зардабын үлғайтып 1946 ж. ауылшаруашылығының осы жылдың көктем мен жазында құлдарауына әкелді. 1891 және 1921 жылдарға қарағанда соғыстан кейін тым күшті қауіпті күрғақшылық Молдавия, Украина, Орта қаратопырақты территорияларынан көп білініп, ол теменгі Паволжье, Приморск аймағын және еліміздің басқа аудандарын қамтыды. Егістік алқаптар-дың 4,3 млн. га ауданы қуаншылыққа ұшырады. Жүздеген мың гектар жерге егілген түқым астықтың орнын толтыра алмады. Еліміздегі орта-ша астық түсімі 4 ц/ға-нан зорға асты (Қазақстан бойынша - 5 ц/ға). Астықтың жалпы түсімі-соғысқа дейінгі деңгейге қарағанда орта қара-топырақты облыстар және Паволжьеде небәрі 17,9 %, Укранина және Солтүстік Кавказда - 30,6 %, Сібір мен Қиыр Шығыс аудандары - 54,1 % (Қазақстанда 97 % сәттілеу болды). Түтас еліміз бойынша соғыс-қа дейінгі деңгейдің 36,9 % шамасында енім жиналды. Молдавия, Укра-ина және басқа аудандарды аштық жайлады. Адамдар өздерін және ба-лаларын аштықтан сақтап қалу үшін, «Нәубет жылындай» (1923-1933 жж.) егістік алқабынан бір уыс астық, бірнеше масақ үзіп алып, не-месе бір-екі картоп түйірлерін жасырып алып шығуға тырысты.
Мемлекет қиын-кыстау жағдаймен санаспай қоғам қамбаларында-ғы ең соңғы бидайға дейін сыпырып әкететінің білетін кейбір колхоздар міндетте тапсырыстық есебін айырмай жатып еңбек күн есебін борыш -етінде және қоғамдық асханаларға астықпен бере бастады.
Мемлекеттің жазалау акциясы езін кеп күттірмеді. Бүқаралық жазалау тәжірбиесінен (1932-1933 жж. ашаршынықта, шаруаларды «бес ма-сақ жөнінде» қозғалған іс арқылы айыптаған) қорытынды шығара келе, алдын-ала санкция қарқынын өрістетті. 1946 жылдын екінші жартысын-да (ашаршылық каупі белгілі болғанда) СССР Министрлер Советі және ВКП(б) ОК «Астақты сақтау, саудаға салуға жол бермеу, талан-тараж және бүлінуден сақтауды қамтамасыз ету шаралары туралы» (27 мау-сым) және «Мемлекеттік астықты сақтауды қамтамасыз ету туралы» (25 қазан) қаулыларын қабылдады. 1946 ж. күзінде астық үрлағаны үглін елімізде 55369 адам айыпталды, сонымен бірге 1932 ж. 7 тамызда заң бойынша 1146 адам сотталған, оның ішінен 37-сі ату жазасына кесілген.
Астық дайындаудан мемлекеттік тапсырысты орындамағаны және «қылмысқа босандық жасағаны» үшін көптеген колхоз басқармалары жауапқа тартылды. 1946 жылдың екінші жартырында астық дайындау барысында Қазақстанда 317 ауыл артельдері басқармасының председа-тельдері, ауыл совет және колхоз активтерінен 308 адам түтқындалып, колхоз шаруалығын мүшкілдік пен кедейшілікке әкеп соқты.
Ауыл шаруашылығының дағдарысына карамай, мемлекет колхоз өнімінін бірқатар бөлігін иелігінен шығаруды жалғастыра берді. 1946 ж. астық дайын даушылардың міндеті тапсырыстың үлес салмағының жал-пы түсіміне карағанда 51,5 %-ды күрады. Астық шықпай қалған облыс-тардың шығынын еліміздің басқа аудандарының астық дайындау көле-мін үлғайту арқылы орнын толтырып отырды. Қазақстанда өнімнің тү-сімділігі ең жақсы болмады, астыктың жалпы түсімінің 56 пайызын (%) мемлекет алып отырды.
1946 ж. желтоқсанында СССР Министрлер Советі «Егістік аудан-дарды үлғайту және дәнді дақылдардың түсімділігі, әсіресе СССР-дің шығыс аудандарында жаздық бидайды жоғарлату жөнінде» каулы қа-былдады. Қауылға сәйкес 1947 ж. егістік аудандарды 10 млн. га кеңейту жоспарланды. 1947-1949жж. Қазақстанда, Сібірде, Оңтүстік Оралда егістік көлемін 6,5 млн. га дейін өсіру міндеттелді. Астық өндіруді үл-ғайту бағдарламасының шеңберінде 1946 жылмен салыстырғанда Қа-зақстанда 1950 ж. егістік алкабы 1 млн. 173 мьщ гектарға кебейтілді. Тек қана осы себептен дәнді дақалдардың жалпы түсімін анағүрым көбейтудің сәті түсті.
Соғыстан кейінгі бірінші бесжылдықтың (1946-1950 жж.) жылдарында Қазакстанда жылдык орташа астық түсімі статистика бойынша 1913 жылғы керсеткішке (5,6 ц/га) тең болған. Астықтың салық төлемінің жылдық орта келемі, 1928 жылға қарағанда төмендеген. Мемлекеттің сатып алуы (жылдық орта есебімен) 1941 жылдан кеп азайған. Советтер елінде жиырмасыншы жылдардың арасында үстемшілік қүрған қатаң екімшілік-басқару жүйесі, 30-40-50-ші жылдардын шегінде Қазақстанға да жетті. Елімізде Й. В. Сталинге табынушылық қалыптасты. Қо-ғамдық өмірді демократиялау жолында аса маңызды кезең Л. П. Берия-ның қылмыстық әрекетіні әшкерлеу болды. Біздің еліміздегі тарихтың ең кемескі беті, И. В. Сталиннің өлімімен және Л. П. Берияның биліктен аластатылуымен аяқталды.

1. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. IV томдық. Алматы;1996,1999, 2002 ж.
2. Қазақстан тарихы. Очерк. Алматы; 1993 ж.
3. Артықбаев Ж.О. Қазақстан тарихы. Астана; 2000 ж.
4. Абдакимов А. Қазақстан тарихы. Алматы; 1993 ж.
5. Кузембайулы А. Абиль А. История РК. Астана; 2001 г.