Бюджетпен есеп айырысу есебі
Жоспар:
Кіріспе
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік
1.2 Қазақстан Республикасның салық заңдылықтарының дамуы
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.2 Жанама салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың есебі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік
1.2 Қазақстан Республикасның салық заңдылықтарының дамуы
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.2 Жанама салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың есебі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Жұмыс 43 беттен тұрады. Курстық жұмыста 16 кесте, 6 мысал бар. Жұмысты дайындауда 10 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар, төлемдер, кеден төлемдері және т.б.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар--- бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп ең басты бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқарушы шешім қабылдаудың негізі. ҚР аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Жалпы алғанда салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. 2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (өзгертулер және толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Мемлекеттік бюджет─жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігіне қосымша келесідей мемлекеттік салықтар мен алымдар енеді:
Корпоративтік табыс салығы;
Жеке табыс салығы;
Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
Әлеуметтік салық;
Жер салығы;
Көлік құралдарына салынатын салық;
Мүліктерге салынатын салық;
ҚҚС;
Акциздер.
Жұмыс 43 беттен тұрады. Курстық жұмыста 16 кесте, 6 мысал бар. Жұмысты дайындауда 10 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар, төлемдер, кеден төлемдері және т.б.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар--- бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп ең басты бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқарушы шешім қабылдаудың негізі. ҚР аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Жалпы алғанда салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. 2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (өзгертулер және толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Мемлекеттік бюджет─жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігіне қосымша келесідей мемлекеттік салықтар мен алымдар енеді:
Корпоративтік табыс салығы;
Жеке табыс салығы;
Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
Әлеуметтік салық;
Жер салығы;
Көлік құралдарына салынатын салық;
Мүліктерге салынатын салық;
ҚҚС;
Акциздер.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. ҚР-ң 1999 ж. 17 сәуірдегі «Салықтар және тағы басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар ҚР Президентінің жарлығы;
2. ҚР Президентінің жарлығы, заңды күшке ие «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру», 26.12.95 №309;
3. В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы 2002;
4. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы 2003, Экономикс;
5. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп», Алматы 2001, Экономикс;
6. 13.11.96 ж. ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясының «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынылымдары», бухгалтерлік бюллетені, 2003 ж. наурыз, №14;
7. Бухгалтерлік бюллетень 2005ж, №5,№6,№7
8. Бухгалтерлік бюллетень, 2004 ж., қаңтар, №4, №5;
9. Бухгалтерлік бюллетень, 2003 ж., №35;
10. Бухгалтерлік бюллетень, 1998 ж., №16;
11. Стат. бюллетень 2004/4.
1. ҚР-ң 1999 ж. 17 сәуірдегі «Салықтар және тағы басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар ҚР Президентінің жарлығы;
2. ҚР Президентінің жарлығы, заңды күшке ие «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру», 26.12.95 №309;
3. В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», Алматы 2002;
4. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы 2003, Экономикс;
5. Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп», Алматы 2001, Экономикс;
6. 13.11.96 ж. ҚР бухгалтерлік есеп бойынша Ұлттық комиссиясының «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынылымдары», бухгалтерлік бюллетені, 2003 ж. наурыз, №14;
7. Бухгалтерлік бюллетень 2005ж, №5,№6,№7
8. Бухгалтерлік бюллетень, 2004 ж., қаңтар, №4, №5;
9. Бухгалтерлік бюллетень, 2003 ж., №35;
10. Бухгалтерлік бюллетень, 1998 ж., №16;
11. Стат. бюллетень 2004/4.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тақырыбы: Бюджетпен есеп айырысу есебі
Орындаған:_____________
Тексерген: ______________
Жоспар:
Кіріспе
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік
1.2 Қазақстан Республикасның салық заңдылықтарының дамуы
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.2 Жанама салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың есебі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Жұмыс 43 беттен тұрады. Курстық жұмыста 16 кесте, 6 мысал бар. Жұмысты
дайындауда 10 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей
маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме
тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық
кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар, төлемдер, кеден
төлемдері және т.б.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар--- бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп ең басты бір орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқарушы шешім қабылдаудың
негізі. ҚР аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық есеп
беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Жалпы
алғанда салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. 2001
жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (өзгертулер және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Мемлекеттік бюджет─жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау
үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-
ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға
пайдаланылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік
бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс
бөлігіне қосымша келесідей мемлекеттік салықтар мен алымдар енеді:
• Корпоративтік табыс салығы;
• Жеке табыс салығы;
• Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
• Әлеуметтік салық;
• Жер салығы;
• Көлік құралдарына салынатын салық;
• Мүліктерге салынатын салық;
• ҚҚС;
• Акциздер.
1.1 Салық туралы түсінік
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір
сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мелекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді . Мемлекет
құрылымының өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен ,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы
мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде
көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні, олардың түрлері
мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу
- әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республиксы Конституциясының 35 – ші бабында: заңды
түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,-деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидаты қалыптасқан
:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты
2. ″қайыр көрсету″(төлем қабілеттілігі) қағидаты
Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында заңнамалық деңгейде салық
салудың қағидаттары баянды етілген . Қазақстан салық заңнамасында сонымен
бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлуеші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуның барлық негіздері
мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін
қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік – экономикалық мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының дамуы
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (өзгертулер және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және баска да міндетті төлемдерді
білгілейтін, Қазақстан Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін коспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды кұжаты болып
табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқтық тек қана Салық кодексіне өзгерістер
мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық, мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық, салынатын объектісі және салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады, егер де олар бар
болса, онда салықтөлеушінің міндеттемесі де пайда болады;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де салық салу
объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін. Салык
базасының негізінде салық сомасы және баска да төлеулердің мөлшері
анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе абсолюттік
сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне карап белгіленеді.
Салық кезеңі — бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық
кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы — мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, кызметтің көрсетілген, жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша құрылады.
Казақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да
бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленетін корпорациялық табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған
корпорациялық табыс салығы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Акциздер, 635
Әлеуметтік салық, 636 Жер салығы, 637 Мүлікке салынатын салық, 638
Көлік құралдарына салық, 639 Өзге де салықтар, алымдар және бюджетке
төленетін міндетті төлемдер шоттары кіреді.
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
а)Корпорациялық табыс салығы.
Корпорациялық табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 631
"Төленетін корпорациялық табыс салығы" деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық Салық мөлшерлемесіСалықтық
салығын төлеушілер салынатын кезең
объектілері
Заңды тұлға, ҚР Салық 30%Календарлық
резиденттері(бұларға салынатын 15% жыл
Ұлттық банкі мен табыс
мемлекеттік ұйымдар Төлем көзінен
кірмейді) алынатын
табыс салығы
салынатын
салықтар
Заңды тұлға, ҚР Салық 10% Календарлық
резиденттері , олар үшінсалынатын жыл
жер өндіру негізгі табыс
құралы болып табылады
ҚР тұрақты ұйымдар Салық 30% Календарлық
арқылы қызметін жүзеге салынатын жыл
асыратын резиденттер табыс 15%
есес заңды тұлғалар Таза табыс
ҚР-да төлем кезінде Теллем 15%-марапаттау мен
табыс алатын резиденттеркөзінен қатысу үлесінен
емес заңды тұлғалар алынатын алынатын табыстар,
табысқа дивиденттер; 10%-
салынатын теуекелдіктен
салықтар сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы; 5% -
тәуекелдіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру
пайдасы; 5% -
Халықаралық
тасымалдауда
транспорттық
қызмет көрсетуден
түскен табыс; 20%-
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жыддық табыс жиынтығы ─ Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік қызметтерден
түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік кызметтен немесе оның
қызметін шектеуден алынған кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен
кірістер және т.б. жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау
керек:
дивидентгер, ҚР занды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем кезінен
ұсталғандары;
* көсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық құнынан
артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезіңде және меншікті
акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
-мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда, гуманитарлық көмек
ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы бойынша
пайдаланылса;
мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі құралдардың құны;
зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Занды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және әлеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса, яғни
жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса ғана шегерім
жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі,
бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған шығындары жатады;
шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
-несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса),
онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен қайта
каржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша шығарылған
сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық рыногының 2-ге
еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде
шегерілуге тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау сомасы
да шегерімге жатады:
Заңды тұлға резиденттеріне
Төлейтін, марапаттау
және шегерімге
жатқызуға болатын
сомасы
Төлеу кезінен
ұсталынған
марапаттау
сомасы
Телем көзінен ұсталатын табыс салығының
мөлшерлемесі (15%) Корпорациялық салығының
мөлшерлемесі (30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің кайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы қағаз
қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі
мөлшерлемесі пайдаланады.
Келісім-шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын есептеу
кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің (операцияның) нақты
жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйымдар арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шьғындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық кұжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті
кезеңде шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына
байланысты (мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-
ақ асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеулерге және өндіруге дайындық
жұмыстарына жұмсалған шығыстар. Жер байлығын зерттеу, барлау және пайдалы
қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар, бағалау, жасақтау,
жалпы әкімшілік шығыңдар және қол қойылған бонустарды, коммерциялық табу
бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс
жиынтығынан амортизациялық аударым түрінде ұстап қалуға жатады және ол жеке
топты құрайды, бірақ амортизациялық нормасының шегі 25 пайыз деңгейінен
аспауы керек.
Геологиялық зертгеу жұмыстары жасалған контракт аясында жүзеге асады,
ол кезде олардың:
* пайдалы қазбаларды сату кезінде алынған табыстары;
-жылдық табыс жиынтығына түзету ретінде алынып тасталатын
табыстар жеке көрсетіледі, алынып тасталған табыстары қосылмайды.
Теріс бағамының айырмасы бойынша шегерім жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі және осыған салық
салынатын табыстың 50% деңгейін қосады, ал салық салынатын табыс өз
кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық айырмасы
бойынша шығыстар мен табыстарын қоспай алынған шегерім сомасының
айырмасынан шығады.
Ескерілмей қалған теріс бағамының сомасы келесі салық кезеңінің
шегеріміне жатқызылуы мүмкін. Құрылысқа алынған кредиттер (заемдар) бойынша
теріс бағамдық айырмасы құрылысты жүргізу кезеңінде төлем жасау барысында
пайда болады, онда ол объектінің құнына қоса алынады.
Айыппұлдар да, өсімдер де, олардың танылуына қарап шегерімге
жатқызылуы мүмкін, тек мемлекетгік бюджетке жататындардан басқасы.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық қай
кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске
жатқызылган негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі құралдар.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
Салық төлеуші өз еркі бойынша басқа да шектеу мөлшерлемесін қолдануына
құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек.
Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және
өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-
жабдықтардың кұны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.
Ғимараттар, қоңдырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық
аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері
бойынша баланстың құны анықталады:
Жарлық капиталға салым ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған
кезде, олар келіп түскен негізгі құралдардың баланстық құнын өсіреді. Ал
есептен шыққан кезде, олар сол баланстық кұнын төмендетеді.
Қаржылық лизингке берілген (қаржылық лизинг бойынша) тіркелген
активтердің лизинг алушының ішкі тобы бойынша баланстық құны есептелінеді.
Қаржылық лизингке берместен бұрын тіркелген актив баланстық құнында
көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизинг беруші өз балансынан азайта
алады.
Жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Шегерім әрбір ішкі
топқа кіретін негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар бойынша әрбір
ішкі топқа қатысты рұқсат етіледі. Әрбір ішкі топ бойынша негізгі
құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар сомасы ішкі топтың салық жылының
аяғындағы құндық балансының 15 пайызының шегінде шегеріледі. Аталған шектен
асатын сома ішкі топтың баланстық құнын арттырады. Егер ол Республикалық
немесе жергілікті бюджеттерден алынған субсидиялардың есебінен жүргізілген
жөндеу болса, онда олардың баланстық құны арттырылмайды және шығыстар
шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды:
* жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
* күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді салуға және сатып
алуға кеткен шығыстар;
* мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
* жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық Кодексінің
белгіленген нормасынан артық болса, онда ол шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген, нормадан жоғары,
төлеуге (төленуге) жататын міндетті бюджет телемдерінің басқа да сомасы;
-кәсіпкерлік кызметте пайдаланбайтын, құрылыс объектілерін салу,
пайдалану және күтіп-ұстау шығыстары;
-тегін берілген мүліктердің, жұмыстардың, қызметтердің құны.
Кәсіпкерлік қызметтен тартқан зияндар (егер шегерім түзетілген
жылдық жиынтық табыстан асып кетсе), сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік
қызметінде пайдаланған ғимараттардан, қондырғылардан тартқан зияны салық
төлеушінің келешектегі табысының есебінен өтеу үшін үш жылға дейін төлеу
мерзімі кейінге қалдырылады.
Бағалы қағаздарды сатқан кезде шеккен зияны олардың кұнын өсірудің
есебінен өтеледі, бұл шара мүмкін болмаған жағдайда оның өтелу мерзімі үш
жылға дейін кейінге қалдырылуы мүмкін.
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде 851 шоты дебеттеліп, 631
шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпорациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде
аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша кейінге
қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша
айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді.
Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571 шоты
дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі.
ә) Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар. Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 632 "Кейінге
қалдырылған корпорациялық табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта
бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда
болған уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық жылдық
табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі кұрал-
жабдыктарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша) ұстап қалулар
(жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді, ғимараттарды)
сату кезіндегі құнын, сондай-ақ ақша құнсыздануына түзетулерді есепке ала
отырып амортизациялауға жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік кызметті
шектеуге келіскені және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде
хабарлама калыптасады; бұл хабарламада салық салынатын табыс сомалары және
бюджетке төленуге тиісті занды тұлғалардан алынатын табыс салығының
сомалары туралы бухгалтерлік әрі салық есебі деректері арасындағы
алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ
уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері
мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлұмдамада көрініс
табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кәсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
* нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол шегерім құрамына
енгізілмейді.
-қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол жылдық жиынтық
табыстан шегеруге жатпайды;
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде — белгіленген шектеулер шегінде ғана
ескеріледі;
-несие бойынша, сонын ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозит бойынша да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған мүліктер бойынша
да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің белгілеген қайта
қаржыландыру коэффициентінің 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесінің
шегіндегі сомасымен есептейді, ал егер де ол шетелдік валютада
орналастырылса, онда Лондондық банкаралық нарықтың 2-ге еселенген
мөлшерлемесінің негізінде есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге жататын несие
(қарыз) бойынша марапаттаудың максималды сомасы, келесі сомада шектеледі:
Төлем көзінен ұсталатын
Шегеруге Төлеу көзінен
табыс салығының
жатқызылатын және алынатын,
мөлшерлемесі(15%)
заңды тұлға-резиденті = марапаттау х
Корпоративтік
төлейтін марапаттау сомасы
салығының сомасы
мөлшерлемесі (30%)
-сақтандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешқандай шектеусіз шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде — ол шегеруге жатпайды, егер ол шегеруге
жатқызылған жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың белгілеген шегінде
ғана жүзеге асуы мүмкін;
-кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын объектілердің пайдалануы
мен күтіп-ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс
ретінде есептелінеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды
-және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалға:
-материалдық емес активтер мен негізгі кұралдар бойынша жасалатын
амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
мен нормалар пайдаланылады және ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да әрқилы болуы мүмкін,
нәтижесінде салық есебі бойынша объекті толық амортизациялануы мүмкін, ал
бухгалтерлік есепте ол жалғасуы мүмкін.
-бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық көлемде
алады, ал салық есебінде оның құндық балансының 15% тең сомасын ғана алады;
-15% асқан сомасы негізгі кұралдың құндық балансына қосылып, одан
амортизация сомасы есептелінеді, яғни салық салынады. Бухгалтерлік есепте
тап бұндай операциялар көрініс таппайды.
-бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде пайда
болады, сол пайда болған кезінде бухгалтерлік есепте есептеу әдісі бойынша
көрініс табады. Салық есебінде аталған зиянды құнның есімінің есебінен
жабады (компенсацияланады), ал егер де ол жабылмаса, онда оның жабу
мерзімін үш жылға дейін созады;
-салық бойынша шығыстар (корпоративтік салығын, табыс салығын
коспағанда) бухгалтерлік есепте есептеу тәсілі бойынша көрініс табады, ал
салық есебінде — шегерімге тек төленген салық қана алынады;
-теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде алынады,
салық есебінде шегерімге жатқызу үшін шектеулер қойылады, ал шектеулердің
сомасын мынадай жолмен анықтайды:
Салық салынатын табыстың сомасынан 50%
алынады, ал ол жылдық жиынтық табыс пен
Оң бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық
айырмасы айырмасы есепке алынбайды) айырмасынан
шығады
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестіру барсында компенсацияланады. Құрылыс
салуға алған несие (қарыз) бойынша бағамның теріс айырмасы оны жүргізудің
кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық есебінде оның
объективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол шығыс ретінде танылады;
және басқа да.
Тұрақты жөне уақытша айырма шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп
саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де енгізген
өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. Бұл арада тұрақты
айырманы келесі есептік кезеңде жоюға болмайды, ал уақытша айырма жойылады.
Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл түрде табуға болады,
егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салықтық есеп қағидасының
зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма сомасынан салықтық эффектіні
бухгалтерлік есепте көрсету және анықтау жолымен оның уақытша айырмасын
табады. Салық эффектісі төлеуге жататын немесе кейінге қалдырылатын төлем
болып саналады.
Халықаралық практикада жалпы кабылданған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды, ал ол
шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі пайда болған
табыстармен бірге танылады.
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 632 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
-салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет
етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша
табыс айырмасы уақытша айырманың салықтық эффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей
етіп түзетеді. Түзету сомасы 632 шотта көрініс табады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар корреспонденциясы
№
дебет кредит
1 2 3 4
1. Есептелген корпоратавтік табыс 851 631
салығы
2. Кейінге қалдырылған табыс салығын 851 632
есептеу
3. Кейінге қалдырылған табыс салығын 851 632
есепті кезеңнің басына түзету
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу
(есепке алу) үшін әрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық
(талдамалы) негіздеме жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі
негізінде келесі нысанда жасалады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын
табысқа тигізетін әсеріне қарап анықтайды. Өйткені олар салық салынатын
табысты азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы
уақытша айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі
қосымша шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші және үшінші
жолдағы таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен салықтар) "+"
белгілеген, өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді,
бухгалтерлік есепте олар тұтастай көрініс тапқанымен, нәтижесінде, салық
салынатын табыс салығы жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда.
Сондықтан таңбаны дұрыс қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік
есептің мәліметімен салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма жойылған
кезде, онда оған қарама-қарсы таңбасы қойылады да, оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады, демек 632 шоты дебеттеліп, 631 шоты
кредиттеледі. 632 шоты бойынша көп жағдайда кредиттік қалдық қалады, демек
ол келешекте төленетін салықтын міндеттемесін көрсетеді. Сонымен қоса, оның
дебеттік сальдосы да болуы мүмкін, егер де күн бұрын төлем жасалса. Бұл
кезде оң айырма қалыптасады және ондағы салық эффектісі 632 шоттың дебеті
және 851 шотгың кредиті бойыша көрініс табады.
Егер де бұндай дебеттік сальдо күмән туғызатын болса, онда олар шығын
ретіңде танылады, демек ол 851 шотының дебеті мен 632 шотының кредиті
бойынша көрініс табады.
Бухгалтерлік баланста кейінге қалдырылған табыс салығын көрсету үшін
оларды қысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді (2-БЕС). Кейінге
қалдырылған салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде
жүзеге асады. Егер де уақытша айырма тауарлы-материалдық запастарға қатысты
болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер де ол негізгі
құралға қатысты болса, онда ол ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Егер де
уақытша айырмасын активтермен де, міндеттемелермен де байланыстыруға
болмаса, онда олардың жойылатын уақытын негізге алады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша) кәсіпкерлік
қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан шеккен зиянды
алдағы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге рұқсат етіледі.
Тартқан зиянның келешектегі алынатын табысқа зачет етілуі кәсіпорынның
экономикалық потенциалына жол ашады. Осындай операцияның есебінен алынған
экономия есептік кезеңнің таза табысына енеді, бірақ ол жағдайда өзгеруі
мүмкін.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда:
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде
өтелуі күмәнді болса және ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға
жеткіліксіз болса, онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 632 шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңдар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте
жеке көрсетіледі, яғни 632 шоты бойынша жеке субшоты ашылады.
Мысалы: 2002 жылдың қорытындысы бойынша негізгі жабдықтаушымен
жасалған контрактінің шартын сақтамағандықтан 2200 мың теңге зиян шегілген.
Оның үстіне 2003 жылы табысқа салынатын салық мөлшерлемесі 32% жеткен.
Кейінге қалдырылған табыс салығының кредиттік сальдосы (тізімдеме есебі
бойынша) 2002 жылы 240,32 мың теңге құраған. Бухгалтерлік зиян сомасы 1517
мың теңгеге жеткен, ал оның уакытша айырмасы 683 мың теңге құрайтындығына
сенімді болған.
Кәсіпорын болжамы:
1. Нұсқа. Кәсіпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиісті деңгейде қарым-
қатынасын құруға және қаржылық нәтижесінің оң болмайтынына толық сенім бар.
2. Нұсқа. Кәсіпорынның нәтижесі оң көрсеткіштермен аяқталатынына сенімсіз,
бірақ 632 шотының кредиттік қалдығы 240,32 мың теңге кұраған.
3. Ңұсқа. Салық төлемдері бойынша алған (алатын) экономиясын (олжасын) таза
табысқа енгізген, бірақ қалыптасқан жағдайдың салдарынан есепті кезеңде
шегетін зиянын жабу мүмкіңдігі неғайбіл болған. 632 шоты бойынша кредиттік
сальдо сақтық қағидасы бойынша жойылып отырады.
Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.
КатарШаруашылық операцияларының Сомасы,Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны тенге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Кәсіпорын болашақ жылы 632 "Кейінге
жеткілікті табыс алады жөне қалдырылған табыс
зиянның пайда болған салығы бойынша
кезеңін таза табыстын шеккен зияны" 632
экономиясына енгізеді: - субшоты 632 851
салық эффектісінің уақытша 218,6 "Кейінге
айырмасының сомасына 485,4 кал-дырылған табыс
(638x32%) салығы бойынша
- салық төлемі бойынша шеккен зияны"
алынған экономиясының субшоты
сомасына (1517 х 32%)
(яғни, салық төлемінен
үнемделген сомасына)
Жиыны 704,0
2. Кәсіпорың болашақ жылы 632 "Кенінге
алатын табысына сенімсіз қал-дырылған табыс632
(неғайбіл) болған, таза 218,6 салығы бойынша
табысқа 632 шотының 240,32 алынған зияны"
кредиттік сальдосынан субшоты
аспайтын сомасын ғана 632 "Кейнге 851
енгізген: - салық қал-дырылған табыс
эффектісінің уақытша салығы бойынша
айырмасының сомасына (683 алынған зияны'
х 32%) субшоты
- 632 шотының кредиттік
қалдығының шеңберіндегі
сомасына
Жиыны 458,92
3. Жоғарыдағы екі шарттардың 218,6 632 "Кейінге 632
бірін сақтамаған жағдайда, қалдырылған табыс
салық эффектісінің уақытша салығы бойынша
айырмасының сомасын ғана алынған зияны"
пайдалануы мүмкін субшоты
Жиыны 218,6
2003 жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген сомасы
зиянды жабу үшін жеткілікті болған және оған келесі шоттар
корреспонленциясы жасалынады.
ҚатаШаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар корреспонденциясы
р № мазмұны теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Болашақтағы табысты 704,0 631 632 "Кейінге
бағалаудың негізінде, зиянның қал-дырылған
пайда болған кезіндегі таза табыс салығы
табысқа салық төлемі бойынша бойынша алынған
үнемделген сомасы қосылған. зияны" субшоты
Бұрындары кейінге қалдырылған
табыс салығының сомасы шеккен
зиян ретінде көрсетілген
Жиыны 704,0
2. Салық төлемі үнемделген 632 "Кейінге
сомасын, 632 шоттың кредиттік кал-дырылтан
сальдосынан аспайтын деңгейде458,92 631 табыс салығы
таза табысқа қосқан:- бойынша алынған
бұрындары кейінге қалдырылған 631 зияны" субшоты
табыс салығының сомасы шеккен245,08
зиян ретінде көрсетілген 851
- салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы 632 шотының
кредиттік сальдосынан асып
түскен сомасы ғана
көрсетіледі (704 - 458,92)
Жиыны 704,0
Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік табыс
салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын
және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мумкін. Бұндай орын алған
айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана
көрсетілуі мумкін. Ондай айырма тұрақты да, уакытша да болуы мумкін.
Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін
әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың
нәтижесіңдегі кұндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып
келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте
632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.
Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
ҚатарШаруашылық операцияның мазмұны Сомасы,Шоттар
№ теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаудың405000 541 632
нәтижесінде алынған, салық эффектісінің
сомасы
2 Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын,
табыс салығының сомасы: - - -
- -салық эффектісінің уақытша 209000 632 631
айырмасының сомасына 439000 851 631
-төлеуге жататын корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің
потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып
көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары,
егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық, мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15%
мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін
резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем
көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:
* дивиденттер;
депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және
ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ
лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін
төленетін депозиттері кірмейді);
* ұтыс;
занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы
жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);
* бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
Егер де ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды
растайтын кұжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығының зачетына
жатқызылады.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде
салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен
корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.
Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс
түрлерінің қатарына мыналар жатады:
* өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;
басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен кызметтерінен
алынған табысы;
* мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;
* талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;
* айыппұл және өсімдерден түскен табысы, бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Бюджетпен есеп айырысу есебі
Орындаған:_____________
Тексерген: ______________
Жоспар:
Кіріспе
1. Салық және салық салудың есебі
1.1 Салық туралы түсінік
1.2 Қазақстан Республикасның салық заңдылықтарының дамуы
2. Бюджетпен есеп айырысу есебі
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.2 Жанама салық бойынша есеп айырысудың есебі
2.3 Басқа да алымдар мен міндетті төлемдер бойынша есеп айырысудың есебі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Жұмыс 43 беттен тұрады. Курстық жұмыста 16 кесте, 6 мысал бар. Жұмысты
дайындауда 10 әдебиет көздері қолданылды. Оның мазмұнын төмендегідей
маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме
тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық
кезеңі, салық салу объектісі, салық түрлері, алымдар, төлемдер, кеден
төлемдері және т.б.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар--- бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп ең басты бір орын алады. Ол
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқарушы шешім қабылдаудың
негізі. ҚР аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге қаржылық есеп
беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Жалпы
алғанда салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. 2001
жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (өзгертулер және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Мемлекеттік бюджет─жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау
үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-
ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға
пайдаланылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік
бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс
бөлігіне қосымша келесідей мемлекеттік салықтар мен алымдар енеді:
• Корпоративтік табыс салығы;
• Жеке табыс салығы;
• Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
• Әлеуметтік салық;
• Жер салығы;
• Көлік құралдарына салынатын салық;
• Мүліктерге салынатын салық;
• ҚҚС;
• Акциздер.
1.1 Салық туралы түсінік
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір
сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мелекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына
әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді . Мемлекет
құрылымының өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен ,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы
мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып
табылады.Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде
көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні, олардың түрлері
мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу
- әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республиксы Конституциясының 35 – ші бабында: заңды
түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,-деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидаты қалыптасқан
:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты
2. ″қайыр көрсету″(төлем қабілеттілігі) қағидаты
Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында заңнамалық деңгейде салық
салудың қағидаттары баянды етілген . Қазақстан салық заңнамасында сонымен
бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің
міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің
біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлуеші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін
толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық
міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуның барлық негіздері
мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық
төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін
қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік – экономикалық мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының дамуы
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (өзгертулер және
толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және баска да міндетті төлемдерді
білгілейтін, Қазақстан Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығы,
алымы мен төлемдері мәселерін коспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салықтық қатынастарды реттейтін бірден-бір заңды кұжаты болып
табылады. Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттілігіне жүктелген. Бұл құқтық тек қана Салық кодексіне өзгерістер
мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық, мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде: салық, салынатын объектісі және салық салумен
байланысты объектілері: мүлік және әрекеті болып табылады, егер де олар бар
болса, онда салықтөлеушінің міндеттемесі де пайда болады;
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де салық салу
объектісіне басқа да сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін. Салык
базасының негізінде салық сомасы және баска да төлеулердің мөлшері
анықталады.
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайыздық немесе абсолюттік
сомасы бойынша салық базасының өлшем бірлігіне карап белгіленеді.
Салық кезеңі — бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және Салық
кодексінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төленуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы — мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақсатында жөнелтілген, кызметтің көрсетілген, жұмыстың
атқарылған кезеңімен есептелген шығысы мен төленген табысының кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орап есептеу әдісі бойынша құрылады.
Казақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да
бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленетін корпорациялық табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған
корпорациялық табыс салығы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Акциздер, 635
Әлеуметтік салық, 636 Жер салығы, 637 Мүлікке салынатын салық, 638
Көлік құралдарына салық, 639 Өзге де салықтар, алымдар және бюджетке
төленетін міндетті төлемдер шоттары кіреді.
2.1 Тікелей салық бойынша есеп айырысудың есебі
а)Корпорациялық табыс салығы.
Корпорациялық табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу 631
"Төленетін корпорациялық табыс салығы" деген пассивтік шотында жүреді.
Корпоративтік табыс Салық Салық мөлшерлемесіСалықтық
салығын төлеушілер салынатын кезең
объектілері
Заңды тұлға, ҚР Салық 30%Календарлық
резиденттері(бұларға салынатын 15% жыл
Ұлттық банкі мен табыс
мемлекеттік ұйымдар Төлем көзінен
кірмейді) алынатын
табыс салығы
салынатын
салықтар
Заңды тұлға, ҚР Салық 10% Календарлық
резиденттері , олар үшінсалынатын жыл
жер өндіру негізгі табыс
құралы болып табылады
ҚР тұрақты ұйымдар Салық 30% Календарлық
арқылы қызметін жүзеге салынатын жыл
асыратын резиденттер табыс 15%
есес заңды тұлғалар Таза табыс
ҚР-да төлем кезінде Теллем 15%-марапаттау мен
табыс алатын резиденттеркөзінен қатысу үлесінен
емес заңды тұлғалар алынатын алынатын табыстар,
табысқа дивиденттер; 10%-
салынатын теуекелдіктен
салықтар сақтандыру келісім
шарты бойынша
төленетін,
сақтандыру
пайдасы; 5% -
тәуекелдіктен
қайта сақтандыру
келісім шарты
бойынша төленетін,
сақтандыру
пайдасы; 5% -
Халықаралық
тасымалдауда
транспорттық
қызмет көрсетуден
түскен табыс; 20%-
басқа да табыстар
Корпоративтік табыс салығының салық салынатын негізгі объектісі салық
салынатын табысы болып табылады, оның деңгейі жылдық табыс жиынтығы мен
шегерімнің (тұрақты мекемелер арқылы қызметін жүзеге асырмайтын, резидент
еместерді қоспағанда) арасындағы айырмасы арқылы анықтайды:
Салық салынатын табыс = Жыддық табыс жиынтығы ─ Шегерімдер
Жылдық табыс жиынтығына: жөнелтілген өнімдер, атқарылған жұмыстар,
көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін, салық төлеушінің
алуына (алғанына) жататын ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп
айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген, тікелей, не жанама түрінде
шығындарды өтеуге жіберілген қаражаттар кіреді. Кәсіпкерлік қызметтерден
түсетін кірістерге: өнімді (жұмысты, қызметті) сатқаннан түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сату кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке алу барысында түскен кірістер; басқа да
сатудан түскен тыс кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс;
дивиденттер; ақысыз алынған мүліктер мен ақша каражаттары; мүліктерді жалға
беруден түсетін кірістер; роялити; мемлекеттен және басқа да занды
тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік кызметтен немесе оның
қызметін шектеуден алынған кірістер; қарыздарды есептен шығарудан түскен
кірістер және т.б. жатады.
Салық төлеушілер жылдың табысының жиынтығынан мыналарды шығарып тастау
керек:
дивидентгер, ҚР занды тұлға резиденттерінен алынған бұрындары төлем кезінен
ұсталғандары;
* көсіпорынның меншігіндегі акциясының құны, олардың номиналдық құнынан
артқан деңгейі, яғни эмитенттердің орналастыру кезіңде және меншікті
акциясын сатқан кезінде алынған табыстары;
-мемлекеттік бағалы қағаздарды сатқаннан түскен табыстары;
әртүрлі апатты төтенше жағдайына, душар болған жағдайда, гуманитарлық көмек
ретінде алынған мүліктердің құны, егер де олар арналымы бойынша
пайдаланылса;
мемлекеттік кәсіпорындардан тегін негізде алынған негізгі құралдардың құны;
зейнетақыны қамтамасыз ету туралы ҚР заңына сәйкес алынған
инвестициондық табыстары.
Занды тұлғалардың жылдық табысының жиынтығынан оны алуға байланысты
барлық шығындар кемітіледі, соның ішінде табыс салығы салынатын еңбек ақы
бойынша шығындары да, яғни қызметкерлерінің материалдық және әлеуметтік әл-
ауқатын көтеруге шығарылған шығындар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
заңдарымен реттелетін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және арнайы
қорларға салынған шығындар.
Салық төлеушілердің шегерімдерінің тиісті құжаттары бар болса, яғни
жылдық табыс жиынтығын алумен байланысты шығыстары расталса ғана шегерім
жасалады. Бұл шығыстарды сол өзінің жасалған салықтық кезеңінен шегеріледі,
бірақ оған болашақ кезеңнің шығыстары қосылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан келесі шегерімдер жасалады.
Қызмет бабымен іс-сапарға кеткен шығындары және өкілеттік шығыстары
Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген нормалар шегінде шегеріледі:
іс-сапарға жіберілген жеріне дейін кеткен нақты жолымен байланысты
шығындары (билеттің құны), сондай-ақ броньға жасалған шығындары жатады;
шетелдік іс-сапарда жүрген кезіндегі тәулік шығындары Қазақстан
Республикасының үкіметінің белгіленген норма шегінде беріледі.
Алынған сыйақы (мүдде) бойынша шегерім келесі деңгейде жасалынады:
Сыйақы қатарына алынған несие (кредит, займ), мүліктер, дисконттар мен
депозиттер жатады.
-несиелер (займдар) бойынша, оның ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозиттер, сондай-ақ мүліктерде теңгемен алынса (немесе орналастырылса),
онда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен қайта
каржыландырудың 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесі бойынша шығарылған
сомасы шегінде шегеріледі, ал ол шетел валютасында берілген (немесе
орналастырылған) болса, онда ол Лондонның банкаралық рыногының 2-ге
еселенген мөлшерлемесі (ставкасы) бойынша шығарылған соманың шегінде
шегерілуге тиіс.
Жоғарыдағы шектеулермен қоса, несиенің максималды марапаттау сомасы
да шегерімге жатады:
Заңды тұлға резиденттеріне
Төлейтін, марапаттау
және шегерімге
жатқызуға болатын
сомасы
Төлеу кезінен
ұсталынған
марапаттау
сомасы
Телем көзінен ұсталатын табыс салығының
мөлшерлемесі (15%) Корпорациялық салығының
мөлшерлемесі (30%)
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің кайта қаржыландыру
мөлшерлемесі және Лондонның банкаралық рыногының депозиттерді, бағалы қағаз
қарыздарды, мүліктерді, сондай-ақ несиені (қарызды) рәсімдеу кезіндегі
мөлшерлемесі пайдаланады.
Келісім-шартқа сәйкес несие (қарыз) үшін марапаттау сомасын есептеу
кезінде қалқып жүретін мөлшерлемесі және сол мәміленің (операцияның) нақты
жасалған күніндегі мөлшерлемесі есепке алынады.
Күмәнді міндеттемелердің төленуі бойынша жасалатын шегерім. Егер де
бұрындары күмәнді деп танылған табысты салық төлеуші кредиторға төлесе,
онда оның сол төленген деңгейінде шегерім жасауға рұқсат етіледі.
Күмәнді қарыз талабы бойынша шегерім тиісті құжаттармен расталса және
ол бухгалтерлік есепте көрсетілсе ғана жасалады. Күмәнді қарыз талабы —
негізінен Қазақстан Республикасының заң тұлғалары және жеке кәсіпкерлері
көрсеткен қызметінің, атқарған жұмысының, сатқан тауарының нәтижесінде
шығатын талап; сондай-ақ Қазақстан Республикасында тұрақты ұйымдар арқылы
қызметін жүзеге асырып жүрген занды тұлға-резидент еместердің де және үш
жылға дейін талабын қанағаттандырмаған кезде, немесе Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес салық төлеуші-дебиторларды банкрот деп
таныған жағдайда шығады.
Резервтік (провизиялық) қорларға аударымдар бойынша шегеріс жасау. Өз
қызметін зандарға сәйкес жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асыратын
жер қойнауын пайдаланушының осы кен орнында жер қойнауын пайдалану
жөніндегі операциялардың аяқталуына байланысты кен орнын игеру зардаптарын
жою қорына (резервтік немесе провизиялық қорына) аударылған аударымдар
сомасын шегеріп тастауға құқығы бар. Тап осындай құқықтар банктерге де,
ұйымдарға да берілуі мүмкін, яғни олардың депозиттері, несиелері, (қаржылық
лизингіні қоспағанда), дебиторлық қарыздары, аккредетивтері үшін жасалуы
мүмкін. Бұл операцияларды күмәнді категориясына жатқызу тәртібін және
жағдайын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі осы жағдайға өкілеттілігі
бар мемлекеттік органдардың келісімі бойынша анықтайды.
Ғылыми-зерттеу, жобалық және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарына
жасалған шьғындар бойынша шегерім жасау. Негізгі құрал-жабдықтарды алу,
оларды орнату және басқа күрделі сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен
байланысты ғылыми-зерттеу, жобалау және тәжірибеде-конструкторлық
жұмыстарына жұмсалған шығындар бойынша ұстап қалуына болады. Аталған
шығынды шегеруге жатқызу үшін жобалық-сметалық кұжаттама, орындалған
жұмыстардың актісі және басқа да құжаттар бойынша негізделуі керек.
Сақтандыру жарналары (пайдасы) бойынша шығыстарға шегеріс жасау.
Жинақтау және кайтарым сипатындағы шарттар бойынша сақтандыру төлемдерін
қоспағанда, сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылар төлеген сақтандыру
жарнасын шегере алады. Бірақ сақтандыру қызметі Қаржы Министрлігінің
қадағалауында болады. Банк жүйесі де осы процесске қатысты болғандықтан,
оларды календарлық, қосымша және төтенше жарнасын шегеріске жатқызуына
құқысы бар.
Әлеуметтік төлемдерге арналған шығыстар бойынша шегерімдер. Салық
төлеушілердің уақытша жұмысқа жарамсыздығына, жүкті болуына және бала
тууына байланысты демалысқа ақы төлеуі жөніндегі шығыстарын есепті
кезеңде шегере алады. Қызметкерлердің денсаулығының зақымдануына
байланысты (мертігу т.б.с.с.) келтірілген зиянның орнын толтыруға, сондай-
ақ асыраушысынан айырылуына байланысты ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар да
заңдарда белгіленген мөлшерде шегерілуге тиіс.
Табиғи ресурстарды геологиялық зерттеулерге және өндіруге дайындық
жұмыстарына жұмсалған шығыстар. Жер байлығын зерттеу, барлау және пайдалы
қазбаларды алуға даярлық жұмыстарына шыққан шығындар, бағалау, жасақтау,
жалпы әкімшілік шығыңдар және қол қойылған бонустарды, коммерциялық табу
бонусын төлеуге байланысты шығындарды қоса алғанда, жылдық табыс
жиынтығынан амортизациялық аударым түрінде ұстап қалуға жатады және ол жеке
топты құрайды, бірақ амортизациялық нормасының шегі 25 пайыз деңгейінен
аспауы керек.
Геологиялық зертгеу жұмыстары жасалған контракт аясында жүзеге асады,
ол кезде олардың:
* пайдалы қазбаларды сату кезінде алынған табыстары;
-жылдық табыс жиынтығына түзету ретінде алынып тасталатын
табыстар жеке көрсетіледі, алынып тасталған табыстары қосылмайды.
Теріс бағамының айырмасы бойынша шегерім жасау салық төлеушінің оң
бағамының айырмасынан алатын табыс сомасымен шектеледі және осыған салық
салынатын табыстың 50% деңгейін қосады, ал салық салынатын табыс өз
кезегіңде жылдық жиынтық табыспен салық төлеушінің бағамдық айырмасы
бойынша шығыстар мен табыстарын қоспай алынған шегерім сомасының
айырмасынан шығады.
Ескерілмей қалған теріс бағамының сомасы келесі салық кезеңінің
шегеріміне жатқызылуы мүмкін. Құрылысқа алынған кредиттер (заемдар) бойынша
теріс бағамдық айырмасы құрылысты жүргізу кезеңінде төлем жасау барысында
пайда болады, онда ол объектінің құнына қоса алынады.
Айыппұлдар да, өсімдер де, олардың танылуына қарап шегерімге
жатқызылуы мүмкін, тек мемлекетгік бюджетке жататындардан басқасы.
Салықтарды шегеріс жасау. Бұл жерде мемлекеттік бюджетке есептелген
шегіндегі төленген салық шегеруге жатады, яғни жылдық жиынтық табыс
анықталғанға дейінгі салықтар; Қазақстан Республикасының аумағында және
басқа мемлекеттерде төленген табыс салығы мен корпоративтік табыс салығы,
сондай-ақ үстеме төленген салықтар да шегерілуі тиіс.
Ағымдағы салықтық кезеңде өткен кезеңдер үшін төленген салық қай
кезеңде төленсе, сол кезеңнің шегеріміне жатқызылады.
Тіркелген активтер бойынша шегеріс жасау. Тіркелген активтерге-салық
төлеушінің бухгалтерлік балансында ескерілген және кәсіпкерлік кызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық емес активтер
жатады.
Негізгі құрал-жабдықтардың мынадай түрлеріне амортизациялық
аударылымдар есептелінбейді: жер; өнім беретін ересек малдар; мұражай
құндылықтары; сәулет және өнер ескерткіштері; жалпы жұрт пайдаланатын
автомобиль жолдары, тротуарлар, бульварлар, скверлер; аяқталмаған күрделі
құрылыс; фильм қорына жататын объектілер; бұрындары толығымен шегеріске
жатқызылган негізгі құрал-жабдықтардың құны; инвестициялық жобалардың
шеңберінде пайдалануға берілген негізгі құралдар.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер
мөлшерлемесімен есептелінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген
мөлшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтірілді.
Салық төлеуші өз еркі бойынша басқа да шектеу мөлшерлемесін қолдануына
құқылы, бірақ ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек.
Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және
өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-
жабдықтардың кұны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің
кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.
Ғимараттар, қоңдырғылар, құрылыстар объектілері бойынша амортизациялық
аударымдар жеке анықталады. Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері
бойынша баланстың құны анықталады:
Жарлық капиталға салым ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған
кезде, олар келіп түскен негізгі құралдардың баланстық құнын өсіреді. Ал
есептен шыққан кезде, олар сол баланстық кұнын төмендетеді.
Қаржылық лизингке берілген (қаржылық лизинг бойынша) тіркелген
активтердің лизинг алушының ішкі тобы бойынша баланстық құны есептелінеді.
Қаржылық лизингке берместен бұрын тіркелген актив баланстық құнында
көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизинг беруші өз балансынан азайта
алады.
Жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Шегерім әрбір ішкі
топқа кіретін негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар бойынша әрбір
ішкі топқа қатысты рұқсат етіледі. Әрбір ішкі топ бойынша негізгі
құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар сомасы ішкі топтың салық жылының
аяғындағы құндық балансының 15 пайызының шегінде шегеріледі. Аталған шектен
асатын сома ішкі топтың баланстық құнын арттырады. Егер ол Республикалық
немесе жергілікті бюджеттерден алынған субсидиялардың есебінен жүргізілген
жөндеу болса, онда олардың баланстық құны арттырылмайды және шығыстар
шегерімге де жатпайды.
Салық салынатын табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан
келесі шығыстар шегеруге жатпайды:
* жылдық жиынтық табысты алумен байланысты емес шығыстар;
* күрделі сипаттағы шығыстар, яғни тіркелген активтерді салуға және сатып
алуға кеткен шығыстар;
* мемлекеттік бюджетке төленетін айыппұлдар мен өсімдер;
* жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық Кодексінің
белгіленген нормасынан артық болса, онда ол шегерімге жатқызылмайды;
Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген, нормадан жоғары,
төлеуге (төленуге) жататын міндетті бюджет телемдерінің басқа да сомасы;
-кәсіпкерлік кызметте пайдаланбайтын, құрылыс объектілерін салу,
пайдалану және күтіп-ұстау шығыстары;
-тегін берілген мүліктердің, жұмыстардың, қызметтердің құны.
Кәсіпкерлік қызметтен тартқан зияндар (егер шегерім түзетілген
жылдық жиынтық табыстан асып кетсе), сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік
қызметінде пайдаланған ғимараттардан, қондырғылардан тартқан зияны салық
төлеушінің келешектегі табысының есебінен өтеу үшін үш жылға дейін төлеу
мерзімі кейінге қалдырылады.
Бағалы қағаздарды сатқан кезде шеккен зияны олардың кұнын өсірудің
есебінен өтеледі, бұл шара мүмкін болмаған жағдайда оның өтелу мерзімі үш
жылға дейін кейінге қалдырылуы мүмкін.
Корпорациялық табыс салығын есептеген кезде 851 шоты дебеттеліп, 631
шоты кредиттеледі. Бұл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.
Корпорациялық табыс салығын бюджетке төлеген кезде оның ішінде
аванстық төлемін қоса алғанда 631 шоты дебеттеліп, 441 шоты кредиттеледі.
851 шотының дебеті бойынша және 632 шотының кредиті бойынша кейінге
қалдырылған салықтың пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша
айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді.
Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571 шоты
дебеттеліп, және 851 шоты кредиттеледі.
ә) Кейінге қалдырылған табыс салығы және сонымен байланысты есеп
айырысулар. Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 632 "Кейінге
қалдырылған корпорациялық табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта
бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда
болған уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады. Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады.
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық (жедел) есебінде жиынтық жылдық
табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі кұрал-
жабдыктарды жөндеу, проценттер және тағы басқалары бойынша) ұстап қалулар
(жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді, ғимараттарды)
сату кезіндегі құнын, сондай-ақ ақша құнсыздануына түзетулерді есепке ала
отырып амортизациялауға жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік кызметті
шектеуге келіскені және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде
хабарлама калыптасады; бұл хабарламада салық салынатын табыс сомалары және
бюджетке төленуге тиісті занды тұлғалардан алынатын табыс салығының
сомалары туралы бухгалтерлік әрі салық есебі деректері арасындағы
алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесінде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ
уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділік туындайды.
Тұрақты айырмашылықтар - бұл ағымдағы есепті кезеңде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері
мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлұмдамада көрініс
табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
жылдық жиынтық табыспен де, шаруашылық жүргізуші субъектінің кәсіпкерлік
қызметімен де байланысты емес шығыстар (демалыс үйлеріне жолдама алу,
бассейінге абонементтерді алу, спорт кұрал-жаблықтарын алу және т.б.), бұл
аталған шығыстар бухгалтерлік есепте шығысқа жатқызылады, ал салық есебінде
олар шегерім ретінде танылмайды:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
шегеріледі, ал салық есебінде ол шегерілмейді;
* нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол шегерім құрамына
енгізілмейді.
-қоршаған ортаны ластаудан тазартуға кеткен шығындар бухгалтерлік
есепте кезең шығыстарына жатқызылады, ал салық есебінде ол жылдық жиынтық
табыстан шегеруге жатпайды;
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік есепте шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде — белгіленген шектеулер шегінде ғана
ескеріледі;
-несие бойынша, сонын ішінде қаржылық лизинг бойынша да,
депозит бойынша да, сондай-ақ сенімді басқаруға алынған мүліктер бойынша
да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің белгілеген қайта
қаржыландыру коэффициентінің 1,5-ке еселенген ресми мөлшерлемесінің
шегіндегі сомасымен есептейді, ал егер де ол шетелдік валютада
орналастырылса, онда Лондондық банкаралық нарықтың 2-ге еселенген
мөлшерлемесінің негізінде есептелінеді.
Жоғарыда келтірілген шектеулерге қосымша, шегеруге жататын несие
(қарыз) бойынша марапаттаудың максималды сомасы, келесі сомада шектеледі:
Төлем көзінен ұсталатын
Шегеруге Төлеу көзінен
табыс салығының
жатқызылатын және алынатын,
мөлшерлемесі(15%)
заңды тұлға-резиденті = марапаттау х
Корпоративтік
төлейтін марапаттау сомасы
салығының сомасы
мөлшерлемесі (30%)
-сақтандыру пайдасы бухгалтерлік есепте ешқандай шектеусіз шығысқа
жатқызылады, ал салық есебінде — ол шегеруге жатпайды, егер ол шегеруге
жатқызылған жағдайда класы бойынша өкілетті органдардың белгілеген шегінде
ғана жүзеге асуы мүмкін;
-кәсіпкерлік қызметінде пайдаланбайтын объектілердің пайдалануы
мен күтіп-ұстау шығыстары бухгалтерлік есепте толық көлемінде шығыс
ретінде есептелінеді, ал ол салық есебінде шегерімге жатпайды
-және басқа да шығыстары.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезеңде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде баска есептік кезенде есептелінеді. Сондықтан бірінде
болған айырма, екіншіде жойылады. Мысалға:
-материалдық емес активтер мен негізгі кұралдар бойынша жасалатын
амортизациялық аударымдар.
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
мен нормалар пайдаланылады және ондағы есептелген сома шығын ретінде
қабылданады. Салық есебінде тек қалдығын азайту тәсілі пайдаланылады.
Сондай-ақ екі есептің пайдаланатын нормасы да әрқилы болуы мүмкін,
нәтижесінде салық есебі бойынша объекті толық амортизациялануы мүмкін, ал
бухгалтерлік есепте ол жалғасуы мүмкін.
-бухгалтерлік есепте негізгі құралды жөндеу шығындарын толық көлемде
алады, ал салық есебінде оның құндық балансының 15% тең сомасын ғана алады;
-15% асқан сомасы негізгі кұралдың құндық балансына қосылып, одан
амортизация сомасы есептелінеді, яғни салық салынады. Бухгалтерлік есепте
тап бұндай операциялар көрініс таппайды.
-бағалы қағаздарды сатудан жабылмаған зиян оларды сату кезінде пайда
болады, сол пайда болған кезінде бухгалтерлік есепте есептеу әдісі бойынша
көрініс табады. Салық есебінде аталған зиянды құнның есімінің есебінен
жабады (компенсацияланады), ал егер де ол жабылмаса, онда оның жабу
мерзімін үш жылға дейін созады;
-салық бойынша шығыстар (корпоративтік салығын, табыс салығын
коспағанда) бухгалтерлік есепте есептеу тәсілі бойынша көрініс табады, ал
салық есебінде — шегерімге тек төленген салық қана алынады;
-теріс бағамдық айырма бухгалтерлік есепте толық көлемінде алынады,
салық есебінде шегерімге жатқызу үшін шектеулер қойылады, ал шектеулердің
сомасын мынадай жолмен анықтайды:
Салық салынатын табыстың сомасынан 50%
алынады, ал ол жылдық жиынтық табыс пен
Оң бағамдық + шегерімнің (табыс пен шығыстың бағамдық
айырмасы айырмасы есепке алынбайды) айырмасынан
шығады
Айырма сомасы негізінен шектеудің салдарынан пайда болады, ал ол
келесі салықтық кезеңдердің іздестіру барсында компенсацияланады. Құрылыс
салуға алған несие (қарыз) бойынша бағамның теріс айырмасы оны жүргізудің
кезеңдік төлеміне байланысты пайда болады және салық есебінде оның
объективтік құны ескерілсе, бухгалтерлік есепте ол шығыс ретінде танылады;
және басқа да.
Тұрақты жөне уақытша айырма шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп
саясатына бухгалтерлік есептің де, салық есебінің де енгізген
өзгерістерінің (түзетулерінің) салдарынан болуы мүмкін. Бұл арада тұрақты
айырманы келесі есептік кезеңде жоюға болмайды, ал уақытша айырма жойылады.
Тұрақты айырманы да, уақытша айырманы да өте жеңіл түрде табуға болады,
егер де тиесілі бухгалтерлік регистрлеріне салықтық есеп қағидасының
зерттеулерін жүргізсе. Уақытша айырма сомасынан салықтық эффектіні
бухгалтерлік есепте көрсету және анықтау жолымен оның уақытша айырмасын
табады. Салық эффектісі төлеуге жататын немесе кейінге қалдырылатын төлем
болып саналады.
Халықаралық практикада жалпы кабылданған пікір бойынша табыстан
алынатын салықты сол табысты табу үшін жасалатын шығыс деп санайды, ал ол
шығыс есептеу қағидасына сәйкес, өз кезеңіне қарап, тиесілі пайда болған
табыстармен бірге танылады.
Есептік кезеңде уақытша айырманың салдарынан пайда болған салық
эффектісі 632 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады.
Салықтық төлем міндеттемесінің әдісіне сәйкес, олар кезең барысында,
өзіне мынаны енгізеді:
-салық салынатын табыстан төлеуге жататын табыс салығын, ал ол әрекет
етіп тұрған заңға сәйкес есептелінеді, оның деңгейі былайша анықталады:
Бухгалтерлік + Тұрақты + Уакытша
табыс айырмасы уақытша айырманың салықтық эффектісі
сол есептік кезеңде не төленеді, не жойылады, оның мөлшерін ағымдағы
кезеңнің салықтық мөлшерлемесі бойынша жалпы уақытша айырманың сомасынан
анықтайды. Егер де келесі жылға корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі
өзгеретін болса, онда ол сол өзгерген мөлшерлемесі бойынша алынады.
- кейінге калдырылған салықтарды осы есептік кезеңге сәйкес келетіндей
етіп түзетеді. Түзету сомасы 632 шотта көрініс табады.
ҚатарШаруашылық операцияларының мазмұны Шоттар корреспонденциясы
№
дебет кредит
1 2 3 4
1. Есептелген корпоратавтік табыс 851 631
салығы
2. Кейінге қалдырылған табыс салығын 851 632
есептеу
3. Кейінге қалдырылған табыс салығын 851 632
есепті кезеңнің басына түзету
Кейінге қалдырылған табыс салығының сомасын есептеу
(есепке алу) үшін әрбір уақытша айырма бойынша жеке аналитикалық
(талдамалы) негіздеме жүргізіледі. Аналитикалық тізімдеменің есебі
негізінде келесі нысанда жасалады.
Уақытша айырмасының сомасының белгісін (таңбасын) салық салынатын
табысқа тигізетін әсеріне қарап анықтайды. Өйткені олар салық салынатын
табысты азайтуы да, көбейтуі де мүмкін. Біздің мысалда бірінші жолдағы
уақытша айырманы "—" таңбасымен белгілеген, өйткені салық есебіндегі
қосымша шегерімдер салық салынатын табысты азайтқан. Екінші және үшінші
жолдағы таңбасын (яғни, жөндеуге кеткен шығыстар мен салықтар) "+"
белгілеген, өйткені салық есебінде барлық шығыстар таныла бермейді,
бухгалтерлік есепте олар тұтастай көрініс тапқанымен, нәтижесінде, салық
салынатын табыс салығы жоғары болған, бухгалтерлік есептегісіне қарағанда.
Сондықтан таңбаны дұрыс қою үшін, әр уақытта салық есебін бухгалтерлік
есептің мәліметімен салыстырып отыру керек. Егер де уақытша айырма жойылған
кезде, онда оған қарама-қарсы таңбасы қойылады да, оған келесі шоттар
корреспонденциясы жасалады, демек 632 шоты дебеттеліп, 631 шоты
кредиттеледі. 632 шоты бойынша көп жағдайда кредиттік қалдық қалады, демек
ол келешекте төленетін салықтын міндеттемесін көрсетеді. Сонымен қоса, оның
дебеттік сальдосы да болуы мүмкін, егер де күн бұрын төлем жасалса. Бұл
кезде оң айырма қалыптасады және ондағы салық эффектісі 632 шоттың дебеті
және 851 шотгың кредиті бойыша көрініс табады.
Егер де бұндай дебеттік сальдо күмән туғызатын болса, онда олар шығын
ретіңде танылады, демек ол 851 шотының дебеті мен 632 шотының кредиті
бойынша көрініс табады.
Бухгалтерлік баланста кейінге қалдырылған табыс салығын көрсету үшін
оларды қысқа және ұзақ мерзімділігі бойынша жіктейді (2-БЕС). Кейінге
қалдырылған салықты жіктеу активтердің немесе міндеттемелердің негізінде
жүзеге асады. Егер де уақытша айырма тауарлы-материалдық запастарға қатысты
болса, онда ол қысқа мерзімді болып есептелінеді, ал егер де ол негізгі
құралға қатысты болса, онда ол ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Егер де
уақытша айырмасын активтермен де, міндеттемелермен де байланыстыруға
болмаса, онда олардың жойылатын уақытын негізге алады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (125 бабы бойынша) кәсіпкерлік
қызметтен, сондай-ақ ғимараттарды, қондырғыларды сатқаннан шеккен зиянды
алдағы үш жылдың салық салынатын табысынан өтеуге рұқсат етіледі.
Тартқан зиянның келешектегі алынатын табысқа зачет етілуі кәсіпорынның
экономикалық потенциалына жол ашады. Осындай операцияның есебінен алынған
экономия есептік кезеңнің таза табысына енеді, бірақ ол жағдайда өзгеруі
мүмкін.
Салық төлемдері бойынша алған экономия таза табысқа енеді, мына
жағдайларды қоспағанда:
1. Салық төлемдері бойынша алынған экономия келесі есептік кезенде
өтелуі күмәнді болса және ол кезде алынатын табыс зиянды жабуға
жеткіліксіз болса, онда бұндай зияндар зачетқа жатқызылмайды.
2. Салық төлемдері бойынша алынған экономия, 632 шоттын кредиттік
сальдосынан асып кетсе, онда бұндай зияңдар зачетқа жатқызылмайды.
Келешек табыс салығының есебінен өтелетін табыс салық сомасы есепте
жеке көрсетіледі, яғни 632 шоты бойынша жеке субшоты ашылады.
Мысалы: 2002 жылдың қорытындысы бойынша негізгі жабдықтаушымен
жасалған контрактінің шартын сақтамағандықтан 2200 мың теңге зиян шегілген.
Оның үстіне 2003 жылы табысқа салынатын салық мөлшерлемесі 32% жеткен.
Кейінге қалдырылған табыс салығының кредиттік сальдосы (тізімдеме есебі
бойынша) 2002 жылы 240,32 мың теңге құраған. Бухгалтерлік зиян сомасы 1517
мың теңгеге жеткен, ал оның уакытша айырмасы 683 мың теңге құрайтындығына
сенімді болған.
Кәсіпорын болжамы:
1. Нұсқа. Кәсіпорын 2003 жылы жабдықтаушылармен тиісті деңгейде қарым-
қатынасын құруға және қаржылық нәтижесінің оң болмайтынына толық сенім бар.
2. Нұсқа. Кәсіпорынның нәтижесі оң көрсеткіштермен аяқталатынына сенімсіз,
бірақ 632 шотының кредиттік қалдығы 240,32 мың теңге кұраған.
3. Ңұсқа. Салық төлемдері бойынша алған (алатын) экономиясын (олжасын) таза
табысқа енгізген, бірақ қалыптасқан жағдайдың салдарынан есепті кезеңде
шегетін зиянын жабу мүмкіңдігі неғайбіл болған. 632 шоты бойынша кредиттік
сальдо сақтық қағидасы бойынша жойылып отырады.
Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.
КатарШаруашылық операцияларының Сомасы,Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны тенге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Кәсіпорын болашақ жылы 632 "Кейінге
жеткілікті табыс алады жөне қалдырылған табыс
зиянның пайда болған салығы бойынша
кезеңін таза табыстын шеккен зияны" 632
экономиясына енгізеді: - субшоты 632 851
салық эффектісінің уақытша 218,6 "Кейінге
айырмасының сомасына 485,4 кал-дырылған табыс
(638x32%) салығы бойынша
- салық төлемі бойынша шеккен зияны"
алынған экономиясының субшоты
сомасына (1517 х 32%)
(яғни, салық төлемінен
үнемделген сомасына)
Жиыны 704,0
2. Кәсіпорың болашақ жылы 632 "Кенінге
алатын табысына сенімсіз қал-дырылған табыс632
(неғайбіл) болған, таза 218,6 салығы бойынша
табысқа 632 шотының 240,32 алынған зияны"
кредиттік сальдосынан субшоты
аспайтын сомасын ғана 632 "Кейнге 851
енгізген: - салық қал-дырылған табыс
эффектісінің уақытша салығы бойынша
айырмасының сомасына (683 алынған зияны'
х 32%) субшоты
- 632 шотының кредиттік
қалдығының шеңберіндегі
сомасына
Жиыны 458,92
3. Жоғарыдағы екі шарттардың 218,6 632 "Кейінге 632
бірін сақтамаған жағдайда, қалдырылған табыс
салық эффектісінің уақытша салығы бойынша
айырмасының сомасын ғана алынған зияны"
пайдалануы мүмкін субшоты
Жиыны 218,6
2003 жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша көрсетілген сомасы
зиянды жабу үшін жеткілікті болған және оған келесі шоттар
корреспонленциясы жасалынады.
ҚатаШаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар корреспонденциясы
р № мазмұны теңге
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Болашақтағы табысты 704,0 631 632 "Кейінге
бағалаудың негізінде, зиянның қал-дырылған
пайда болған кезіндегі таза табыс салығы
табысқа салық төлемі бойынша бойынша алынған
үнемделген сомасы қосылған. зияны" субшоты
Бұрындары кейінге қалдырылған
табыс салығының сомасы шеккен
зиян ретінде көрсетілген
Жиыны 704,0
2. Салық төлемі үнемделген 632 "Кейінге
сомасын, 632 шоттың кредиттік кал-дырылтан
сальдосынан аспайтын деңгейде458,92 631 табыс салығы
таза табысқа қосқан:- бойынша алынған
бұрындары кейінге қалдырылған 631 зияны" субшоты
табыс салығының сомасы шеккен245,08
зиян ретінде көрсетілген 851
- салық төлемі бойынша
үнемделген сомасы 632 шотының
кредиттік сальдосынан асып
түскен сомасы ғана
көрсетіледі (704 - 458,92)
Жиыны 704,0
Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік табыс
салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын
және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мумкін. Бұндай орын алған
айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана
көрсетілуі мумкін. Ондай айырма тұрақты да, уакытша да болуы мумкін.
Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін
әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың
нәтижесіңдегі кұндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.
Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып
келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте
632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.
Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге
сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс
салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің
уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін
келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.
ҚатарШаруашылық операцияның мазмұны Сомасы,Шоттар
№ теңге корреспонденциясы
дебет кредит
1 Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаудың405000 541 632
нәтижесінде алынған, салық эффектісінің
сомасы
2 Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын,
табыс салығының сомасы: - - -
- -салық эффектісінің уақытша 209000 632 631
айырмасының сомасына 439000 851 631
-төлеуге жататын корпорациялық табыс
салығының сомасына
Жиыны 648000
Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің
потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып
көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс:
әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық телемдері
(салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-
ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық
төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық
төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық
тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа
ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары,
егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық, мөлшерлемесімен
(ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.
Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15%
мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін
резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем
көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:
* дивиденттер;
депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және
ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ
лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін
төленетін депозиттері кірмейді);
* ұтыс;
занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы
жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);
* бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
Егер де ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды
растайтын кұжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығының зачетына
жатқызылады.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде
салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен
корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.
Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс
түрлерінің қатарына мыналар жатады:
* өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;
басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен кызметтерінен
алынған табысы;
* мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;
* талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;
* айыппұл және өсімдерден түскен табысы, бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz