Қаржылық менеджмент оқу құралы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1 тақырып. Қаржы менеджментінің мазмұны ... ..
1.1. Қаржы менеджментінің анықтамасы ... ... ... ... ...
1.2. Қаржы менеджерінің рөлі, мақсаты мен міндеттері.
1.3. Қаржы менеджментінің қазіргі заманғы теориясының даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4. Ұзақмерзімді (стратегия) және қысқа мерзімді сипатты (тактика) қаржылық шешімдер ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5. Қаржылық жоспарлау мен бақылау қаржы менеджмен.тінің негізгі функциялары ретінде ... ... ... ... ...
1.6. Фирманың ұйымдастыру құрылымындағы қаржы қызметі..

2 тақырып. Қаржылық менеджментінің базалық (негізгі) тұжырымдамалары мен көрсеткіштері ... ... ... .
2.1. Санаттарды анықтау: активтер, міндеттемелер, капитал, кірістер (табыстар), шығындар, қаржы құралдары мен тәуекелдер, капитал тұжырымдамаларын бағалау әдістері.
2.2. Ақшаның уақытша құны, тәуекел активтердің құны...
2.3. Қаржылық менеджментінің теориясы мен практика.сында пайдаланатын негізгі көрсеткіштер ... ... ..

3 тақырып. Тәуекел мен табыстылық. Корпорациялық тәуекелдерді басқару..
3.1. Тәуекелді анықтау және өлшеу.
3.2. Жеке (автономиялық) тәуекелді талдау: жеке қаралатын активтер.
3.3. Нарық тәуекелін талдау: қоржынға кіретін активтер.
3.4. Оңтайлы қоржынды таңдау
3.5. Әртараптандыру . тәуекелдерді басқару құралы ретінде
4 тақырып. Активтер қоржынын басқару ... ... ... .
4.1. Қаржы, активтердің кірістілігін (түсімділігін) басқаруды бағалау үлгісі (моделі).
4.2. . коэффициентінің тұжырымдамасы ... ... ... ...
4.3. Арбитраждық баға белгілеу теориялары ... ... ... ..

5 тақырып. Операциялық тұтқа әсері. Фирманың шығындарын басқару.
5.1. Шығындарды жіктеу ... ... .
5.2. Шығынсыздықты талдау, шығынсыздық кестесі.
6 тақырып. Қаржылық тұтқа әсері. Қарыз (заем) қаражаттарын тарту саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6.1. Қаржылық тұтқа. Парықсыздық нүктесі ... ... ... ..
6.2. Қаржылық тұтқаның күші (DFL) ... ... ... ... ... ... ..
6.3. Фирманың салыстырмалы қаржылық және іскер тәуекелінің өлшемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.4. (DFL) және қаржылық тәуекел ... ... ... ... ... ... ... .

7 тақырып. Капитал құрылымының теориясы: Модильяни . Миллер моделі (үлгісі); Ымыра модельдері (үлгілері)
7.1. Капитал құрылымының теориясы: Модильяни . Миллер модельдері (үгілері).
7.2. Қаржылық қиындықтармен байланысты шығындар мен агенттік шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.3. Капиталдың оңтайлы құрылымы. Капиталдың мақсаттық құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

8 тақырып. Дивиденттік саясатын басқару ... ... ...
8.1. Дивиденттер немесе капитал өсімінен табыс . инвестордың ұнатымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8.2. Дивиденттер ұнатымдылығы теориясы ... ... ... ...
8.3. Дивиденттік саясатын қалыптастыру ... ... ... ... ..
8.4. Дивиденттердің тұрақтылығы ... ... ... ... ... ... ... ...
8.5. Акцияларды сатып алу. Дивиденттерді акциялармен төлеу және акцияларды бөлшектеу ... ... ... ...

9 тақырып. Капитал құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9.1. Капитал құны. Капиталды құрастырушылар ... .
9.2. «Заем капиталы», «артықшылық берілген (ең тәуір) акциялар», «жаңа шығарылған акциялар» көздерінің құны.
9.3. Капиталдың орташа өлшенген құны ... ... ... ... ...

10 тақырып. Инвестициялық жобаларды талдау әдістері. Жоба тәуекелін талдау ... ...
10.1. Капитал жұмсау бюджетін қалыптастыру ... ... .
10.2. Капитал жұмсау бюджетін қалыптастыру барысында шешімдерді қабылдау өлшемдері ... ... ... ... ... ..
10.3. Жобаның жеке (бірлі.жарым) тәуекелі. Фирма ішіндегі немесе корпорациялық тәуекел, нарық тәуекелі...
10.4. Сезімталдығын талдау. Ахуалдарды талдау ... ..

11 тақырып. Инвестициялық жобаның ақша ағынын болжау. Капитал жұмсау бюджетін оңтайландыру.
11.1. Ақша ағынын бағалау. Таза айналым капиталын өлшеу..
11.2. Ақша ағынын бағалаудың ығысушылығы ... ... .
11.3. Капитал жұмсаулардың оңтайлы бюджетін қалыптастыру.

12 тақырып. Бюджеттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12.1. Бюджет жасаудың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ...
12.2. Бюджетті әзірлеу бойынша жетекшілік ... ... ... .
12.3. Жалпыланған бюджет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

13 тақырып. Ұзақмерзімді қаржылық жоспарлар.
13.1. Стратегиялық және жедел жоспарлар ... ... ... ...
13.2. Қаржылық жоспар. Көрсеткіштердің өткізу көлемінен шамалас тәуелділігі әдісіне негізделген қаржылық жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13.3. Сыртқы қаржыландыруда қажеттілік деңгейін анықтайтын факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

14 тақырып. Айналымдағы активтерді және қысқамерзімді міндеттемелерді басқару ... ... ... ... ... ... ..
14.1. Өтімділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14.2. Ақша қаражаттарының айналымдылығы ... ... ...
14.3. Айналымдағы қаражаттардың көлемдері және қаржыландыру саласындағы стратегиялар ... ... ... ... ... ... ...
14.4. Қысқамерзімді қаржыландыру көздері ... ... ... ..
14.5. Тауарлар, жұмыстар және қызмет көрсетулер үшін несиелік қарыз (сауда несиесі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14.6. Қысқамерзімді банк несиелері. Банкті таңдау...

15 тақырып. Ақша қаражаттарын басқару ... ... ...
15.1. Ақша қаражаттарын басқару мақсаты ... ... ... ...
15.2. Ақша қаражаттарының бюджеті ... ... ... ... ... ... .
15.3. Ақша қаражаттарының мақсаттық қалдығын анықтау.
15.4. Ақша қаражаттарын басқару әдістері ... ... ... ... .
15.5. Бағалы қағаздарды басқару ... ... ... ... ... ... ... ... .

16 тақырып. Қорларды басқару ... ... ... ... ... ... ... ...
16.1. Қорларды басқару мақсаттары ... ... ... ... ... ... ...
16.2. Қорлармен байланысты шығындардың жіктеуі...
16.3. Қорлардың есебі мен бағалауы ... ... ... ... ... ... ...
16.4. Тапсырыстың оңтайлы партиясының моделі (үлгісі)
16.5. Қорларды бақылау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...

17 тақырып. Дебиторлық қарыздарды басқару...
17.1. Дебиторлық қарыздарды басқару ... ... ... ... ... ...
17.2. Несие саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17.3. Несие кезеңін және несиені төлеу қабілеттілігі стандарттарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17.4. Дебиторлармен жасалатын жұмыс саясаты. Келісілген мерзімдерде төлем барысындағы жеңілдіктер..
17.5. Несие саясатының баламалы нұсқалар салдарын талдау: түсімдер мен шығындар туралы болжам есебін құру
17.6. Өсімді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

18 тақырып. Корпорацияны қайта құру: қосылуы, сатып алуы, бөлектенуі, банкроттығы мен жойылуы
18.1. Қосылу себептері мен типтері ... ... ... ... ... ... ...
18.2. Қосылу белсенділігі деңгейі. Қастық және достық қосылулар.
18.3. Өндірістік қуаттарды бөлшектеу. Холдингтік компаниялар.
18.4. Қаржылық қиындықтар мен олардың салдары.
18.5. Банкроттық барысындағы қайта құру мен жойылу
18.6. Альтман моделі

19 тақырып. Трансұлттық корпорациялардағы қаржы менеджмент (қаржы менеджментінің халықаралық аспектілері).
19.1. Трансұлттық корпорациялар ... ... ... ... ... ... ... ..
19.2. Трансұлттық корпорациялардағы қаржы менеджментінің ерекшеліктері.
19.3. Халықаралық ақша мен капитал нарықтары ... .
19.4.Трансұлтты корпорациялардағы капитал жұмсау бюджеті.
19.5. Капиталдың халықаралық құрылымы ... ... ... ...
19.6.Айналымдағы капиталды басқарудың халықаралық аспектілері...

Пайдаланатын әдебиеттер тізімі.
Түсініктемелер..

Қаржы менеджменті экономикалық ғылымдағы келешегі ең зор бағыт болып келеді. Қазіргі заманғы жағдайларда қаржы менеджері кәсіпорынның басты тұлғаларының бірі. Ол қаржылық сипатты мәселелердің дұрыс шешілуіне, кейде мақсатқа сәйкес соңғы шешімді қабылдау үшін жауапты. Көбінесе қаржы менеджері қабылданған шешімнің жауапты орындаушысы болып, сонымен бірге қаржылық қызметін де іске асырады. Қаржы менеджерінің негізгі міндеттері үш негізгі бағыттар бойынша шешімдерді қабылдауда тұрады: активтерді басқару, инвестициялық қызмет және кәсіпорын дамуының қаржыландыру көздерін іздеу.
Осы оқу құралының материалдарымен танысу бірқатар сұрақтарға жауапты іздеп табуға көмектеседі. Мысалы:
Қаржылық менеджменті дегеніміз не?
Кәсіпорынның жағдайы мен мүмкіндіктерін қалай бағалауға болады?
Фирма ресурстарын қалай дұрыс үлестіруге болады?
Компанияның негізгі ресурстарының (қорларының) оңтайлы құрылымы қандай?
Кәсіпкерлік қызметінің негізгі міндеттерін шешу үшін қажет қаржыларды қайдан табуға болады?
Инвестициялық жобаларды бағалау барысында қандай әдістерді пайдалануға болады?
Тапқан пайдаға қалай дұрыс ие болып, дивиденттік саясатын іске асыруға болады?
Осы оқу құралының мақсаты – «Қаржылық менеджмент» пәнінің негізгі мазмұнын қысқа да түсінікті түрде баяндау: қаржылық басқарудың қазіргі заманғы әдістер жүйесін қарастыру; кәсіпорынның қаржылық қызметі аясында басқарушылық шешімдерді қабылдау қисынын көрсету; қазіргі заманғы қаржы құралдарымен таныстыру. Сонымен бірге, осы құрал оқырманды қаржы менеджментінің негізгі түсініктері мен құралдарын айыруға, кәсіпорынның қаржылық есеп беру әдістерімен танысуға мүмкіндік береді. Активтердің құрылымы айналымдағы және ақша активтерімен жұмыс істеу ерекшелігі, негізгі активтерді кеңейту мүмкіндігі жөніндегі сұрақтар бойынша білімдерін тереңдетуге көмектеседі.

1. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом - М.: Финансы и статистика,1995. – 384 с.: ил.
2. Бараненко С.П. Стратегическая устойчивость предприятия. /С.П.Бараненко, В.В.Шеметов - М.: Центрполиграф, 2004. – 493 с.
3. Басовский Л.Е., Лунева А.М. Экономический анализ: Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2005. – 222 с.
4. Бланк И.А. Финансовый менеджмент. Учебный курс. - К.: Ника-центр,1999. – 528 с.
5. Бобылева А.З. Финансовые управленческие технологии. Учебник – М.: ИНФРА-М, 2004. – 492 с.
6. Бочаров В.В. Корпоративные финансы. – СПб.: Питер, 2008. – 272 с.
7. Бригхем Ю.,Гапенски Л. Финансовый менеджмент: Полный курс: в 2-х т. /Пер. с англ. /под ред. В.В.Ковалева. СПб.: Экономическая школа,1997. т.1, 497 с.
8. Бригхем Ю.,Гапенски Л. Финансовый менеджмент: Полный курс: в 2-х т. /Пер. с англ. /под ред. В.В.Ковалева. СПб.: Экономическая школа,1997. т.2, 669 с.
9. Бутакова М.М. Экономическое прогнозирование. М.: Кнорус, 2008.-168с.
10. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. /Под ред. Вахрушиной М.А. – 6-е изд., испр. - М.: Омега-Л, 2007. – 570 с.
11. Горемыкин В.А. Планирование на предприятии. : Учебник 4-е изд., перераб. и доп. М.: Высшее образование, 2007. – 609 с.
12. Городничев П.Н., Городничева К.П. Финансовое и инвестиционное прогнозирование: Учебное пособие. М.: «Экзамен», 2005. – 224 с.
13. Григорьева Е.М., Перепечкина Е.Г. Финансы корпораций: Учебное пособие /Под ред. Г.А.Тактарова.– М.: Финансы и статистика, 2006.–288с.
14. Гроссман Т. Управление финансами. М.: Омега-Л, 2008.- 837с.
15. Додабаев Ю.Т. Антикризисное управление. Алматы: Экономика, 2008. – 398с.
16. Ендовицкая Д.А. Экономический анализ слияний/поглащений компаний.- М.: Кнорус, 2008.-448с.
17. Зайцев Н.Л. Экономика, организация и управление предприятием: Учебное пособие. М.: ИНФРА-М, 2008.- 455с.
18. Зубкова А.В. Приемы антикризисного менеджмента. Ростов-на- Дону. Феникс, 2008.- 399с.
19. Инвестиции: Учебник /Под ред. В.В.Ковалева, В.В.Иванова, В.А.Лялина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Проспект, 2007. – 584 с.
20. Кислов Д.В. Составление финансовых планов. М.: Вершина, 2006. – 384 с.
21. Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент. - М.: Финансы и статистика, 2000. – 768 с.
22. Ковалев В.В. Финансовый учет и анализ: концептуальные основы. - М.: Финансы и статистика, 2004. – 720с.
23. Ковалева А.М., Лапуста М.Г., Скамай Л.Г. Финансы фирмы: Учебник – 3-е изд., испрю и доп. – М.: ИНФРА-М, 2003. – 496 с.
24. Кудина М.В. Финансовый менеджмент: Учебное пособие.- М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2004.-256с.
25. Леонтьев В.Е., Бочаров В.В., Радковская Н.П. Финансовый менеджмент: Учебник. - М.: ООО Издательство «Элит», 2005. – 560 с.
26. Лихачева О.Н., Щуров С.А. Долгосрочная и краткосрочная финансовавя политика предприятия. Учебное пособие / Под.ред. И.Я. Лукасевича.-М.: Вузовский учебник, 2008.-288с.
27. Лукасевич И.Я. Финансовый менеджмент: Учебник/ И.Я Лукасевич - М.: Эксмо, 2007.- 768с.
28. Михайлушин А.И., Шимко П.Д. Экономика транснациональной компании. М.: Высшая школа, 2005. – 335 с.
29. Менеджмент организаций. Учебное пособие. Румянцева З.П., Саломатин Н.А., Акбердин Р.З. и др. – М.: ИНФРА-М, 1995. – 432 с.
30. Никитушкина И.В, Макарова С.Г. Корпоративные финансы- М.: Эксмо, 2009 – 576 с.
31. Орлова Е.Р. Инвестиции. Учебное пособие. /Е.Р. Орлова – 4-е изд., испр. и доп. – М.: Омега-Л, 2007 – 235 с.
32. Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент в предприятиях и коммерческих организациях. - М.: Финансы и статистика, 1996. – 160с.
33. Просветов Г.И. Финансовый менеджмент: Задачи и решения: Учебно-методическое пособие.- М.: Издательство РДЛ, 2005. -376с.
34. Риск – анализ инвестиционного проекта. Учебник для вузов /Под ред. Грачевой М.В. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2001. – 351 с.
35. Румянцева Е.Е. Финансы организаций: финансовые технологии управления предприятием: Учебное пособие.–М.: ИНФРА-М, 2003.–459с.
36. Селезнева Н.Н., Ионова А.Ф. Финансовый анализ. Управление финансами. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007. – 639 с.
37. Скляренко В.К., Прудников В.М. Экономика предприятия: Учебник,- М.: ИНФРА М, 2007. – 528с.
38. Финансовый бизнес-план: Учебное пособие /Под ред. Е.С. Стояновой. – 6-е изд. – М.: Перспектива, 2007. – 656 с.
39. Финансовый менеджмент. Учебник /Под ред. д.э.н., проф. А.М. Ковалевой. – М.: ИНФРА-М, 2003. – 284 с.
40. Финансовый менеджмент: Учебник для вузов /Под ред. Н.И.Берзона. – М.: Издательский центр «Академия», 2003. – 336 с.
41. Финансовый менеджмент: Учебник для вузов /Под ред. Н.Ф.Самсонова.- 2-е изд., перераб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004, – 415 с.
42. Финансовый менеджмент. /Под. ред. Поляка Г.Б. – М.: Финансы ЮНИТИ,1997.
43. Финансовый менеджмент. Учебное пособие /Под. Ред. Проф. Е.И. Шохина.- М.: ИД ФБК-ПРЕСС,2002, - 408с.
44. Финансы организаций (предприятий). /Под ред. проф. Колчиной Н.В. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. – 368 с.
45. Эванс Ф.Ч. Оценка компаний при слияниях и поглощениях. Пер. с анг. – М.: Альпина Бизнес – Букс, 2004. – 332 с.
46. Экономика предприятия. /Под ред. проф. В.Я.Горфинкеля, проф. В.А.Швандара. 4-е изд. перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2007.– 670с.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 273 бет
Таңдаулыға:

Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті

Қаржы, салық салу және сақтандыру кафедрасы.
Аленичева Е.Е.

Қаржылық менеджмент

Оқу құралы

Қарағанды 2011
УДК 658(075 8)
ББК 65.290-93 я73
А 50
Аленичева Е.Е.

Қаржы менеджменті Оқу құралы Е.Е. Аленичева –
Қарағанды, 2011-...б
ISBN 978-601-233-123-3

Бизнесті ұтымды ұйымдастырудың және уақытша жұмсалмай жатқан ақша
қаражаттарының тиімді пайдаланудың маңызды элементі ретінде фирмаға ең
тәуір соңғы экономикалық және инвестициялық нәтижелерді қамтамасыз ететін
қаржы қорларын басқару жүйесінің құруы болып келеді.
Оқу құралында басқарудың шетелдік тәжірибесін ескере отыра кәсіпорынның
қаржы байланыстарының, кәсіпорынның қаржы саясатын қалыптастыру
механизмінің теориялық аспектілері қарастырылады.
Негізгі назар қаржы жобаларды бағалау, дивиденттік саясатын таңдау, қор
және несие нарығының қаржыларын тарту негізінде капиталдың ұтымды (оңтайлы)
құрылымын құру, активтерді басқару барысында, сонымен бірге тәуекелдерді
бағалау және азайту тәсілдері бойынша қаржылық шешімдерді қабылдау
амалдарын әзірлеуге ерекше назар аударылады.
Оқу құралы қашықтықтан оқытуға арналып, экономикалық ЖОО студенттері
мен коммерциялық құрылымдардың қызметкерлері үшін әзірленген.

УДК 658 (0 75.8)
ББК 65.290-93 я 73

Құрастырған : Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті
Қаржы, салық салу және сақтандыру кафедрасының аға оқытушысы Е.Е. Аленичева
Аудармашы : Н.К . Уристемова

Пікір бергендер: Исатаева Р.С., Қаржы, салық салу және сақтандыру
кафедрасының доценті.
Кәрібаев Е.С. – э.ғ.к., Е. Бөкетов атындағы ҚарМУ.

© Аленичева Е.Е., 2011
ISBN 978-601-233-123-3
© Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті, 2011 ж.

Мазмұны

Кіріспе 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 9
9
1 тақырып. Қаржы менеджментінің
мазмұны ... .. 12
1.1. Қаржы менеджментінің
анықтамасы ... ... ... ... ... 14
1.2. Қаржы менеджерінің рөлі, мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... .16
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... . 18
1.3. Қаржы менеджментінің қазіргі заманғы
теориясының даму 22
кезеңдері ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ...
1.4. Ұзақмерзімді (стратегия) және қысқа 26
мерзімді сипатты (тактика) қаржылық
шешімдер ... ... ... ... ... ... .. ... .
1.5. Қаржылық жоспарлау мен бақылау қаржы
менеджмен-тінің негізгі функциялары 26
ретінде ... ... ... ... ...
1.6. Фирманың ұйымдастыру құрылымындағы 30
қаржы
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...

2 тақырып. Қаржылық менеджментінің базалық 36
(негізгі) тұжырымдамалары мен 36
көрсеткіштері ... ... ... .
2.1. Санаттарды анықтау: активтер, 39
міндеттемелер, капитал, кірістер
(табыстар), шығындар, қаржы құралдары мен 41
тәуекелдер, капитал тұжырымдамаларын 43
бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... .45
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 48
2.2. Ақшаның уақытша құны, тәуекел
активтердің 48
құны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .49
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .51
... ...
2.3. Қаржылық менеджментінің теориясы мен
практика-сында пайдаланатын негізгі 53
көрсеткіштер ... ... .. 53

3 тақырып. Тәуекел мен табыстылық. 55
Корпорациялық тәуекелдерді
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... 57
3.1. Тәуекелді анықтау және
өлшеу ... ... ... ... ... ... ... .
3.2. Жеке (автономиялық) тәуекелді талдау: 60
жеке қаралатын 60
активтер ... ... ... ... ... ... .. ... ... .64
... ... ... ... ... ... ... ..
3.3. Нарық тәуекелін талдау: қоржынға 67
кіретін
активтер ... ... ... ... ... ... .. ... ... .69
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ..
3.4. Оңтайлы қоржынды 71
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5. Әртараптандыру – тәуекелдерді басқару 71
құралы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... 80
4 тақырып. Активтер қоржынын
басқару ... ... ... . 82
4.1. Қаржы, активтердің кірістілігін
(түсімділігін) басқаруды бағалау үлгісі 83
(моделі) ... ... ... ... ... ... .. ... ... .85
... ..
4.2. - коэффициентінің 87
тұжырымдамасы ... ... ... ... 91
4.3. Арбитраждық баға белгілеу
теориялары ... ... ... .. 93

5 тақырып. Операциялық тұтқа әсері. 96
Фирманың шығындарын 96
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
5.1. Шығындарды 100
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .103
... ... .
5.2. Шығынсыздықты талдау, шығынсыздық
кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .105
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .105
... ...
5.3. Операциялық тұтқа. Операциялық 107
тұтқаның күші
(DOL) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .111
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .. 114

6 тақырып. Қаржылық тұтқа әсері. Қарыз
(заем) қаражаттарын тарту
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .116
... ... .
6.1. Қаржылық тұтқа. Парықсыздық 117
нүктесі ... ... ... .. 118
6.2. Қаржылық тұтқаның күші
(DFL) ... ... ... ... ... ... .. 120
6.3. Фирманың салыстырмалы қаржылық және
іскер тәуекелінің 126
өлшемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .126
... ... ... ... .. 131
6.4. (DFL) және қаржылық 133
тәуекел ... ... ... ... ... ... ... ..

7 тақырып. Капитал құрылымының теориясы: 138
Модильяни – Миллер моделі (үлгісі); Ымыра 138
модельдері
(үлгілері) ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 144
7.1. Капитал құрылымының теориясы:
Модильяни – Миллер модельдері 147
(үгілері) ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ...
7.2. Қаржылық қиындықтармен байланысты 148
шығындар мен агенттік 149
шығындар ... ... ... ... ... ... .. ... ... .151
...
7.3. Капиталдың оңтайлы құрылымы. 152
Капиталдың мақсаттық 156
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 158
160
8 тақырып. Дивиденттік саясатын
басқару ... ... ... 163
8.1. Дивиденттер немесе капитал өсімінен 163
табыс – инвестордың 166
ұнатымдары ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... . 170
8.2. Дивиденттер ұнатымдылығы 174
теориясы ... ... ... ... 177
8.3. Дивиденттік саясатын
қалыптастыру ... ... ... ... .. 180
8.4. Дивиденттердің 180
тұрақтылығы ... ... ... ... ... ... ... ...
8.5. Акцияларды сатып алу. Дивиденттерді 183
акциялармен төлеу және акцияларды 184
бөлшектеу ... ... ... ...
186
9 тақырып. Капитал 188
құны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
. 191
9.1. Капитал құны. Капиталды 191
құрастырушылар ... . 198
9.2. Заем капиталы, артықшылық берілген
(ең тәуір) акциялар, жаңа шығарылған 200
акциялар көздерінің
құны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .202
... ... ... ... ... ... ... ...
9.3. Капиталдың орташа өлшенген
құны ... ... ... ... ... 205
206
10 тақырып. Инвестициялық жобаларды талдау
әдістері. Жоба тәуекелін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... . 208
10.1. Капитал жұмсау бюджетін 209
қалыптастыру ... ... .
10.2. Капитал жұмсау бюджетін қалыптастыру 211
барысында шешімдерді қабылдау
өлшемдері ... ... ... ... ... .. 215
10.3. Жобаның жеке (бірлі-жарым) тәуекелі. 217
Фирма ішіндегі немесе корпорациялық
тәуекел, нарық тәуекелі... 222
10.4. Сезімталдығын талдау. Ахуалдарды 225
талдау ... ..

11 тақырып. Инвестициялық жобаның ақша
ағынын болжау. Капитал жұмсау бюджетін 233
оңтайландыру ... ... ... ... ... .. ... ... .233
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
11.1. Ақша ағынын бағалау. Таза айналым 235
капиталын 237
өлшеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 239
11.2. Ақша ағынын бағалаудың 242
ығысушылығы ... ... .
11.3. Капитал жұмсаулардың оңтайлы бюджетін244
қалыптастыру ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .248
. 252

12 тақырып.
Бюджеттеу ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ...
12.1. Бюджет жасаудың
мақсаттары ... ... ... ... ... ... ...
12.2. Бюджетті әзірлеу бойынша
жетекшілік ... ... ... .
12.3. Жалпыланған
бюджет ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .

13 тақырып. Ұзақмерзімді қаржылық
жоспарлар ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
..
13.1. Стратегиялық және жедел
жоспарлар ... ... ... ...
13.2. Қаржылық жоспар. Көрсеткіштердің
өткізу көлемінен шамалас тәуелділігі
әдісіне негізделген қаржылық
жоспарлау ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
13.3. Сыртқы қаржыландыруда қажеттілік
деңгейін анықтайтын
факторлар ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... .

14 тақырып. Айналымдағы активтерді және
қысқамерзімді міндеттемелерді
басқару ... ... ... ... ... ... ..
14.1.
Өтімділік ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
14.2. Ақша қаражаттарының
айналымдылығы ... ... ...
14.3. Айналымдағы қаражаттардың көлемдері
және қаржыландыру саласындағы
стратегиялар ... ... ... ... ... .. ... .
14.4. Қысқамерзімді қаржыландыру
көздері ... ... ... ..
14.5. Тауарлар, жұмыстар және қызмет
көрсетулер үшін несиелік қарыз (сауда
несиесі) ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
..
14.6. Қысқамерзімді банк несиелері. Банкті
таңдау...

15 тақырып. Ақша қаражаттарын
басқару ... ... ...
15.1. Ақша қаражаттарын басқару
мақсаты ... ... ... ...
15.2. Ақша қаражаттарының
бюджеті ... ... ... ... ... ... .
15.3. Ақша қаражаттарының мақсаттық
қалдығын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ..
15.4. Ақша қаражаттарын басқару
әдістері ... ... ... ... .
15.5. Бағалы қағаздарды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ..

16 тақырып. Қорларды
басқару ... ... ... ... ... ... ... ...
16.1. Қорларды басқару
мақсаттары ... ... ... ... ... ... ...
16.2. Қорлармен байланысты шығындардың
жіктеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ...
16.3. Қорлардың есебі мен
бағалауы ... ... ... ... ... ... .. .
16.4. Тапсырыстың оңтайлы партиясының
моделі
(үлгісі) ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... .
16.5. Қорларды бақылау
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...

17 тақырып. Дебиторлық қарыздарды
басқару...
17.1. Дебиторлық қарыздарды
басқару ... ... ... ... ... ...
17.2. Несие
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
17.3. Несие кезеңін және несиені төлеу
қабілеттілігі стандарттарын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
17.4. Дебиторлармен жасалатын жұмыс
саясаты. Келісілген мерзімдерде төлем
барысындағы жеңілдіктер..
17.5. Несие саясатының баламалы нұсқалар
салдарын талдау: түсімдер мен шығындар
туралы болжам есебін
құру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
17.6. Өсімді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...

18 тақырып. Корпорацияны қайта құру:
қосылуы, сатып алуы, бөлектенуі,
банкроттығы мен
жойылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
..
18.1. Қосылу себептері мен
типтері ... ... ... ... ... ... ... .
18.2. Қосылу белсенділігі деңгейі. Қастық
және достық
қосылулар ... ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .
18.3. Өндірістік қуаттарды бөлшектеу.
Холдингтік
компаниялар ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
.
18.4. Қаржылық қиындықтар мен олардың
салдары.
18.5. Банкроттық барысындағы қайта құру мен
жойылу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... .
18.6. Альтман
моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...

19 тақырып. Трансұлттық корпорациялардағы
қаржы менеджмент (қаржы менеджментінің
халықаралық
аспектілері) ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ...
19.1. Трансұлттық
корпорациялар ... ... ... ... ... . ... ... .
19.2. Трансұлттық корпорациялардағы қаржы
менеджментінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... .
... ... ... ...
19.3. Халықаралық ақша мен капитал
нарықтары ... .
19.4.Трансұлтты корпорациялардағы капитал
жұмсау
бюджеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
19.5. Капиталдың халықаралық
құрылымы ... ... ... ...
19.6.Айналымдағы капиталды басқарудың
халықаралық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...

Пайдаланатын әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ...
Түсініктемелер ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .

КІРІСПЕ
Қаржы менеджменті экономикалық ғылымдағы келешегі ең зор бағыт болып
келеді. Қазіргі заманғы жағдайларда қаржы менеджері кәсіпорынның басты
тұлғаларының бірі. Ол қаржылық сипатты мәселелердің дұрыс шешілуіне, кейде
мақсатқа сәйкес соңғы шешімді қабылдау үшін жауапты. Көбінесе қаржы
менеджері қабылданған шешімнің жауапты орындаушысы болып, сонымен бірге
қаржылық қызметін де іске асырады. Қаржы менеджерінің негізгі міндеттері үш
негізгі бағыттар бойынша шешімдерді қабылдауда тұрады: активтерді басқару,
инвестициялық қызмет және кәсіпорын дамуының қаржыландыру көздерін іздеу.
Осы оқу құралының материалдарымен танысу бірқатар сұрақтарға жауапты
іздеп табуға көмектеседі. Мысалы:
Қаржылық менеджменті дегеніміз не?
Кәсіпорынның жағдайы мен мүмкіндіктерін қалай бағалауға болады?
Фирма ресурстарын қалай дұрыс үлестіруге болады?
Компанияның негізгі ресурстарының (қорларының) оңтайлы құрылымы қандай?
Кәсіпкерлік қызметінің негізгі міндеттерін шешу үшін қажет қаржыларды
қайдан табуға болады?
Инвестициялық жобаларды бағалау барысында қандай әдістерді пайдалануға
болады?
Тапқан пайдаға қалай дұрыс ие болып, дивиденттік саясатын іске асыруға
болады?
Осы оқу құралының мақсаты – Қаржылық менеджмент пәнінің негізгі
мазмұнын қысқа да түсінікті түрде баяндау: қаржылық басқарудың қазіргі
заманғы әдістер жүйесін қарастыру; кәсіпорынның қаржылық қызметі аясында
басқарушылық шешімдерді қабылдау қисынын көрсету; қазіргі заманғы қаржы
құралдарымен таныстыру. Сонымен бірге, осы құрал оқырманды қаржы
менеджментінің негізгі түсініктері мен құралдарын айыруға, кәсіпорынның
қаржылық есеп беру әдістерімен танысуға мүмкіндік береді. Активтердің
құрылымы айналымдағы және ақша активтерімен жұмыс істеу ерекшелігі, негізгі
активтерді кеңейту мүмкіндігі жөніндегі сұрақтар бойынша білімдерін
тереңдетуге көмектеседі.
1 ТАҚЫРЫП. ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ МАЗМҰНЫ.
1.1. Қаржы менеджментінің анықтамасы;
1.2. Қаржы менеджерінің рөлі, мақсаты мен міндеттері;
1.3. Қаржы менеджментінің қазіргі заманғы теориясының даму кезеңдері;
1.4. Ұзақмерзімді (стратегия) және қысқа мерзімді сипатты (тактика)
қаржылық шешімдер;
1.5. Қаржылық жоспарлау мен бақылау қаржы менеджментінің негізгі
функциялары ретінде;
1.6. Фирманың ұйымдастыру құрылымындағы қаржы қызметі.

1.1. Қаржы менеджментінің анықтамасы.

Экономикалық тұрғыдан алғанда қаржылық менеджмент капиталды оңтайлы
(ұтымды) және тиімді пайдалану жүйесі ретінде анықталады, яғни ақша
құралдарының, инвестиция-лардың және капиталдың көбеюіне бағытталған.
Қаржылық менеджментіне жатады:
- әр түрлі қаржы құралдарын пайдалануымен фирманың қаржы саясатын
әзірлеу және іске асыру;
- қаржы мәселелері бойынша шешімдерді қабылдау, оларды нақтылау
және іске асыру әдістерін әзірлеу;
- фирманың қаржылық есеп беруі мен талдауы арқылы ақпараттық
қамтамасыз ету;
- инвестициялық жобаларды бағалау және инвестициялар қоржынын
қалыптастыру;
- қаржылық жоспарлау мен бақылау;
- фирманың қаржылық – шаруашылық басқару аппаратын ұйымдастыру;
Қаржылық менеджментінің әдістері бағалауға мүмкіндік береді:
- қайсыбір ақша салымы тәсілінің тәуекелі мен пайдалылығын;
- капитал айналымының жылдамдығын, шапшаңдығын және оның
өнімділігін.
Қаржылық менеджментінің міндеті: фирма қызметінің мақсаттарына жету
үшін әдістерді, қаржы мен құралдарды тауып, қолдану. Бұл – келесі
мақсаттар:
- пайданы көбейту;
- алдыңғы кезеңде пайданың тұрақты нормасына жету;
- қызметкерлер құрамы мен акционерлердің табыстарын көбейту;
- фирма акцияларының бағамдық құнын жоғарылату және т.б.
Қорытындысында, барлық осы мақсаттар салымшылардың (акционерлердің)
немесе иелердің (капитал иегерлерінің) табыстарын жоғарылатуға бағытталған.
Практикалық тұрғыдан алғанда, қаржылық менеджмент кәсіпорынның ақша
құралдарын және олардың көздерін басқару жүйесі ретінде қарастырылуы
мүмкін.Кез келген басқару жүйесі ретінде оған объекті мен субъекті жатады,
яғни басқаратын және басқарылатын кіші жүйелер. (1 сурет).

1 сурет. Қаржылық менеджментінің жүйесі.

Мұнда басқару объектісі – кәсіпорынның ақша құралдары мен олардың
көздері, сонымен бірге қаржы жүйесінің әр түрлі тізбектері және шаруашылық
қызметінің басқа қатысушылары арасында пайда болатын қаржы қатынастары.
Қаржылық менеджмент жүйесіндегі басқару субъектілері – иегерлер, қаржы
менеджерлері және оның басқару кіші жүйесін құрайтын тиісті қызметтер мен
ұйымдастыру құрылымдары.
Басқарудың басты субъектісі – кәсіпорын иегері болып келеді. Басқарушы
кіші жүйесінің құрамында құқықтық, әдістемелік, кадр, ақпараттық,
техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етулерді айыруға болады.
Экономикада кез келген жүйенің қызметі Қазақстан Республикасында
қолданыстағы заңдар шеңберінде іске асырылады. Олар: Қазақстан
Республикасының заңдары, министрліктер мен ведомстволардың нормативтік
актілері, сонымен бірге нақты кәсіпорынның ережелері мен нұсқаулықтары.
Қаржылық менеджметінің әдістемелік қамтамасыз етудің негізін жалпы
экономикалық, аналитикалық және арнайы амалдар, әдістер, құралдар мен
үлгілер (модельдер) кешені құрайды. Олар шаруашылық объектінің қаржылық
ресурстарын тиімді басқаруын қамтамасыз етеді.
Қаржылық менеджменті жүйесінің басты элементі – кадрлық қамтамасыз
етуі болып табылады, яғни адамдар тобы (қаржы директорлары, менеджерлері
және т.б.) арнайы әдістер, құралдар мен тәсілдер арқылы объектіге мақсатқа
сәйкес басқарушылық әрекеттерді іске асырады.. Кез келген экономикалық
объектіні басқару оның құрылымдық элементтері мен қоршаған орта арасында
ақпаратпен алмасуымен байланысты. Бұл ақпараттың дер кезділігі, толықтығы,
дәлділігі мен сенімділігі қазіргі заманғы бизнесте табысты анықтайтын
негізгі факторлардың бірі болып келеді. Осыған орай, қаржыны басқарудың
қазіргі заманғы жүйесінің маңызды элементі – оның ақпараттық қамтамасыз
етуі. Қалыптасу көздеріне байланысты ақпарат ішкі және сыртқы деп бөлінеді.
Ішкі ақпарат бухгалтериядан, өндіріс бөлімдерінен, материалдық-
техникалық (жабдықтау) қамтамасыз ету, өткізу, маркетинг бөлімдерінен
алынады. Бұл ақпарат қаржы менеджеріне толық көлемде белгілі болуға тиісті,
фирманың табыстылығы мен тиімділігі көбінесе оның сыртқы ортаға
бейімделуімен байланысты.
Қаржы менеджерінің ақпараттық қажеттіліктерінің маңызды бөлігі сыртқы
ақпаратқа келеді: нарық коньюнктурасы, сатып алушылар, бәсекелестер,
пайыздық мөлшерлемелер, бағалы қағаздар, заңдардағы өзгерістер туралы
деректер. Ақпараттық технологиялар саласында қаржы менеджері кәсіби білікті
болуға тиісті. Бұндай ақпараттың қолжетімділігі, дер кезділігі әр түрлі
факторлардан тәуелді, олардың ішіндегі ең маңыздысы: ақпараттық нарықтың
даму деңгейі мен техникалық қамтамасыз етуі. Қазіргі уақытта экономикалық
объектілерді автоматтандырылған басқару жүйесін салу барысында техникалық
шешімдердің негізі ретінде жоғары өнімді жеке ЭЕМ болып табылады.

1.2. Қаржы менеджерінің рөлі, мақсаты мен міндеттері.
Бүгінгі таңда қаржы менеджері ақша ағындарын белсенді де тиімді басқару
үдерісіне жауапты. Бұл кәсіби қаржы менеджерінің кәсіпорындағы рөлін
кұшейтуге әкелді. Қаржы менеджерінің негізгі міндеттерімен танысу алдында
фирманың қаржы сызбасын көрейік. Фирманың қаржы сызбасы (2 сурет).

Қаржы талдауы мен жоспарлауы
Баланс
Активтер Пассивтер Капиталды
басқару
Ағымдағы Қарыз (заем)
активтер капиталы
Негізгі Жеке капитал
активтер

2 сурет. Фирманың жалпы қаржы сызбасы.

Қаржы менеджері компания қаржыларымен әр тұрғыдан басқаруы мүмкін.
Қойылған мақсаттарға байланысты басқару объектілері ретінде активтер болуы
мүмкін, қалай құрамы бойынша, солай құрылымы бойынша да. Пассивтерді
басқару капитал құрылымын дұрыс қалыптастыруға, меншік және қарыз
капиталының ара қатысын оңтайландыруға, қысқа мерзімді қаржыландырудың
үлесін айқын көруге көмектеседі.
Қаржы менеджерінің маңызды міндеттері:
• қаржылық талдау мен жоспарлау
• активтерді басқару
• капиталды басқару
• тәуекелдерді басқару.
Тәуекелдерді басқару. Қаржылық талдау менеджерге қаржы жағдайындағы
өзгерістерге әкелетін факторларды тауып, негізгі үрдістердің болжамын
жасап, фирманың қызметін жоспарлауға мүмкіндік береді. Аналитикалық жұмыс
та өндірістің өсуіне қажет ресурстардың мөлшері мен құрамын бағалап,
қосымша қаржыландырудың көздерін табуға жол ашады. Активтерді басқару
міндеті шеңберінде қаржы менеджері активтердің сатып алуы мен қызмет
көрсетуімен байланысты бірқатар мәселелердің шешуін қамтамасыз етуге
тиісті. ең алдымен негізгі және айналымдағы қаражаттардың оңтайлы құрамы
мен тиімді құрылымын анықтау қажет. Сонан соң қаражаттарды ресурстардың әр
түрлеріне (материалдық, еңбек, қаржы және т.б. инвестициялау қаншалықты
экономикалық тиімді екенін анықтау керек. Осыдан басқа, барлық активтер
жиынтығының жағдайы мен тиімді пайдалануына бақылау жүйесін әзірлеу
маңызды. Соңында - бағаларды қарастырып (салыстырып), активтерді пайдалану
тәуекелін бағалау.
Қаржы менеджерінің маңызды өнімі – инвестициялық және қаржы шешімдерін
қабылдау. Олар фирмаға қаржылық тұрақтылық беруге, оның ағымдағы және
келешек дамуына бағытталады. Инвестициялық және қаржылық шешімдер әдетте
сатулар көлемінің өсу қарқындарын оңтайландыруға, инвестициялардың нақты
түрлерін таңдауға, инвестицияларды қаржыландыру құралдарының көздерін
іздеуге, қарыз және акционерлік қаражаттар құрылымын оңтайландыруға, бағасы
бойынша қолайлы ұзақмерзімді және қысқамерзімді займдарды таңдауға
бағытталған. Инвестицияларды басқару кәсіпорынның стратегиялық және
тактикалық мақсаттарын іске асыруға бағытталған инвестициялық саясатын
қалыптастыруда тұрады. Осы міндеттің шеңберінде ең тиімді немесе қолайлысын
іріктеп таңдау мақсатында жеке жобалары мен қаржы құралдарының
инвестициялық тартымдылығын бағалауы, қаржы салымы бюджетін әзірлеуі,
бағалы қағаздар қоржынын қалыптастыруы және басқаруы іске асырылады. Ақша
ағындарын басқару кәсіпорынның ағымдағы, күнделікті қызметінде рөлі
маңызды. Осы міндеттің іске асу нәтижелілігінен төлемқабілеті, өтімділігі
мен қаржы тұрақтылығы байланысты.
Тәуекел – шаруашылық қызметінің ажыратылмайтын факторы болып келеді.
Іске асыру үдерісінде олардың негізгі түрлері анықталып, осы тәуекелдер
деңгейінің және олармен байланысты шығындар көлемінің бағалауы өткізіледі.
Алынған ақпарат пен талдау нәтижелерінің негізінде тәуекелдерді кешенді
басқаруы бойынша, олардың жеке түрлерін алдын алу және азайту,
әртараптандыру, сақтандыру және хеджирлеу бойынша шаралар жүйесі
қалыптасады.

1.3. Қаржылық менеджментінің қазіргі заманғы теориясының даму
кезеңдері.

Ғылым ретінде қаржылық менеджмент – компанияның қаржылық ресурстарын
басқару теориясы мен методологиясына арналған білімдер саласы. Жеке ғылым
ретінде қаржылық менеджмент жақында ғана қалыптасты. Г. Марковиц
инвестициялық қоржынның қазіргі заманғы теориясының негізін қалаған. Қоржын
теориясы: тәуекелдерді азайту мақсатында салымдардың әртараптандыруын
зерделеу, нарықтағы бағалық үрдістерді қадағалау үшін нарықтарды шолу.
Сонымен бірге бұл теория активтер (бағалы қағаздар) қоржынының құрылымын
және күтілетін табыстармен оның ара қатынасын қарастырады.
Бұл еңбектерде қаржы активтеріне қаржыландыру саласында шешімдерді
қабылдау методологиясы мен тиісті ғылыми құралдары ұсынылды. Арғы дамуын
бұл бөлім бағалы қағаздардың баға белгілеуіне, капитал нарығының тиімділігі
тұжырымдамасында тәуекелдерді және табыстылығын бағалау үлгілерін құруға
және олардың тәжірибелік растауында жаңа қаржы құралдарын әзірлеуге
арналған зерттеулерде жалғастырды. 60 - шы жылдарда У. Шарт, Дж. Линтнер,
Дж Моссин бірігіп, қаржы активтердің табыстылығын бағалау моделін (үлгісін)
әзірледі, ол үнемі (жүйелі) түрдегі тәуекел мен қоржын табыстылығын
байланыстырады. Бұл модель (үлгі) қазіргі уақытқа дейін қаржы теориясының
ең беделді ғылыми жетістіктері болып табылады. Бірақ ол үнемі сынға бөлене
бергесін, кейінірек бірнеше амалдар әзірленді, мысалы арбитраждық баға
белгіленуі теориясы (Arbitrage Pricing Theory APT). АРТ тұжырымдамасын
қаржы саласының белгілі маманы Стивен Росс ұсынды. Үлгі (модель) негізінде
келесі пайымдау жатыр: кез келген акцияның нақты табыстылығы екі бөліктен
тұрады: кәдімгі (күтілетін) және тәуекелді (белгісіз). Соңғы сәт көптеген
экономикалық факторлармен анықталады, мысалы, елдегі нарықтың ахуалымен,
жалпы ішкі өніммен, әлемдік экономикалық тұрақтылығымен, инфляциямен,
пайыздық мөлшерлемелердің өсуімен және т.б.

3 сурет. Қаржылық менеджментінің негізін қалайтын теориялары.

50 - ші жылдардың екінші жартысында капитал құрылымының және
қаржыландыру көздері бағасының теориясы бойынша зерттеулер өткізілді. (Дж.
Уильямс, Д. Дюран, Ф. Модильяни, М. Миллер және т.б.) 1958 жылы қолданбалы
микроэкономикадан қаржылардың қазіргі заманғы теориясы жеке бөлініп шықты.
Қаржылардың қазіргі заманғы теориясының шеңберінде ірі компанияның
қаржыларын басқару әдіснамасы мен техникасына арналған ғылым ретінде қаржы
менеджменті қолданбалы пәні қалыптасты. Қазақстан экономикасының нарық
жолына түсу шеңберінде 90-шы жылдардан бастап банк жүйесіне түбегейлі
өзгерістерді енгізу, меншіктің жаңа түрлерін енгізу, бухгалтерлік есептің
өзгеруі қаржы ресурстарын басқаруды өзектіге айналдырды.

1.4. Ұзақмерзімді (стратегия) және қысқа мерзімді сипатты( тактика)
қаржылық шешімдер.

Қаржы менеджментінің мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін. Ұзақмерзімді
келешекте олар кәсіпорынның даму стратегиясына сәйкес келіп, оның іске
асыруын қамтамасыз етуі керек. Дәстүрлі және практикада кең таралған
басқару мақсаттарына жатқызуға болады:
• пайданы көбейту;
• қаржы тұрақтылығын ұстап тұру;
• тауарлар мен қызмет көрсетулер көлемдерін көбейту.
Кәсіпкерліктің басты мақсаты – алынған пайда көлемінің шығындардан асып
түсуі. Тиімділік пен шығындар арасындағы айырым пайда түрінде білінеді.
Сонымен, коммерциялық кәсіпорынның соңғы мақсаты оның қызметінен пайданы
көбейту болып табылады. Әрине, кәсіпорын сол пайданың көбеюіне ұмтылады,
бірақ бұл мақсатқа жету үшін күш-қуатының шоғырлануы келешекте келеңсіз
жағдайларға әкелеуі мүмкін: өнімдер мен қызмет көрсетулер сапасының
төмендеуіне, негізгі қорлардың тозуы мен моральдік ескіруіне, сатулар
көлемі мен бәсеке қабілеттігінің түсуіне, нарық үлесін жоғалтуына, білікті
қызметкерлердің кетуіне және т.б. Бұлар пайданы азайтып, шығындардың пайда
болуына, тіпті банкроттыққа әкеліп соғады.
Басқарудың тағы да бір қарапайым және бәріне белгілі мақсаты: өндіріс
және өткізу көлемдерін өсіре беру, арттыру. Көптеген менеджерлер өз
жағдайларын (жалақысын, мәртебесін, қоғамдағы орнын) фирманың
пайдалылығымен емес, көлемдерімен байланыстырады. Өсу мен оның әлеуеті
кәсіпорындардың көптеген басшылары үшін табыс өлшемі, ал аналитиктер мен
инвесторлар үшін зерттеу объектісі болып табылады. Бірақ өндіріс пен сату
көлемдерінің өсуі пайдаланатын ресурстардың – шикізаттың, материалдардың,
жұмыс кұшінің және т.б., сонымен бірге оларды қаржыландыру көздердің де
өсуін ұйғарады. Басқа тең жағдайларда кәсіпорындардың өсуі қайта
инвестицияланған пайданың көлемімен анықталады. Сонымен, өсуді ұлғайтудың
мақсаты пайданы ұлғайтуда тұрады, оның кемшіліктерін қарастырдық. Қаржылық
тұрақтылықты қолдауға бағдарлау өз кезегінде тәуекелді, бірақ жоғары
табысты операциялардан қашуды, жаңа жобаларды іске асырудан және
инновацияларды енгізуден (нәтижелері белгісіздіктің жоғары деңгейімен
сипатталатын) бас тартуды, дамудың консервативтік (керітартпа) саясатын
өткізуді ұйғарады. Қатал бәсекелестік, ғылыми-техникалық прогрестің үдемелі
даму, жаңа өнімдер мен қызметтердің толассыз пайда болу жағдайларында
бұндай саясат кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге қабілетті (тек қана
қысқамерзімді келешекте).
Қаржы менеджерінің міндетіне фирманың қысқамерзімді және ұзақмерзімді
даму мақсаттары араларындағы оңтайлы (ұтымды) ара қатысын табу кіреді.
Қысқамерзімді қаржылық басқаруда пайданың көбеюі және акциялардың бағамдық
құнын жоғарылатуы жөнінде шешімдер қабылданады. Ұзақмерзімді қаржылық
басқаруда тәуекел мен белгісіздік факторлары есептеледі.
Қаржы менеджментінің міндеті - әр түрлі бөлімшелердің шаруашылық
мүдделері мен қаржыландыру көздерін таңдау араларында басымдықтарды анықтау
және ымыраларды іздеп табу. Қаржы ресурстары ағынын басқару қаржы
менеджментінде басты мәселе болып келеді. Біріңғай қаржы саясатының
шеңберінде жаһанды ауқымда қаржы ресурстардың көздері мен фирма
шеңберіндегі олардың үлестірілуі (бөлінуі) анықталады. Қаржы саясатын
өткізудің негізгі түрлері мен әдістеріне жатқызуға болатындар: пайдаларды
үлестіру мен қайта үлестіру; әр түрлі бөлімшелердің қызметін қаржыландыру
және несиелеу; фирма ішіндегі қаржы операциялардың құрылымы мен сипатын
және олар бойынша есептесулерді анықтау.
Менеджмент кәсіпорынның келешектегі нарықтық құнының өсуін және
иегерлердің әл-ауқатын қамтамасыз ететін шешімдерді қабылдауға міндетті.

1.5. Қаржылық жоспарлау мен бақылау қаржы менеджментінің негізгі
функциялары ретінде.

Басқару үдерістері әрдайым келешекке бағытталған, сондықтан қаржы
менеджметінің негізгі міндеті – жоспарлау. Нарықтық экономика жағдайларында
бұл міндеттің маңызы өзекті, себебі оны іске асыру тиімділігінен
(нәтижелілігінен) кәсіпорынның оның иегерлері мен қызметкерлер құрамының
игілігі (берекесі) тәуелді.
Жоспарларды жасау қажеттілігі көптеген факторлармен келісілген, олардың
ең маңыздылары: келешектің белгісіздігі, фирманың әр түрлі бөлімшелерінің
қызметін үйлестіру қажеттілігі, ресурстардың шектеулігі және т.б. Жоспарлау
барысында отандық тәжірибесімен бірге, дүниежүзілік практикасының қазіргі
замаңғы амалдары да алынады.
Қазіргі заманғы экономикалық орта жоғары жылдамдық пен өзгерістер
үздіксіздігімен сипатталады. Бұл жағдайларда кез келген кәсіпорынның өзін-
өзі сақтап қалуы, дамуы мен көркеюі көбінесе оның менеджментінің дер
кезінде болуы мүмкін өзгерістерді болжап, олардың салдарына бейімделуге
мүмкіндік беретін шешімдерді қабылдау қабілеттілігімен анықталады.
Жоспарлаудың негізгі міндеттері:
- кәсіпорынның болашағы бар даму бағыттарын анықтау;
- барлық бизнес-үдерістердің, жеке бөлімшелердің, қызметтердің және
қызметкерлердің мақсаттық бағдарлануы, шоғырлануы мен үйлесуі;
- әлеуетті тәуекелдерді тауып, олардың деңгейін төмендету;
- сыртқы экономикалық ортаның өзгерістеріне бейімделу, икемділікті
жоғарылату.
Қаржылық жоспарлау фирма қызметін жоспарлау жүйесінің маңызды бөлігі
болып келеді де, негізгі назарын инвестициялық, қаржы және операциялық
саясатының негізгі элементтеріне аударады. Олардың маңыздылары:
- активтердің әр түрлеріне қажет инвестициялар;
- қаржы қорларға қажеттілік және оларды тарту көздері;
- келешек табыстарды үлестіру; фирманың қаржылық тұрақтылығы мен
операциялардың тиімділігі араларында ымыраны іздеп табу және т.б.
Қаржы жоспарын әзірлеу мүмкіндік береді:
- қойылған мақсаттарды нақты құндық көрсеткіштер түрінде білдіру;
- кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің өзара-әрекеттестігін қамтамасыз
ету;
- фирманың әр түрлі даму түрлерін анықтап, талдау, инвестициялар
көлемдерін және қаржыландыру тәсілдерін;
- келеңсіз оқиғалардың болуы мүмкін жағдайға шаралар бағдарламасын
әзірлеу.
Жоспарлау бірқатар қағидаларға негізделеді, олар: бірлік, қатысу,
толассыздық, икемділік, тиімділік.
Бірлік қағидасы жоспарлау жүйелі сипатты болу екендігін ұйғарады.
Кәсіпорын біріңғай күрделі, көп деңгейлі әлеуметтік-экономикалық жүйе
ретінде қаралады. Бұндай жүйенің элементтері - жеке бөлімшелер, олардың
өзара байланыстары мен бизнес-үдерістері, сонымен бірге пайдаланатын
ресурстар. Осы элементтердің әр қайсысы жоспарлау функциясымен қамтылады.
Жоспарлар бірлігі экономикалық мақсаттардың - бірдейлігі мен жүйенің
барлық элементтерінің өзара әрекеттестігін білдіреді. Элементтердің өзара
әрекеттестігі тік жол бойынша ықпалдасу және саралау әдісімен, ал көлденең
жол бойынша - құрылымдық бөлімшелердің жоспарларын үлестіру тәсілімен іске
асырылады.
Қатысу қағидасы - кәсіпорынның әр бөлімшесі, әр қызметкері жоспарлау
қызметінде қатысуға тиісті. Нәтижесінде, жоғары менеджмент орын алған
проблемалар мен оларды шешу жолдары жөніндегі тұтас көрінісін, ал орта мен
төменгі тізбегінің қызметкерлері - өз бөлімшесінің қызметі, оның басқа
бөлімшелерімен өзара байланысы, шаруашылық қызметінің жалпы нәтижесіне
қосқан үлесі жөнінде терең ұғым алады.
Толасссыздық қағидасы - кәсіпорында жоспарлау қағидасы жүйелі түрде
іске асырылуы керек, ал әзірленген жоспарлар - бір-бірін ауыстырып отырады.
Жоспарлаудың толассыздығы сыртқы және ішкі ортаның өзгерістеріне байланысты
қызмет бағдарламасын дер кезінде түзетіп бейімдеуге мүмкіндік береді.
Икемділік қағидасы - толассыздық қағидасымен тығыз байланысты, ол
кәсіпорынның белгіленген көрсеткіштері мен шаруашылық қызметінің негізгі
параметрлерін үйлестіруде және түзету мүмкіндігінде тұрады. Практикадағы
оның іске асыруы арнайы қорлардың, қауіпсіздік жастықтардың құруын
ұйғарады. Мысалы, қаржы менеджері фирма үшін артық несие әлеуетін
сақтауға тиісті, ақша керек болған жағдайда займды тез тарту үшін. Өндіріс
аясында бұндай қорлар артық қуаттардың құруымен, іске асыруы аясында -
клиентураны дайын өнімнің артық қорларымен әртараптандыру және т.б.
қамтамасыз етіледі.
Тиімділік қағидасына сәйкес жоспарлауға шыққан шығындар оны қолданудан
алынған нәтижелерінен аспауға тиісті. Нарық жағдайларында кәсіпорынның
қызметін жоспарлау - күрделі, көп деңгейлі үдеріс.
Қазіргі заманғы фирманың жоспарлау сызбасы 4 суретте көрсетілген.
Жоспарлау үдерісі фирма миссиясының тұжырымынан басталады. Миссияға
кіретіндер:
- фирманың бар болуының (өмір сүруінің) мақсатын тұжырымдау;
- қызмет аясын, сонымен бірге ұсынылатын өнімдер мен қызмет
көрсетулерді сипаттау;
- корпоративтік құндылықтарды, көзқарастар мен қағидаларды ашу;
- әлеуметтік-қоғамдық міндеттемелер және т.б.
Миссия - бизнестің жалпы философиясын білдіреді, бірақ онда
ұзақмерзімді немесе жақын болашаққа менеджменттің міндеттері мен мақсаттық
бағдарлары жоқ.

4 сурет. Кәсіпорындағы жоспарлау үдерісі.

Өз миссиясын анықтап, кәсіпорын оны іске асыруға бағытталған
стратегиясын әзірлеуге тиісті.
Ортаны талдау – келешекте экономикаға әсер ететін ең маңызды
факторларды табу. Ортаны талдау сыртқы және ішкі ортаның негізгі
элементтерін анықтаудан басталады. Сонан соң олардың санынан ең
маңыздыларын таңдап, қажет ақпаратты жинайды да, оны өңдеп, бағалайды.
Бұндай зерттеудің ажыратылмайтын бөлігі – кәсіпорынның қаржы
қызметінің жағдайларын зерделеу және оларды жоспарланған кезеңде өзгерту
мүмкіндігі. Бұл кезеңде қаржы нарығының коньюнктурасы талданып, кәсіпорын
қызметіне олардың ықпалының болжамы жасалады.
Ішкі және сыртқы орта элементтерін талдаудың соңғы нәтижесі –
кәсіпорынның келешек қызметіне олардың оң және теріс ықпалын табу. Алынған
нәтижелер бизнестің даму стратегиясының мүмкін нұсқаларын әзірлеу үшін
пайдаланады.
Стратегиялық жоспар кәсіпорынның қызмет бағыттарының, мақсаттары мен
міндеттерінің тұжырымын білдіреді.

Әдетте стратегиялық жоспарлау ұзақ уақыт кезеңін қамтиды – 5 жылдан
бастап 10 жылға дейін, кейде одан да көп. Біздің отандық кәсіпорындары үшін
стратегиялық жоспарлау мерзімі қысқа, 3-5 жыл. Стратегияны әзірлеу үшін
жауапкершілік – кәсіпорының жоғары басшылығында.
Тактикалық жоспарлау – берілген ресурстық әлеуеті барысында фирманың
мақсаттарға жетуін жоспарлау. Отандық кәсіпорындары үшін қысқа мерзім – 1-3
жылға дейін. Бұл деңгейде кәсіпорын қысқамерзімді және орташамерзімді
келешекте берілген қуаттар мен ресурстар негізінде өндіруге тиісті өнімдер
мен қызметтер бағдарламалары және осыны іске асыру үшін қажет
(операциялар) шаралар жоспарланады.
Ағымдағы жоспар – кәіспорынның бұндай жоспары алдындағы жоспарлар
түрлері көрсеткіштерінің негізінде жасалады. Бұл жоспарлау кезеңінің
мақсаты – берілген қорлар мен жұмыстардың ұйымдастыру барысында қаржы
нәтижелерін көбейту. Ағымдағы жоспар алдындағы жылға, тоқсандарға немесе
айларға бөлініп жасалады.
Кәсіпорынның ағымдағы қаржылық жоспарлауы оның өндірістік инвестициялық
және коммерциялық қызметін жоспарлауымен тығыз байланыста. Қаржылық
жоспарлаудың негізгі әдісі – бюджеттеу.
Бюджеттеу – негізгі бағыттар, аялар мен бөлімшелер бойынша алдыңғы
кезеңге жоспарлық тапсырмаларын әзірлеу үдерісі. Кез келген деңгейдегі
қаржылық жоспарды әзірлеу – күрделі, көп кезеңді үдеріс.

1.6. Фирманың ұйымдастыру құрылымындағы қаржы қызметі.

Қаржы қызметінің ұйымдастыруы, ең алдымен кәсіпорынның ауқымы мен
қызмет сипатына байланысты. Тек қана қызмет сипаты қайсыбір коммерциялық
құрылымының қаржылық ерекшеліктерін анықтайды.
Бұл ерекшеліктер келесі факторлармен анықталады:
1) Мемлекетпен, көбінесе салық салу жүйесімен қаржылық өзара
қатынастарымен;
2) Капиталдың қалыптасу шарттары мен әдістерімен;
3) Үлестіру қатынастарымен және акционерлер алдында қаржылық
жауапкершілігімен.
2 мен 3 факторлардың кәсіпорынның қалыптасуы мен жойылу барысында
ерекше маңызы бар.
Фирманың ауқымы мен қаржылық ерекшеліктеріне қарай оны ірі, орташа
және шағын бизнес санатына жатқызады. Шағын фирмаларда маңызды салық
жеңілдіктері бар, олардың дамуын мемлекет әрдайым қолдап отырады. Жеке және
отбасылық фирмаларда және шағын бизнес кәсіпорындарында қаржылық басқаруды
иегердің өзі іске асырады.
Шағын кәсіпорындарда қаржылық басқару функциялары көбінесе
бухгалтерияға немесе жоспарлау-қаржылық бөліміне жүктеледі. Ал қаржы
қызметінің жалпы басқаруын бас бухгалтер іске асырады,ол, сонымен бірге,
қаржы директоры болып табылады.
Тәжірибеде акционерлік қоғам түріндегі ұйымдастыру – құқықтық форма
кең таралғандықтан бұндай кәсіпорынның қаржы қызметін ұйымдастыруын
қарастырайық. Кәсіпорынның қаржы қызметі екі бөлімнен тұрады: қазынашылық
бөлімі мен бақылау бөлімі.
Қазынашылық қызметтің ішінде келесі бөлімшелерді айыруға болады:
- қолма-қол ақшаны және қысқармерзімді салымдарды басқару бөлімшесі;
- қаржылық талдау мен жоспарлау бөлімі;
- инвестицияларды басқару бөлімі;
- тәуекелдерді басқару бөлімі және т.б.

Директорлар Кеңесі

Президент

(Атқарушы директоры)

Өндіріс жөніндегі Қаржы жөніндегі Өткізу
жөніндегі
вице-президент вице-президент вице-
президент

Қазынашылық бөлім Бақылау
бөлімі
- жоспарлау мен болжамдау - қаржылық
есеп
- қаржылық талдау -
басқарушылық есеп
- қаржылық инвестициялары - есептерді
жасау
- ақша құралдарын басқару (есеп
берулерді)
- несие саясаты
- ішкі аудит

5 – сурет. Кәсіпорынды басқарудың ұйымдастыру құрылымы.

Қазақстандық кәсіпорындарда бақылаушы міндеттемелерін әдетте бас
бухгалтер атқарады, оның қарамағында болатындар:
• қаржы есебі мен салық салу бөлімі;
• басқарушылық есеп бөлімі;
• қаржы бақылау бөлімі және т.б.
Отандық кәсіпорындарында қаржы директорының лауазымы соңғы 5-7 жылда
пайда болды, оның міндеті – фирманың қаржы және басты стратегиясын әзірлеу,
түзету және бақылау. Қаржы басқарушылары енді жалпы басқарумен де
айналысады. Қаржы менеджерінің әрдайым назарында болуға тиісті:
• фирмалар араларындағы күннен-күнге өсіп келе жатқан бәсекелестік;
• маңызды салымдарды талап ететін технологиялық жетілдірулер;
• инфляцияның ықпалы;
• салық заңнамасының өзгеруі;
• дүние жүзіндегі экономикалық тұрақсыздық және т.б.
Қазіргі заманғы жағдайларда қаржы директоры басқарма немеса директорлар
Кеңесінің мүшесі болып келеді де басқару лауазымдық сатысында жетекші
орындардың біріне ие. Бас директормен бірге ол акционерлер алдында тікелей
жауапты инвесторлар мен бизнес иелеріне қаржы нәтижелерін баяндайды.
Әдетте қаржы директорының кандидатурасы директорлар Кеңесімен бекітіледі.
Дамыған бизнес – құрылымдарда операциялық стратегиялар қаржы қызметінен
өтеді. Басты міндет – фирманың барлық бөлімшелерінің операциялық
стратегиясының және акционерлердің ұзақмерзімді мақсаттарының
шоғырлануында.
Сонымен, қаржы директоры үш бағытта (функционалдық, корпоративтік және
басқарушы) қызмет жасап, кез келген кәсіпорында ерекше рөл атқарады.
Сондықтан, қазіргі заманғы қаржы менеджері көзқарасы кең, шығармашылық
тұрғыдан ойланатын, білікті маман болуға тиісті.

Өзін-өзі бақылау үшін сұрақтар.
1. Қаржы менеджменті деген ұғымға түсініктеме беріңіз.
2. Қаржы менеджментінің қажеттілігі неде?
3. Қаржы менеджментінің міндеттерін атап айтыңыз.
4. Қаржы менеджментінің әдістері қандай?
5. Қаржы менеджментінің стратегиясы мен тактикасына анықтама беріңіз.
6. Қаржы менеджменті стратегиясының негізгі бағыттары қандай?
7. Қаржы менеджменті тактикасының қандай бағыттарын айырады?
8. Қаржы менеджеріне қойылатын біліктілік талаптарды атап айтыңыз.
9. Фирманың ұйымдастыру жүйесіндегі қаржы менеджментінің құрылымын
сипаттаңыз.

2 ТАҚЫРЫП. ҚАРЖЫ МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ БАЗАЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАМАЛАРЫ МЕН
КӨРСЕТКІШТЕРІ.

2.1. Санаттарды анықтау: активтер, міндеттемелер, капитал, табыстар,
шығындар, қаржы құралдары мен тәуекелдер, бағалау әдістері, капитал
тұжырымдамалары санаттарын анықтау.
2.2. Ақшаның уақытша құны, тәуекел активтердің құны;
2.3. Қаржылық менеджментінің теориясы мен практикасында пайдаланатын
негізгі көрсеткіштер.

2.1. Активтер, міндеттемелер, капитал, табыстар, шығындар, қаржы
құралдары мен тәуекелдер, бағалау әдістері, капитал тұжырымдамалары
санаттарын анықтау.

Қаржы менеджменті ғылыми пән ретінде теориялық білімдер,
тұжырымдамалар, үлгілер (модельдер) жүйесі және олардың негізінде
әзірленген әдістер, тәсілдер мен құралдар жүйесі болып табылады. Әр түрлі
санаттарды пайдалана отыра қаржы менеджері кәсіпорынды қажет қаржы
ресурстармен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін басқарудың оңтайлы
құрылымын қалыптастырады. Қаржы жағдайын өлшеумен байланысты санаттарға
активтер, міндеттемелер мен капитал жатады.
Активтер - өткен оқиғалардың нәтижесінде болашақ экономикалық пайдалар
күтілетін ресурстар.
Активтегі экономикалық пайда – субъектіге ақша құралдарының немесе оның
баламаларының түсуіне тура немесе жанама түрде мүмкіндік жасау.
Пассивтер – компания қарыздарының, міндеттемелерінің және меншік
капиталының жиынтығы, олардың белгіленуі бойынша (өз қорлары, басқа
ұйымдардың қарыздары) топталып, кәсіпорын қаражаттарының пайда болу
көздерін білдіретін бухгалтерлік баланстың оң жағы.
Міндеттеме – ол өткен оқиғалардан пайда болатын субъектінің
міндеттемесі. Міндеттемені реттеу ақша қаражаттарын төлеуін, басқа
активтердің тапсыруын, қызмет көрсетуін қарастырады.
Капитал – барлық міндеттемелерді алып тастағаннан қалған активтердегі
үлесі. Бухгалтерлік баланста Капитал бөлімін екі кіші санаттарға бөлуге
болады. Мысалы, акционерлік қоғамда келесі кіші санаттар болуы мүмкін:
акционерлер енгізген қаражаттар, үлестірілмеген табыс немесе капитал шотына
тікелей апарылатын табыс пен залал.
Пайданың өлшеуімен тура байланысты болып келетіндер – табыстар мен
шығындар:
Табыс – есепті кезең барысында активтердің құйылуы немесе өсуі
түріндегі экономикалық пайдалардың көбеюі немесе капиталдың көбеюіне
әкелетін міндеттемелердің азаюы.
Шығындар – есепті кезең барысында активтердің кетуі немесе азаюы
түріндегі экономикалық пайдалардың азаюы. Субъектінің әдеттегі қызметі
барысындағы пайда болған шығындарға сатылған өнімнің және көрсетілген
қызметтердің өзіндік құны, жалақы мен негізгі құралдардың амортизациясы
жатады.
Тұжырымдама – бір көріністі түсіндіру және баян етудің белгіленген
тәсілі. Тұжырымдаманың көмегімен осы құбылысқа (оқиғаға) негізгі көзқарас
білдіріледі де осы құбылыстың мәні мен даму бағыты анықталады.
Қаржы менеджментінде келесі тұжырымдамалар негіз болатындар деп
саналады: ақша ағымы тұжырымдамасы, ақша ресурстарының уақытша құны,
тәуекел мен табыстылық араларындағы ымыра тұжырымдамасы, капитал құнының
тұжырымдамасы, капитал нарығының тиімділігі тұжырымдамасы, агенттік
қатынастар тұжырымдамасы, балама шығындар тұжырымдамасы.
Ақша ағыны тұжырымдамасы. Қаржы менеджерінің негізгі міндеттерінің бірі
– ақша құралдарын мақсатқа сәйкес орналастыру нұсқаларын таңдау. Үнемі
қозғалыстағы ақша ақша ағынын құрады, ол кез келген қаржы-шаруашылық
қызметінің тұтқасы. Ақша ағыны тұжырымдамасы ұйғарады:
- ақша ағынын, оның ұзақтығы мен түрін теңестіруін;
- оның элементтерінің шамасын анықтайтын факторлардың бағалауын;
- осы ағынмен байланысты тәуекелді және оны есептеу тәсілін бағалауын;
Ақша ресурстарының уақытша құндылығы тұжырымдамасы.
Тұжырымдаманың мәні келесіде: бүгінгі ақша бірлігінің және біраз
уақыттан кейін күтілетін ақшаның құндылығы бірдей емес. Оның себептері:
инфляция, күтілген соманы толық алмау тәуекелі, айналымдылығы.
Тәуекел мен табыстылық тұжырымдамасы. Нарық жағдайындағы кәсіпкерлік
қызмет тәуекелімен тығыз байланысты Тәуекелге бел байламаған ұтпайды,
деген ұғым бар. Бірақ, тәуекел неғұрлым жоғары, соғұрлым пайдалы ғана емес,
келеңсіз нәтижелерді де алуға болады. Сонымен, маңызды нәтижелерге жетіп,
тәуекелдерді дұрыс бағалап, оларды азайтуға дер кезінде және дұрыс
шараларды қолдана отырып, келешекте фирманың гүлденуін қамтамасыз етуге
болады.
Капитал құны тұжырымдамасы – капиталдың әр элементтеріне қызмет көрсету
компанияға бірдей болып келмейді. Әр қаржыландыру көзінің өз құны бар.
Капитал құны қызмет көрсетуге шығындардың жабуына қажет табыстың ең төмен
деңгейін көрсетеді.
Капитал нарығы тиімділігінің тұжырымдамасы. Капитал нарығына қатысты
тиімділік термині экономикалық емес, ақпараттық тұрғыдан түсіндіріледі.
Нарықтың тиімділік дәрежесі мен нарыққа қатысушылардың ақпаратқа оңай жету
мүмкіндігімен сипатталады. Тұжырымдама қисыны келесіде: бағалы қағаздарды
сатып алу-сату бойынша мәмілелер көлемі ағымдағы бағалардың ішкі құндарға
қаншалықты дәл сәйкес екендігіне байланысты.
Ақпараттың симмериялық емес (бірдей бермеушілік) тұжырымдамасы. Оның
мазмұны келсіде: тұлғалардың жеке санаттары нарықтың басқа қатысушыларының
қолы жетпейтін ақпаратқа ие болуы мүмкін. Осындай жасырын ақпараттың
иеленушілері ретінде көбінесе компаниялардың менеджерлері мен иелері
болады.
Нарық қатысушыларын хабардар етудегі бұндай сәйкесссіздіктің болуы,
(ақпаратты бірдей бермеушілігі симметриялық еместік болып табылады). Дәл
осы симметриялық еместік капитал нарығының өмір сүруіне мүмкіндік жасайды.
Агенттік қатынастар теориясы. Экономикалық қатынастарына түсу
барысында субъектілер әрдайым өз мүдделерінде әрекет жасауға ұмтылады,
кейде олардың мүдделері әр түрлі болуы мүмкін.
Агенттік қатынастар – екі қатысушының қатысуы, олардың бірі (тапсырыс
беруші, принципал) басқаға (агентке) өз міндеттерін тапсырады. Қаржыларды
басқару тұрғысынан алғанда иегерлер мен менеджерлер арасындағы, сонымен
бірге несие берушілері мен акционерлер араларындағы қатынастар ең маңызды
агенттік қатынастары болып табылады
Мысалы, бизнесте капитал иегерлері мен басқарушы шешімдерді қабылдауын
жалдаған менеджерлерге (агенттерге) тапсырды. Бірақ, менеджерлер өз жұмыс
орындарын сақтау, мансабын дамыту, жалақысын өсіру және т.б. мақсаттарында
тек қана оларға пайдалы шешімдерді қабылдауы мүмкін ( бизнес иегерлерінің
мүдделеріне қайшы). Экономистер принципал - агент қатынастарынан пайда
болатын дауларды агенттік мәселелері немесе агенттік даулар деп атайды.
Агенттік қатынастар теориясы осындай (жанжалдардың) даулардың мәні мен
себептерін зерделейді.
Балама шығындар нәтижелер тұжырымдамасы.
Қаржылық шешім балама нұсқаларын салыстыру нәтижесінде қабылдану керек.
мысалы, материалдарды өз көлігімен жеткізу немесе арнайы ұйымды тарту.
Балама шығындарнәтижелер жиынтық деңгейі емес, ресурстарды пайдаланудың
басқа нұсқасын таңдап, шығындарда үнемдеуді көрсетеді.
Жұмыс істеп тұрған (әрекеттегі) кәсіпорын тұжырымдамасы.
Компанияны құрғанда құрылтайшылар әдетте стратегиялық қағидаларға
сүйенеді. Дәл осы болжамдық – аналитикалық жұмысты өткізуге мүмкіндік
береді. Ол тұрақтылық негізі болып, ұзақмерзімді инвестициялаудың кепілі
ретінде көрінеді.

2.2. Ақшалардың уақытша құны, тәуекелді активтердің құны.
Ақшаның уақытша құндылығы қағидасы қаржы менеджментіндегі негізгілердің
бірі болып келеді. Осы қағидаға сәйкес уақыттың әр сәттерінде қолымызға
ұстаған ақшаның құндылығы әр түрлі.
Мысалы, қазіргі таңдағы теңгенің құндылығы біраз уақыттан кейін түсетін
теңгеден көбірек, себебі оны ағымдағы қажеттеліктерге ұстауға немесе
келешекте қосымша табыс алу үшін салуға (инвестиция жасауға) болады.
Болашақ сомалардың қазіргі заманғы немесе ағымдағы құнын бағалау үшін
қаржыгерлер арнайыы әдістемені пайдаланады – ақша ағындарын дисконттау).
Ақшаның уақытша құны ақша ресурстарының объективтік сипаттамасы болып
табылады. Оның мәні келесіде: бүгін қолда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.