Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесiндегі проблемаларды анықтау
КІРІСПЕ
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
1.3 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАЙ.КҮЙІ
2.1 Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайына талдау
2.2 Қазақстан Республикасындағы Бірыңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қорының инвестициялық портфелінің құрылымын талдау
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
1.3 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАЙ.КҮЙІ
2.1 Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайына талдау
2.2 Қазақстан Республикасындағы Бірыңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қорының инвестициялық портфелінің құрылымын талдау
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
Қазақстан қаржы нарығы ұлттық экономиканы қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл тек мемлекетпен анықталған ақша-несие, салық саясатымен ғана емес, сонымен бірге демократиялық қоғамға сай жаңа әлеуметтік механизммен анықталған. Мұндай қоғамның негізі ретінде посткеңестік аймақта кеңінен дамыған зейнетақы жүйесі болды. Бүгінде зейнетақы қызметінің Қазақстандық нарығындағы орнын ескере отырып, осыған орай біздің қоғамның бұл нарықты еліміздің қаржы нарығының негізгі сегментінің біріне айналды деп айтуға толық негіз бар. Көпшілік мамандардың ойынша, Республикада халықты болашақта зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесін шешіп қана қоймай, сонымен қатар мемлекет экономикасын дамытуға ықпал ететін ерекше табысты зейнетақы жүйесі құрылған. Бұл мәселе жинақтаушы зейнетақы қоры сияқты ірі институционалды инвесторлардың пайда болуына байланысты іске асты.
Зейнетақымен қамсыздандыру кез келген ел үкіметінің басты назарындағы әлеуметтік мәселелер қатарына жатады. Қазақстан Республикасында да азаматтардың қартайғанда әлеуметтік қамсыздандыруға құқықтары Конституцияда бекітілген.
Жобалық жұмыс тақырыбының өзектілігі –Еліміздің «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» стратегиялық даму бағдарламасында, халықтың əл-ауқатын көтеріп, жағдайын жақсарту сөз болған. Қазақстанның алдыңғы қатарлы əлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіруін өз алдына мақсат ету мəселелері көтерілген. «Осы басты мақсатқа жетудің маңызды индикаторы – қарапайым халықтың əлеуметтік көңіл-күйі» делінген.
Əлемнің дамыған елдеріндегі өмір сүру деңгейіне теңесіп, аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін алдымызда талай асулар бар. Бұл арадағы алшақтықты мейлінше азайту үшін экономиканың дамуына үлес қосатын қаржы секторының бірі - зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын жəне өсуін қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар, зейнетақымен қамтамасыз етудегі өзгеріс нақтылы буынға қатысты, əрі ұзақ мерзімге жоспарлануы тиіс. Алдыңғы жүзжылдықтың ортасында зейнетке шығатын қазақстандықтарды лайықты зейнетақымен қамтамасыз ету бүгінгі күннің түйінді мəселелерінің бірі.
Зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерінің ерекшелігі сол, ол барлық және әрбір адамға қатысты, бүгін зейнеткер болып, сондай-ақ зейнетке дейін жұмыс істеп отырғандарға да қатысты.
Осыған орай, зейнетақы жүйесіндегі алдағы өзгерістер қарттық келіп жеткенде тиісті қамсыздандыру үшін тікелей жауапкершілікті мемлекет, жұмыс беруші және азаматтар арасында бөлуді болжайтын адамның мүддесіне қарай жүзеге асырылатын болады.
Зейнетақымен қамсыздандыру кез келген ел үкіметінің басты назарындағы әлеуметтік мәселелер қатарына жатады. Қазақстан Республикасында да азаматтардың қартайғанда әлеуметтік қамсыздандыруға құқықтары Конституцияда бекітілген.
Жобалық жұмыс тақырыбының өзектілігі –Еліміздің «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» стратегиялық даму бағдарламасында, халықтың əл-ауқатын көтеріп, жағдайын жақсарту сөз болған. Қазақстанның алдыңғы қатарлы əлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіруін өз алдына мақсат ету мəселелері көтерілген. «Осы басты мақсатқа жетудің маңызды индикаторы – қарапайым халықтың əлеуметтік көңіл-күйі» делінген.
Əлемнің дамыған елдеріндегі өмір сүру деңгейіне теңесіп, аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін алдымызда талай асулар бар. Бұл арадағы алшақтықты мейлінше азайту үшін экономиканың дамуына үлес қосатын қаржы секторының бірі - зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын жəне өсуін қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар, зейнетақымен қамтамасыз етудегі өзгеріс нақтылы буынға қатысты, əрі ұзақ мерзімге жоспарлануы тиіс. Алдыңғы жүзжылдықтың ортасында зейнетке шығатын қазақстандықтарды лайықты зейнетақымен қамтамасыз ету бүгінгі күннің түйінді мəселелерінің бірі.
Зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерінің ерекшелігі сол, ол барлық және әрбір адамға қатысты, бүгін зейнеткер болып, сондай-ақ зейнетке дейін жұмыс істеп отырғандарға да қатысты.
Осыған орай, зейнетақы жүйесіндегі алдағы өзгерістер қарттық келіп жеткенде тиісті қамсыздандыру үшін тікелей жауапкершілікті мемлекет, жұмыс беруші және азаматтар арасында бөлуді болжайтын адамның мүддесіне қарай жүзеге асырылатын болады.
1. Н.А.Сугиров, Зейнетақы жүйесіндегі заңнамалық жаңа енгізілімдер маңызы, «Маңғыстау» газеті №169 (8469),2013. (8-10б.)
2. Экономикалық шолу: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №4, 2014.
3. С.Құлпыбаев, С.Ынтықбаева, С.Жұманқызы-өңд., Қаржы: толықт. 3-ші бас., Алматы: Экономика,2011. – 540 б. (501-505б.)
4. Досбаева Ж.А., Особенности инвестиционной деятельности в накопительной пенсионной системе Республики Казахстан, «Банки Казахстана» №6, 2011. (28-32б.)
5. БЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымы, 2014: http://www.enpf.kz/9883
6. Отчет АФК РК по результатам поездки в Чили с целью изучения функционирования НПС. 2011 / http://www.afn.kz/attachments/publish174.pdf
7. Feldstein М., Siebert Н. Social Security Pension Reform in Europe / University of Chicago Press, ISBN: 0-226-24108-4, 2010.
8. Brady P., Burham K., Holden S. The Success of the U.S. Retirement System. Washington, DC: Investment Company Institute, 2012
9. Р.Donghyun,B. Estrada. Public pension systems in emerging Asia: Challenges and reform efforts. IMF Conference on «Designing fiscally sustainable and equitable pension systems in Asia in the post-crisis world», – Tokyo, 2012
10. Asher M. G. Singapore’s CPF: A Sustainable and Fair Solution to the Country’s Pension Challenge? / 2013: http://www.imf.org/seminars/eng/2013/oapfad/pdf
11. Қазақстан Республикасының Жинақтаушы Зейнетақы жүйесінің ағымдағы жағдайы. Бюллетень – 2015 жыл 1 қаңтар: http://www.afn.kz/?docid=781
12. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банксінің «Біріңғай жинақтаушы зейнетақы қорының Инвестициялық декларациясын бекту туралы» № 75 Қаулысы, 2014 жыл 6 мамыр.
13. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының № 105-V Заңы, 2013 жыл 21 маусым.
14. Қазақстан Республикасының Жинақтаушы Зейнетақы жүйесінің ағымдағы жағдайы. Бюллетень – 2014 жыл 1 қаңтар: http://www.afn.kz/?docid=41
15. Баспасөз мәлімдемесі «Зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайда дамуы»: http://www.enpf.kz/3181
16. «Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 18 маусымдағы №841 Жарлығы:http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1400000841
17. Тлеужанова Д.А.//Инвестиционная деятельность пенсионных фондов в Республике Казахстан//Materials of the ХІ International scientific and practical conference, «Areas of scientific thought»,December 30, 2014 – January, 7 2015 Volume 2. Economic science. Sheffield. UK., 2015.(С.32-37)
2. Экономикалық шолу: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі №4, 2014.
3. С.Құлпыбаев, С.Ынтықбаева, С.Жұманқызы-өңд., Қаржы: толықт. 3-ші бас., Алматы: Экономика,2011. – 540 б. (501-505б.)
4. Досбаева Ж.А., Особенности инвестиционной деятельности в накопительной пенсионной системе Республики Казахстан, «Банки Казахстана» №6, 2011. (28-32б.)
5. БЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымы, 2014: http://www.enpf.kz/9883
6. Отчет АФК РК по результатам поездки в Чили с целью изучения функционирования НПС. 2011 / http://www.afn.kz/attachments/publish174.pdf
7. Feldstein М., Siebert Н. Social Security Pension Reform in Europe / University of Chicago Press, ISBN: 0-226-24108-4, 2010.
8. Brady P., Burham K., Holden S. The Success of the U.S. Retirement System. Washington, DC: Investment Company Institute, 2012
9. Р.Donghyun,B. Estrada. Public pension systems in emerging Asia: Challenges and reform efforts. IMF Conference on «Designing fiscally sustainable and equitable pension systems in Asia in the post-crisis world», – Tokyo, 2012
10. Asher M. G. Singapore’s CPF: A Sustainable and Fair Solution to the Country’s Pension Challenge? / 2013: http://www.imf.org/seminars/eng/2013/oapfad/pdf
11. Қазақстан Республикасының Жинақтаушы Зейнетақы жүйесінің ағымдағы жағдайы. Бюллетень – 2015 жыл 1 қаңтар: http://www.afn.kz/?docid=781
12. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банксінің «Біріңғай жинақтаушы зейнетақы қорының Инвестициялық декларациясын бекту туралы» № 75 Қаулысы, 2014 жыл 6 мамыр.
13. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының № 105-V Заңы, 2013 жыл 21 маусым.
14. Қазақстан Республикасының Жинақтаушы Зейнетақы жүйесінің ағымдағы жағдайы. Бюллетень – 2014 жыл 1 қаңтар: http://www.afn.kz/?docid=41
15. Баспасөз мәлімдемесі «Зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайда дамуы»: http://www.enpf.kz/3181
16. «Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 18 маусымдағы №841 Жарлығы:http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1400000841
17. Тлеужанова Д.А.//Инвестиционная деятельность пенсионных фондов в Республике Казахстан//Materials of the ХІ International scientific and practical conference, «Areas of scientific thought»,December 30, 2014 – January, 7 2015 Volume 2. Economic science. Sheffield. UK., 2015.(С.32-37)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
5
1.2
Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
9
1.3
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
14
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАЙ-КҮЙІ
2.1
Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайына талдау
20
2.2
Қазақстан Республикасындағы Бірыңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қорының инвестициялық портфелінің құрылымын талдау
24
3
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
31
ҚОРЫТЫНДЫ
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
ҚОСЫМША
41
КІРІСПЕ
Қазақстан қаржы нарығы ұлттық экономиканы қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл тек мемлекетпен анықталған ақша-несие, салық саясатымен ғана емес, сонымен бірге демократиялық қоғамға сай жаңа әлеуметтік механизммен анықталған. Мұндай қоғамның негізі ретінде посткеңестік аймақта кеңінен дамыған зейнетақы жүйесі болды. Бүгінде зейнетақы қызметінің Қазақстандық нарығындағы орнын ескере отырып, осыған орай біздің қоғамның бұл нарықты еліміздің қаржы нарығының негізгі сегментінің біріне айналды деп айтуға толық негіз бар. Көпшілік мамандардың ойынша, Республикада халықты болашақта зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесін шешіп қана қоймай, сонымен қатар мемлекет экономикасын дамытуға ықпал ететін ерекше табысты зейнетақы жүйесі құрылған. Бұл мәселе жинақтаушы зейнетақы қоры сияқты ірі институционалды инвесторлардың пайда болуына байланысты іске асты.
Зейнетақымен қамсыздандыру кез келген ел үкіметінің басты назарындағы әлеуметтік мәселелер қатарына жатады. Қазақстан Республикасында да азаматтардың қартайғанда әлеуметтік қамсыздандыруға құқықтары Конституцияда бекітілген.
Жобалық жұмыс тақырыбының өзектілігі - Еліміздің Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ стратегиялық даму бағдарламасында, халықтың əл-ауқатын көтеріп, жағдайын жақсарту сөз болған. Қазақстанның алдыңғы қатарлы əлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіруін өз алдына мақсат ету мəселелері көтерілген. Осы басты мақсатқа жетудің маңызды индикаторы - қарапайым халықтың əлеуметтік көңіл-күйі делінген.
Əлемнің дамыған елдеріндегі өмір сүру деңгейіне теңесіп, аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін алдымызда талай асулар бар. Бұл арадағы алшақтықты мейлінше азайту үшін экономиканың дамуына үлес қосатын қаржы секторының бірі - зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын жəне өсуін қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар, зейнетақымен қамтамасыз етудегі өзгеріс нақтылы буынға қатысты, əрі ұзақ мерзімге жоспарлануы тиіс. Алдыңғы жүзжылдықтың ортасында зейнетке шығатын қазақстандықтарды лайықты зейнетақымен қамтамасыз ету бүгінгі күннің түйінді мəселелерінің бірі.
Зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерінің ерекшелігі сол, ол барлық және әрбір адамға қатысты, бүгін зейнеткер болып, сондай-ақ зейнетке дейін жұмыс істеп отырғандарға да қатысты.
Осыған орай, зейнетақы жүйесіндегі алдағы өзгерістер қарттық келіп жеткенде тиісті қамсыздандыру үшін тікелей жауапкершілікті мемлекет, жұмыс беруші және азаматтар арасында бөлуді болжайтын адамның мүддесіне қарай жүзеге асырылатын болады.
Жобалық жұмыстың мақсаты, қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесiндегі проблемаларды анықтау арқылы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін барынша жетілдіру және нығайту.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделген:
- жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттарын нақтылай түсу;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфелін талдау негiзiнде зейнетақы жүйесiнiң әрекет ету тетiктерiне талдау жүргiзу;
- зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесіне салыстырмалы талдау жасау;
- Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайын зерттеу;
- Қазақстан Республикасындағы БЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымын анықтау;
- Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесін жетілдіру перспективаларын ашып көрсету;
- келешекте Қазақстанхалқын зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн жаңғырту процесіндегі мемлекеттік реттеуді жетiлдiруге байланысты ұсыныстар әзiрлеу.
Зерттеу пәні - ҚР жинақтаушы зейнетақы қорларының проблемалары және даму перспективалары.
Зерттеу объектісі ретінде ҚР жинақтаушы зейнетақы қорлары алынған.
Жұмысты орындау барысында ақпараттық негіз ретінде отандық және шетел авторларының еңбектері және статистикалық ақпараттар қолданылған.
Жобалық жұмыс кіріспе, тақырыпты теориялық және аналитикалық тұрғыдан ашатын бөлімдер мен қорытындыны қамтыған.
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
Қазақстан Республикасы 1998 жылдан бастап, зейнетақы жүйесін реформалау мен ұрпақтардың ынтымақтастықты әлеуметтік қағидасынан дербес зейнетақы қоры қағидасына біртіндеп ауысуды жүзеге асырған ТМД елдерінің ішіндегі алғашқы мемлекет.
Жүргізілген реформа нәтижесінде әлеуметтік қамтамасыз етуде халықаралық тәжірибелерді есепке ала отырып, іске асыруда Қазақстанда базалық, міндетті (ортақ және жинақтаушы) және ерікті деңгейлерден тұратын зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі жүйесі құрылған болатын. [1]
Өткен жүз жылдық соңында зейнетақымен қамсыздандыру мәселелері ерекше шиеленіс жағдайларында болды. Оған себеп, бір жағынан - нарықтық экономика механизміне өту болса, екінші жағынан - өткен жүз жылдықтың 90 жылдарындағы Қазақстанға тән әлеуметтік-демографиялық фактор болды.
Әрекет еткен ынтымақтастықты зейнетақы жүйесінің шарттарында инфляцияның жоғарғы өсу қарқыны және халық арасындағы жұмыссыздық, ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) көлемінің төмендеуі, бюджеттік тапшылық зейнетақы төлемі жөніндегі қарыздардың пайда болуы мен ұлғаюына себеп болды және тіпті әлеуметтік кепілдіктің ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету мүмкін болмады. Сайып келгенде, халықтың ынтымақтастығына негізделген зейнетақымен қамсыздандырудың таратушы жүйесінің айқын тұрақсыздығы қалыптасты. Қажетті зейнетақы шығыстарын жеткілікті қаржыландырылмауымен байланысты мәселелерге демографиялық мәселелер қабаттасты. Осылардың бірқатары қазақстандықтардың орта өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы фонында халықтың жас құрылымы формасының өзгеруімен және туылудың қысқару нәтижесінде халықтың қартаю үрдісінің жеделдеуімен байланысты болды. Жұмыссыздар деңгейінің өсуі және бейресми және толық емес жұмыспен қамтылу еңбек нарығына келеңсіз ілгеру басушылыққа алып келді, осылардың салдарынан жарналары ынтымақтастықты зейнетақы жүйесінің қаржылық көзі болған халықтың бір бөлігі міндетті зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінен шығуына алып келді. Халықтың жұмыс істейтініне болжанған өсуді төмендету және зейнетақы жүктемесін шамадан тыс күшейту, жұмыскер және зейнеткер ретінде өмір сүру деңгейінің нашарлауын ескерту, Қазақстан Республикасы Үкіметінің болашақта зейнетақы төлемдерін үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында, осы толғағы жеткен мәселелерді шешудің баламалы жолы ретінде зейнетақы жүйесін реформалау жүргізілді.
Зейнетақы реформасының негізі етіп чилилік үлгі қабылданды. Чилидегі зейнетақы жүйесі таратып тұратын механизмді ұстамайды және қызметкердің жеке шотына қаражатты толықтай жинақтауға және жарналарды капиталдандырып отыруға негізделген. Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне енуші әрбір адам дербес шот ашып, онда оның зейнетақы жарналары аккумуляцияланып, оның мөлшері анықталып белгіленеді. Бұл қаражаттар жеке зейнетақы қорларында жиналып, салымшылар зейнетақы жасына жеткенше олар зейнет төлемдерінің көздеріне айналады. Чилилік жүйе негізінен басқа қазақстандық үлгі өзіндік ерекшелігін және басқа елдердің тәжірибесін бейімдеп қабылдады, сол себепті әлемдік тәжірибедегі ең табыстылардың бірі болып саналады.
Қазақстан дербес зейнетақы аударымдары негізінде зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтаушы жүйесіне 1998 жылы жоспарлы түрде өткен ТМД территориясындағы бірінші ел.
Зейнетақы реформасын жүргізудің негізгі мақсаты - зейнетақы жарналарының дербестендірілген есебі арқылы экономикалық өсуді ескеріп, зейнетақымен еңбек салымын лайықтай отырып, қаржылық тұрақты және әділ жүйені оңынан тұрғызу.
Сонымен қатар, жинақташы зейнетақы жүйесі бірқатар мәселелерді шешуге арқау болды:әлеуметтік кернеулікті жеңілдету, зейнетақы төлеу ауыртпалығынан бюджетті ақырындап босату, азаматтарда көп және ашық табыс табу құштарлығының көрінуіне септігін тигізу.
Зейнетақы реформасының нәтижесінде болашақ зейнетақылар сақталып арта түсетін болды, ал экономика тағы бір институционалдық инвестор - зейнетақы қорларына ие болды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі даму белестері:
1997 жыл:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралытұжырымдамасы әзірленіп бекітілді.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы күшіне енді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры жабық акционерлік қоғамын құру туралы қаулысы қабылданды. МЖЗҚ ерекше стратегиялық рөлін мыналарға арнады: ЖЗЖ дамуын ынталандыру, жинақтаушы зейнетақы жүйесіне халықтың барынша тартылуын қамтамасыз ету және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің базасын қалыптастыру, халық тарапынан жаңа зейнетақы жүйесіне деген сенімді қалыптастыру, зейнетақы нарығының негізін және бәсекелес ортаны қалыптастыру.
1998 жыл:
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін бастау және зейнетақы нарығының инфрақұрылымын құру.
19 қаңтар Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесі тарихына МЖЗҚ алғашқы зейнетақы жарнасы түсті.
1998-2002 жылдар:
МЖЗҚ Жанама қор жүйесіндегі қызметтерді жүзеге асырды: егер қызметкер басқа зейнетақы қорын таңдамаса және онымен шарт жасамаса міндетті зейнетақы жарналары жұмыс берушімен МЖЗҚ аударылады.
1999 жыл:
МЖЗҚ жинақтаушы зейнетақы жүйесі тарихындағы зейнетақы қорлар арасында зейнетақы активтерін дербес басқаруға алғашқы болып лицензия алды.
2003-2004 жылдар:
Зейнетақы төлемдеріне құқық алу сәтінде инфляция деңгейін есепке ала отырып, нақты енгізілген міндетті зейнетақы жарналар мөлшерінде салымшыларға мемлекеттік кепідік беру.
Зейнетақы төлемдерінің кестесі анықталды және сақтандыру ұйымдары арқылы зейнетақы алу мүмкіндігі құрылды.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының сыйақы мөлшері және құрылымы өзгерді.
Міндетті жинақтаушы зейнетақы жарналарының төлемдері жөніндегі агенттердің жауапкершіліктері күшейтілді.
Ерікті кәсіби зейнетақы жарналары енгізілді.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы әзірленіп қабылданды.
2006 жыл:
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы РМҚК базасында жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі төлемдерді оңтайландыру мақсатында дара есеп орталығы құрылды.
Зейнетақы қорлары мен зейнетақы активтерін инвестициялық басқаратын ұйымдардың, салымшылардың жинақ ақшаларының атаулы кірістілігін қорғау жөнінде соттан тыс жауапкершілік белгіленді.
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы арқылы салымшылар мен зейнетақы қорлары арасында зейнетақы жинақ ақшаларын аударуды жүзеге асырды.
2007 жыл:
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінің 10 жылдығына арналған Қазақстанның зейнетақы нарығы - жүйелі реформаға 10 жыл халықаралық конференциясы МЖЗҚ бастамасы бойынша ұйымдастырылып өткізілді.
2013 жыл:
2013 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасының Елбасы еліміздің зейнетақы туралы заңнамасына өзгеріс енгізу туралы тапсырма берді. Жүйені реформалаудың негізгі кезеңдерінің бірі - Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру мен оған жеке жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері мен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттары бойынша міндеттемелерін беру болды. Еліміздің басшылығы МЖЗҚ базасында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру туралы шешім қабылдады.
2013 жылдың 21 маусымында Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы жаңа редакциядағы Заңы (бұдан әрі - Заң) қабылданды. Зейнетақы заңнамасына сәйкес, Қазақстан Республикасының Үкіметі Қордың жалғыз акционері болып табылады. БЖЗҚ-ның зейнетақы активтерін сақтау мен есепке алуды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүзеге асырады. БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялық басқару да Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне жүктелген.
Сонымен қатар, Заңда БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару бойынша кеңес құру сөз етілген. Кеңестің дербес құрамы Қазақстан Республикасының Елбасымен бекітіледі.
2013 жылдың 22 тамызында, Әділет ұйымдарында қайта тіркеуден өткен соң, БЖЗҚ АҚ жұмысқа кірісті.
Қазақстанның зейнетақымен қамсыздандыруда жүргізілген өзгерістердің нәтижесі қазіргі кезде бірмезгілде ортақ және жинақтаушы жүйесінің тетіктерінен тұратын көп деңгейлі жүйенің қатар қолданылуы болып табылады.
Сурет 1 - Қазақстанның зейнетақы жүйесінің жіктелімі
Бірінші деңгей - еңбек қызметі ортақ зейнетақы жүйесінің жұмыс істеуі кезеңіне келетін зейнетақымен қамсыздандыру және барлығына зейнеткерлік жасқа жетуі бойынша төленетін базалық зейнетақы.
Екінші деңгей - Қазақстанның азаматтары, шетелдіктер және Қазақстанда тұрақты өмір сүретін азаматтығы жоқ адамдар үшін бұл ай сайынғы кірістен зейнетақы есептеулердің бекітілген 10-пайызды мөлшерімен міндетті жинақтаушы зейнетақы жүйесі.
Сонымен қатар, ауыр және зиянды өндірістерде жұмыс істейтін қызметкерлер үшін 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап кірістің 5% мөлшерінде жұмыс беруші есебінен міндетті кәсіби зейнетақы жарналары жүйесі қосымша енгізілген.
Одан басқа, үшінші деңгейдегі ерікті зейнетақы жарналары жүйесі бар.
Осы жүйенің маңызды компоненті салымшының зейнетақы төлемдеріне құқықтарын алу сәтінде инфляция деңгейін ескере отырып жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттің кепілі қалады. [2]
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін жүзеге асыруда инвестициялық портфельді қолданудың маңызы зор. Инвестициялық портфельді қалыптастыру тәртібі әр түрлі объектілерді енгізудің жалпы қарама-қайшылықтары, инвестициялық салымның жойылуы, тәуелділік және табыс сәйкестігі болып табылады.
0.2 Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
Портфель - бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да, салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық бағалылықтар:акциялар, облигациялар, жинақ және депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистері және басқалары кіреді.[3]
Портфель құрылымы ҚҚА-ның жаңа талап - тарына сәйкестендіріледі. Үкіметтің жаңа нұсқауларына сәйкес барлық зейнетақы қорлары өз портфельдеріндегі құнды қағаздар көлемін 20 пайызға, одан әрі болашақта 30 пайызға дейін арттыруға тиіс.
2012 жылғы 1 қаңтарда күші - не енген жаңа заң актілерінің нормаларына сәйкес ЖЗҚ-лар зей - нетақы активтерінің есебінен 3 ин - вестициялық портфель қалыптас - тыруға міндетті. Олар: акция ұстал - майтын консервативтік, акция мөл - шері 30 пайыздан аспайтын шек - теулі және акцияның 80 пайызына дейін иеленетін агрессиялық ин - вес - т - ициялық портфель болып та - бы - лады.
Кез келген зейнетақылық қордың портфелін екі түрге - өтімді және өтімсіз деп бөлуге болады. Портфельдің өтімді бөлігі бұл - дәл қазіргі сәттегі ба - ғадан сатылатын бағасының айыр - машылығы болмайтын қаржылық тәсіл. Портфельдің бұл бөлігін кез келген уақытта іс-жүзінде ешқан - дай шығынсыз сатуға болады. Порт - фельдің өтімсіз бөлігі бұл - са - тыл - ған кезде қағаздың бағасы белгі - ленген бағадан төмен болатын бөлігі.
Қаржылық қадағалау агенттігі мен зейнетақы қорлары, басқарушы компаниялар өкілдері кірген жұмысшы топ консервативті портфель әдісін мерзімінен бұрын енгізу мәселесін талқылады. Ұжымдық инвестиция жасау мәселелері бойынша бірқатар заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңда екі түрлі инвестициялық портфель принципі 2012 жылдан бастап енгізілді.
Қазір Қаржылық қадағалау агенттігінде әр қорда үш инвестициялық портфель болуын қарастыратын жоба әзірленіп жатыр. Консервативті портфельдегі қаржыға тәуекелі өте төмен мемлекеттік құнды қағаз бен өте сенімді компаниялардың табысы белгіленген және ұлттық валютада шығарылған құнды қағаздары алынады. Ал агрессивті портфельге акциялар мен туынды құнды қағаздар алынады. Бұлардың табысы жоғары болғанымен, тәуекелі де соншалықты мол. Бірқалыпты портфель осы екеуінің арасында. Пайдасы да, қауіп-қатері де орташа. Салымшылар өз қалауына орай қаражатын үш қорға бөліп салуына немесе біреуін ғана таңдауға құқылы болады.
Бұдан бұрын айтылып жүрген агрессивті портфель дағдарысқа байланысты қолданылмайтын сыңайлы.
Сенімді ақпарат көзі: Консервативті портфель саясатын енгізуге ірі зейнетақы қорлары мүдделі болып отыр, - дейді. Әзірге салымшы қаржысының бір бөлігі міндетті түрде консервативті портфельде ұсталуы керек пе, бұған зейнетақы жинағының қандай мөлшері аударылады деген сауалдарға жауап жоқ. Өйткені жұмысшы топ алғаш рет кездескендіктен, тараптардың ыңғайы мен емеуріні ғана ортаға салынған.
Қаржылық қадағалау агенттігі 2010 жылдың қыркүйек айынан бері зейнетақы қорларының инвестициялық тактикасына бақылауды күшейтті. Осы уақытқа дейін зейнетақы жинақтарын басқарушы компаниялар бір кәсіпорын құнды қағаздарына инвестиция мөлшерін 10 пайыздан асырмау қағидасын ғана басшылыққа алған еді. Енді осы құнды қағазды не мақсатпен сатып алатыны, оның тәуекелі туралы реттеуші органға көлемді есеп тапсырулары керек.Бұл талапты орындау үшін бірқатар зейнетақы қорлары қосымша штат ашып, талдау бөлімін ашуды мақсат етіп отыр.
Егер салымшының ешқандай туысы болмаса және салымшы қайтыс болса, ал оның артында белгілі мұрагерлері болмаса, қор бәрібір оның жинағын иемдене алмайды. Яғни олай етуге қордың құқы жоқ. Сөйтіп дүниеден өтіп кеткен салымшының бар жинағы мұрагерлері келгенге дейін жеке зейнетақы шотында сақталады. Мұрагерлері болмаса немесе белгісіз болса, онда қаладағы, аудан мен кенттегі, ауылдық округ әкімі аппараты мұраның сенімді басқарушысын тағайындау туралы өтінішпен нотариусқа баруы тиіс. Заң бойынша мұрагерлер келген жағдайда мұраның сенімді басқарушысы олардың талабы бойынша кері шақырылуы мүмкін.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерін әртараптандыру үшін Үкімет пен Самұрық-Қазына қоры зейнетақы активтерін басым инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін тарту жөнінде шара қабылдау үстінде, сондай-ақ құрылған Стресті активтер қоры инвестициялық рейтингі бар борыштық бағалы қағаздарды шығаруды қамтамасыз етеді.
Қаржылық қадағалау агенттігі жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясатын жетілдіруді, сондай-ақ зейнетақы активтерінің сақталуын және қорлар мен зейнетақы активтерін басқарушылардың жауапкершілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында олардың қызметін қадағалауды жалғастыруда.
ЖЗҚ инвестициялық портфелі
Несиелік тәуекел:
Несиелік тәуекелдің деңгейі қаржылық құралдардың рейтингісіне байланысты және мыналарға есептелінеді:
1. Қарызды өтегенге дейінгі ұсталынып қалатын қарыздықборыштық бағалы қағаздар
2. Инвестиицялық порфельде 3 жыл көлемінде болатын қарыздықборыштық бағалы қағаздар
3. Екінші деңгейлі банктердегі депозиттер
4. Аффинирленген бағалы металдар
5. Қолма-қолды теңге және шет ел валюталары
Нарықтық тәуекел
Пайыздық тәуекел:
Ерекше пайыздық тәуекелдің және несиелік тәуекелдің есебіне кірістірілмеген борыштық бағалы қағаздар бойынша жалпы пайыздық тәуекелдің сомасын беру
Валюталық тәуекел:
1. Шет ел валютасында көрсетілген барлық қаржылық құралдар;
2.Аффинирленген бағалы металдар
Қорлық тәуекел:
1.Акциялар
2. Пайлар
Меншікті капиталдың жеткіӨтімді активтер - Міндеттемелер
лік коэффициенті Тәуекелдер бойынша өлшенген зейнетақы
активтері
Сурет 2 - ЖЗҚ инвестициялық портфелі
Жалпы қабылданған экономикалық ұстанымдарға сәйкес кредиттік тәуекел неғұрлым төмен болған сайын инвестициялық портфель соғұрлым сенімді болады, ол ЖЗҚ тұрақтылығына оң ықпал етеді.
Салымшының таңдауы әр ЖЗҚ қызметінің көрсеткіштерін: зейнетақы ережелерінің, зейнетақымен қамтамасыз ету туралы шарттың, инвестициялық декларациялардың талаптары, ЖЗҚ комиссиялық сыйақы көлемдері, ЖЗҚ ұсынатын қосымша қызметтерді, ЖЗҚ қызметіне негізделген шағымдарды, ЖЗҚ қолданылған санкциялар мен шектеулі ықпал ету шаралардың сипатына және мөлшеріне кешенді және салыстырмалы талдауға ғана негізделмеуі керек ол әр ЖЗҚ-ның инвестициялық портфельдерінің құрылымдарын жақсылап қарастыруы тиіс.
Салымшы бүкіл жинақтаушы жүйесінде болу кезеңінде жоғарыда көрсетілген ЖЗҚ көрсеткіштерін бақылауы және салыстыруы қажет.
Инвестицияға қатысты жалпы теориялық көзқарастар инвестицияны басқару процесінің мәнін сипаттайды. Қазіргі сарапшылардың зерттеулері капиталды сапалы түрде басқарғанда ғана жетістікке жетеді деп көрсетеді. Қаржы жүйесіндегі қаржы инвестицияларын ұйымдастыру, басқару, өмірді сақтандыру жүйесінің әрекет етуінің жалпы қағидаларына сәйкес жүзеге асады, онда зейнетақы қызметтерінің ерекшеліктері көрсетіледі, атап айтатын болсақ:
- зейнетақы қорларының инвестициялық қызметтерінің уақытша диференцациялау қағидасы;
- қаржы инвестициясын басқаруды кезең-кезеңімен ұйымдастыру қағидасы бірінші ережемен тығыз байланысты және қаржы инвестицияларын басқарудың арнайы саясатын өңдеуді қажет етеді. Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық әрекет ету процесі барысында зейнетақы қорларының қызметтерімен байланысты ақпараттар үлкен рөл атқарады. Мұнда ақпараттар келесі талаптарға сәйкес келу қажет:
- мәліметтер нақты болуы және алынған деректердің пайдалылығы бұрынғы байланыстарға зиян тигізбеуі қажет;
- жоғарыда аталған қағидалармен байланысты тәуекелдерді бөлу және жауапкершілікті жоспарлау қағидасы. Кейбір іс-шараларды орындау нақты инвестициялық тәуекелге барумен қатар жүреді.[4]
ЖЗҚ инвестициялық декларациясы - бұл инвестициялау объектісінің тізбесін, зейнетақы активтеріне қатысты инвестициялық қызметтің мақсаттарын, стратегияларын, шарттарын және шектеулерін, зейнетақы активтерін хеджирлеу мен әртараптандыру шарттарын анықтайтын құжат, ол зейнетақы ережелеріне қосымша болып табылады.
Яғни, ЖЗҚ салымшысының таңдауы ЖЗҚ инвестициялық декларациясын есепке ала отырып жүзеге асырылуы қажет.
Бұл ретте ЖЗҚ салымшысының сұрауы бойынша инвестициялық портфельдегі бағалы қағаздардың атауы және саны, сондай-ақ ЖЗҚ зейнетақы активтерінің жалпы сомасына қатысты осы бағалы қағаздарға инвестиция көлеміне пайыздық арақатынасы көрсетілген инвестициялық портфельдің құрылымын ашатын ақпаратты берулері қажет.
БЖЗҚ зейнетақы активтері қоржынының ағымдағы құны 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша 5 655 млрд. теңгені құрады. ЗА қоржынының өсімі 2015 жылдың қараша айында 183,4 млрд. теңгені немесе 3,4%-ды құрады.
БЖЗҚ ЗА қоржынының табыстылығы 2015 жылғы 01 қаңтар мен 2015 жылғы 30 қараша аралығындағы кезең үшін 13,1%-ды құрады.
Кесте 1 - БЖЗҚ ЗА инвестициялық портфелінің 01.12.2015 жылға үлестер бойынша құрылымы
Қаржықұралыныңтүрі
01.12.15 ж. ағымдағықұны млрд. теңге
01.12.15 ж.
үлесі
01.11.15 жылғаағымдағықұны млрд. теңге
01.11.15 ж.
үлесі
ҚР МБҚ
2 544 201 422
44,99%
2 225 991 981
40,68%
Шетелдікмемлекеттердің МБҚ
51 954 338
0,92%
71 656 712
1,31%
ХҚҰ облигациялары
86 614 773
1,53%
85 310 050
11,56%
ҚРэмитенттерініңкорпоративтікоблига циялары
2 175 982 641
38,48%
2 160 625 269
39,49%
Шетелдікэмитенттердіңкорпоративтіко блигациялары
149 838 421
2,65%
135 795 556
2,48%
PPN (құрылымдықноттар)
51 842 907
0,92%
49 179 054
0,90%
ҚРэмттенттерініңакциялары мен депозитарлыққолхаттары
116 490 132
2,06%
108 989 860
1,99%
Шетелдікэмитенттердіңакциялары мен депозитарлыққолхаттары
13 617 301
0,24%
13 240 584
0,24%
Туындықұралдар
0
0.00%
0
0,00%
Қымбатметалдар (алтын)
0
0.00%
0
0.00%
Депозиттер
382 771 466
6,77%
382 044 428
6,98%
РЕПО
2 453 000
0,04%
189 655 628
3,47%
Ақшажәнебасқаактивтер
79 175 697
1,40%
49 062 308
0,90%
ЗА жиынтығы
5 654 942 100
100.00%
5 471 551 429
100.00%
Ескерту - Қазақстан Республикасы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ интернет-ресурсы мәліметтері негізінде
БЖЗҚ зейнетақы активтері қоржынының ағымдағы құны 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша 5 655 млрд. теңгені құрады. ЗА қоржынының өсімі 2015 жылдың қараша айында 183,4 млрд. теңгені немесе 3,4%-ды құрады.
БЖЗҚ ЗА қоржынының табыстылығы 2015 жылғы 01 қаңтар мен 2015 жылғы 30 қараша аралығындағы кезең үшін 13,1%-ды құрады.
Есепті айда ЗА қоржынының құрылымында мынадай өзгерістер болды:
ҚР МБҚ. 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша қоржындағы ҚР МБҚ үлесі 2015 жылғы 01 қарашадағы 40,68%-дан көбейіп, 44,99%-ды құрады. ҚР МБҚ ағымдағы құны 2 544 млрд.теңгеге дейін 318,2 млрд. теңгеге (+14,3%) артты. Есепті кезеңде 15,1% өтеуге орташа өлшенген табыстылықпен 374,2 млрд.теңге сомасына ҚР МБҚ (ҚР Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталары) сатып алынды. Сонымен қатар қараша айында 90,3 млрд. теңге сомасына ҚР Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталары өтелді.
Шетелдік мемлекеттердің МБҚ. 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша қоржындағы шетелдік мемлекеттердің МБҚ үлесі бір ай бұрынғы 1,31%-дан 0,92%-ға дейін азайды. Шетелдік мемлекеттердің МБҚ ағымдағы құны ай ішінде 51,9 млрд.теңгеге дейін 19,7 млрд.теңгеге (-27,5%) азайды. Қараша айында 26,9 млрд. теңге сомасына АҚШ МБҚ өтелді. Есепті кезеңде шетелдік мемлекеттердің МБҚ сатып алу-сату мәмілелері болған жақ.
ХҚҰ облигациялары. 2015 жылдың қараша айында ХҚҰ облигацияларының ағымдағы құны 86,6 млрд. теңгеге дейін 1,5%-ға артты. Қоржындағы ХҚҰ облигацияларының үлесі зейнетақы активтерінің өсуі есебінен бір ай бұрынғы 1,56%-дан 1,53%-ға азайды. Есепті кезеңде Халықаралық қаржы ұйымдарының облигацияларымен сатып алу-сату мәмілелері және өтеу болған жоқ.
Қоржындағы ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларының үлесі 39,49%-дан 38,48%-ға дейін азайды. ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларының ағымдағы құны 2 176 млрд. теңгені құрады және ай ішінде 15,4 млрд. теңгеге өсті. Қараша айында 22,2 млрд. теңге сомасына ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигациялары өтелді. Есепті кезеңде ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларымен сатып алу-сату мәмілелері болған жоқ.
Қоржындағы шетелдік эмитенттердің корпоративтікоблигацияларының ағымдағы құны облигациялардыбағамдық және бағалық қайта бағалау есебінен 149,8 млрд. теңгеге дейін 10,3%-ға өсті. Бұл ретте қоржындағы үлес 2,48%-дан 2,65%-ға дейін артты. Есепті кезеңде шетелдік эмитенттердің корпоративтік облигацияларын сатып алу, сату және өтеу болған жоқ.
PPN (құрылымдық ноталар). Есепті айда шетелдік эмитенттердің PPN (құрылымдық ноталар) ағымдағы құны 51,8 млрд. теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі бір ай бұрынғы 0,90%-дан 0,92%-ға дейін артты. Есепті кезеңде PPN сатып алу, сату және өтеу болған жоқ.
ҚР эмитенттерінің акциялары және депозитарлық қолхаттары. Есепті айда ҚР эмитенттерінің акциялары мен депозитарлық қолхаттарының ағымдағы құны 7,5 млрд. теңгеге артты (+6,9%) және 116,5 млрд.теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі 1,99%-дан 2,06%-ға дейін артты. Есепті кезеңде қазақстандық эмитенттердің акцияларымен мәмілелер болған жоқ.
Шетелдік эмитенттердің акциялары және депозитарлық қолхаттары. Есепті айда шетелдік эмитенттердің акциялары мен депозитарлық қолхаттарының көлемі ай ішінде 0,4 млрд. теңгеге елеусіз артып (+2,8%), 13,6 млрд. теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі ай ішінде өзгерген жоқ және 0,24%-ды құрады. Есепті кезеңде шетелдік эмитенттердің акциялары мен депозитарлық қолхаттарын сатып алу және сату болған жоқ.[5]
ҚР екінші деңгейдегі банктеріндегі депозиттер. Есепті кезеңде ҚР ЕДБ-дегі депозиттердің көлемі 0,7 млрд. теңгеге артып (+0,26%), 382,7 млрд. теңгені құрады. Мұндайда қоржындағы депозиттер үлесі бір ай бұрынғы 6,98%-дан 6,77%-ға дейін төмендеді. Есепті кезеңде 0,675 млрд. теңге сомасында ЕДБ салымы өтелді. Есепті кезеңде ҚР ЕДБ-ге жаңа салымдар орналастырылған жоқ.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі шетел тәжірибесін негізге ала отырып құрылған болатын. Шет мемлекеттердің зейнетақымен қамту жүйелері ұйымдастырушылық жағынан және жалпы сипаты бойынша әрқилы болып келеді.
0.3 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
Шетел мемлекеттерiнің зейнетақымен қамсыздандыру жүйесi әр түрлi ұйымдастырушылық-экономикалық құрылымдардан тұрады. Бұл құрылым өзiнiң сипаты бойынша көп деңгейлi болып табылады. Сонымен қатар зейнетақымен қамсыздандыру әртүрлі сипатқа ие. Зейнетақы мемлекеттiк бюджетпен төленедi. Мұндай зейнетақылар барлық мемлекетте бар. Швейцарияда немесе Францияда олар зейнеткерлер табысының айтарлықтай бөлiгiн құрайды. Чилиде ол ешкіммен қамтылмағандарға төленедi және күнкөрiс деңгейінен де төмен қаржыны ұсынады. Мұндай зейнетақы жобасында қаржыландыру көзi салықтар болып табылады. АҚШ үкiметi басқа да көптеген мемлекеттер сияқты iрi зейнетақылық бағдарламаларға қатысады. Бiрақ, бәсекенiң болмауы жинақтаулардың тиiмдi тәсiлдерiн iздеуге ынталандырмайды, керiсiнше саяси реттеулер үшiн алғы шарттарды қалыптастырмайды. АҚШ-та, мысалы, әлеуметтiк зейнетақымен қамту жүйесi - бұл трансферттiк бағдарлама. Жұмыс iстейтiндер жұмыс iстемейтiндер үшiн төлейдi. Ол халыққа мемлекет көлемiнде қызмет көрсетедi. Шет елдерде мұндай қорлар жұмыскерлердiң кәсiбі бойынша, сала немесе қандай да бiр басқа қағида бойынша бiрiккен жеке топтары үшiн құрылады. Берiлген жүйе, дамушы мемлекеттерде қолданылған. Чилиде осы қағида бойынша барлық жұмыс iстемейтiндердi қамтыған бiрнеше ондаған қорлар құрылған. Дамыған мемлекеттерде мұндай қорларды ұйымдастыруға тиым салынған, себебi, олар зиянкестiк iс-әрекеттерге кеңiнен жол бередi. Осындай қорлары бар елдерде әдетте олар мемлекетке қатысты болады. Мұндай қорлардың қаржы көздерi кәсiпкерлердiң жұмыскерлердiң жарналары болып табылады, бiрақ қорлар мемлекеттік болғанда жарналар салықтар сияқты мiндеттi сипат алады. Жұмыскерге зейнетақыны кәсiпорын төлейдi. Бұл қағида мiндеттi түрде бұрын сол кәсіпорынның жұмыскерi болған зейнеткерлерге зейнетақы төлеу арқылы жүзеге асырылады, бірақ зейнетақы қоры құрылмайды. Зейнетақымен қамсыздандырудың бұл түрі ең алғаш АҚШ және Жапонияда таралған. Бiрақ төлемдердiң мiндеттi еместiгi, кепiлдемесiнiң жоқтығы, олардың кәсiпорынның қаржылық жағдайына байланыстылығы, қосымша шығын төлеудiң қажеттiлiгi, зейнетақымен қамсыздандырудың бұл түрі қосымша ретiнде қайта қарауға алып келедi. Зейнетақы сақтандыру компаниясымен қамтамасыз етіледі. Осы қағидаға негiзделген зейнетақы жүйесi қор құруды ұсынбайды. Мұндай жоба әлемде кеңiнен таралған және жұмыскер берiлген жоба бойынша рентаны сатып алуға жеткiлiктi сомада қаржы жинағанда зейнетткерлiкке шыққаннан кейiн зейнетақымен қамсыздандыруды ұйымдастыру үшiн пайдаланады (Чили, Жапония, Австралия, т.б.), бiрақ, мысалы Германияда рентаны жұмыскермен немесе кәсiпкермен бiрте-бiрте сатып алу тәжiрибесi кеңiнен таралған.
Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, зейнетақы жүйелері реформаларының негізгі үш белгілерін атап көрсетуге болады: жинақтаушы механизмдерді енгізу, зейнеткерлік жасты өзгерту және институционалды өзгерістер. Еуропа Одағының ресми құжаттарында 1998 жылдан 2020 жылға дейінгі жинақтаушы зейнетақы жүйесіне өту үшін нақты мақсаттар анықталған. Осы кезең аралығында ынтымақтастық жүйенің мемлекеттік төлемдері 84%-дан 64%-ға төмендеуі, ал жинақтаушы жүйенің құраушылары 12%-дан 29%-ға артуы болжанып отыр, ал қазіргі таңда мардымсыз көлемдегі ерікті зейнетақы аударымдары үш есе (1,5%-дан 4,5%-ға дейін) артады деген де оптимистік болжамдар анықталған. Жалпы жинақталған жеке зейнетақы аударымдары 2020 жылға қарай 11,8 млрд.еуроға дейін арту болжамы жасалған. Бөліп тарату жүйесі "ұрпақтар арасындағы ақша айырбасы" болып табылады. Бұл "айырбастың" қағидасы экономикалық емес, әлеуметтік болып табылады, ол міндетті түрде жүзеге асырылады және тек мемлекеттік деңгейде ғана жұмыс істей алады. Зейнетақы қорына әлеуметтік сақтандыру түрінде келіп түсетін ақша қаражаттары, зейнетақы шоттарында кідірместен ай сайынғы зейнетақы төлемдері түрінде зейнеткерлердің қолдарына тиеді.
Кесте 2 - Ұлттық зейнетақы жүйелерінің үлгілері
Ынтымақтастық үлгі
Жинақтаушы үлгі
Аралас үлгі
Таза ынтымақтастық
Шартты жинақтаушы шоттар
Мемлекеттік басқарудағы қорлар
Жеке шоттар (жеке басқару)
ЭЫДҰ елдері
Италия
Австралия, Швеция, Швейцария, Ұлыбритания
Латын Америкасы елдері
Боливия, Чили, Сальвадор, Мексика,
Аргентина, Колумбия, Перу,
Уругвай
Беларусь
Қырғызстан
Қазақстан
Ресей, Хорватия, Венгрия, Латвия, Польша
Корея, Лаос, Филиппиндер, Вьетнам, Индонезия, Малайзия
Қытай, Монғолия, Үндістан
Индонезия, Малайзия, Үндістан
Гонконг, Таиланд
Міндетті зейнетақы жарналарын салуға және салымшылардың шоттарындағы жинақтарының жеке-жеке есепке алынуына, сондай-ақ активтерді инвестициялық басқаруға негізделген Чилидегі жинақтаушы зейнетақылық қоры қолданысқа 1981 жылы енгізілген. Міндетті жарналарды төлеумен қатар, әрбір салымшы ерікті тәртіпте қосымша өз еңбекақысының 10%-ын салу мүмкіндігіне ие. Міндетті түрде болса да, ерікті түрде болса да төленген жарналарға салық салынбайды. Чили заңдарына сәйкес зейнетақылық қорларының ұйымдастырушылары атауына ие болған ұйымдар құрылды. Реформа басталған кезде олардың саны 11 еді, кейінірек олардың саны 23-ке дейін өсті. Қазіргі уақытта мұндай компаниялардың алтауы қалды, және олар барынша ірі қаржы мекемелері болып табылады. Чилиде зейнетке шығу жасы заң жүзінде анықталған: ерлер үшін 65 жас және әйелдер үшін 60 жас. Алайда егер зейнетақы шотында зейнетке мерзімнен бұрын шығуға болады. Зейнетақылық шотындағы зейнетақылық жинақтары қаражаттарының сомасы жеткіліктілігін екі нұсқаумен анықтауға болады, оларға сәйкес зейнетақы жинақтары қаражаттарының сомасы өмірлік аннуитетті қамтамасыз етуі тиіс, ол мынадан кем болмауға тиісті: салымшының еңбек жолының соңғы он жылындағы орташа еңбекақысының 50%-ынан және мемлекетпен кепілденген ең төменгі зейнетақының 110%-ынан.
Чилидің зейнетақы жүйесінің айырықша ерекшелігі - зейнетақы төлеу жолдарының сан алуан түрлерінің болуы. Салымшының қалауына қарай зейнетақы төлеудің үш нұсқасы ұсынылады. Чилиде 2002 жылдан бастап мультипортфельдер жүйесі енгізілген. Яғни зейнетақы қорлары қаржы құралдарының түрлері мен инвестициялық тәуекел дәрежесі бойынша ажыратылатын инвестициялық портфельдің 5 түрін ұсынады: А (Most risky) - 80%, B (Risky) - 60%, С (Intermediate) - 40%, D (Conservative) - 20% және E (Most conservative) - 5%. Тәуекел деңгейі инвестициялық портфельде қарастырылған пайыздық мөлшердегі акциялардың үлесіне байланысты. Бұл шара елдегі акциялардың құнының құлдырауы себебінен инвестициялық табысты толық қайтарымсыз жоғалту тәуекелін болдырмау мақсатында жасалған. [6]
Қазақстан үшін Еуропа экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдері (ЕЭЫДҰ) арасында Швеция мемлекетінің тәжірибесі маңызды. Швеция өзінің зейнетақы реформаларын он жыл бұрын бастаған. Көптеген ЕЭЫДҰ елдерінде сияқты Швеция ынтымақтастықты жүйеден міндетті және ерікті негіздегі жинақтаушы зейнетақы жүйесіне ауысты. Швеция зейнетақы жүйесінің ерекшелігі әйелдер үшін де, ер адамдар үшін де 65 жасында зейнеткерлікке шығуында, дегенмен 60 жастағы зейнетақыға шығу да бар, бірақ онда зейнетақы толық көлемінде төленбейді. Ынтымақтастықты жүйеде жұмыс беруші тұлға зейнетақыны жұмыскердің жеке шотына аударып отырады, яғни зейнетақылық индекстелу орташа жалақыға сәйкес өзгеріп отырған. Ал жинақтаушы жүйеге келетін болсақ, алғашқы салымдар 2011 жылдан басталды, бірақ алғашқы төлемдер 1938 жылы туған ұрпақ зейнетақыға шыққан кезде, яғни 2003 жылы беріле бастады. 2003 жылы зейнетақы төлемдірінің 80% ынтымақтастық жүйеден, ал 20% жинақтаушы жүйеден берілді. Ал қазіргі таңда бұл көрсеткіштер сәйкесінше, 60% және 40%-ды құрды. Жинақтаушы жүйе үшін аранайы резервтік қор құрылған. Аталған қор активтері 15 млрд.АҚШ долларын құратын 5 зейнетақы қорларының жинақтаған қаражаттарын орналастырады. Қалған 4 зейнетақы қорларының қызметі өзара шарттастырылған, алайда ол қорлар арсындағы бәсекелестікті жоймайды.
Германиялық зейнетақы жүйесі үш құрамдас бөліктен тұрады: мемлекеттік міндетті зейнетақылық сақтандыру, ерікті өндірістік (фирма-кәсіпорын деңгейінде) сақтандыру және ресми емес (жеке) сақтандыру. Міндетті зейнетақылық сақтандыру кезінде жарналарды ұстап қалу және зейнетақыларды төлеу бірегей ақпараттық тәртіпте, жеке есептің бірегей жүйесі бойынша жүзеге асырылады. Кәрілігі бойынша зейнетақы ерлер мен әйелдерге бірдей бес жылдық сақтандыру өтілі бар болса, 65 жастан бастап белгіленеді. Зейнетақы жұмыс істеп жүргендерге 63 жастан бастап (зейнетақының көлемін қысқартусыз) төленуі мүмкін, бірақ 35 жыл сақтандыру өтілі болса, сонымен қатар, 60 жасқа толған, 15 жыл сақтандыру өтілі бар жұмыссыз еркектерге және бір жыл ішінде жұмыс істемегендерге 18 айға, 15 жыл сақтандыру өтілі бар, оның 10 жылы соңғы 20 жылдың ішіне кіретін жұмыссыз әйелдерге де төленеді. 66-67 жастағы зейнеткердің зейнетақы алмай істеген жұмысының әрбір айы үшін зейнетақы 0,6%-ға, яғни екі жыл үшін 14,4%-ға артады.
Ұлыбританияның зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі шын мәнісінде де әлемдегі ең бір жетілген жүйе болып есептеледі. Шындығында Ұлыбритания - Еуропадағы зейнетақы жүйесінің дағдарысы іс жүзінде әсерін тигізе алмаған азынаулақ елдердің бірі, өйткені оның ерікті зейнетақылық сақтандыру нарығы 450 млн. АҚШ долларға бағаланған. Зейнетақы өнімдерінің англосаксондық үлгісі (Ұлыбританиядан басқа бұл үлгі Нидерланд пен Ирландияда қолданылады) жеке меншік зейнетақы қорлары қалыптастыратын корпоративтік зейнетақы жоспарларының барынша көп болуымен сипатталады. Ұлыбританияның зейнетақы жүйесі үш құрамдас бөліктерден тұрады: мемлекеттік сақтандыру, кәсіби және жеке зейнетақылар. Бірінші құрамдас бөлігі ең төменгі (базалық) зейнетақыға кепілдік беретін, мемлекет қамтамасыз ететін бекітілген сомадан тұрады. [7]
Жапонияның зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі ұлттық деңгейде екі бағдарлама арқылы жүзеге асады: 20-дан 60-қа дейінгі елде өмір сүретіндердің міндетті зейнетақылық сақтандырудың ұлттық бағдарламасы және жалданып жұмыс істейтіндердің зейнетақылық сақтандыру бағдарламасы. Зейнетақылық сақтандырудың арнайы бағдарламаларының көлемінде мемлекеттік қызметкерлердің, ауыл мектептері мұғалімдерінің және ауыл шаруашылығы жұмысшыларының зейнетақылық қамсыздандыруы жүзеге асырылады. Жапонияда қатысушы еңбек ақының 5,15% төлесе, мемлекеттік мекеменің әкімшілігі - 15,85% төлейді. Жапонияды зейнетақы төлемдерін төлеудің иілімді жүйесі әрекет етеді, яғни зейнеткерлікке 60-64 жас аралығында шықса, жұмысшы қысқартылған, ал 65 жастан кейін зейнеткерлікке шықса, толық көлемдегі зейнетақыны алады.
АҚШ-тағы зейнетақы жүйесінің үлгісі бәрінен де бұрын халықтың жеке зейнетақыларын сақтандыруына негізделеді. Құрама Штаттарда мемлекеттік және жеке меншік зейнетақы жүйелері жұмыс істейді. Мемлекеттік зейнетақы алуға (бөліп таратушы принцип бойынша төленеді) 65 жастан асқан және еңбек өтілі 10 жылдан төмен болмайтын тұлғалар құқылы. Егде тартқан американдықтардың үштен екі бөлігі үшін мемлекттік зейнетақылар олардың кірістерінің жартысынан көбін құрайды. Бөліп тарату жүйесінде зейнеткерлер өз ақшаларын алмайды, олар қазіргі жұмыс істеп және салық төлеп жатқан американдықтардың ақшаларын алады. Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып, әлемдік зейнетақы жүйелері мен зейнетақының қалыптасу үрдісінің үш үлгісін атап өтуге болады. [8]
Азия елдерінде зейнетақы жүйесі мүлдем басқаша. Оңтүстік Кореяның мемлекеттік зейнетақы жүйесі зейнеткерлік жасқа келген, жарақаттар мен зақымдар алған тұлғаларға, сондай-ақ сақтандырылған тұлға қайтыс болған жағдайда оның туыстарына зейнетақы қаражаттарының ұсынылуы мен төленуіне кепілдік береді. Сақтандырушы төлейтін сақтандыру төлемдері мен мемлекеттік жәрдемақыларды мемлекет басқарады және кепілдендіреді. Оңтүстік Корея аумағында тұратын 18-60 жас аралығындағы барлық тұлғалар, оның ішінде шетел азаматтары. Мемлекеттік зейнетақы қорына кіретін ұйымдар мен кәсіпорындарда жұмыс істеушілер, кәсіпорындар мен ұйымдардың зейнетақы қорларына кіруге міндетті. Сақтандыру жарналарына қатысты пайыздар. Міндетті сақтандыру жарнасы кірістің 9%-ын құрайды.
Гонконгте кімнің пайдасы бекітілген күнелту минимумынан төмен болса, соған бюджеттен жәрдем ақша төленеді. 1988 ж. кәсіпкерлер үшін жинақтаушы зейнетақы жүйесінің бір түрі бойынша жеке жүйе енгізілген, бірақ бұл жүйе бойынша төлем әлі жүргізілмеген. Мемлекет күнелту минимумынан жоғары қарт адамдарға әлеуметтік көмек береді. [9]
Сингапурде бір ғана қор бар, ол - Орталық сақтау қоры (Central Provident Fund), мұнда жұмысшылар мен жеке кәсіпкерлер өзінің еңбекақы қорынан 16%, ал жұмыс беруші 20% қаржысын бөледі, кейін осы қор жұмысшы зейнеткерлікке шыққан сәттен бастап, жұмысшының жеке өзінің еңбек жолында төлеген жарналарының мөлшеріне сай ай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1
ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
5
1.2
Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
9
1.3
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
14
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАЙ-КҮЙІ
2.1
Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайына талдау
20
2.2
Қазақстан Республикасындағы Бірыңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қорының инвестициялық портфелінің құрылымын талдау
24
3
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
31
ҚОРЫТЫНДЫ
36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
ҚОСЫМША
41
КІРІСПЕ
Қазақстан қаржы нарығы ұлттық экономиканы қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл тек мемлекетпен анықталған ақша-несие, салық саясатымен ғана емес, сонымен бірге демократиялық қоғамға сай жаңа әлеуметтік механизммен анықталған. Мұндай қоғамның негізі ретінде посткеңестік аймақта кеңінен дамыған зейнетақы жүйесі болды. Бүгінде зейнетақы қызметінің Қазақстандық нарығындағы орнын ескере отырып, осыған орай біздің қоғамның бұл нарықты еліміздің қаржы нарығының негізгі сегментінің біріне айналды деп айтуға толық негіз бар. Көпшілік мамандардың ойынша, Республикада халықты болашақта зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесін шешіп қана қоймай, сонымен қатар мемлекет экономикасын дамытуға ықпал ететін ерекше табысты зейнетақы жүйесі құрылған. Бұл мәселе жинақтаушы зейнетақы қоры сияқты ірі институционалды инвесторлардың пайда болуына байланысты іске асты.
Зейнетақымен қамсыздандыру кез келген ел үкіметінің басты назарындағы әлеуметтік мәселелер қатарына жатады. Қазақстан Республикасында да азаматтардың қартайғанда әлеуметтік қамсыздандыруға құқықтары Конституцияда бекітілген.
Жобалық жұмыс тақырыбының өзектілігі - Еліміздің Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ стратегиялық даму бағдарламасында, халықтың əл-ауқатын көтеріп, жағдайын жақсарту сөз болған. Қазақстанның алдыңғы қатарлы əлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіруін өз алдына мақсат ету мəселелері көтерілген. Осы басты мақсатқа жетудің маңызды индикаторы - қарапайым халықтың əлеуметтік көңіл-күйі делінген.
Əлемнің дамыған елдеріндегі өмір сүру деңгейіне теңесіп, аталған міндеттерді жүзеге асыру үшін алдымызда талай асулар бар. Бұл арадағы алшақтықты мейлінше азайту үшін экономиканың дамуына үлес қосатын қаржы секторының бірі - зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын жəне өсуін қамтамасыз ету қажет. Сонымен қатар, зейнетақымен қамтамасыз етудегі өзгеріс нақтылы буынға қатысты, əрі ұзақ мерзімге жоспарлануы тиіс. Алдыңғы жүзжылдықтың ортасында зейнетке шығатын қазақстандықтарды лайықты зейнетақымен қамтамасыз ету бүгінгі күннің түйінді мəселелерінің бірі.
Зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерінің ерекшелігі сол, ол барлық және әрбір адамға қатысты, бүгін зейнеткер болып, сондай-ақ зейнетке дейін жұмыс істеп отырғандарға да қатысты.
Осыған орай, зейнетақы жүйесіндегі алдағы өзгерістер қарттық келіп жеткенде тиісті қамсыздандыру үшін тікелей жауапкершілікті мемлекет, жұмыс беруші және азаматтар арасында бөлуді болжайтын адамның мүддесіне қарай жүзеге асырылатын болады.
Жобалық жұмыстың мақсаты, қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесiндегі проблемаларды анықтау арқылы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін барынша жетілдіру және нығайту.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу көзделген:
- жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттарын нақтылай түсу;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфелін талдау негiзiнде зейнетақы жүйесiнiң әрекет ету тетiктерiне талдау жүргiзу;
- зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесіне салыстырмалы талдау жасау;
- Қазақстан Республикасы зейнетақы нарығының қазіргі жағдайын зерттеу;
- Қазақстан Республикасындағы БЖЗҚ инвестициялық портфелінің құрылымын анықтау;
- Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесін жетілдіру перспективаларын ашып көрсету;
- келешекте Қазақстанхалқын зейнетақымен қамсыздандыру жүйесiн жаңғырту процесіндегі мемлекеттік реттеуді жетiлдiруге байланысты ұсыныстар әзiрлеу.
Зерттеу пәні - ҚР жинақтаушы зейнетақы қорларының проблемалары және даму перспективалары.
Зерттеу объектісі ретінде ҚР жинақтаушы зейнетақы қорлары алынған.
Жұмысты орындау барысында ақпараттық негіз ретінде отандық және шетел авторларының еңбектері және статистикалық ақпараттар қолданылған.
Жобалық жұмыс кіріспе, тақырыпты теориялық және аналитикалық тұрғыдан ашатын бөлімдер мен қорытындыны қамтыған.
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болу алғышарттары
Қазақстан Республикасы 1998 жылдан бастап, зейнетақы жүйесін реформалау мен ұрпақтардың ынтымақтастықты әлеуметтік қағидасынан дербес зейнетақы қоры қағидасына біртіндеп ауысуды жүзеге асырған ТМД елдерінің ішіндегі алғашқы мемлекет.
Жүргізілген реформа нәтижесінде әлеуметтік қамтамасыз етуде халықаралық тәжірибелерді есепке ала отырып, іске асыруда Қазақстанда базалық, міндетті (ортақ және жинақтаушы) және ерікті деңгейлерден тұратын зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі жүйесі құрылған болатын. [1]
Өткен жүз жылдық соңында зейнетақымен қамсыздандыру мәселелері ерекше шиеленіс жағдайларында болды. Оған себеп, бір жағынан - нарықтық экономика механизміне өту болса, екінші жағынан - өткен жүз жылдықтың 90 жылдарындағы Қазақстанға тән әлеуметтік-демографиялық фактор болды.
Әрекет еткен ынтымақтастықты зейнетақы жүйесінің шарттарында инфляцияның жоғарғы өсу қарқыны және халық арасындағы жұмыссыздық, ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) көлемінің төмендеуі, бюджеттік тапшылық зейнетақы төлемі жөніндегі қарыздардың пайда болуы мен ұлғаюына себеп болды және тіпті әлеуметтік кепілдіктің ең төменгі деңгейін қамтамасыз ету мүмкін болмады. Сайып келгенде, халықтың ынтымақтастығына негізделген зейнетақымен қамсыздандырудың таратушы жүйесінің айқын тұрақсыздығы қалыптасты. Қажетті зейнетақы шығыстарын жеткілікті қаржыландырылмауымен байланысты мәселелерге демографиялық мәселелер қабаттасты. Осылардың бірқатары қазақстандықтардың орта өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы фонында халықтың жас құрылымы формасының өзгеруімен және туылудың қысқару нәтижесінде халықтың қартаю үрдісінің жеделдеуімен байланысты болды. Жұмыссыздар деңгейінің өсуі және бейресми және толық емес жұмыспен қамтылу еңбек нарығына келеңсіз ілгеру басушылыққа алып келді, осылардың салдарынан жарналары ынтымақтастықты зейнетақы жүйесінің қаржылық көзі болған халықтың бір бөлігі міндетті зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінен шығуына алып келді. Халықтың жұмыс істейтініне болжанған өсуді төмендету және зейнетақы жүктемесін шамадан тыс күшейту, жұмыскер және зейнеткер ретінде өмір сүру деңгейінің нашарлауын ескерту, Қазақстан Республикасы Үкіметінің болашақта зейнетақы төлемдерін үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында, осы толғағы жеткен мәселелерді шешудің баламалы жолы ретінде зейнетақы жүйесін реформалау жүргізілді.
Зейнетақы реформасының негізі етіп чилилік үлгі қабылданды. Чилидегі зейнетақы жүйесі таратып тұратын механизмді ұстамайды және қызметкердің жеке шотына қаражатты толықтай жинақтауға және жарналарды капиталдандырып отыруға негізделген. Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне енуші әрбір адам дербес шот ашып, онда оның зейнетақы жарналары аккумуляцияланып, оның мөлшері анықталып белгіленеді. Бұл қаражаттар жеке зейнетақы қорларында жиналып, салымшылар зейнетақы жасына жеткенше олар зейнет төлемдерінің көздеріне айналады. Чилилік жүйе негізінен басқа қазақстандық үлгі өзіндік ерекшелігін және басқа елдердің тәжірибесін бейімдеп қабылдады, сол себепті әлемдік тәжірибедегі ең табыстылардың бірі болып саналады.
Қазақстан дербес зейнетақы аударымдары негізінде зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтаушы жүйесіне 1998 жылы жоспарлы түрде өткен ТМД территориясындағы бірінші ел.
Зейнетақы реформасын жүргізудің негізгі мақсаты - зейнетақы жарналарының дербестендірілген есебі арқылы экономикалық өсуді ескеріп, зейнетақымен еңбек салымын лайықтай отырып, қаржылық тұрақты және әділ жүйені оңынан тұрғызу.
Сонымен қатар, жинақташы зейнетақы жүйесі бірқатар мәселелерді шешуге арқау болды:әлеуметтік кернеулікті жеңілдету, зейнетақы төлеу ауыртпалығынан бюджетті ақырындап босату, азаматтарда көп және ашық табыс табу құштарлығының көрінуіне септігін тигізу.
Зейнетақы реформасының нәтижесінде болашақ зейнетақылар сақталып арта түсетін болды, ал экономика тағы бір институционалдық инвестор - зейнетақы қорларына ие болды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі даму белестері:
1997 жыл:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралытұжырымдамасы әзірленіп бекітілді.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заңы күшіне енді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры жабық акционерлік қоғамын құру туралы қаулысы қабылданды. МЖЗҚ ерекше стратегиялық рөлін мыналарға арнады: ЖЗЖ дамуын ынталандыру, жинақтаушы зейнетақы жүйесіне халықтың барынша тартылуын қамтамасыз ету және жинақтаушы зейнетақы жүйесінің базасын қалыптастыру, халық тарапынан жаңа зейнетақы жүйесіне деген сенімді қалыптастыру, зейнетақы нарығының негізін және бәсекелес ортаны қалыптастыру.
1998 жыл:
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін бастау және зейнетақы нарығының инфрақұрылымын құру.
19 қаңтар Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесі тарихына МЖЗҚ алғашқы зейнетақы жарнасы түсті.
1998-2002 жылдар:
МЖЗҚ Жанама қор жүйесіндегі қызметтерді жүзеге асырды: егер қызметкер басқа зейнетақы қорын таңдамаса және онымен шарт жасамаса міндетті зейнетақы жарналары жұмыс берушімен МЖЗҚ аударылады.
1999 жыл:
МЖЗҚ жинақтаушы зейнетақы жүйесі тарихындағы зейнетақы қорлар арасында зейнетақы активтерін дербес басқаруға алғашқы болып лицензия алды.
2003-2004 жылдар:
Зейнетақы төлемдеріне құқық алу сәтінде инфляция деңгейін есепке ала отырып, нақты енгізілген міндетті зейнетақы жарналар мөлшерінде салымшыларға мемлекеттік кепідік беру.
Зейнетақы төлемдерінің кестесі анықталды және сақтандыру ұйымдары арқылы зейнетақы алу мүмкіндігі құрылды.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының сыйақы мөлшері және құрылымы өзгерді.
Міндетті жинақтаушы зейнетақы жарналарының төлемдері жөніндегі агенттердің жауапкершіліктері күшейтілді.
Ерікті кәсіби зейнетақы жарналары енгізілді.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы әзірленіп қабылданды.
2006 жыл:
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы РМҚК базасында жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі төлемдерді оңтайландыру мақсатында дара есеп орталығы құрылды.
Зейнетақы қорлары мен зейнетақы активтерін инвестициялық басқаратын ұйымдардың, салымшылардың жинақ ақшаларының атаулы кірістілігін қорғау жөнінде соттан тыс жауапкершілік белгіленді.
Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы арқылы салымшылар мен зейнетақы қорлары арасында зейнетақы жинақ ақшаларын аударуды жүзеге асырды.
2007 жыл:
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінің 10 жылдығына арналған Қазақстанның зейнетақы нарығы - жүйелі реформаға 10 жыл халықаралық конференциясы МЖЗҚ бастамасы бойынша ұйымдастырылып өткізілді.
2013 жыл:
2013 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасының Елбасы еліміздің зейнетақы туралы заңнамасына өзгеріс енгізу туралы тапсырма берді. Жүйені реформалаудың негізгі кезеңдерінің бірі - Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру мен оған жеке жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтері мен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарттары бойынша міндеттемелерін беру болды. Еліміздің басшылығы МЖЗҚ базасында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру туралы шешім қабылдады.
2013 жылдың 21 маусымында Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы жаңа редакциядағы Заңы (бұдан әрі - Заң) қабылданды. Зейнетақы заңнамасына сәйкес, Қазақстан Республикасының Үкіметі Қордың жалғыз акционері болып табылады. БЖЗҚ-ның зейнетақы активтерін сақтау мен есепке алуды Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жүзеге асырады. БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялық басқару да Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне жүктелген.
Сонымен қатар, Заңда БЖЗҚ зейнетақы активтерін басқару бойынша кеңес құру сөз етілген. Кеңестің дербес құрамы Қазақстан Республикасының Елбасымен бекітіледі.
2013 жылдың 22 тамызында, Әділет ұйымдарында қайта тіркеуден өткен соң, БЖЗҚ АҚ жұмысқа кірісті.
Қазақстанның зейнетақымен қамсыздандыруда жүргізілген өзгерістердің нәтижесі қазіргі кезде бірмезгілде ортақ және жинақтаушы жүйесінің тетіктерінен тұратын көп деңгейлі жүйенің қатар қолданылуы болып табылады.
Сурет 1 - Қазақстанның зейнетақы жүйесінің жіктелімі
Бірінші деңгей - еңбек қызметі ортақ зейнетақы жүйесінің жұмыс істеуі кезеңіне келетін зейнетақымен қамсыздандыру және барлығына зейнеткерлік жасқа жетуі бойынша төленетін базалық зейнетақы.
Екінші деңгей - Қазақстанның азаматтары, шетелдіктер және Қазақстанда тұрақты өмір сүретін азаматтығы жоқ адамдар үшін бұл ай сайынғы кірістен зейнетақы есептеулердің бекітілген 10-пайызды мөлшерімен міндетті жинақтаушы зейнетақы жүйесі.
Сонымен қатар, ауыр және зиянды өндірістерде жұмыс істейтін қызметкерлер үшін 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап кірістің 5% мөлшерінде жұмыс беруші есебінен міндетті кәсіби зейнетақы жарналары жүйесі қосымша енгізілген.
Одан басқа, үшінші деңгейдегі ерікті зейнетақы жарналары жүйесі бар.
Осы жүйенің маңызды компоненті салымшының зейнетақы төлемдеріне құқықтарын алу сәтінде инфляция деңгейін ескере отырып жарналардың сақталуы бойынша мемлекеттің кепілі қалады. [2]
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін жүзеге асыруда инвестициялық портфельді қолданудың маңызы зор. Инвестициялық портфельді қалыптастыру тәртібі әр түрлі объектілерді енгізудің жалпы қарама-қайшылықтары, инвестициялық салымның жойылуы, тәуелділік және табыс сәйкестігі болып табылады.
0.2 Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық портфелін қолданудың экономикалық мәні
Портфель - бұл әртүрлі инвестициялық құндылықтардың бірігіп жинақталғаны болады да, салым иесінің нақтылы инвестициялық мақсатқа жетуіне қызмет көрсететін құралы. Портфельге бағалы қағаздардың бір түрі немесе әртүрлі инвестициялық бағалылықтар:акциялар, облигациялар, жинақ және депозиттік сертификаттар, аманаттық куәліктер, сақтандыру полистері және басқалары кіреді.[3]
Портфель құрылымы ҚҚА-ның жаңа талап - тарына сәйкестендіріледі. Үкіметтің жаңа нұсқауларына сәйкес барлық зейнетақы қорлары өз портфельдеріндегі құнды қағаздар көлемін 20 пайызға, одан әрі болашақта 30 пайызға дейін арттыруға тиіс.
2012 жылғы 1 қаңтарда күші - не енген жаңа заң актілерінің нормаларына сәйкес ЖЗҚ-лар зей - нетақы активтерінің есебінен 3 ин - вестициялық портфель қалыптас - тыруға міндетті. Олар: акция ұстал - майтын консервативтік, акция мөл - шері 30 пайыздан аспайтын шек - теулі және акцияның 80 пайызына дейін иеленетін агрессиялық ин - вес - т - ициялық портфель болып та - бы - лады.
Кез келген зейнетақылық қордың портфелін екі түрге - өтімді және өтімсіз деп бөлуге болады. Портфельдің өтімді бөлігі бұл - дәл қазіргі сәттегі ба - ғадан сатылатын бағасының айыр - машылығы болмайтын қаржылық тәсіл. Портфельдің бұл бөлігін кез келген уақытта іс-жүзінде ешқан - дай шығынсыз сатуға болады. Порт - фельдің өтімсіз бөлігі бұл - са - тыл - ған кезде қағаздың бағасы белгі - ленген бағадан төмен болатын бөлігі.
Қаржылық қадағалау агенттігі мен зейнетақы қорлары, басқарушы компаниялар өкілдері кірген жұмысшы топ консервативті портфель әдісін мерзімінен бұрын енгізу мәселесін талқылады. Ұжымдық инвестиция жасау мәселелері бойынша бірқатар заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңда екі түрлі инвестициялық портфель принципі 2012 жылдан бастап енгізілді.
Қазір Қаржылық қадағалау агенттігінде әр қорда үш инвестициялық портфель болуын қарастыратын жоба әзірленіп жатыр. Консервативті портфельдегі қаржыға тәуекелі өте төмен мемлекеттік құнды қағаз бен өте сенімді компаниялардың табысы белгіленген және ұлттық валютада шығарылған құнды қағаздары алынады. Ал агрессивті портфельге акциялар мен туынды құнды қағаздар алынады. Бұлардың табысы жоғары болғанымен, тәуекелі де соншалықты мол. Бірқалыпты портфель осы екеуінің арасында. Пайдасы да, қауіп-қатері де орташа. Салымшылар өз қалауына орай қаражатын үш қорға бөліп салуына немесе біреуін ғана таңдауға құқылы болады.
Бұдан бұрын айтылып жүрген агрессивті портфель дағдарысқа байланысты қолданылмайтын сыңайлы.
Сенімді ақпарат көзі: Консервативті портфель саясатын енгізуге ірі зейнетақы қорлары мүдделі болып отыр, - дейді. Әзірге салымшы қаржысының бір бөлігі міндетті түрде консервативті портфельде ұсталуы керек пе, бұған зейнетақы жинағының қандай мөлшері аударылады деген сауалдарға жауап жоқ. Өйткені жұмысшы топ алғаш рет кездескендіктен, тараптардың ыңғайы мен емеуріні ғана ортаға салынған.
Қаржылық қадағалау агенттігі 2010 жылдың қыркүйек айынан бері зейнетақы қорларының инвестициялық тактикасына бақылауды күшейтті. Осы уақытқа дейін зейнетақы жинақтарын басқарушы компаниялар бір кәсіпорын құнды қағаздарына инвестиция мөлшерін 10 пайыздан асырмау қағидасын ғана басшылыққа алған еді. Енді осы құнды қағазды не мақсатпен сатып алатыны, оның тәуекелі туралы реттеуші органға көлемді есеп тапсырулары керек.Бұл талапты орындау үшін бірқатар зейнетақы қорлары қосымша штат ашып, талдау бөлімін ашуды мақсат етіп отыр.
Егер салымшының ешқандай туысы болмаса және салымшы қайтыс болса, ал оның артында белгілі мұрагерлері болмаса, қор бәрібір оның жинағын иемдене алмайды. Яғни олай етуге қордың құқы жоқ. Сөйтіп дүниеден өтіп кеткен салымшының бар жинағы мұрагерлері келгенге дейін жеке зейнетақы шотында сақталады. Мұрагерлері болмаса немесе белгісіз болса, онда қаладағы, аудан мен кенттегі, ауылдық округ әкімі аппараты мұраның сенімді басқарушысын тағайындау туралы өтінішпен нотариусқа баруы тиіс. Заң бойынша мұрагерлер келген жағдайда мұраның сенімді басқарушысы олардың талабы бойынша кері шақырылуы мүмкін.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерін әртараптандыру үшін Үкімет пен Самұрық-Қазына қоры зейнетақы активтерін басым инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін тарту жөнінде шара қабылдау үстінде, сондай-ақ құрылған Стресті активтер қоры инвестициялық рейтингі бар борыштық бағалы қағаздарды шығаруды қамтамасыз етеді.
Қаржылық қадағалау агенттігі жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық саясатын жетілдіруді, сондай-ақ зейнетақы активтерінің сақталуын және қорлар мен зейнетақы активтерін басқарушылардың жауапкершілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында олардың қызметін қадағалауды жалғастыруда.
ЖЗҚ инвестициялық портфелі
Несиелік тәуекел:
Несиелік тәуекелдің деңгейі қаржылық құралдардың рейтингісіне байланысты және мыналарға есептелінеді:
1. Қарызды өтегенге дейінгі ұсталынып қалатын қарыздықборыштық бағалы қағаздар
2. Инвестиицялық порфельде 3 жыл көлемінде болатын қарыздықборыштық бағалы қағаздар
3. Екінші деңгейлі банктердегі депозиттер
4. Аффинирленген бағалы металдар
5. Қолма-қолды теңге және шет ел валюталары
Нарықтық тәуекел
Пайыздық тәуекел:
Ерекше пайыздық тәуекелдің және несиелік тәуекелдің есебіне кірістірілмеген борыштық бағалы қағаздар бойынша жалпы пайыздық тәуекелдің сомасын беру
Валюталық тәуекел:
1. Шет ел валютасында көрсетілген барлық қаржылық құралдар;
2.Аффинирленген бағалы металдар
Қорлық тәуекел:
1.Акциялар
2. Пайлар
Меншікті капиталдың жеткіӨтімді активтер - Міндеттемелер
лік коэффициенті Тәуекелдер бойынша өлшенген зейнетақы
активтері
Сурет 2 - ЖЗҚ инвестициялық портфелі
Жалпы қабылданған экономикалық ұстанымдарға сәйкес кредиттік тәуекел неғұрлым төмен болған сайын инвестициялық портфель соғұрлым сенімді болады, ол ЖЗҚ тұрақтылығына оң ықпал етеді.
Салымшының таңдауы әр ЖЗҚ қызметінің көрсеткіштерін: зейнетақы ережелерінің, зейнетақымен қамтамасыз ету туралы шарттың, инвестициялық декларациялардың талаптары, ЖЗҚ комиссиялық сыйақы көлемдері, ЖЗҚ ұсынатын қосымша қызметтерді, ЖЗҚ қызметіне негізделген шағымдарды, ЖЗҚ қолданылған санкциялар мен шектеулі ықпал ету шаралардың сипатына және мөлшеріне кешенді және салыстырмалы талдауға ғана негізделмеуі керек ол әр ЖЗҚ-ның инвестициялық портфельдерінің құрылымдарын жақсылап қарастыруы тиіс.
Салымшы бүкіл жинақтаушы жүйесінде болу кезеңінде жоғарыда көрсетілген ЖЗҚ көрсеткіштерін бақылауы және салыстыруы қажет.
Инвестицияға қатысты жалпы теориялық көзқарастар инвестицияны басқару процесінің мәнін сипаттайды. Қазіргі сарапшылардың зерттеулері капиталды сапалы түрде басқарғанда ғана жетістікке жетеді деп көрсетеді. Қаржы жүйесіндегі қаржы инвестицияларын ұйымдастыру, басқару, өмірді сақтандыру жүйесінің әрекет етуінің жалпы қағидаларына сәйкес жүзеге асады, онда зейнетақы қызметтерінің ерекшеліктері көрсетіледі, атап айтатын болсақ:
- зейнетақы қорларының инвестициялық қызметтерінің уақытша диференцациялау қағидасы;
- қаржы инвестициясын басқаруды кезең-кезеңімен ұйымдастыру қағидасы бірінші ережемен тығыз байланысты және қаржы инвестицияларын басқарудың арнайы саясатын өңдеуді қажет етеді. Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық әрекет ету процесі барысында зейнетақы қорларының қызметтерімен байланысты ақпараттар үлкен рөл атқарады. Мұнда ақпараттар келесі талаптарға сәйкес келу қажет:
- мәліметтер нақты болуы және алынған деректердің пайдалылығы бұрынғы байланыстарға зиян тигізбеуі қажет;
- жоғарыда аталған қағидалармен байланысты тәуекелдерді бөлу және жауапкершілікті жоспарлау қағидасы. Кейбір іс-шараларды орындау нақты инвестициялық тәуекелге барумен қатар жүреді.[4]
ЖЗҚ инвестициялық декларациясы - бұл инвестициялау объектісінің тізбесін, зейнетақы активтеріне қатысты инвестициялық қызметтің мақсаттарын, стратегияларын, шарттарын және шектеулерін, зейнетақы активтерін хеджирлеу мен әртараптандыру шарттарын анықтайтын құжат, ол зейнетақы ережелеріне қосымша болып табылады.
Яғни, ЖЗҚ салымшысының таңдауы ЖЗҚ инвестициялық декларациясын есепке ала отырып жүзеге асырылуы қажет.
Бұл ретте ЖЗҚ салымшысының сұрауы бойынша инвестициялық портфельдегі бағалы қағаздардың атауы және саны, сондай-ақ ЖЗҚ зейнетақы активтерінің жалпы сомасына қатысты осы бағалы қағаздарға инвестиция көлеміне пайыздық арақатынасы көрсетілген инвестициялық портфельдің құрылымын ашатын ақпаратты берулері қажет.
БЖЗҚ зейнетақы активтері қоржынының ағымдағы құны 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша 5 655 млрд. теңгені құрады. ЗА қоржынының өсімі 2015 жылдың қараша айында 183,4 млрд. теңгені немесе 3,4%-ды құрады.
БЖЗҚ ЗА қоржынының табыстылығы 2015 жылғы 01 қаңтар мен 2015 жылғы 30 қараша аралығындағы кезең үшін 13,1%-ды құрады.
Кесте 1 - БЖЗҚ ЗА инвестициялық портфелінің 01.12.2015 жылға үлестер бойынша құрылымы
Қаржықұралыныңтүрі
01.12.15 ж. ағымдағықұны млрд. теңге
01.12.15 ж.
үлесі
01.11.15 жылғаағымдағықұны млрд. теңге
01.11.15 ж.
үлесі
ҚР МБҚ
2 544 201 422
44,99%
2 225 991 981
40,68%
Шетелдікмемлекеттердің МБҚ
51 954 338
0,92%
71 656 712
1,31%
ХҚҰ облигациялары
86 614 773
1,53%
85 310 050
11,56%
ҚРэмитенттерініңкорпоративтікоблига циялары
2 175 982 641
38,48%
2 160 625 269
39,49%
Шетелдікэмитенттердіңкорпоративтіко блигациялары
149 838 421
2,65%
135 795 556
2,48%
PPN (құрылымдықноттар)
51 842 907
0,92%
49 179 054
0,90%
ҚРэмттенттерініңакциялары мен депозитарлыққолхаттары
116 490 132
2,06%
108 989 860
1,99%
Шетелдікэмитенттердіңакциялары мен депозитарлыққолхаттары
13 617 301
0,24%
13 240 584
0,24%
Туындықұралдар
0
0.00%
0
0,00%
Қымбатметалдар (алтын)
0
0.00%
0
0.00%
Депозиттер
382 771 466
6,77%
382 044 428
6,98%
РЕПО
2 453 000
0,04%
189 655 628
3,47%
Ақшажәнебасқаактивтер
79 175 697
1,40%
49 062 308
0,90%
ЗА жиынтығы
5 654 942 100
100.00%
5 471 551 429
100.00%
Ескерту - Қазақстан Республикасы Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ интернет-ресурсы мәліметтері негізінде
БЖЗҚ зейнетақы активтері қоржынының ағымдағы құны 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша 5 655 млрд. теңгені құрады. ЗА қоржынының өсімі 2015 жылдың қараша айында 183,4 млрд. теңгені немесе 3,4%-ды құрады.
БЖЗҚ ЗА қоржынының табыстылығы 2015 жылғы 01 қаңтар мен 2015 жылғы 30 қараша аралығындағы кезең үшін 13,1%-ды құрады.
Есепті айда ЗА қоржынының құрылымында мынадай өзгерістер болды:
ҚР МБҚ. 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша қоржындағы ҚР МБҚ үлесі 2015 жылғы 01 қарашадағы 40,68%-дан көбейіп, 44,99%-ды құрады. ҚР МБҚ ағымдағы құны 2 544 млрд.теңгеге дейін 318,2 млрд. теңгеге (+14,3%) артты. Есепті кезеңде 15,1% өтеуге орташа өлшенген табыстылықпен 374,2 млрд.теңге сомасына ҚР МБҚ (ҚР Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталары) сатып алынды. Сонымен қатар қараша айында 90,3 млрд. теңге сомасына ҚР Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталары өтелді.
Шетелдік мемлекеттердің МБҚ. 2015 жылғы 01 желтоқсандағы жағдай бойынша қоржындағы шетелдік мемлекеттердің МБҚ үлесі бір ай бұрынғы 1,31%-дан 0,92%-ға дейін азайды. Шетелдік мемлекеттердің МБҚ ағымдағы құны ай ішінде 51,9 млрд.теңгеге дейін 19,7 млрд.теңгеге (-27,5%) азайды. Қараша айында 26,9 млрд. теңге сомасына АҚШ МБҚ өтелді. Есепті кезеңде шетелдік мемлекеттердің МБҚ сатып алу-сату мәмілелері болған жақ.
ХҚҰ облигациялары. 2015 жылдың қараша айында ХҚҰ облигацияларының ағымдағы құны 86,6 млрд. теңгеге дейін 1,5%-ға артты. Қоржындағы ХҚҰ облигацияларының үлесі зейнетақы активтерінің өсуі есебінен бір ай бұрынғы 1,56%-дан 1,53%-ға азайды. Есепті кезеңде Халықаралық қаржы ұйымдарының облигацияларымен сатып алу-сату мәмілелері және өтеу болған жоқ.
Қоржындағы ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларының үлесі 39,49%-дан 38,48%-ға дейін азайды. ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларының ағымдағы құны 2 176 млрд. теңгені құрады және ай ішінде 15,4 млрд. теңгеге өсті. Қараша айында 22,2 млрд. теңге сомасына ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигациялары өтелді. Есепті кезеңде ҚР эмитенттерінің корпоративтік облигацияларымен сатып алу-сату мәмілелері болған жоқ.
Қоржындағы шетелдік эмитенттердің корпоративтікоблигацияларының ағымдағы құны облигациялардыбағамдық және бағалық қайта бағалау есебінен 149,8 млрд. теңгеге дейін 10,3%-ға өсті. Бұл ретте қоржындағы үлес 2,48%-дан 2,65%-ға дейін артты. Есепті кезеңде шетелдік эмитенттердің корпоративтік облигацияларын сатып алу, сату және өтеу болған жоқ.
PPN (құрылымдық ноталар). Есепті айда шетелдік эмитенттердің PPN (құрылымдық ноталар) ағымдағы құны 51,8 млрд. теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі бір ай бұрынғы 0,90%-дан 0,92%-ға дейін артты. Есепті кезеңде PPN сатып алу, сату және өтеу болған жоқ.
ҚР эмитенттерінің акциялары және депозитарлық қолхаттары. Есепті айда ҚР эмитенттерінің акциялары мен депозитарлық қолхаттарының ағымдағы құны 7,5 млрд. теңгеге артты (+6,9%) және 116,5 млрд.теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі 1,99%-дан 2,06%-ға дейін артты. Есепті кезеңде қазақстандық эмитенттердің акцияларымен мәмілелер болған жоқ.
Шетелдік эмитенттердің акциялары және депозитарлық қолхаттары. Есепті айда шетелдік эмитенттердің акциялары мен депозитарлық қолхаттарының көлемі ай ішінде 0,4 млрд. теңгеге елеусіз артып (+2,8%), 13,6 млрд. теңгені құрады. Қоржындағы олардың үлесі ай ішінде өзгерген жоқ және 0,24%-ды құрады. Есепті кезеңде шетелдік эмитенттердің акциялары мен депозитарлық қолхаттарын сатып алу және сату болған жоқ.[5]
ҚР екінші деңгейдегі банктеріндегі депозиттер. Есепті кезеңде ҚР ЕДБ-дегі депозиттердің көлемі 0,7 млрд. теңгеге артып (+0,26%), 382,7 млрд. теңгені құрады. Мұндайда қоржындағы депозиттер үлесі бір ай бұрынғы 6,98%-дан 6,77%-ға дейін төмендеді. Есепті кезеңде 0,675 млрд. теңге сомасында ЕДБ салымы өтелді. Есепті кезеңде ҚР ЕДБ-ге жаңа салымдар орналастырылған жоқ.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі шетел тәжірибесін негізге ала отырып құрылған болатын. Шет мемлекеттердің зейнетақымен қамту жүйелері ұйымдастырушылық жағынан және жалпы сипаты бойынша әрқилы болып келеді.
0.3 Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің шетелдік тәжірибесі
Шетел мемлекеттерiнің зейнетақымен қамсыздандыру жүйесi әр түрлi ұйымдастырушылық-экономикалық құрылымдардан тұрады. Бұл құрылым өзiнiң сипаты бойынша көп деңгейлi болып табылады. Сонымен қатар зейнетақымен қамсыздандыру әртүрлі сипатқа ие. Зейнетақы мемлекеттiк бюджетпен төленедi. Мұндай зейнетақылар барлық мемлекетте бар. Швейцарияда немесе Францияда олар зейнеткерлер табысының айтарлықтай бөлiгiн құрайды. Чилиде ол ешкіммен қамтылмағандарға төленедi және күнкөрiс деңгейінен де төмен қаржыны ұсынады. Мұндай зейнетақы жобасында қаржыландыру көзi салықтар болып табылады. АҚШ үкiметi басқа да көптеген мемлекеттер сияқты iрi зейнетақылық бағдарламаларға қатысады. Бiрақ, бәсекенiң болмауы жинақтаулардың тиiмдi тәсiлдерiн iздеуге ынталандырмайды, керiсiнше саяси реттеулер үшiн алғы шарттарды қалыптастырмайды. АҚШ-та, мысалы, әлеуметтiк зейнетақымен қамту жүйесi - бұл трансферттiк бағдарлама. Жұмыс iстейтiндер жұмыс iстемейтiндер үшiн төлейдi. Ол халыққа мемлекет көлемiнде қызмет көрсетедi. Шет елдерде мұндай қорлар жұмыскерлердiң кәсiбі бойынша, сала немесе қандай да бiр басқа қағида бойынша бiрiккен жеке топтары үшiн құрылады. Берiлген жүйе, дамушы мемлекеттерде қолданылған. Чилиде осы қағида бойынша барлық жұмыс iстемейтiндердi қамтыған бiрнеше ондаған қорлар құрылған. Дамыған мемлекеттерде мұндай қорларды ұйымдастыруға тиым салынған, себебi, олар зиянкестiк iс-әрекеттерге кеңiнен жол бередi. Осындай қорлары бар елдерде әдетте олар мемлекетке қатысты болады. Мұндай қорлардың қаржы көздерi кәсiпкерлердiң жұмыскерлердiң жарналары болып табылады, бiрақ қорлар мемлекеттік болғанда жарналар салықтар сияқты мiндеттi сипат алады. Жұмыскерге зейнетақыны кәсiпорын төлейдi. Бұл қағида мiндеттi түрде бұрын сол кәсіпорынның жұмыскерi болған зейнеткерлерге зейнетақы төлеу арқылы жүзеге асырылады, бірақ зейнетақы қоры құрылмайды. Зейнетақымен қамсыздандырудың бұл түрі ең алғаш АҚШ және Жапонияда таралған. Бiрақ төлемдердiң мiндеттi еместiгi, кепiлдемесiнiң жоқтығы, олардың кәсiпорынның қаржылық жағдайына байланыстылығы, қосымша шығын төлеудiң қажеттiлiгi, зейнетақымен қамсыздандырудың бұл түрі қосымша ретiнде қайта қарауға алып келедi. Зейнетақы сақтандыру компаниясымен қамтамасыз етіледі. Осы қағидаға негiзделген зейнетақы жүйесi қор құруды ұсынбайды. Мұндай жоба әлемде кеңiнен таралған және жұмыскер берiлген жоба бойынша рентаны сатып алуға жеткiлiктi сомада қаржы жинағанда зейнетткерлiкке шыққаннан кейiн зейнетақымен қамсыздандыруды ұйымдастыру үшiн пайдаланады (Чили, Жапония, Австралия, т.б.), бiрақ, мысалы Германияда рентаны жұмыскермен немесе кәсiпкермен бiрте-бiрте сатып алу тәжiрибесi кеңiнен таралған.
Әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, зейнетақы жүйелері реформаларының негізгі үш белгілерін атап көрсетуге болады: жинақтаушы механизмдерді енгізу, зейнеткерлік жасты өзгерту және институционалды өзгерістер. Еуропа Одағының ресми құжаттарында 1998 жылдан 2020 жылға дейінгі жинақтаушы зейнетақы жүйесіне өту үшін нақты мақсаттар анықталған. Осы кезең аралығында ынтымақтастық жүйенің мемлекеттік төлемдері 84%-дан 64%-ға төмендеуі, ал жинақтаушы жүйенің құраушылары 12%-дан 29%-ға артуы болжанып отыр, ал қазіргі таңда мардымсыз көлемдегі ерікті зейнетақы аударымдары үш есе (1,5%-дан 4,5%-ға дейін) артады деген де оптимистік болжамдар анықталған. Жалпы жинақталған жеке зейнетақы аударымдары 2020 жылға қарай 11,8 млрд.еуроға дейін арту болжамы жасалған. Бөліп тарату жүйесі "ұрпақтар арасындағы ақша айырбасы" болып табылады. Бұл "айырбастың" қағидасы экономикалық емес, әлеуметтік болып табылады, ол міндетті түрде жүзеге асырылады және тек мемлекеттік деңгейде ғана жұмыс істей алады. Зейнетақы қорына әлеуметтік сақтандыру түрінде келіп түсетін ақша қаражаттары, зейнетақы шоттарында кідірместен ай сайынғы зейнетақы төлемдері түрінде зейнеткерлердің қолдарына тиеді.
Кесте 2 - Ұлттық зейнетақы жүйелерінің үлгілері
Ынтымақтастық үлгі
Жинақтаушы үлгі
Аралас үлгі
Таза ынтымақтастық
Шартты жинақтаушы шоттар
Мемлекеттік басқарудағы қорлар
Жеке шоттар (жеке басқару)
ЭЫДҰ елдері
Италия
Австралия, Швеция, Швейцария, Ұлыбритания
Латын Америкасы елдері
Боливия, Чили, Сальвадор, Мексика,
Аргентина, Колумбия, Перу,
Уругвай
Беларусь
Қырғызстан
Қазақстан
Ресей, Хорватия, Венгрия, Латвия, Польша
Корея, Лаос, Филиппиндер, Вьетнам, Индонезия, Малайзия
Қытай, Монғолия, Үндістан
Индонезия, Малайзия, Үндістан
Гонконг, Таиланд
Міндетті зейнетақы жарналарын салуға және салымшылардың шоттарындағы жинақтарының жеке-жеке есепке алынуына, сондай-ақ активтерді инвестициялық басқаруға негізделген Чилидегі жинақтаушы зейнетақылық қоры қолданысқа 1981 жылы енгізілген. Міндетті жарналарды төлеумен қатар, әрбір салымшы ерікті тәртіпте қосымша өз еңбекақысының 10%-ын салу мүмкіндігіне ие. Міндетті түрде болса да, ерікті түрде болса да төленген жарналарға салық салынбайды. Чили заңдарына сәйкес зейнетақылық қорларының ұйымдастырушылары атауына ие болған ұйымдар құрылды. Реформа басталған кезде олардың саны 11 еді, кейінірек олардың саны 23-ке дейін өсті. Қазіргі уақытта мұндай компаниялардың алтауы қалды, және олар барынша ірі қаржы мекемелері болып табылады. Чилиде зейнетке шығу жасы заң жүзінде анықталған: ерлер үшін 65 жас және әйелдер үшін 60 жас. Алайда егер зейнетақы шотында зейнетке мерзімнен бұрын шығуға болады. Зейнетақылық шотындағы зейнетақылық жинақтары қаражаттарының сомасы жеткіліктілігін екі нұсқаумен анықтауға болады, оларға сәйкес зейнетақы жинақтары қаражаттарының сомасы өмірлік аннуитетті қамтамасыз етуі тиіс, ол мынадан кем болмауға тиісті: салымшының еңбек жолының соңғы он жылындағы орташа еңбекақысының 50%-ынан және мемлекетпен кепілденген ең төменгі зейнетақының 110%-ынан.
Чилидің зейнетақы жүйесінің айырықша ерекшелігі - зейнетақы төлеу жолдарының сан алуан түрлерінің болуы. Салымшының қалауына қарай зейнетақы төлеудің үш нұсқасы ұсынылады. Чилиде 2002 жылдан бастап мультипортфельдер жүйесі енгізілген. Яғни зейнетақы қорлары қаржы құралдарының түрлері мен инвестициялық тәуекел дәрежесі бойынша ажыратылатын инвестициялық портфельдің 5 түрін ұсынады: А (Most risky) - 80%, B (Risky) - 60%, С (Intermediate) - 40%, D (Conservative) - 20% және E (Most conservative) - 5%. Тәуекел деңгейі инвестициялық портфельде қарастырылған пайыздық мөлшердегі акциялардың үлесіне байланысты. Бұл шара елдегі акциялардың құнының құлдырауы себебінен инвестициялық табысты толық қайтарымсыз жоғалту тәуекелін болдырмау мақсатында жасалған. [6]
Қазақстан үшін Еуропа экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдері (ЕЭЫДҰ) арасында Швеция мемлекетінің тәжірибесі маңызды. Швеция өзінің зейнетақы реформаларын он жыл бұрын бастаған. Көптеген ЕЭЫДҰ елдерінде сияқты Швеция ынтымақтастықты жүйеден міндетті және ерікті негіздегі жинақтаушы зейнетақы жүйесіне ауысты. Швеция зейнетақы жүйесінің ерекшелігі әйелдер үшін де, ер адамдар үшін де 65 жасында зейнеткерлікке шығуында, дегенмен 60 жастағы зейнетақыға шығу да бар, бірақ онда зейнетақы толық көлемінде төленбейді. Ынтымақтастықты жүйеде жұмыс беруші тұлға зейнетақыны жұмыскердің жеке шотына аударып отырады, яғни зейнетақылық индекстелу орташа жалақыға сәйкес өзгеріп отырған. Ал жинақтаушы жүйеге келетін болсақ, алғашқы салымдар 2011 жылдан басталды, бірақ алғашқы төлемдер 1938 жылы туған ұрпақ зейнетақыға шыққан кезде, яғни 2003 жылы беріле бастады. 2003 жылы зейнетақы төлемдірінің 80% ынтымақтастық жүйеден, ал 20% жинақтаушы жүйеден берілді. Ал қазіргі таңда бұл көрсеткіштер сәйкесінше, 60% және 40%-ды құрды. Жинақтаушы жүйе үшін аранайы резервтік қор құрылған. Аталған қор активтері 15 млрд.АҚШ долларын құратын 5 зейнетақы қорларының жинақтаған қаражаттарын орналастырады. Қалған 4 зейнетақы қорларының қызметі өзара шарттастырылған, алайда ол қорлар арсындағы бәсекелестікті жоймайды.
Германиялық зейнетақы жүйесі үш құрамдас бөліктен тұрады: мемлекеттік міндетті зейнетақылық сақтандыру, ерікті өндірістік (фирма-кәсіпорын деңгейінде) сақтандыру және ресми емес (жеке) сақтандыру. Міндетті зейнетақылық сақтандыру кезінде жарналарды ұстап қалу және зейнетақыларды төлеу бірегей ақпараттық тәртіпте, жеке есептің бірегей жүйесі бойынша жүзеге асырылады. Кәрілігі бойынша зейнетақы ерлер мен әйелдерге бірдей бес жылдық сақтандыру өтілі бар болса, 65 жастан бастап белгіленеді. Зейнетақы жұмыс істеп жүргендерге 63 жастан бастап (зейнетақының көлемін қысқартусыз) төленуі мүмкін, бірақ 35 жыл сақтандыру өтілі болса, сонымен қатар, 60 жасқа толған, 15 жыл сақтандыру өтілі бар жұмыссыз еркектерге және бір жыл ішінде жұмыс істемегендерге 18 айға, 15 жыл сақтандыру өтілі бар, оның 10 жылы соңғы 20 жылдың ішіне кіретін жұмыссыз әйелдерге де төленеді. 66-67 жастағы зейнеткердің зейнетақы алмай істеген жұмысының әрбір айы үшін зейнетақы 0,6%-ға, яғни екі жыл үшін 14,4%-ға артады.
Ұлыбританияның зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі шын мәнісінде де әлемдегі ең бір жетілген жүйе болып есептеледі. Шындығында Ұлыбритания - Еуропадағы зейнетақы жүйесінің дағдарысы іс жүзінде әсерін тигізе алмаған азынаулақ елдердің бірі, өйткені оның ерікті зейнетақылық сақтандыру нарығы 450 млн. АҚШ долларға бағаланған. Зейнетақы өнімдерінің англосаксондық үлгісі (Ұлыбританиядан басқа бұл үлгі Нидерланд пен Ирландияда қолданылады) жеке меншік зейнетақы қорлары қалыптастыратын корпоративтік зейнетақы жоспарларының барынша көп болуымен сипатталады. Ұлыбританияның зейнетақы жүйесі үш құрамдас бөліктерден тұрады: мемлекеттік сақтандыру, кәсіби және жеке зейнетақылар. Бірінші құрамдас бөлігі ең төменгі (базалық) зейнетақыға кепілдік беретін, мемлекет қамтамасыз ететін бекітілген сомадан тұрады. [7]
Жапонияның зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі ұлттық деңгейде екі бағдарлама арқылы жүзеге асады: 20-дан 60-қа дейінгі елде өмір сүретіндердің міндетті зейнетақылық сақтандырудың ұлттық бағдарламасы және жалданып жұмыс істейтіндердің зейнетақылық сақтандыру бағдарламасы. Зейнетақылық сақтандырудың арнайы бағдарламаларының көлемінде мемлекеттік қызметкерлердің, ауыл мектептері мұғалімдерінің және ауыл шаруашылығы жұмысшыларының зейнетақылық қамсыздандыруы жүзеге асырылады. Жапонияда қатысушы еңбек ақының 5,15% төлесе, мемлекеттік мекеменің әкімшілігі - 15,85% төлейді. Жапонияды зейнетақы төлемдерін төлеудің иілімді жүйесі әрекет етеді, яғни зейнеткерлікке 60-64 жас аралығында шықса, жұмысшы қысқартылған, ал 65 жастан кейін зейнеткерлікке шықса, толық көлемдегі зейнетақыны алады.
АҚШ-тағы зейнетақы жүйесінің үлгісі бәрінен де бұрын халықтың жеке зейнетақыларын сақтандыруына негізделеді. Құрама Штаттарда мемлекеттік және жеке меншік зейнетақы жүйелері жұмыс істейді. Мемлекеттік зейнетақы алуға (бөліп таратушы принцип бойынша төленеді) 65 жастан асқан және еңбек өтілі 10 жылдан төмен болмайтын тұлғалар құқылы. Егде тартқан американдықтардың үштен екі бөлігі үшін мемлекттік зейнетақылар олардың кірістерінің жартысынан көбін құрайды. Бөліп тарату жүйесінде зейнеткерлер өз ақшаларын алмайды, олар қазіргі жұмыс істеп және салық төлеп жатқан американдықтардың ақшаларын алады. Жоғарыда көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып, әлемдік зейнетақы жүйелері мен зейнетақының қалыптасу үрдісінің үш үлгісін атап өтуге болады. [8]
Азия елдерінде зейнетақы жүйесі мүлдем басқаша. Оңтүстік Кореяның мемлекеттік зейнетақы жүйесі зейнеткерлік жасқа келген, жарақаттар мен зақымдар алған тұлғаларға, сондай-ақ сақтандырылған тұлға қайтыс болған жағдайда оның туыстарына зейнетақы қаражаттарының ұсынылуы мен төленуіне кепілдік береді. Сақтандырушы төлейтін сақтандыру төлемдері мен мемлекеттік жәрдемақыларды мемлекет басқарады және кепілдендіреді. Оңтүстік Корея аумағында тұратын 18-60 жас аралығындағы барлық тұлғалар, оның ішінде шетел азаматтары. Мемлекеттік зейнетақы қорына кіретін ұйымдар мен кәсіпорындарда жұмыс істеушілер, кәсіпорындар мен ұйымдардың зейнетақы қорларына кіруге міндетті. Сақтандыру жарналарына қатысты пайыздар. Міндетті сақтандыру жарнасы кірістің 9%-ын құрайды.
Гонконгте кімнің пайдасы бекітілген күнелту минимумынан төмен болса, соған бюджеттен жәрдем ақша төленеді. 1988 ж. кәсіпкерлер үшін жинақтаушы зейнетақы жүйесінің бір түрі бойынша жеке жүйе енгізілген, бірақ бұл жүйе бойынша төлем әлі жүргізілмеген. Мемлекет күнелту минимумынан жоғары қарт адамдарға әлеуметтік көмек береді. [9]
Сингапурде бір ғана қор бар, ол - Орталық сақтау қоры (Central Provident Fund), мұнда жұмысшылар мен жеке кәсіпкерлер өзінің еңбекақы қорынан 16%, ал жұмыс беруші 20% қаржысын бөледі, кейін осы қор жұмысшы зейнеткерлікке шыққан сәттен бастап, жұмысшының жеке өзінің еңбек жолында төлеген жарналарының мөлшеріне сай ай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz