Қазақстан Республикасындағы ювеналдық соттар

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЮВЕНАЛДЫҚ СОТТАР

4 курс студенті: Ешимбаев Н. С.

Ғылыми жетекшісі: аға-оқытушы Нукиев Б. А.

Баяндаманың жалпы сипаттамасы:

Президентіміз «Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына кезекті Жолдауын жария етті. Келешегіміздің келбетті, болашағымыздың баянды болуы бүгінгі жастарға, яғни, біздерге тікелей байланысты. «Қазақстан-2050» Стратегиясы болашақ ұрпаққа арналған бағыт-бағдар. Елдің болашағы ол-біз, жастар! Ал қазіргі уақытта Қазақстанда жас ұрпақты жағымсыз факторлар әсерінен қорғауды қамтамасыз ету үшін және жас ұрпақтың дамуы үшін барлық алғышарттарды құруда ювеналды әділет органдарын құрудың өткір қажеттілігі туындады.

Баяндама тақырыбының өзектілігі:

Өркениетті елдерде сот ісін жүргізу нысанында сүрінген балаға көмекпен «қол ұшын беру» дегенді білдіреді. Жүзден астам жылдар бойы белгілі: кәмелетке толмағандар үшін ювеналды соттар (латын сөзінен «ювеналий»- жастық) ювеналды әділет жүйесіне енген. 2008 жылы 18 тамызда Н. Ә. Назарбаев өзінің жарлығымен БҰҰ ұйымының Қазақстан Республикасының 2009-2011 жылдарға арналған ювеналды әділет жүйесінің даму тұжырымдамасын бекітті. Кәмелеттік жасқа толмағандар жөніндегі соттардың қалай пайда болғанына тоқталсам. Алғаш ювеналды сот 1899 жылы АҚШ-та Иллинойс штатында құрылды. Жасөспірімдер деген әділет жүйесінің өзгеруіне XIX ғасырдың басы мен ХХ ғасырда Еуропадағы балалар қылмысының кең етек жаюы түрткі болды. Бұл жүйе бүкіл АҚШ-қа және Ұлыбритания (1908), Франция және Бельгия (1912), Испания (1918), Германия (1922) және Австрияда кеңінен тарады. 1931жылы ювеналдық соттар әлемнің 30 елінде болды. Ювеналды әділет кәмелетке толмағандардың әр түрлі мәселелер бойынша түрлі іс жүргізулерді дамытты: құқық бұзушылық, үйінен қашып кету, ескірткіге тәуелділік т. б. [1, 18 б. ] . Қазақстан ТМД елдері ішінде кәмелеттік жасқа толмаған балалардың құқығын қорғау бойынша мемлекеттік саясатты тыңғылықты, әрі түсінікті жүргізуде елімізде алғашқы болып қадам жасады. Жоғарғы сот республикамызда жасөспірімдерге қатысты әділет жүйесін енгізуге және кәмелеттік жасқа толмағандар сотын құруға бірден бір бастамашы болды. Кәмелетттік жасқа толмағандар үшін мамандандырылған сот төрелігінің жүйесін құрудың қажеттілігі өмірдің өзінен туындады. Жасөспірімдер әділетін белгілі мақсаткерлікпен құру, сондай-ақ ол Қазақстанның халықаралық міндеттемелерімен де жарақтандырылған. 1994 жылы республикада "Балалар құқығы туралы" БҰҰ-ның Конвенциясы бектілді [2, 46 б. ] .

Ювеналды соттар көптеген өркениетті елдерде кызмет атқарады, іс тәжірибеде олар өздерінің тиімділігін дәлелдеді, алдымен олар балалар құқықтарын қорғауға және баламен жасалатын қылмыстың алдын алуға мақсатталған. Сондықтан Қазақстанда ювеналды әділет құру көкейтесті міндеттің бірі болып отыр. Кейбір заңгер-ғалымдар пікірі бойынша ювеналды әділет бірыңғай және өзара байланыстағы жүйе тәрізді құқықтық, соттық және әлеуметтік нормалар және институттар жиынтығын ұсынуы қажет, мыналар енуімен: ювеналды сот, ювеналды полиция, ювеналды прокуратура, әлеуметтік және әлеуметтік-педагогикалық қызметтер бөлімшелерін, кәмелетке толмағандармен жұмыс жүргізушілер, омбудсмен қызметі (кәмелетке толмағандар құқықтары жөніндегі өкілдер) ; жабық тәрбиелеу мекемелері; арнайы жартылай жабық және ашық оқу-тәрбиелік түзетілім мекемелері, арнайы жартылай жабық және жабық медицина-тәрбиелеу мекемелері.

Ювеналды әділеттің рөлі мен мәні құқық бұзушы жас жеткіншекті қоғамға қайтару болып табылады. Бұл стратегияны іске асырудағы әдістер мен тәсілдер, кәмелетке толмағандар арасында қылмыстың себебін анықтау және алдын алу болып табылады. Кәмелетке толмағандар істері бойынша іс жүргізудің, қылмыстық іс жүргізудің барлық кезеңінде ауқымды мағынасы бар, яғни онымен жеткіншек келешегі байланысты, ол әлі тұлға түрінде қалыптаспады және ол, оны қоршаған ортаға, сол сияқты отбасының материалдық және моральдық жағдаймен тәуелді. Кәмелетке толмағандармен құқық бұзушылар санатында ең кеңінен тараған - бұл жалпы бағытымен тұрақталмаған жас жеткіншектер, олар оң және жағымсыз да қылықтарға тез еліктейді. Мәселен, кәмелетке толмағандармен, негізінде топтап жүргендер арасында және оларға үлкендер қатысуымен немесе олардың әсерінен, көбіне ішімдік жағдайда, материалдық қиындықтармен, ата-аналары және педагогтар тарапынан қажет бақылаудың болмауынан, үйден тыс жерде шексіз болудан, кейбір ерік және психологиялық даму сияқты ақыл - парасаттық элементтерінің жас жеткіншек бойында болмауынан қылмыс жасалатынын атап өткен жөн [3, 24 б. ] .

Жоғарыда баяндалғандар негізінде, мына қорытындыны жасауға болады, біздің елімізге халықаралық-құқықтық құжаттарда ұсынылып отырылған, ювеналды әділетті енгізу, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылық деңгейін төмендетуге елеулі өзгерістер әкелуі мүмкін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабында көзделген, мемлекеттің ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары талабын мүлтіксіз сақталуын қамтамасыз етуге көмегін тигізер еді.

Ювеналды сот - бұл арнайы мамандандырылған орындармен тығыз байланыс. Ювеналды әділеттің мәні мен рөлі құқық бұзушы жас жеткіншекті қоғамға қайтару болып табылады. Кәмелет жасқа толмағандар ісі жөніндегі сот ісін жүргізудің бірден-бір басты ұстанымы ол дарашылдық, жеке дарашылдық сот процесіне бейресми сипат береді.

Ювеналды сот - халықаралық-құқықтық қағидаларды ұстау, қабылдау, сот төрелігін жүзеге асырудағы элементтерді енгізуге ықпал жасау, балалар құқығын қорғау және баламен жасалынатын қылмысты алдын-алу, ең бастысы кәмелет жасқа толмағандарды жазалау емес кері тәрбиелеу қағидасын ұстану [4, 39 б] .

Баяндама тақырыбының негізгі нысаны:

Кəмелетке толмағандардың сыртқы тəртібін анықтайтын теріс қасиеттердің қалыптасуы тек қана жаман тəрбие мен жаман сыртқы əсер мен қолайсыз мəн-жайлардың нəтижесі ғана емес, ол тұлға мен сыртқы ортаның қайшылықты əрекеттестігінің нəтижесі де болады. Мұнда тұлғаның тікелей жəне жақын айналасы - микроорта жəне неғұрлым кең мағынадағы орта туралы сөз болып тұр.

Баяндама тақырыбының мақсаты мен міндеттері:

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соттың құрылуы Қазақстандағы ювеналды әділеттің дамуының басты қадамы. Ювеналды әділет бірыңғай және өзара байланыстағы жүйе тәрізді құқықтық, соттық және әлеуметтік нормалар және институттар жиынтығын ұсынады.

Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасында ювеналды әділет жүйесін дамытудың 2009-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы мақұлданды.

Тұжырымдамада Қазақстанда кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде оның тиімділігі мен сапасын арттыруға мүмкіндік беретін ювеналды әділет элементтерін кезең-кезеңмен енгізу және дамыту көзделген.

2007 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен Астана, Алматы қалаларында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған соты құрылды.

Сонымен қатар, 2008 жылдың тамыз айында 2009-2011 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының ювеналды әділет жұмысының концепциясы қабылданды. Осы концепцияны іске асыру барысында, ювеналды әділет жүйесінің маңызды буыны құқық қорғау органдарындағы, кәмелетке толмағандардың қараусыз қалуы мен құқық бұзушылықтарының алдын алу жүйелері мекемелеріндегі, адвокатура және құқық қорғау ұйымдарындағы мамандандырылған құрылымдармен өзара тығыз әрекет ететін мамандандырылған (ювеналды) соттар құрылды.

Оның ішінде Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығымен 2012 жылдан бастап республиканың барлық облыс орталықтары мен екі ірі елді мекенінде 16 ювеналдық сот құрылып, жұмыс істей бастады. Кәмелетке толмағандар істері жөніндегі соттарды құрудағы негізгі мақсаты- қылмысқа барған жеткіншектердің түзелуі үшін мүмкіндік беріп, оларды қоғамнан ажыратпай, әлеуметтік жағынан бейімделуіне жағдай жасау. Кәмелеттік жасқа толмағандар жөніндегі соттарды құрудың басты мақсаты, жеткіншектерді әлеуметтік тұрғыда ақтауға барынша мүмкіндік беріп, оны қоғамнан ажыратпау. Аталған қылмыстық істердегі санат бойынша сот төрелігін жеткіншектерге қолданғанда, заңдылық күшіне енетін жаза шараларындағы барлық аяушылық мән-жайларды есепке алып, сондай-ақ оның азаматтық құқығын тұтастай қорғауды қамтамасыз ету.

Бүгінгі таңда Қазақстанда 19 сот жұмыс істейді. Ол Алматы облысында, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облысында 2 соттан болса, өзге өңірлердің орталықтарында 1 данадан бар», - деді ол. Елімізде ювеналды соттың жалпы саны 57 судьяны құрайды. Олардың 40 пайызында 10 жылдық еңбек өтілі болса, 14, 8 пайызы екінші жоғары білімді [5] .

Баяндама тақырыбын зерттеуде қолданылған әдістемелік негізі:

Дәстүрлі диалектикалық теория танымы мен ғылыми әдістердің кешені, өзіне әлеуметтік, жүйелі-құқықтық, логикалық, салыстырмалы құқықтану, формальды-заңдық, грамматикалық және т. б. әдістерді құрайды.

Қорытынды:

Жылдан-жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тəлім-тəрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында мектеп пен ата-ана, мектептен тыс тəрбие ошақтары арасында тығыз байланыс орын 225 алуы тиіс жəне кəмелетке толмағандармен құқықтық тəрбие жүйелі түрде жүргізілу керек. Демек, ювеналды əділет жүйесіндегі келелі өзгерістер сот алдында тұрған кəмелетке толмаған жасөспірімнің құқық бұзушы емес, ерекше субъект ретінде танылуын, баланың жеке басының ерекшеліктерімен қатар оның тұратын аймағын ескеруді, құқықтық шаралармен қатар сот жанындағы арнайы əлеуметтік қызметкерлер тарапынан кəмелетке толмағандарды əлеуметтік жағынан түзету мақсатын көздеген бағдарламаларды жүзеге асырудың бастамасы болып табылады. Дұрыс тəрбиеленген адам қарапайым еліктегеннен саналы тəртіпке көшеді, мақсатты əрекетпен айналысуға, сыртқы жағдайлар мен шарттарға белсенді əсер етуге, оларды дұрыс бағалап, нақты əрекет жасауға жəне оларға тəуелді болмауға мүмкіндік алады. Ата-ана, мектеп, жоғары оқу орны, құқық қорғау органдары жүйелі түрде жұмыс атқарса, сонда ғана алға қойылған мақсатқа жетуге болады, себебі кəмелетке толмаған - өз еліміздің азаматы, еліміздін болашағы. Ал жасөспірімдерді дұрыс тəрбиелеу біріншіден, ата-ананың, сосын қоғамның əрбір мүшесінің ортақ ісі. Бала - біздің байлығымыз, ал оның құқығы мен мүддесін қорғау қашанда мерейлі іс болып қала береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.