Өндірістік оқытуы шебері
Кіріспе
1 Өндірістік оқытуы шебері
2 Өндірістік оқыту жүйесі
3 Өндірістік оқыту формалары
4 Оқыту әдістері
5 Өндірістік оқытуды ұйымдастыру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Өндірістік оқытуы шебері
2 Өндірістік оқыту жүйесі
3 Өндірістік оқыту формалары
4 Оқыту әдістері
5 Өндірістік оқытуды ұйымдастыру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кәсіби қызметті жүзеге адамды дайындау кенеттен және арнайы ұйымдастырылған оқыту барысында жүзеге асырылуы мүмкін. PU жұмысшыларының дайындау процесі екі салыстырмалы тәуелсіз бөлімнен тұрады: теориялық және оқу.
Өндірістік оқыту (бағдарламалық қамтамасыз ету) негізгі мақсаты - қажетті кәсіби дағдыларын қалыптастыру. Сондықтан оқыту нақты мақсаты мен міндеттері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарын бар және мастер жүзеге асырылып, оқыту үдерісінің, тәуелсіз бөлігі.
Қазақстанның кәсіптік білім беру жүйесі алдында үлкен міндеттер тұр. Олардың бастысы – қазіргі еңбек нарығында бәсекеге жарамды, талап етілген маманды дайындау. Кәсіби білікті түлекті дайындау тек дұрыс ұйымдастырылған оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болған жағдайда мүмкін. Халық даналығы : «Атты суаттақа әкелуге болады, бірақ сусынын қандыруға мәжбүрлеуге болмайды» дейді. Оқытуда да солай. Алынып жатқан білімнің пайдасы мен қажеттілігі туралы тәулік бойы айтуға болады, бірақ нақты осы студентке мұның не үшін қажет екенінің, өмірде осындай білімді қалай пайдалану керектілігінің айқын уәждемесісіз пайдасы болмайды. Сондықтан, білім алудың қажеттілігін дәлелдеуге мүмкіндік беретін технологияларды пайдалану керек.
Өндірістік оқыту шеберлерінің және арнайы пәндер оқытушыларының әрқайсысы компьютерде, мультимедиялық құрылғыларда жұмыс істеу дағдыларын игерген, сабақтарға дайындалғанда интернетті қолданады.
Негізгі теориялық білімсіз тәжірибелік шеберлікке үйрету мүмкін емес. Арнай пәндер оқытушысы Стрельцов Н.Н. жаңа технологияларды пайдаланып, «Дәнекерлеу ісі» арнайы пәні бойынша электрондық оқу дерекқорын жасады. Дерекқор оқу құралдарының электронды нұсқасынан, теориялық материалдан, тақырыптарға арналған тестік тапсырмалардын, сұлбалардан, кестелерден және т.б. тұрады. Осындай ерекше авторлық медиатека студенттер сабаққа дайындалған кезде ашық, өйткені материал колледж кітапханасының компьютерлерінде, теориялық және өндірістік оқыту кабинеттерінде бар.
Өндірістік оқыту (бағдарламалық қамтамасыз ету) негізгі мақсаты - қажетті кәсіби дағдыларын қалыптастыру. Сондықтан оқыту нақты мақсаты мен міндеттері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарын бар және мастер жүзеге асырылып, оқыту үдерісінің, тәуелсіз бөлігі.
Қазақстанның кәсіптік білім беру жүйесі алдында үлкен міндеттер тұр. Олардың бастысы – қазіргі еңбек нарығында бәсекеге жарамды, талап етілген маманды дайындау. Кәсіби білікті түлекті дайындау тек дұрыс ұйымдастырылған оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болған жағдайда мүмкін. Халық даналығы : «Атты суаттақа әкелуге болады, бірақ сусынын қандыруға мәжбүрлеуге болмайды» дейді. Оқытуда да солай. Алынып жатқан білімнің пайдасы мен қажеттілігі туралы тәулік бойы айтуға болады, бірақ нақты осы студентке мұның не үшін қажет екенінің, өмірде осындай білімді қалай пайдалану керектілігінің айқын уәждемесісіз пайдасы болмайды. Сондықтан, білім алудың қажеттілігін дәлелдеуге мүмкіндік беретін технологияларды пайдалану керек.
Өндірістік оқыту шеберлерінің және арнайы пәндер оқытушыларының әрқайсысы компьютерде, мультимедиялық құрылғыларда жұмыс істеу дағдыларын игерген, сабақтарға дайындалғанда интернетті қолданады.
Негізгі теориялық білімсіз тәжірибелік шеберлікке үйрету мүмкін емес. Арнай пәндер оқытушысы Стрельцов Н.Н. жаңа технологияларды пайдаланып, «Дәнекерлеу ісі» арнайы пәні бойынша электрондық оқу дерекқорын жасады. Дерекқор оқу құралдарының электронды нұсқасынан, теориялық материалдан, тақырыптарға арналған тестік тапсырмалардын, сұлбалардан, кестелерден және т.б. тұрады. Осындай ерекше авторлық медиатека студенттер сабаққа дайындалған кезде ашық, өйткені материал колледж кітапханасының компьютерлерінде, теориялық және өндірістік оқыту кабинеттерінде бар.
1. Катханов К.Н. Педагогические проблемы производительного труда учащихся в профессионально-технических училищах. Профпедагогика. –М.: Высш. школа, 1973, -264 с.
2. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений. – 3-е изд., стер. – М.: Издательский центр “Академия”, 2007. – 480 с.
3. Сейтешев А.П., Абдыкаримов Б.А. Научные основы профессионально-технической педагогики. –Алматы, Казпрофтехконтакт. 1993. – 432 с.
4. Эрганова Н.Е. Методика профессионального обучения: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / Н.Е.Эрганова. –М.: Издательсский центр “Академия”, 2007. – 160 с.
5. Макиенко Н.И. Педагогический процесс в училищах профессионально-технического образования / Под ред. И.Г.Коваленко. Минск: Вышэйш. школа, 1977.
6. Корольский В.В.Симоненко В.Д. Общественно полезный, производительный труд учащихся. –М.: Просвещение, 1990.
7. Сыздықов О., Пошаев Д., Ортаев Б. «Технология» пәнін оқыту әдістемесі. –Алматы: Нұрлы әлем. 2010. -394 б.
8. Блинчевский Ф.Л. Учебно-трудовая операции и комплекс. – Профессионально-техническое образование, 1963, №3.
9. Кыверялг А.А. Методы исследования в профессиональной педагогике. НИИ педагогики Эстонской ССР. – Таллин «ВАЛГУС», 1980. – с.334
10. Гузеев В.В. Методы и организационные формы обучения. Серия "Системные основания образовательных технологий", М., 2001.
11. Халлиулин И.А. Подготовка и проведение интегративного урока производственного обучения. – М.:Изд – во АПН СССР, 1990. – 112с.
12. Махмутов М.И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории – М.: Педагогика, 1995. – 368с.
2. Кругликов Г.И. Методика преподавания технологии с практикумом: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений. – 3-е изд., стер. – М.: Издательский центр “Академия”, 2007. – 480 с.
3. Сейтешев А.П., Абдыкаримов Б.А. Научные основы профессионально-технической педагогики. –Алматы, Казпрофтехконтакт. 1993. – 432 с.
4. Эрганова Н.Е. Методика профессионального обучения: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / Н.Е.Эрганова. –М.: Издательсский центр “Академия”, 2007. – 160 с.
5. Макиенко Н.И. Педагогический процесс в училищах профессионально-технического образования / Под ред. И.Г.Коваленко. Минск: Вышэйш. школа, 1977.
6. Корольский В.В.Симоненко В.Д. Общественно полезный, производительный труд учащихся. –М.: Просвещение, 1990.
7. Сыздықов О., Пошаев Д., Ортаев Б. «Технология» пәнін оқыту әдістемесі. –Алматы: Нұрлы әлем. 2010. -394 б.
8. Блинчевский Ф.Л. Учебно-трудовая операции и комплекс. – Профессионально-техническое образование, 1963, №3.
9. Кыверялг А.А. Методы исследования в профессиональной педагогике. НИИ педагогики Эстонской ССР. – Таллин «ВАЛГУС», 1980. – с.334
10. Гузеев В.В. Методы и организационные формы обучения. Серия "Системные основания образовательных технологий", М., 2001.
11. Халлиулин И.А. Подготовка и проведение интегративного урока производственного обучения. – М.:Изд – во АПН СССР, 1990. – 112с.
12. Махмутов М.И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории – М.: Педагогика, 1995. – 368с.
Мазмұны
Кіріспе
1 Өндірістік оқытуы шебері
2 Өндірістік оқыту жүйесі
3 Өндірістік оқыту формалары
4 Оқыту әдістері
5 Өндірістік оқытуды ұйымдастыру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кәсіби қызметті жүзеге адамды дайындау кенеттен және арнайы ұйымдастырылған оқыту барысында жүзеге асырылуы мүмкін. PU жұмысшыларының дайындау процесі екі салыстырмалы тәуелсіз бөлімнен тұрады: теориялық және оқу.
Өндірістік оқыту (бағдарламалық қамтамасыз ету) негізгі мақсаты - қажетті кәсіби дағдыларын қалыптастыру. Сондықтан оқыту нақты мақсаты мен міндеттері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарын бар және мастер жүзеге асырылып, оқыту үдерісінің, тәуелсіз бөлігі.
Қазақстанның кәсіптік білім беру жүйесі алдында үлкен міндеттер тұр. Олардың бастысы - қазіргі еңбек нарығында бәсекеге жарамды, талап етілген маманды дайындау. Кәсіби білікті түлекті дайындау тек дұрыс ұйымдастырылған оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болған жағдайда мүмкін. Халық даналығы : Атты суаттақа әкелуге болады, бірақ сусынын қандыруға мәжбүрлеуге болмайды дейді. Оқытуда да солай. Алынып жатқан білімнің пайдасы мен қажеттілігі туралы тәулік бойы айтуға болады, бірақ нақты осы студентке мұның не үшін қажет екенінің, өмірде осындай білімді қалай пайдалану керектілігінің айқын уәждемесісіз пайдасы болмайды. Сондықтан, білім алудың қажеттілігін дәлелдеуге мүмкіндік беретін технологияларды пайдалану керек.
Өндірістік оқыту шеберлерінің және арнайы пәндер оқытушыларының әрқайсысы компьютерде, мультимедиялық құрылғыларда жұмыс істеу дағдыларын игерген, сабақтарға дайындалғанда интернетті қолданады.
Негізгі теориялық білімсіз тәжірибелік шеберлікке үйрету мүмкін емес. Арнай пәндер оқытушысы Стрельцов Н.Н. жаңа технологияларды пайдаланып, Дәнекерлеу ісі арнайы пәні бойынша электрондық оқу дерекқорын жасады. Дерекқор оқу құралдарының электронды нұсқасынан, теориялық материалдан, тақырыптарға арналған тестік тапсырмалардын, сұлбалардан, кестелерден және т.б. тұрады. Осындай ерекше авторлық медиатека студенттер сабаққа дайындалған кезде ашық, өйткені материал колледж кітапханасының компьютерлерінде, теориялық және өндірістік оқыту кабинеттерінде бар.
1 Өндірістік оқытуы шебері
Өндірістік оқытуы шебері - кәсіптік-техникалық білім беру саласындағы педагогика мамандығы, КТУ-дағы педагогика-инженерлік жұмыскерлердің лауазымы. Өндірістік оқытуы шебері - мамандыққа оқытатын негізгі мұғалім және болашақ мамандардың тәрбиешісі. Оның негізгі міндеті - мамандыққа сай терең білім алған, сол білімін жаңа техника мен технологияларды игеруде шығармашылықпен қолдана білетін, бәсекеге қабілетті, халық шаруашылығына қажет жұмысшыларды дайындауды қамтамасыз ету.
* Өндірістік оқыту шебері оқушылар бойында кәсіби білім мен дағдыны қалыптастырады; оларды жұмыстарды оңтайлы орындаудың жолдары мен тәсілдерін орындауға үйретеді;
* Ресурстарды ұқыптылықпен жұмсау, жоғары сапалы өнімдерді дайындау, тәртіпті және еңбек қауіпсіздігін сақтау дағдысын қалыптастырады; сабақтар мен т.б. материалдық және әдістемелік дайындықты іске асырады;
* Шеберлер әдетте жоғары не орта арнаулы білімді, жұмысына сәйкес кәсіби біліктілігі бар адамдар болады.
Кәсіптік-техникалық оқу орындарында студенттерді кәсіби мамандыққа үйрету және тәрбиелеуде өндірістік оқу шеберлері педагог болып саналады. Оқу үрдісін жетілдіру, студенттердің қазіргі кезеңдегі технологиялық процестерді меңгеруі соларға байланысты. Өндірістік оқыту шебері-студенттерді оқыту және тәрбиелеудегі басты тұлға. Оқу сабақтарында шебер оқушыларға жаңа технологияларды меңгертуде, өндірістік білік пен еңбек мәдениетін қалыптастырады. Шебер студенттерді тек белгілі мамандыққа оқытып қана қоймайды, оларды жан-жақты болуға тәрбиелейді. Өндірістік оқыту шебері немесе оқытушы өз пәнін толық білмесе, өз ісіне сүйіспеншілігі болмаса, студенттер арасында беделге және сыйластыққа ие бола алмайды. Бүгінгі таңда білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Шебер әртүрлі тиімді оқыту әдістерін меңгеріп пайдалануы, өз пәні жөніндегі шеберлігін көрсете білуі керек. Бір технологияның өзі атқарушының шеберлігіне байланысты әрқилы жузеге асырылуы мүмкін. Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты-студенттің жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып ,шығармашылықтарын қалыптастырады.Студенттердің өндірістік оқуда қабілеттерін арттыруға әртурлі әдіс-тәсілдерді, көрнекі құралдарды пайдалану жолдарын іздестіріп, сабақ жоспарына шығармашылық түрғыдан қарау-бұл сапалы білім берудің жолдар. Дегенмен,әр шебердің өзінің сабақ өткізу барысында жеке-тәсілдері болады. Өндірістік оқыту сабақтарында дамыта оқыту технологиясын пайдалану-бүл баланың табандылығын, мәселені шешуі құзыреттілік, өз күшіне сенімділігі, өз бетімен жұмыс істеуге құштарлығын дамытады. Осы орайда ең алдымен сабақты бастамастан бұрын студенттің жағымды куйін туғызу,яғни, қандай да бір әдіс,ойын арқылы назар аударын қамтиды. Бұдан студенттің ынтасы мен ойлау қабілеті жетіледі. Өндірістік оқыту сабағы дегеніміз-теориядан алған білімдерін өндірістік оқуда пайдалану арқылы тәжірибе жинақтау. Егер өндірістік оқу шебері өзінің тәжірибесі мен білімін студенттермен бөлісуге тырысқанымен, студенттің қызығушылығы болмаса, оқу сапасы туралы сөз болуы мумкін емес. Өндірістік оқу шеберінің өндірістік оқыту сабағындағы негізгі мақсаты-қызығушылығы мен ізденісін ояту арқылы және ойлау,дамыту қабілеттерін ашу,өз бетінше шешім қабылдай білуіне, орындай білу мумкіндігін ашу. Ол ушін өндірістік оқыту шебері сабаққа алдын-ала тақырыпқа байланысты қажетті материалдар мен құрал-сайманды дайындап, жаңа технологиялық жетістікпен байланыстыру уші іздену қажет. Өндірістік оқыту сабақтары кіріспе,негізгі және қорытынды кезеңдерден түрады. Әр кезеңнің өз мақсаты болады. Бүл нұсқаулар студенттердің іс-қимылына бағыт беруді ұйымдастыру ушін негізгі педагогикалық іс-қимыл болып табылады. Сол сияқты нұсқаулық кезеңдер арасында сөзжұмбақ немесе техникалық диктант жаздыруға болады. Техникалық мамандықтарда өндірістік оқу сабағын өткізудің ерекшеліктерінің бірі-студентке білуі керек, істей алуы керек деген ұғымды алға қоя отырып, қайталауға, өз бетінше ізденуге уйрету арқылы маман даярлауға болады. Кей жағдайда педагогикалық әзіл қолдану арқылы студентті сергіту,ертеңгі кунге сеніммен қарауды қалыптастырса,студент пен оқыту шебер арасында жақсы байланыс орнайды, оқытудың өндірістік урдісін жандандыру, шетелдік техника жаңалықтарын сабақ үрдісіне енгізу-бұл студент ынтасын арттырады. Сондықтан өндірістік оқыту шебері жаңа технологияларды, ғылыми жетістіктерді күнделікті сабаққа саралап,таныстырып отырса ақыл-ойы дамып,ізденімпаздығы артады.
2 Өндірістік оқыту жүйесі
Оқыту процесіндегі негізгі мазмұнды игеру тетігі -- өзара әрекеттестіктің арнайы формасындағы мақсатты ұйымдастырылған балалар мен ересектердің бірлескен іс-әрекеті, олардың мазмұнды танымдық әңгімелері.
Түрлі деңгейлерде іске асырыла отырып, оқыту процесі циклдік сипатка ие болды. Оқыту процесінің циклдері дамуының ең негізгі көрсеткіштері, басты екі мақсатқа негізделіп топталған, педагогикалық еңбектердің ең жақын дидактикалық мақсаттары:
-- білім беру -- бұл мақсат окушылардың танымдык іс-әрекеті тәсілін меңгеріп, олар арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің, дағдылар мен іскерлікті үйренулерін, өздерінің рухани, физикалық және еңбек қабілеттерін жетілдірулерін, еңбек және кәсіби дағдыларды игеруін көздейді:
-- тәрбиелеу -- әрбір оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершілігін, белсенді шығармашылығын және әлеуметті кемелденген жоғары адамгершіліктегі үйлесімді дамыған тұлғасын дамытуды мақсат етеді.
Оқытудың мақсаты -- дамытудың қоғамдық -- тарих тәжірибесінің жан -- жақтарын: білімдер мен іскерліктері, ғылым, мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы және дене тәрбиесін меңгеруге бағытталған мұғалімнің педагогикалық әрекеті мен оқушының оқу-танымдық өзара бірлескен әрекетінен ойша күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы мақсатта қоғам ғылымның, техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуына сәйкес кетеді.
Оқыту педагогика ғылымының категориясы ретінде және окыту процесі немесе дидактикалық процесс бірдей мағынадағы ұғымдар емес. Процесс оқыту жағдайларының толық педегогикалық құбылыс ретінде педагогикалық іс-әректтің үзіндісі, актісі ретіңде ауысып отыруы. Іс-әрекет ретінде оқыту ұғымымен іс-әрекеттердің шеңберін, міндетін білдіретін қызмет ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметі оқыту процесінің мәнін сипаттайды
Оқытудың әлеуметтік, педаготикалық психологиялық мәні оның қызметтерінен біршама анық айқындалады. Солардың ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мәндісі -- оқушыларда білімділерді, дағдыларды және шығармашылық іс-әрекет тәжірибесінің іскерлігін қалыптастыруы (білім беру қызметі). Оқытудың екінші қызметі -- оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру (тербиелеу қызметі). Ол балалар мен ересектерде объективті түрде қоршаған орта жөнінде ой толғауға мүмкіндік жасайтын білімдерінің толығуына қарай біртіндеп қалыптасады. Алдыңғы екі қызметімен тікелей байланыстағы тұлғасын және оның өз бетінше ойлауын дамыу қызметі атқарылады (дамыту қызметі).
Адамның дамуы -- бұл оның денесінің физиологиялық және психологиялық сипаттамаларының олардың ішіндегі ең бірінші ақыл-ойының сапалы дамуын білдіреді. Сонымен қатар, оқытудың кәсіби бағдарлау қызметінің де мәні зор.
Өндірістік оқыту жүйесі дегеніміз - өндірістік оқыту мазмұнын құру тәртібін, оның бөлімдерін топтастырушы және оқушылардың меңгеру ретін анықтаушы принциптер, негізгі жағдайлар. Өндірістік оқыту жүйесін қабылдауды ескере отырып, оны жүзеге асырудың формасы, әдістері және оны жүзеге асыру құралдары анықталады. Сонымен, өндірістік оқыту жүйесінде өндірістік оқыту процесінің жалпы концепциясы қаланған. Кез келген мамандықтағы, оқыту процесінің барлық кезеңдеріне сай келетін, квалификациялы жұмысшыларды даярлауға арналған өндірістік оқытудың бірегей жүйесі болуы мүмкін емес. Өндірістік оқыту жүйесінің негізгі ережелері белгілі топ кәсібі жұмысшыларының еңбек мазмұны ерекшеліктерінен туындайды. Өндірістік оқыту жүйесінің дамуы белгілі бір дәрежеде кәсіптік білім берудің даму тарихын сипаттайды және бейнелейді. Тарихқа жүгінсек, ең алдымен пәндік жүйе пайда болды. Осы жүйеге сәйкес оқушы меңгерілетін мамандыққа сай типтік жұмыстар жиынын орындайтын. Мұнда жұмыс күрделілігі біртіндеп өседі. Жұмыстарды орындау процесі дидактикалық тұрғыда жекелеген операцияларға бөлінбеген. Оқушы жекелеген еңбек қимылдарын орындау ережелерімен арнайы таныстырылмайтын, тек оқытушының еңбек қимылдарын қайталауға ғана тырысатын. Бұл қарастырылып отырған жүйенің кемшілігі ретінде - оның жаңа, таныс емес жұмысты орындау үшін алған білімі мен іскерліктерін қолдана алмауында, жаңа жұмыс орындау үшін қайта оқуға мүдделі.
Өндірістік оқыту жүйесінің ішінде, операциялық оқыту жүйесі ғылыми негізде тұңғыш рет қолданыла бастаған түріне жатқызылады. ХVІ-ХVІІІ ғасырларда мануфактура өндірісі жеке өндіріс үдерістеріне бөлшектене бастады. Жұмысшы еңбегінің мазмұны мен құрылымы өзгеруіне байланысты жаңа жұмысшыларды даярлауға да талаптар өзгертілді.
1862 жылы Мәскеу техникалық училищесінің инженер-педагогтары Д.К.Советкин, В.П.Марков және т.б. токарь, столяр, слесарь мамандарын даярлаудың оқу мазмұнын және құрылымын ғылыми негізде талдап, операциялық оқыту жүйесін негіздеді.
Д.К.Советкиннің және оның әріптестерінің өндірістік оқытудың операциялық жүйесінің Ресейде және шетелдерде қолдау тауып, кеңінен қолданысқа ендірілуі, ал 1872 жылы Мәскеу политехникалық көрмесінде алтын медаль иегері болуы, авторлар еңбегіне берілген жоғары баға болатын. 1873-1878 жж. осылайша оқытудың бағдарламасы мен қолдан жасалған бұйымдары Вена, Париж, Филадельфия, Лондон, Чикаго қалаларында орыс жүйесі деген атаумен көрмелерге қойылып, жоғары бағаланды.
Операциялық-кешенді (комплексті) жүйе 1935-1936жж. пайда болды да 1940ж. КСРО еңбек резервтері комитетінің жоспарына ендіріліп, осы жүйемен жұмысшылар даярлау жалғаса берді.
Осы жүйе жұмысын талдай келе педагог-инженерлер мен педагог-ғалымдар оның төрт кезеңнен тұратынын анықтады.
Кіріспе кезеңі кәсіптік білім сипатымен, жұмыс орнын ұйымдастыру, оқу шеберханасының ішкі ережелері, техника қауіпсіздігі, өртке қарсы шаралар, өндірістік гигиена (тазалық) мәселелерімен айналысуды қамтиды.
Игеру кезеңі - негізгі еңбек операцияларын орындау тәсілдерінің реті, әрекеттер мен операцияларды орындау жаттығулары, әртүрлі операцияларды біріктіріп оларды кешенді (комплексті) орындау жұмыстарына машықтануды көздейді.
Жетілдіру кезеңінде мамандық бойынша тиісті құзыреттілікке сәйкес кәсіптік білім мен іскерлік қалыптастыруға бағытталған өндірістік тапсырмаларды өзбетінше жасау қарастырылады. Студенттер жаңа техника мен технологияны, жаңашыл (новатор) жұмысшылар тәжірибесін үйренеді. Осы кезеңде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріле түседі.
Аяқтаушы кезең үйренуші-жұмысшының базалық кәсіпорнында мамандығы бойынша штатты жұмысшы болып қызмет етуімен шектеледі. Уақыт өткен сайын ондай мамандар тәжірибесі арта түсіп, қоғамның қажетті, толық мүшесі болады.
Өндірістік оқыту жүйесі өндіріс пен кәсіптік білімнің дамуына байланысты қалыптасады. Өндіріс онша дамымай тұрған кездері жұмысшы маман даярлау салалар бойынша (ағаш өңдеу, металл өңдеу, слесарлық өңдеу, тері өңдеу, мата өңдеу, т.с.с.) жеке (дара) оқу бойынша мамандар аз даярланып келді. Технологиялық үдеріс жүзеге асқанда, оның мазмұнын, операцияларға бөлу жүйесі еңбек элементтерінің белгілі оқу компоненттерін ескереді. Осындай оқу жүйесін құраушылар оны шеберлік тәсіл элементі деп атады. Ф.Л.Блинчевскийдің айтуынша өндіріс типтерінің сериялы және жаппай түрлері сипат ала бастағанда (ол ХІХ ғасырдың ортасы болатын) операциялық өңдеу ұғымы оқу үдерісіне ене бастады. Былайша айтқанда, бір затты даярлау n - операциядан тұратын болса, енді ол n+х - операциялардан тұратын болды. Мұндай жолмен негізгі операцияларды, жеке операцияларға бөлшектеу, операция санының артуымен қоса, жұмыс орнындағы операцияларды орындаушы жұмысшылар саны арта түсті. Ол өз кезегінде жұмыссыздықтың алдын алып, әлеуметтік-экономикалық мәселелердің түйінін шешуге бағытталды.
Бұл жерде сериялы және жаппай өндіріс типтерінің дара (жеке) өндіріспен салыстырғанда көптеген артықшылықтары бар екенін атап өтпекпіз. Сериялы және жаппай өндіріс типтері үшін, қолданылатын жабдықтар - арнайы және арнайыландырылған болып жіктеледі. Мұндай жабдықтарда тек бір ғана операция жасалып, онда өнім көптеп шығарылады, сондықтан аталған өндіріс серияларында жұмысты ұйымдастыру көптеген артықшылықтарға ие, олар:
- өндіріс өнімділігі жоғары, жеке тетіктер көптеп жасалады;
- әрбір операцияда жасалатын жұмыстар сапасы өте жоғары;
- жұмысшы-операторлар тек қана бір операцияны меңгерген, әрі соны ғана орындайды;
- қажетті кескіш аспаптары орталықтандырылған қайрау бөлімінде даярланып, алмастырылып тұрады;
- әрбір өңдеу операциясының аяқталуы, келесі операция үшін дайындама болып, есептелетіні, тек соңғы операцияда ғана тетік түгелдей өңделіп, құрастыруға жіберіледі.
Оқытудың моторлы-дайындық жүйесі операциялық жүйенің жеке нұсқасы және ол жұмысшы қозғалысы мен элементтерін дамытуға бағытталады.
КСРО-да 1923-1935 жылдары Орталық еңбек институты (ЦИТ) оқытудың операциялық-кешенді (комплексті) жүйесіне басшылық еткен. Онда жұмысты орындау кезеңдерге бөлініп іске асырылған.
Бірінші кезеңде оқушылар еңбек қозғалыстарына дағдыланған, оған токарь мамандарын даярлауға бөлінетін 400 сағаттың 5% ғана қарастырылған. Оқытудың негізгі тәсілдері моторлы-дайындық жаттығуларын орындаумен шектелген.
Екінші, үшінші және төртінші кезеңдерге тәсілдер (амалдар) мен операциялар, кешенді операциялар, өздігінше жасайтын жұмыстар болып табылады.
Тәсілдер мен қозғалыстардың құрылымын үйрету еңбек үдерістерін тиімді ету мен еңбек өнімділігін көтеру жағдайларында қалыптасады, оның маңыздылығы осы кезге дейін өз орнын жоғалтқан емес. Тұтас кешенді пайдалы жұмыстарды орындау өндірістік оқыту тәсілдерін ұйымдастырудың негізгі тармағы.
Оқыту жүйесін жалпы сипаттау мен таптастыруға техника мен өндірістің дамуы, соған сәйкес кәсіптік-техникалық білімнің қажеттілігі мен сұраныстың болуы негіздеме болады.
КСРО кезінде ХІХ ғасырдың 80-жылдары ғалым А.А.Кыверялг Методы исследования в профессиональной педагогике деп аталатын іргелі және өте құнды еңбегінде дидактика мен кәсіптік-техникалық педагогика қандай сұрақтарға жауап беруді қарастыру керек дей келе, оларды төртке жіктейді: не үшін оқыту керек? не үйретіледі? қалай оқыту керек? оқыту не береді?
1. Біріншіден техника мен технологияның заманауи дамуына байланысты, білікті мамандар даярлау қажеттілігінен, осы кезге дейін оқыту оқушының есте сақтау қабілетін дамытуға бағытталса, қазіргі кезде оның ойлау қызметін дамытуға бағытталады. Халқымыздың бұлақ көрсең көзін аш деген даналық сөзі осы кездегі не үшін оқыту керек деген сұрақпен үндеседі.
2. Екіншіден не үйретіледі? Оқу үдерісін ұйымдастырудың ең маңызды мәселелерінің бірі жеке оқу пәндерінің мазмұнын жетілдіру арқылы, әдіснамалық негізделген, оқыту-практикалық жұмыстардың нәтижелі өтуін мұқият қадағалау керек. Маманға қойылатын құзыреттілік талаптарға сай оқыту мен практикалық-жұмыстар толықтай игерілгені жөн.
3. Үшіншіден қалай оқыту керек екендігі қарастырылады. Оқу үдерісінің нәтижесі оқытушының білім беру іскерлігі, құзыреттілігі, ғылыми негізде оқытуы мен түсіндіру, оқушылар білімін бағалауда нақты талап қоя білуі, сұрақ қоя білу арқылы олардың ынтасын, қызығушылығын оята білу. Педагогика ғылымында қалыптасқан көптеген құнды ережелер мен заңдылықтарды негізге ала отырып оқыту. Я.А.Коменский кім аз білсе, сол аз үйретуі мүмкін дегені оқытушылар қауымына айтылған сын деп түсініледі.
4. Оқыту не береді деген төртінші сұрақ студенттер қауымына көбірек қатысты. Өйткені оқытушы оқытады, ал студент оны қабылдауға тиісті. Әрине ол көп факторларға байланысты: түйсіну, қабылдау, ойлау, түсіну, т.б. Сондай-ақ оқу материалдық базаға, оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілуге, студенттердің оқу үлгерімдері мен ортасына, т.б.
Осылардың негізінде төменде көрсетілген кесте 1 түзіледі.
Дегенмен, операциялық-кешенді жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарды оқушылардың өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың қызметі жұмысшы іс-әрекетін атқаруға бағытталды.
Орталық еңбек институтының жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін айқындады. ОЕИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматтандыру және механикаландыру үдерісінің жетілуіне байланысты жаңа жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе ХХ ғасырдың 80-жылдары КСРО ПҒА еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру ҒЗИ негізінен V-VІІ сынып оқушыларын еңбекке баулу бағдарламасын әзірлеуде қолданыс тапты. Бұл жүйенің негізгі идеясы - оқушылардың орындаушылық және шығармашылық іс-әрекеттерін үйлестіру. Осы жүйеге сәйкес еңбек объектісін дайындауда алдымен оның конструкциясын және технологиясын әзірлеу қажет болды. Сонымен бұл жүйеде оқушылар алдымен бірқатар техникалық сұрақтарды шешеді, содан кейін барып, бөлшекті өңдеуді, оларды құрастыруды, т.б. орындайды.
Кесте 1. - Кәсіби біліктілік элементтерінің қалыптасу параметрлері мен өзара байланысының практикалық жұмыс нәтижесінде анықталуы
Еңбек үдерісте-рінің тобы
Өндіріс жағдайында жеке мамандарды оқыту
Оқу-өндірістік немесе өндіріс жағдайында топпен оқыту
Оқу орындарында топпен оқыту
1-топ
Оқу мазмұны кәсіпорында жасалатын бұйымдар тізіміне сәйкес бөлшектенеді.
Оқу бағдарламасына сәйкес технологиялық үдеріс элементтері топтастырылады. Мамандық даярлау мысалы: токарь, фрезерші, слесарлар
Топпен оқыту щығарылатын өнімдер мысалында жүргізіледі. Тетіктерді өңдеу реті тұрақты. Соған сәйкес операцияларға бөлшектенеді.
Оқыту мысалы ретінде токарлар мен слесарлар даярлайтын операциялы-кешенді жүйе қолданылады
Оқу мазмұнын бағдарламаға сәйкес бөлшектеу. Оқыту ЦИТ жүйесіндегі моторлы-даярлық бөліміндегідей.
Мысалы, слесарлық, столярлық, ұсталық жұмыстарды операциялық жүйе бойынша оқыту
2-топ
Үдерісті түгел қадағалап, оның жеке бөліктерін игеру. Мысалы, химия өндірісінің аппаратшылары мен операторларын, энергетикалық құрылғы машинистерін даярлаудағы оқыту жүйесі.
Еңбек үдерісінің жеке бөліктерін игеруге бағытталған оқыту. Қордағы немесе бос аппараттар мен агрегаттарда жұмыс істеу
Қосалқы жүйелерде оқу, үйрену, жаттығу. Агрегаттар мен аппараттардың макеттерін, схемаларын жасау мен оқып үйрену. Автоматты жабдықтардың реттеушісі, энергетикалық құрылғылардың машинистерін даярлау үдерісінде жаттығу
3-топ
Операцияларды игеру реті жергілікті жағдайға байланысты болып, мыналар анықталады:
1) операциялардың жиілігі мен қиындықтары (тоқымашыларда);
2) технологиялық реттілігі (құрылысшыларда). Мысалы, тоқымашыларды, тігіншілерді, құрылысшыларды оқыту жүйесінде
Кейбір әрекеттер, операциялар бойынша алдын ала және қосымша жаттығу (дайындық).
Оқыту үдерісін нақты бөлшектеу жеке операцияларды бөлшектеу немесе ерекше игеруде орын алады.
Мысалы, тігіншілерді, жіп иірушілерді, информаторды, құрылысшыларды оқыту жүйесінде
Қосымша жүйелер. Лабораторияларда, оқу шеберханаларында, полигондарда, тренажерлерде операциялар мен әрекеттерді ажыратып оқыту.
Мысалы, құрылысшыларды, жіп иірушілерді, шоферларды оқыту жүйесінде
Конструкторлық-технологиялық жүйе тек оқушылардың интеллектуалдық іс-әрекетінің мазмұнын алдын ала анықтайды, ал практикалық еңбектік іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру әртүрлі жүреді. Дегенмен көп жағдайда шеберханаларда оқу заттық-операциялық жүйеде өтеді. Бұл жүйе мектеп оқушыларын өндіріс жағдайында кәсіптік еңбекке дайындығын жеделдету ұмтылысынан туындады.
Дегенмен кәсіптік оқыту (еңбекке баулудың) жүйелерінің нәтижелі қолданыс табуы оқу үдерісін материалдық-техникалық қамтамасыз етуге байланысты болды.
Жоғары педагогикалық оқу орындарында болашақ жалпытехникалық пәндер, технология және кәсіпкерлік мұғалімін дайындаудағы "Материалдарды өңдеу технологиясының практикумы" - пәнін оқыту операциялық-заттық жүйеге негізделеді. Бұл жүйе жұмысшы кадрларын кәсіптік оқытуда қолданылды және оны ХІХ ғасырдың 90-жылдары кәсіптік білім беру бойынша Ресей қайраткері С.А.Владимирский ұсынды.
Оқытуды жетілдіру бағытында аталған жүйелерден бөлек кәсіптік оқыту жүйелері жөнінде ұсыныстар жасалды. Солардың бірі 1965-1966 жылдары С.Я.Батышевтің білікті жұмысшыларды дайындаудың аяқтаушы кезеңі үшін ұсынған технологиялық процестердің мәнін тереңінен түсінуге және қажетті шешімді қабылдауға мүмкіндік беретін өндірістік оқытудың проблемалық-талдау жүйесі. Бұл жүйе жоғары оқу орындарында технология және кәсіпкерлік пән мұғалімдерін даярлауда қажетті оқыту жүйесі болатындығын көрсетеді.
Білім беру жүйесін қайта құру талаптары және бәрінен бұрын шығармашыл жеке тұлғаны дайындауға, үйлесімді дамытуға шығармармашылық заттық-операциялық жүйе жауап береді. Оның негізіне жеке тұлғаның шығармашылық және заттық-пайдалы іс-әрекеті алынды. Бұл іс-әрекет үрдісінде материалдық құндылықтарға ысырапшыл қатынас төмендейді. Сонымен қатар, шығармашылық элементтері (шығармашылық іс-әрекет объектілерін іріктеу, оның конструкциясын сызу және дайындау технологиясын әзірлеу), белсенділік және іскерлік (пайдалы бұйымдарды дайындау), еңбектік мақтаныш, абырой (тұтынушылар қолданатын, сапасы жоғары бұйым дайындау) артады. Мектеп оқушыларын еңбекке дайындау практикасына шығармашылық заттық-операциялық жүйенің енуі шығармашыл ойлайтын және әрекет ететін мұғалімді талап етеді. Бұл жүйе жоғары оқу орындарында болашақ технология пәні мұғалімдерін даярлауда, сәндік қолданбалы өнер, техникалық (көркем) шығармашылық негіздері курстарын оқытуда кеңінен қолданыс табуда.
3 Өндірістік оқыту формалары
Білім беру үрдісіндегі оқыту әдістемелерінің бұрын қолданылып жүрген барлық түрлері де өндірістік тәжірибе жағдайында оқушылардың таным үрдісін кеңейтуде, кейбір кәсіптерді есіне түсіруде кеңінен қолдау табады. Әсіресе, өндірістік оқытуда оқушылардың танымдық белсенділік әрекетін дамытатын, қабылдау - жаңғырту, иллюстративті - түсіндіру, еске алу, іздестіру, ішінара іздестіру (эвристикалық әңгіме) зерттеу және проблемалы оқыту әдістері бұйымды, затты сипаттау, мәнін ашу, оның жасалу я өңдеу технологиясын түсіндіргенде көбірек пайдаланылады. Сондай - ақ, өндірістік оқыту барысында оқушыларды ынталандыру, оқу мотивациясы, оқу - танымдық әрекеттерін жандандыру бақылау және өзін - өзі бақылау әдістерін де қажет кезінде тиімді пайдаланса, өз жемісін береді. Өндірістік оқыту шебері практикалық оқытуда оқушылардың творчествалық және ой - қиялын дамытатын, курсты оқу мазмұнын игерткенде білім, білік және дағдылық қасиеттерін проблемалы - іздестіру әдісіне бағыттаса, түпкі нәтижеге жету мүмкіндігі молая түсетіні байқалып жүр.
Сөйлеу әдісі - бұл әдіс туралы психология пәнінде айтылады және оқулығымыздың бас жағында да тоқталған болатынбыз. Өндірістік оқытудың әсіресе түрлі инструктаж (нұсқау беру) беру кезінде бұл тәсіл көбірек қолданылып, машықтану арқылы игертілуді қажет етеді.
Эвристикалық әңгімелесу әдісі де өндірістік тәжірибеде сөйлеу әдісінің бір түрі ретінде кеңінен қолданылады. Бұл жерде оқытушы не шебердің білімі, оның педагогикалық экскурсиясы, тәжірибесі маңызды рөл атқарады.
Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, қолмен және машинамен басқарылатын кәсіп салаларында шебер оқушыларға қайталау, көшірме жасау тәсіл арқылы іс - қимыл әрекетін көрсету жолымен үйретеді. Шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда оқушыларға үлгі болады, олар да соны дәл солай етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде бұл іс - әрекеттерді көпшілікпен бірге мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана берсе кейін ол дағдыға айналып, жұмысты сапасыз атқару әдеті пайда болады, бұл жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Сондықтан, ұжымдық үйрету кезінде шебер қимылы дәл әрі нақты, үлгі түрінде жасалынып, дұрыс қабылдануы тиіс. Алғашқы үлгі олардың санасында дағдының іргетасы ретінде қаланып, көпке дейін есінде қалып қояды. Бұл тек қолмен атқаратын жұмыстарға ғана емес, ол құрал - жабдықтармен, машиналар мен аппараттар арқылы істелінетін жұмыстарға да тиесілі.
Көрнекі құралдардың келесі түрі - экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Өндірістік оқытуда негізінен ертеректе шығарылған фильмдер мен диафильмдер қолданылады (олар көбінесе слесарлық жұмыстарды атқаруға, олардың операцияларының орындалу бірізділігін көрсететін фильмдер). Бұл салада кейінгі кезде кең өріс алған бейнефильмдер мен ақпараттық технология қызметін пайдалану мүмкіндіктері мол. Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын әдістің бірі - оқушылардың өзіндік бақылауы. Бұл әдіске жататындар - өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру. Оқушыларға алдын - ала бақылаудың мына тәсілдерін үйрету керек:
:: Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;
:: Негізгі нысанды ажырататын бақылау;
:: Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;
:: Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;
:: Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;
:: Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару;
Жаттығу - өндірістік оқытудың негізгі әдісі оқулықтарда, әсіресе, тәжірибелік жұмыстар кезінде жаттығудың мәні, оның дидактикалық маңызы, басшылық ету, өндіріс шеберінің алдындағы нұсқау беруі туралы т.б. мәселелер жеткілікті айтылған. Тәжірибелік курс бағдарламасы жаттығу әдісі арқылы материалды игертуге бағытталуы тиіс. Оқулықтарда жазылған тәсілдерді іске асырып, оны дағдыға айналдыру үшін шебер де, оқушы да ерінбей тер төгуі қажет, онсыз кәсіпке машықтану - қиын іс.
Өндірістік оқыту шебері өтілетін тәжірибелік жұмыстарды бөлімдерге бөліп алдын - ала мұқият өзі танысып алуы қажет. Әрбір өтілген әрі алда өтілетін тәжірибелік жұмыстар кезең - кезеңімен бір - бірімен сабақтасып жатқаны жөн .
Жаттығуды өтпес бұрын алдымен атқарылар іске жалпы сипаттама беріп оған талдау жасалынады. Сосын қимыл - әрекеті бірнеше рет қайталайды, мұнда сандық көрсеткіштер бірте - бірте сапалық көрсеткішке ұласуы тиіс. Кейде, бұл әрекеттер біліктілік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізуі де мүмкін. Өндірістік оқыту шебері бұл жағдайда әрбір қимылдарды, оның кезеңдерін конспект етіп жаздырып мына талап - сипаттамаларға қысқаша түсінік беруі тиіс:
1. Жаттығу - бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжушылық әрбір жаттығу - кәсіп игеру машығы.
2. Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, Не істеу керек?, Қалай істеу керек?, Нәтижесі қандай? т. б. Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындай білуі керек.
3. Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты - бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету ендіру - оқу мақсатына бағытталуы тиіс.
4. Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.
5. Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта - жігеріне де тікелей байланысты.
6. Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)
7. Іс - әрекеттің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.
Оқушылардың теориялық білімдері, өндірістік оқу шеберінің түсіндіруі мен көрсетуі;нұсқау картасындағы тәсілдерді орындау операцияларына сипаттама; көрнекі құралдар арқылы тәсілдерді бейнелеу.
Оқушылардың алғашқы істе икемділігін дұрыс қалыптастыруға үйрету, нұсқау картасындағы сипаттама мен шебердің көрсеткеніне сай болуы керек.
Өндірістік оқытудың барлық кезеңдеріне тән сипаттамалар:ережеге сай өте қысқа мерзімде оқыту, кейін қиын тәсілдерді қайта жұмыспен өтуі үшін ұйымдастырылады, кейбір қиын бөліктеріне жаттығуға дайындық жұмыстарын кіргізеді, жеңілдетілген жағдайда жаттығулар жасатады, тренажерлік құрылғылар арқылы кері байланыс процесін іске асырады. Түпкі нәтижеге біртіндеп жету, дұрыс іс - әрекет, дәлдік - қарқынын жылдамдық.
Өндірістік оқыту барысында жаттығуларды осылай жіктеу арқылы бұл процестің бірізділіктен, біртұтас және сабақта жүретін еңбек процесі екендігін байқадық. Неғұрлым оқушылар көбірек жаттығып, машықтана бастаған сайын олардың бойында білім, білік және дағдылық әрекеттері қалыптасып, байыту мақсатынан кәсіп шеберлігіне деген негіз қалана бастайды.
Шынында, кәсіп шеберлігінің негізін игеру үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең - кезеңімен жаңа оқу - өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілірі. Әрбір жаттығудан соң белгілі бір дәрежеде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріледі. Өндірістік оқыту процесі кезінде басты тірек болып тұрған, күрделі мақсаттарға жетуде және тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын - ол өндірістік өзіндік еркіндік, қандай жұмысты өз бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже - кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның танымдық қасиеті мен творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі болмақ.
4 Оқыту әдістері
Әдіс - оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе - оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл - оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.
Оқыту тәсілдерінің түрлері:
:: ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;
:: мәселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тәсілдер;
:: оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;
:: жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару
тәсілдері.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары, станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер, өндіріс, құрылыс.
Әдістер белгілі бір негіз бойынша топтарға бөлінеді.
XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі әртүрлі.
Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде сақтап, кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен болады.
Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді өзінің танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу әдістерімен өткізу мүмкін болабермейді.
Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін топтады. Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан тұратынын атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау әдістері деп бөледі.
М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген. Оқыту әдістері:
а) ақпарат беру әдісі,
ә) түсіндіру әдісі,
б) ынталандыру әдісі,
в) тәжірибелік әдіс.
Бинарлық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты оқыту мен оқудың тәсілдерін (хабарлау, міндеттер қою, мұғалімнің тапсырма беруі, оқушылардың тыңдауы, жаттығулар орындауы, есептер шығаруы, мәтінді оқуы, т.б.) қолдануды талап етеді. Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін түсіндіреді, оларға сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек айтсақ фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту әдісін түсіндірмелі деп атауға болады. Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды, фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін айтады), онда оқыту әдісі ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана хабарлама әдісі деп атайды. Осыған сәйкес бірінші жағдайда оқушылар заттарды бақылап, фактілерді есінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Өндірістік оқытуы шебері
2 Өндірістік оқыту жүйесі
3 Өндірістік оқыту формалары
4 Оқыту әдістері
5 Өндірістік оқытуды ұйымдастыру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Кәсіби қызметті жүзеге адамды дайындау кенеттен және арнайы ұйымдастырылған оқыту барысында жүзеге асырылуы мүмкін. PU жұмысшыларының дайындау процесі екі салыстырмалы тәуелсіз бөлімнен тұрады: теориялық және оқу.
Өндірістік оқыту (бағдарламалық қамтамасыз ету) негізгі мақсаты - қажетті кәсіби дағдыларын қалыптастыру. Сондықтан оқыту нақты мақсаты мен міндеттері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарын бар және мастер жүзеге асырылып, оқыту үдерісінің, тәуелсіз бөлігі.
Қазақстанның кәсіптік білім беру жүйесі алдында үлкен міндеттер тұр. Олардың бастысы - қазіргі еңбек нарығында бәсекеге жарамды, талап етілген маманды дайындау. Кәсіби білікті түлекті дайындау тек дұрыс ұйымдастырылған оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болған жағдайда мүмкін. Халық даналығы : Атты суаттақа әкелуге болады, бірақ сусынын қандыруға мәжбүрлеуге болмайды дейді. Оқытуда да солай. Алынып жатқан білімнің пайдасы мен қажеттілігі туралы тәулік бойы айтуға болады, бірақ нақты осы студентке мұның не үшін қажет екенінің, өмірде осындай білімді қалай пайдалану керектілігінің айқын уәждемесісіз пайдасы болмайды. Сондықтан, білім алудың қажеттілігін дәлелдеуге мүмкіндік беретін технологияларды пайдалану керек.
Өндірістік оқыту шеберлерінің және арнайы пәндер оқытушыларының әрқайсысы компьютерде, мультимедиялық құрылғыларда жұмыс істеу дағдыларын игерген, сабақтарға дайындалғанда интернетті қолданады.
Негізгі теориялық білімсіз тәжірибелік шеберлікке үйрету мүмкін емес. Арнай пәндер оқытушысы Стрельцов Н.Н. жаңа технологияларды пайдаланып, Дәнекерлеу ісі арнайы пәні бойынша электрондық оқу дерекқорын жасады. Дерекқор оқу құралдарының электронды нұсқасынан, теориялық материалдан, тақырыптарға арналған тестік тапсырмалардын, сұлбалардан, кестелерден және т.б. тұрады. Осындай ерекше авторлық медиатека студенттер сабаққа дайындалған кезде ашық, өйткені материал колледж кітапханасының компьютерлерінде, теориялық және өндірістік оқыту кабинеттерінде бар.
1 Өндірістік оқытуы шебері
Өндірістік оқытуы шебері - кәсіптік-техникалық білім беру саласындағы педагогика мамандығы, КТУ-дағы педагогика-инженерлік жұмыскерлердің лауазымы. Өндірістік оқытуы шебері - мамандыққа оқытатын негізгі мұғалім және болашақ мамандардың тәрбиешісі. Оның негізгі міндеті - мамандыққа сай терең білім алған, сол білімін жаңа техника мен технологияларды игеруде шығармашылықпен қолдана білетін, бәсекеге қабілетті, халық шаруашылығына қажет жұмысшыларды дайындауды қамтамасыз ету.
* Өндірістік оқыту шебері оқушылар бойында кәсіби білім мен дағдыны қалыптастырады; оларды жұмыстарды оңтайлы орындаудың жолдары мен тәсілдерін орындауға үйретеді;
* Ресурстарды ұқыптылықпен жұмсау, жоғары сапалы өнімдерді дайындау, тәртіпті және еңбек қауіпсіздігін сақтау дағдысын қалыптастырады; сабақтар мен т.б. материалдық және әдістемелік дайындықты іске асырады;
* Шеберлер әдетте жоғары не орта арнаулы білімді, жұмысына сәйкес кәсіби біліктілігі бар адамдар болады.
Кәсіптік-техникалық оқу орындарында студенттерді кәсіби мамандыққа үйрету және тәрбиелеуде өндірістік оқу шеберлері педагог болып саналады. Оқу үрдісін жетілдіру, студенттердің қазіргі кезеңдегі технологиялық процестерді меңгеруі соларға байланысты. Өндірістік оқыту шебері-студенттерді оқыту және тәрбиелеудегі басты тұлға. Оқу сабақтарында шебер оқушыларға жаңа технологияларды меңгертуде, өндірістік білік пен еңбек мәдениетін қалыптастырады. Шебер студенттерді тек белгілі мамандыққа оқытып қана қоймайды, оларды жан-жақты болуға тәрбиелейді. Өндірістік оқыту шебері немесе оқытушы өз пәнін толық білмесе, өз ісіне сүйіспеншілігі болмаса, студенттер арасында беделге және сыйластыққа ие бола алмайды. Бүгінгі таңда білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Шебер әртүрлі тиімді оқыту әдістерін меңгеріп пайдалануы, өз пәні жөніндегі шеберлігін көрсете білуі керек. Бір технологияның өзі атқарушының шеберлігіне байланысты әрқилы жузеге асырылуы мүмкін. Барлық жаңа технологияның алдына қоятын мақсаты-студенттің жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып ,шығармашылықтарын қалыптастырады.Студенттердің өндірістік оқуда қабілеттерін арттыруға әртурлі әдіс-тәсілдерді, көрнекі құралдарды пайдалану жолдарын іздестіріп, сабақ жоспарына шығармашылық түрғыдан қарау-бұл сапалы білім берудің жолдар. Дегенмен,әр шебердің өзінің сабақ өткізу барысында жеке-тәсілдері болады. Өндірістік оқыту сабақтарында дамыта оқыту технологиясын пайдалану-бүл баланың табандылығын, мәселені шешуі құзыреттілік, өз күшіне сенімділігі, өз бетімен жұмыс істеуге құштарлығын дамытады. Осы орайда ең алдымен сабақты бастамастан бұрын студенттің жағымды куйін туғызу,яғни, қандай да бір әдіс,ойын арқылы назар аударын қамтиды. Бұдан студенттің ынтасы мен ойлау қабілеті жетіледі. Өндірістік оқыту сабағы дегеніміз-теориядан алған білімдерін өндірістік оқуда пайдалану арқылы тәжірибе жинақтау. Егер өндірістік оқу шебері өзінің тәжірибесі мен білімін студенттермен бөлісуге тырысқанымен, студенттің қызығушылығы болмаса, оқу сапасы туралы сөз болуы мумкін емес. Өндірістік оқу шеберінің өндірістік оқыту сабағындағы негізгі мақсаты-қызығушылығы мен ізденісін ояту арқылы және ойлау,дамыту қабілеттерін ашу,өз бетінше шешім қабылдай білуіне, орындай білу мумкіндігін ашу. Ол ушін өндірістік оқыту шебері сабаққа алдын-ала тақырыпқа байланысты қажетті материалдар мен құрал-сайманды дайындап, жаңа технологиялық жетістікпен байланыстыру уші іздену қажет. Өндірістік оқыту сабақтары кіріспе,негізгі және қорытынды кезеңдерден түрады. Әр кезеңнің өз мақсаты болады. Бүл нұсқаулар студенттердің іс-қимылына бағыт беруді ұйымдастыру ушін негізгі педагогикалық іс-қимыл болып табылады. Сол сияқты нұсқаулық кезеңдер арасында сөзжұмбақ немесе техникалық диктант жаздыруға болады. Техникалық мамандықтарда өндірістік оқу сабағын өткізудің ерекшеліктерінің бірі-студентке білуі керек, істей алуы керек деген ұғымды алға қоя отырып, қайталауға, өз бетінше ізденуге уйрету арқылы маман даярлауға болады. Кей жағдайда педагогикалық әзіл қолдану арқылы студентті сергіту,ертеңгі кунге сеніммен қарауды қалыптастырса,студент пен оқыту шебер арасында жақсы байланыс орнайды, оқытудың өндірістік урдісін жандандыру, шетелдік техника жаңалықтарын сабақ үрдісіне енгізу-бұл студент ынтасын арттырады. Сондықтан өндірістік оқыту шебері жаңа технологияларды, ғылыми жетістіктерді күнделікті сабаққа саралап,таныстырып отырса ақыл-ойы дамып,ізденімпаздығы артады.
2 Өндірістік оқыту жүйесі
Оқыту процесіндегі негізгі мазмұнды игеру тетігі -- өзара әрекеттестіктің арнайы формасындағы мақсатты ұйымдастырылған балалар мен ересектердің бірлескен іс-әрекеті, олардың мазмұнды танымдық әңгімелері.
Түрлі деңгейлерде іске асырыла отырып, оқыту процесі циклдік сипатка ие болды. Оқыту процесінің циклдері дамуының ең негізгі көрсеткіштері, басты екі мақсатқа негізделіп топталған, педагогикалық еңбектердің ең жақын дидактикалық мақсаттары:
-- білім беру -- бұл мақсат окушылардың танымдык іс-әрекеті тәсілін меңгеріп, олар арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің, дағдылар мен іскерлікті үйренулерін, өздерінің рухани, физикалық және еңбек қабілеттерін жетілдірулерін, еңбек және кәсіби дағдыларды игеруін көздейді:
-- тәрбиелеу -- әрбір оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершілігін, белсенді шығармашылығын және әлеуметті кемелденген жоғары адамгершіліктегі үйлесімді дамыған тұлғасын дамытуды мақсат етеді.
Оқытудың мақсаты -- дамытудың қоғамдық -- тарих тәжірибесінің жан -- жақтарын: білімдер мен іскерліктері, ғылым, мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы және дене тәрбиесін меңгеруге бағытталған мұғалімнің педагогикалық әрекеті мен оқушының оқу-танымдық өзара бірлескен әрекетінен ойша күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы мақсатта қоғам ғылымның, техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуына сәйкес кетеді.
Оқыту педагогика ғылымының категориясы ретінде және окыту процесі немесе дидактикалық процесс бірдей мағынадағы ұғымдар емес. Процесс оқыту жағдайларының толық педегогикалық құбылыс ретінде педагогикалық іс-әректтің үзіндісі, актісі ретіңде ауысып отыруы. Іс-әрекет ретінде оқыту ұғымымен іс-әрекеттердің шеңберін, міндетін білдіретін қызмет ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметі оқыту процесінің мәнін сипаттайды
Оқытудың әлеуметтік, педаготикалық психологиялық мәні оның қызметтерінен біршама анық айқындалады. Солардың ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мәндісі -- оқушыларда білімділерді, дағдыларды және шығармашылық іс-әрекет тәжірибесінің іскерлігін қалыптастыруы (білім беру қызметі). Оқытудың екінші қызметі -- оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру (тербиелеу қызметі). Ол балалар мен ересектерде объективті түрде қоршаған орта жөнінде ой толғауға мүмкіндік жасайтын білімдерінің толығуына қарай біртіндеп қалыптасады. Алдыңғы екі қызметімен тікелей байланыстағы тұлғасын және оның өз бетінше ойлауын дамыу қызметі атқарылады (дамыту қызметі).
Адамның дамуы -- бұл оның денесінің физиологиялық және психологиялық сипаттамаларының олардың ішіндегі ең бірінші ақыл-ойының сапалы дамуын білдіреді. Сонымен қатар, оқытудың кәсіби бағдарлау қызметінің де мәні зор.
Өндірістік оқыту жүйесі дегеніміз - өндірістік оқыту мазмұнын құру тәртібін, оның бөлімдерін топтастырушы және оқушылардың меңгеру ретін анықтаушы принциптер, негізгі жағдайлар. Өндірістік оқыту жүйесін қабылдауды ескере отырып, оны жүзеге асырудың формасы, әдістері және оны жүзеге асыру құралдары анықталады. Сонымен, өндірістік оқыту жүйесінде өндірістік оқыту процесінің жалпы концепциясы қаланған. Кез келген мамандықтағы, оқыту процесінің барлық кезеңдеріне сай келетін, квалификациялы жұмысшыларды даярлауға арналған өндірістік оқытудың бірегей жүйесі болуы мүмкін емес. Өндірістік оқыту жүйесінің негізгі ережелері белгілі топ кәсібі жұмысшыларының еңбек мазмұны ерекшеліктерінен туындайды. Өндірістік оқыту жүйесінің дамуы белгілі бір дәрежеде кәсіптік білім берудің даму тарихын сипаттайды және бейнелейді. Тарихқа жүгінсек, ең алдымен пәндік жүйе пайда болды. Осы жүйеге сәйкес оқушы меңгерілетін мамандыққа сай типтік жұмыстар жиынын орындайтын. Мұнда жұмыс күрделілігі біртіндеп өседі. Жұмыстарды орындау процесі дидактикалық тұрғыда жекелеген операцияларға бөлінбеген. Оқушы жекелеген еңбек қимылдарын орындау ережелерімен арнайы таныстырылмайтын, тек оқытушының еңбек қимылдарын қайталауға ғана тырысатын. Бұл қарастырылып отырған жүйенің кемшілігі ретінде - оның жаңа, таныс емес жұмысты орындау үшін алған білімі мен іскерліктерін қолдана алмауында, жаңа жұмыс орындау үшін қайта оқуға мүдделі.
Өндірістік оқыту жүйесінің ішінде, операциялық оқыту жүйесі ғылыми негізде тұңғыш рет қолданыла бастаған түріне жатқызылады. ХVІ-ХVІІІ ғасырларда мануфактура өндірісі жеке өндіріс үдерістеріне бөлшектене бастады. Жұмысшы еңбегінің мазмұны мен құрылымы өзгеруіне байланысты жаңа жұмысшыларды даярлауға да талаптар өзгертілді.
1862 жылы Мәскеу техникалық училищесінің инженер-педагогтары Д.К.Советкин, В.П.Марков және т.б. токарь, столяр, слесарь мамандарын даярлаудың оқу мазмұнын және құрылымын ғылыми негізде талдап, операциялық оқыту жүйесін негіздеді.
Д.К.Советкиннің және оның әріптестерінің өндірістік оқытудың операциялық жүйесінің Ресейде және шетелдерде қолдау тауып, кеңінен қолданысқа ендірілуі, ал 1872 жылы Мәскеу политехникалық көрмесінде алтын медаль иегері болуы, авторлар еңбегіне берілген жоғары баға болатын. 1873-1878 жж. осылайша оқытудың бағдарламасы мен қолдан жасалған бұйымдары Вена, Париж, Филадельфия, Лондон, Чикаго қалаларында орыс жүйесі деген атаумен көрмелерге қойылып, жоғары бағаланды.
Операциялық-кешенді (комплексті) жүйе 1935-1936жж. пайда болды да 1940ж. КСРО еңбек резервтері комитетінің жоспарына ендіріліп, осы жүйемен жұмысшылар даярлау жалғаса берді.
Осы жүйе жұмысын талдай келе педагог-инженерлер мен педагог-ғалымдар оның төрт кезеңнен тұратынын анықтады.
Кіріспе кезеңі кәсіптік білім сипатымен, жұмыс орнын ұйымдастыру, оқу шеберханасының ішкі ережелері, техника қауіпсіздігі, өртке қарсы шаралар, өндірістік гигиена (тазалық) мәселелерімен айналысуды қамтиды.
Игеру кезеңі - негізгі еңбек операцияларын орындау тәсілдерінің реті, әрекеттер мен операцияларды орындау жаттығулары, әртүрлі операцияларды біріктіріп оларды кешенді (комплексті) орындау жұмыстарына машықтануды көздейді.
Жетілдіру кезеңінде мамандық бойынша тиісті құзыреттілікке сәйкес кәсіптік білім мен іскерлік қалыптастыруға бағытталған өндірістік тапсырмаларды өзбетінше жасау қарастырылады. Студенттер жаңа техника мен технологияны, жаңашыл (новатор) жұмысшылар тәжірибесін үйренеді. Осы кезеңде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріле түседі.
Аяқтаушы кезең үйренуші-жұмысшының базалық кәсіпорнында мамандығы бойынша штатты жұмысшы болып қызмет етуімен шектеледі. Уақыт өткен сайын ондай мамандар тәжірибесі арта түсіп, қоғамның қажетті, толық мүшесі болады.
Өндірістік оқыту жүйесі өндіріс пен кәсіптік білімнің дамуына байланысты қалыптасады. Өндіріс онша дамымай тұрған кездері жұмысшы маман даярлау салалар бойынша (ағаш өңдеу, металл өңдеу, слесарлық өңдеу, тері өңдеу, мата өңдеу, т.с.с.) жеке (дара) оқу бойынша мамандар аз даярланып келді. Технологиялық үдеріс жүзеге асқанда, оның мазмұнын, операцияларға бөлу жүйесі еңбек элементтерінің белгілі оқу компоненттерін ескереді. Осындай оқу жүйесін құраушылар оны шеберлік тәсіл элементі деп атады. Ф.Л.Блинчевскийдің айтуынша өндіріс типтерінің сериялы және жаппай түрлері сипат ала бастағанда (ол ХІХ ғасырдың ортасы болатын) операциялық өңдеу ұғымы оқу үдерісіне ене бастады. Былайша айтқанда, бір затты даярлау n - операциядан тұратын болса, енді ол n+х - операциялардан тұратын болды. Мұндай жолмен негізгі операцияларды, жеке операцияларға бөлшектеу, операция санының артуымен қоса, жұмыс орнындағы операцияларды орындаушы жұмысшылар саны арта түсті. Ол өз кезегінде жұмыссыздықтың алдын алып, әлеуметтік-экономикалық мәселелердің түйінін шешуге бағытталды.
Бұл жерде сериялы және жаппай өндіріс типтерінің дара (жеке) өндіріспен салыстырғанда көптеген артықшылықтары бар екенін атап өтпекпіз. Сериялы және жаппай өндіріс типтері үшін, қолданылатын жабдықтар - арнайы және арнайыландырылған болып жіктеледі. Мұндай жабдықтарда тек бір ғана операция жасалып, онда өнім көптеп шығарылады, сондықтан аталған өндіріс серияларында жұмысты ұйымдастыру көптеген артықшылықтарға ие, олар:
- өндіріс өнімділігі жоғары, жеке тетіктер көптеп жасалады;
- әрбір операцияда жасалатын жұмыстар сапасы өте жоғары;
- жұмысшы-операторлар тек қана бір операцияны меңгерген, әрі соны ғана орындайды;
- қажетті кескіш аспаптары орталықтандырылған қайрау бөлімінде даярланып, алмастырылып тұрады;
- әрбір өңдеу операциясының аяқталуы, келесі операция үшін дайындама болып, есептелетіні, тек соңғы операцияда ғана тетік түгелдей өңделіп, құрастыруға жіберіледі.
Оқытудың моторлы-дайындық жүйесі операциялық жүйенің жеке нұсқасы және ол жұмысшы қозғалысы мен элементтерін дамытуға бағытталады.
КСРО-да 1923-1935 жылдары Орталық еңбек институты (ЦИТ) оқытудың операциялық-кешенді (комплексті) жүйесіне басшылық еткен. Онда жұмысты орындау кезеңдерге бөлініп іске асырылған.
Бірінші кезеңде оқушылар еңбек қозғалыстарына дағдыланған, оған токарь мамандарын даярлауға бөлінетін 400 сағаттың 5% ғана қарастырылған. Оқытудың негізгі тәсілдері моторлы-дайындық жаттығуларын орындаумен шектелген.
Екінші, үшінші және төртінші кезеңдерге тәсілдер (амалдар) мен операциялар, кешенді операциялар, өздігінше жасайтын жұмыстар болып табылады.
Тәсілдер мен қозғалыстардың құрылымын үйрету еңбек үдерістерін тиімді ету мен еңбек өнімділігін көтеру жағдайларында қалыптасады, оның маңыздылығы осы кезге дейін өз орнын жоғалтқан емес. Тұтас кешенді пайдалы жұмыстарды орындау өндірістік оқыту тәсілдерін ұйымдастырудың негізгі тармағы.
Оқыту жүйесін жалпы сипаттау мен таптастыруға техника мен өндірістің дамуы, соған сәйкес кәсіптік-техникалық білімнің қажеттілігі мен сұраныстың болуы негіздеме болады.
КСРО кезінде ХІХ ғасырдың 80-жылдары ғалым А.А.Кыверялг Методы исследования в профессиональной педагогике деп аталатын іргелі және өте құнды еңбегінде дидактика мен кәсіптік-техникалық педагогика қандай сұрақтарға жауап беруді қарастыру керек дей келе, оларды төртке жіктейді: не үшін оқыту керек? не үйретіледі? қалай оқыту керек? оқыту не береді?
1. Біріншіден техника мен технологияның заманауи дамуына байланысты, білікті мамандар даярлау қажеттілігінен, осы кезге дейін оқыту оқушының есте сақтау қабілетін дамытуға бағытталса, қазіргі кезде оның ойлау қызметін дамытуға бағытталады. Халқымыздың бұлақ көрсең көзін аш деген даналық сөзі осы кездегі не үшін оқыту керек деген сұрақпен үндеседі.
2. Екіншіден не үйретіледі? Оқу үдерісін ұйымдастырудың ең маңызды мәселелерінің бірі жеке оқу пәндерінің мазмұнын жетілдіру арқылы, әдіснамалық негізделген, оқыту-практикалық жұмыстардың нәтижелі өтуін мұқият қадағалау керек. Маманға қойылатын құзыреттілік талаптарға сай оқыту мен практикалық-жұмыстар толықтай игерілгені жөн.
3. Үшіншіден қалай оқыту керек екендігі қарастырылады. Оқу үдерісінің нәтижесі оқытушының білім беру іскерлігі, құзыреттілігі, ғылыми негізде оқытуы мен түсіндіру, оқушылар білімін бағалауда нақты талап қоя білуі, сұрақ қоя білу арқылы олардың ынтасын, қызығушылығын оята білу. Педагогика ғылымында қалыптасқан көптеген құнды ережелер мен заңдылықтарды негізге ала отырып оқыту. Я.А.Коменский кім аз білсе, сол аз үйретуі мүмкін дегені оқытушылар қауымына айтылған сын деп түсініледі.
4. Оқыту не береді деген төртінші сұрақ студенттер қауымына көбірек қатысты. Өйткені оқытушы оқытады, ал студент оны қабылдауға тиісті. Әрине ол көп факторларға байланысты: түйсіну, қабылдау, ойлау, түсіну, т.б. Сондай-ақ оқу материалдық базаға, оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз етілуге, студенттердің оқу үлгерімдері мен ортасына, т.б.
Осылардың негізінде төменде көрсетілген кесте 1 түзіледі.
Дегенмен, операциялық-кешенді жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарды оқушылардың өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың қызметі жұмысшы іс-әрекетін атқаруға бағытталды.
Орталық еңбек институтының жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін айқындады. ОЕИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматтандыру және механикаландыру үдерісінің жетілуіне байланысты жаңа жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе ХХ ғасырдың 80-жылдары КСРО ПҒА еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру ҒЗИ негізінен V-VІІ сынып оқушыларын еңбекке баулу бағдарламасын әзірлеуде қолданыс тапты. Бұл жүйенің негізгі идеясы - оқушылардың орындаушылық және шығармашылық іс-әрекеттерін үйлестіру. Осы жүйеге сәйкес еңбек объектісін дайындауда алдымен оның конструкциясын және технологиясын әзірлеу қажет болды. Сонымен бұл жүйеде оқушылар алдымен бірқатар техникалық сұрақтарды шешеді, содан кейін барып, бөлшекті өңдеуді, оларды құрастыруды, т.б. орындайды.
Кесте 1. - Кәсіби біліктілік элементтерінің қалыптасу параметрлері мен өзара байланысының практикалық жұмыс нәтижесінде анықталуы
Еңбек үдерісте-рінің тобы
Өндіріс жағдайында жеке мамандарды оқыту
Оқу-өндірістік немесе өндіріс жағдайында топпен оқыту
Оқу орындарында топпен оқыту
1-топ
Оқу мазмұны кәсіпорында жасалатын бұйымдар тізіміне сәйкес бөлшектенеді.
Оқу бағдарламасына сәйкес технологиялық үдеріс элементтері топтастырылады. Мамандық даярлау мысалы: токарь, фрезерші, слесарлар
Топпен оқыту щығарылатын өнімдер мысалында жүргізіледі. Тетіктерді өңдеу реті тұрақты. Соған сәйкес операцияларға бөлшектенеді.
Оқыту мысалы ретінде токарлар мен слесарлар даярлайтын операциялы-кешенді жүйе қолданылады
Оқу мазмұнын бағдарламаға сәйкес бөлшектеу. Оқыту ЦИТ жүйесіндегі моторлы-даярлық бөліміндегідей.
Мысалы, слесарлық, столярлық, ұсталық жұмыстарды операциялық жүйе бойынша оқыту
2-топ
Үдерісті түгел қадағалап, оның жеке бөліктерін игеру. Мысалы, химия өндірісінің аппаратшылары мен операторларын, энергетикалық құрылғы машинистерін даярлаудағы оқыту жүйесі.
Еңбек үдерісінің жеке бөліктерін игеруге бағытталған оқыту. Қордағы немесе бос аппараттар мен агрегаттарда жұмыс істеу
Қосалқы жүйелерде оқу, үйрену, жаттығу. Агрегаттар мен аппараттардың макеттерін, схемаларын жасау мен оқып үйрену. Автоматты жабдықтардың реттеушісі, энергетикалық құрылғылардың машинистерін даярлау үдерісінде жаттығу
3-топ
Операцияларды игеру реті жергілікті жағдайға байланысты болып, мыналар анықталады:
1) операциялардың жиілігі мен қиындықтары (тоқымашыларда);
2) технологиялық реттілігі (құрылысшыларда). Мысалы, тоқымашыларды, тігіншілерді, құрылысшыларды оқыту жүйесінде
Кейбір әрекеттер, операциялар бойынша алдын ала және қосымша жаттығу (дайындық).
Оқыту үдерісін нақты бөлшектеу жеке операцияларды бөлшектеу немесе ерекше игеруде орын алады.
Мысалы, тігіншілерді, жіп иірушілерді, информаторды, құрылысшыларды оқыту жүйесінде
Қосымша жүйелер. Лабораторияларда, оқу шеберханаларында, полигондарда, тренажерлерде операциялар мен әрекеттерді ажыратып оқыту.
Мысалы, құрылысшыларды, жіп иірушілерді, шоферларды оқыту жүйесінде
Конструкторлық-технологиялық жүйе тек оқушылардың интеллектуалдық іс-әрекетінің мазмұнын алдын ала анықтайды, ал практикалық еңбектік іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру әртүрлі жүреді. Дегенмен көп жағдайда шеберханаларда оқу заттық-операциялық жүйеде өтеді. Бұл жүйе мектеп оқушыларын өндіріс жағдайында кәсіптік еңбекке дайындығын жеделдету ұмтылысынан туындады.
Дегенмен кәсіптік оқыту (еңбекке баулудың) жүйелерінің нәтижелі қолданыс табуы оқу үдерісін материалдық-техникалық қамтамасыз етуге байланысты болды.
Жоғары педагогикалық оқу орындарында болашақ жалпытехникалық пәндер, технология және кәсіпкерлік мұғалімін дайындаудағы "Материалдарды өңдеу технологиясының практикумы" - пәнін оқыту операциялық-заттық жүйеге негізделеді. Бұл жүйе жұмысшы кадрларын кәсіптік оқытуда қолданылды және оны ХІХ ғасырдың 90-жылдары кәсіптік білім беру бойынша Ресей қайраткері С.А.Владимирский ұсынды.
Оқытуды жетілдіру бағытында аталған жүйелерден бөлек кәсіптік оқыту жүйелері жөнінде ұсыныстар жасалды. Солардың бірі 1965-1966 жылдары С.Я.Батышевтің білікті жұмысшыларды дайындаудың аяқтаушы кезеңі үшін ұсынған технологиялық процестердің мәнін тереңінен түсінуге және қажетті шешімді қабылдауға мүмкіндік беретін өндірістік оқытудың проблемалық-талдау жүйесі. Бұл жүйе жоғары оқу орындарында технология және кәсіпкерлік пән мұғалімдерін даярлауда қажетті оқыту жүйесі болатындығын көрсетеді.
Білім беру жүйесін қайта құру талаптары және бәрінен бұрын шығармашыл жеке тұлғаны дайындауға, үйлесімді дамытуға шығармармашылық заттық-операциялық жүйе жауап береді. Оның негізіне жеке тұлғаның шығармашылық және заттық-пайдалы іс-әрекеті алынды. Бұл іс-әрекет үрдісінде материалдық құндылықтарға ысырапшыл қатынас төмендейді. Сонымен қатар, шығармашылық элементтері (шығармашылық іс-әрекет объектілерін іріктеу, оның конструкциясын сызу және дайындау технологиясын әзірлеу), белсенділік және іскерлік (пайдалы бұйымдарды дайындау), еңбектік мақтаныш, абырой (тұтынушылар қолданатын, сапасы жоғары бұйым дайындау) артады. Мектеп оқушыларын еңбекке дайындау практикасына шығармашылық заттық-операциялық жүйенің енуі шығармашыл ойлайтын және әрекет ететін мұғалімді талап етеді. Бұл жүйе жоғары оқу орындарында болашақ технология пәні мұғалімдерін даярлауда, сәндік қолданбалы өнер, техникалық (көркем) шығармашылық негіздері курстарын оқытуда кеңінен қолданыс табуда.
3 Өндірістік оқыту формалары
Білім беру үрдісіндегі оқыту әдістемелерінің бұрын қолданылып жүрген барлық түрлері де өндірістік тәжірибе жағдайында оқушылардың таным үрдісін кеңейтуде, кейбір кәсіптерді есіне түсіруде кеңінен қолдау табады. Әсіресе, өндірістік оқытуда оқушылардың танымдық белсенділік әрекетін дамытатын, қабылдау - жаңғырту, иллюстративті - түсіндіру, еске алу, іздестіру, ішінара іздестіру (эвристикалық әңгіме) зерттеу және проблемалы оқыту әдістері бұйымды, затты сипаттау, мәнін ашу, оның жасалу я өңдеу технологиясын түсіндіргенде көбірек пайдаланылады. Сондай - ақ, өндірістік оқыту барысында оқушыларды ынталандыру, оқу мотивациясы, оқу - танымдық әрекеттерін жандандыру бақылау және өзін - өзі бақылау әдістерін де қажет кезінде тиімді пайдаланса, өз жемісін береді. Өндірістік оқыту шебері практикалық оқытуда оқушылардың творчествалық және ой - қиялын дамытатын, курсты оқу мазмұнын игерткенде білім, білік және дағдылық қасиеттерін проблемалы - іздестіру әдісіне бағыттаса, түпкі нәтижеге жету мүмкіндігі молая түсетіні байқалып жүр.
Сөйлеу әдісі - бұл әдіс туралы психология пәнінде айтылады және оқулығымыздың бас жағында да тоқталған болатынбыз. Өндірістік оқытудың әсіресе түрлі инструктаж (нұсқау беру) беру кезінде бұл тәсіл көбірек қолданылып, машықтану арқылы игертілуді қажет етеді.
Эвристикалық әңгімелесу әдісі де өндірістік тәжірибеде сөйлеу әдісінің бір түрі ретінде кеңінен қолданылады. Бұл жерде оқытушы не шебердің білімі, оның педагогикалық экскурсиясы, тәжірибесі маңызды рөл атқарады.
Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, қолмен және машинамен басқарылатын кәсіп салаларында шебер оқушыларға қайталау, көшірме жасау тәсіл арқылы іс - қимыл әрекетін көрсету жолымен үйретеді. Шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда оқушыларға үлгі болады, олар да соны дәл солай етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде бұл іс - әрекеттерді көпшілікпен бірге мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана берсе кейін ол дағдыға айналып, жұмысты сапасыз атқару әдеті пайда болады, бұл жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Сондықтан, ұжымдық үйрету кезінде шебер қимылы дәл әрі нақты, үлгі түрінде жасалынып, дұрыс қабылдануы тиіс. Алғашқы үлгі олардың санасында дағдының іргетасы ретінде қаланып, көпке дейін есінде қалып қояды. Бұл тек қолмен атқаратын жұмыстарға ғана емес, ол құрал - жабдықтармен, машиналар мен аппараттар арқылы істелінетін жұмыстарға да тиесілі.
Көрнекі құралдардың келесі түрі - экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Өндірістік оқытуда негізінен ертеректе шығарылған фильмдер мен диафильмдер қолданылады (олар көбінесе слесарлық жұмыстарды атқаруға, олардың операцияларының орындалу бірізділігін көрсететін фильмдер). Бұл салада кейінгі кезде кең өріс алған бейнефильмдер мен ақпараттық технология қызметін пайдалану мүмкіндіктері мол. Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын әдістің бірі - оқушылардың өзіндік бақылауы. Бұл әдіске жататындар - өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру. Оқушыларға алдын - ала бақылаудың мына тәсілдерін үйрету керек:
:: Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;
:: Негізгі нысанды ажырататын бақылау;
:: Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;
:: Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;
:: Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;
:: Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару;
Жаттығу - өндірістік оқытудың негізгі әдісі оқулықтарда, әсіресе, тәжірибелік жұмыстар кезінде жаттығудың мәні, оның дидактикалық маңызы, басшылық ету, өндіріс шеберінің алдындағы нұсқау беруі туралы т.б. мәселелер жеткілікті айтылған. Тәжірибелік курс бағдарламасы жаттығу әдісі арқылы материалды игертуге бағытталуы тиіс. Оқулықтарда жазылған тәсілдерді іске асырып, оны дағдыға айналдыру үшін шебер де, оқушы да ерінбей тер төгуі қажет, онсыз кәсіпке машықтану - қиын іс.
Өндірістік оқыту шебері өтілетін тәжірибелік жұмыстарды бөлімдерге бөліп алдын - ала мұқият өзі танысып алуы қажет. Әрбір өтілген әрі алда өтілетін тәжірибелік жұмыстар кезең - кезеңімен бір - бірімен сабақтасып жатқаны жөн .
Жаттығуды өтпес бұрын алдымен атқарылар іске жалпы сипаттама беріп оған талдау жасалынады. Сосын қимыл - әрекеті бірнеше рет қайталайды, мұнда сандық көрсеткіштер бірте - бірте сапалық көрсеткішке ұласуы тиіс. Кейде, бұл әрекеттер біліктілік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізуі де мүмкін. Өндірістік оқыту шебері бұл жағдайда әрбір қимылдарды, оның кезеңдерін конспект етіп жаздырып мына талап - сипаттамаларға қысқаша түсінік беруі тиіс:
1. Жаттығу - бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжушылық әрбір жаттығу - кәсіп игеру машығы.
2. Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, Не істеу керек?, Қалай істеу керек?, Нәтижесі қандай? т. б. Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындай білуі керек.
3. Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты - бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету ендіру - оқу мақсатына бағытталуы тиіс.
4. Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.
5. Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта - жігеріне де тікелей байланысты.
6. Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)
7. Іс - әрекеттің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.
Оқушылардың теориялық білімдері, өндірістік оқу шеберінің түсіндіруі мен көрсетуі;нұсқау картасындағы тәсілдерді орындау операцияларына сипаттама; көрнекі құралдар арқылы тәсілдерді бейнелеу.
Оқушылардың алғашқы істе икемділігін дұрыс қалыптастыруға үйрету, нұсқау картасындағы сипаттама мен шебердің көрсеткеніне сай болуы керек.
Өндірістік оқытудың барлық кезеңдеріне тән сипаттамалар:ережеге сай өте қысқа мерзімде оқыту, кейін қиын тәсілдерді қайта жұмыспен өтуі үшін ұйымдастырылады, кейбір қиын бөліктеріне жаттығуға дайындық жұмыстарын кіргізеді, жеңілдетілген жағдайда жаттығулар жасатады, тренажерлік құрылғылар арқылы кері байланыс процесін іске асырады. Түпкі нәтижеге біртіндеп жету, дұрыс іс - әрекет, дәлдік - қарқынын жылдамдық.
Өндірістік оқыту барысында жаттығуларды осылай жіктеу арқылы бұл процестің бірізділіктен, біртұтас және сабақта жүретін еңбек процесі екендігін байқадық. Неғұрлым оқушылар көбірек жаттығып, машықтана бастаған сайын олардың бойында білім, білік және дағдылық әрекеттері қалыптасып, байыту мақсатынан кәсіп шеберлігіне деген негіз қалана бастайды.
Шынында, кәсіп шеберлігінің негізін игеру үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең - кезеңімен жаңа оқу - өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілірі. Әрбір жаттығудан соң белгілі бір дәрежеде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріледі. Өндірістік оқыту процесі кезінде басты тірек болып тұрған, күрделі мақсаттарға жетуде және тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын - ол өндірістік өзіндік еркіндік, қандай жұмысты өз бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже - кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның танымдық қасиеті мен творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі болмақ.
4 Оқыту әдістері
Әдіс - оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе - оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл - оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге үлес қосады.
Оқыту тәсілдерінің түрлері:
:: ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;
:: мәселелі жағдаят тудыруға көмектесетін тәсілдер;
:: оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;
:: жеке оқушылар арасындағы қарым-қатынасты басқару
тәсілдері.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі құралдар, оқулықтар, дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары, станоктар, оқу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер, өндіріс, құрылыс.
Әдістер белгілі бір негіз бойынша топтарға бөлінеді.
XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік жүйелер арқылы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту, білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі әртүрлі.
Репродуктивтік әдіс арқылы оқушы "дайын" білімдерді есінде сақтап, кейін қатесіз айтып бергенмен, оның ақыл-ой белсен ділігі төмен болады.
Эвристикалық әдіс арқылы ақыл-ой жұмысы күшейеді, оқушы білімді өзінің танымдық іс-әрекеті арқылы алады. Бұл әдіс бастауыш мектептерге де таралған. Бірақ сабақты тұрақты түрде мәселелік, эвристикалық, зерттеу әдістерімен өткізу мүмкін болабермейді.
Ю.К. Бабанский оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістерін топтады. Ол іс-әрекет 3 бөліктен: ұйымдастыру, ынталандыру, бақылаудан тұратынын атап көрсетіп, әдістерді оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау әдістері деп бөледі.
М.И.Махмутов оқыту әдісіне сәйкес келетін оқу әдістерін і іріктеген. Оқыту әдістері:
а) ақпарат беру әдісі,
ә) түсіндіру әдісі,
б) ынталандыру әдісі,
в) тәжірибелік әдіс.
Бинарлық әдістер бір-бірімен тығыз байланысты оқыту мен оқудың тәсілдерін (хабарлау, міндеттер қою, мұғалімнің тапсырма беруі, оқушылардың тыңдауы, жаттығулар орындауы, есептер шығаруы, мәтінді оқуы, т.б.) қолдануды талап етеді. Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін түсіндіреді, оларға сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек айтсақ фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту әдісін түсіндірмелі деп атауға болады. Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды, фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін айтады), онда оқыту әдісі ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана хабарлама әдісі деп атайды. Осыған сәйкес бірінші жағдайда оқушылар заттарды бақылап, фактілерді есінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz