Күйістілер дикроцелиозы

1 Қоздырғышы
2 Өсіп.өнуі
3 Эпизоотологиясы
4 Аурудың өрбуі
5 Сырт белгілері
6 Өлекседегі өзгерістер
7 Диагнозы
8 Емдеу
9 Сульфен

Дикроцелилозбен үй және жабайы жануарлардың көптеген түрлері, әсіресе күйіс малы және кеміргіштер ауырады. Адамға да дикроцелий құрты өте қауіпті. Дикроцелиозге шалдыккан мал арықтап, ет-сүт, жүн өнімі төмендейді, кейде тіпті өлімге де үшы-райды. Зақымданған мал бауыры, әдетте тамаққа жарамсыз. Сор-ғыш қүрттар бауырдың өт жолдары мен өт қалтасында тіршілік етеді (43-сурет).
Қоздырғышы. Dicrococoelium Іапсеаіит (Stiles et Hassal, 1896) ұзынша келген (тұрқы 0,5-1,5 см) жіңішке, өте ұсақ, қандауыр (ланцент) тәрізді құрттар. Бұл гельминттердің артқы жағы доғалдау, ал алдыңғы жағы сүйірлеу келеді. Денесінің алдыңғы бөлігінде көлемі біркелкі ауыз және қүрсақ емізіктері (сорғыштары) орналасқан. Солардың қатарында, яғни құрсақ сорғышына жақын, қалақшаға ұқсас, екі еркек жыныс бездері жайғасқан. Дикроцелийдің қалған 2-3 бөлігіне жуығын, уақ қоңыр түсті жұмыртқаға толы жатыр алып жатады.
Өсіп-өнуі. Дикроцелиоз қоздырғышы аралық және косымша иелері көмегімен дамиды. Олардың аралык иелері-құрлык ұлулары {Вгайіһепійае тұқымдастары) және қосымша иелері кұмырсқалар (Ғог-тіса туысынан) болып табылады.
Құрт жүмыртқалары ішінде, калып-тасқан ұрығы - мирацийдий бар. Олар мал нәжісімен бірге сыртқа шығады. Онан соң, құрт жұмыртқалары жайы-лымда ұлулар денесіне енеді. Ұлу ішегін-де мирацийдийлер жұмыртка кақпақша-сынан шығып, бауырына өтеді. Ұлу бауырында олар аналық спороцистаға айналады. Ал, аналық спороциста бөлі-ніп, көбейеді, нәтижесінде балаң спороцисталар қалыптасады. Одан әрі келесі сатысы - церкарийлер пайда болады. Бір ұлудың өзінде бірнеше мың церкарий болуы ықтимал. ¥лу организмінде құрттардың мирацийдий сатысынан церкарийге дейін даму уақыты 3-6 ай. Жетілген церкарийлер ұлулардың тыныс қуысына ауысып, денесінен топ-тобымен бөлініп шығып, ылғалды тас, шөп-өсімдіктерге жабысады. Бұлардың топ болып шоғырланған-дарын «кілегейлі шарлар» немесе «жиынтық» цисталар деп атай-ды. Мұндай «жиынтық шарлармен» құмырысқалар қоректенеді. Құмырсқа денесіне енген церкарийлер, олардың кұрсақ қуысында 1-2 ай аралығында ең қауіпті инвазиялық - метацеркарий саты-сына айналады. Мал өрісте закымдалған құмырсқаларды шөппен бірге жұтып, дикроцелиоз ауруын жүктырады. Ақтық иесінің «ас-қазан-ішегіне» жетісімен метацеркарийдің сырткы кабығы коры-тылып, церкарийлер өт арнасы арқылы бауырдағы өт жолдарына жетіп, 2,5-3 ай аралығында жынысы жетілген ересек құртқа айна¬лады. Мал бауырында олар 6 жылдан артык уақыт тіршілік етеді.
Эпизоотологиясы. Дикроцелиоз малға тек қана өрісте жүғады. Тау бөктерінде бидайык-жусаны мол жайылымда дикроцелийдің аралық аралық иелері құрлық ұлулары, сондай-ақ, қосымша иелері құмы-рыскалар жиі кездеседі. Дикроцелий жұмырткалары ыстық, суыққа өте төзімді. Ұлулар мен құмырыска денесінде кұрт ұрпақтары (церкарий және метцеркарий) 3 жылдай сақталады. «Жиынтык шарлар» кар астында да өлмей қыстап шыға алады. Кейде қой қорасы маңынан мындаған дикроцелиоз жүмыртқасымен зақым-данған улуларды табуға болады.
Дикроцелиоз кең тараған гельминтоз. Еліміздің көптеген өлке-лерінде кездеседі. Қазақстанның барлық таулы, тау-бөктерлі, әсі-ресе Оңтүстік, Оңтүстік-шығысында кең етек алған. Далалы, шөлді аймақтарында сиректеу үшырасады.
Дикроцелиозбен төрт түлікпен қатар шошқа, жабайы арқар, елік, марал, бөкен және кеміргіштер ауырады. Үй жануарларына бүл гель¬минтоз жабайы аңдар мен кеміргіштерден таралуы мүмкін. Бүл дертке барлық жастағы түлік, көбінесе жасы үлғайғандар (сака койлар) шалдығады және олардың бауырындағы сорғыштар саны жыл сай-ын үстемелеп көбейіп отырады. Көктемде жайылымға шыккан мал қиынан екі айдан кейін паразит жүмырткасы табыла бастайды. Ауру-дың оршуі жаз және күз айларында айқын байқалады. Ылғалды жау-ынды жылдары дертке шалдыққан малдың саны көбейе береді.