Заттардың молекулалық құрылысы

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе . . .

ІІ. Негізгі бөлім . . .

2. 1 Заттардың молекулалық құрылысы . . .

2. 2 Заттардың атомдық құрылысы . . .

2. 3 Атом ядросының өзгерістері . . .

2. 4 Заттардың агрергаттық күйлері . . .

2. 5 Дене және зат ұғымдарының айырмашылығы . . .

ІІІ. Қорытынды . . .

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер . . .

І. Кіріспе

Бізді қоршаған ортада сансыз мол әр түрлі табиғи заттар мен денелер бар. Қолдан жасалған көптеген жасанды бұйымдар да жеткілікті. Әлемдегі әр түрлі денелер, Жер бетіндегі, мұхиттар мен теңіздердегі сан алуан өсімдіктер мен жан-жануарлар қаншама ?! Міне, осындай «тірі» табиғат пен «өлі» табиғаттағы сан жетпес әр түрлі заттар мен денелер неден тұрады деген сұрақ туады. Кез-келген атом үш түрлі элементар бөлшектердің жиынынан тұрады. Олар электрон, протон және нейтрон. Эксперименттік зерттеулер протондар мен нейтрондардың атомның орталық бөлігінде - ядросында орналасатынын көрсетті. Ал электрондар ядроны шыр айнала қозғалады да, атомның электрондық қабатшаларын түзеді. Табиғатта, жасанды атомдарды қоспағанда, әр түрлі 92 атом бар. Олар бір-бірінен ядродағы протондардың санына қарай ерекшеленеді. 92 түрлі атомға 92 химиялық элемент сәйкес келеді. Ең жеңіл элемент сутегі атомының ядросында бір протон бар, оны айнала бір электрон қозғалады. Атомдық бөлшектердің электрлік сипаттамалары әр түрлі. Мысалы, электронның электрлік заряды теріс, ал протонның заряды оң болып келеді. Нейтрондарда электр зарядтары сезілмейді. Протон мен нейтронның массалары бір-біріне тең деуге болады, ал олардың әрқайсысының массасы электрон массасынан жуықтап алғанда 1850 еседей үлкен. Әр элементтің атомы - сол элементтің физикалық-химиялық қасиеттерін сипаттайтын ең ұсақ бөлшегі. Бір ғажабы: әлемдегі сан жетпейтін неше түрлі денелер мен заттардың барлығы да 92 химиялық элементтің атомдарынан тұрады. денелер мензаттар осындай санаулы ғана элементтердің атомдарының бір-бірімен байланысы арқасында түзілген. Бірнеше атомдардың өзара байланысуынан молекула түзіледі. Мысалы, су молекуласы үш атомнан: сутегінің екі атомынан және оттегінің бір атомынан құралған. Заттар молекулалардан тұрады. Әр заттың молекулалары бір- біріне ұқсамайды. Сондықтан олардың құрылымдары да, қасиеттері де түрлі- түрлі болады. Әлемдегі заттардың 99 пайызы ең жеңіл екі элементтен: сутегі мен гелийден тұрады. Ғалымдардың пайымдауынша, ғарыш денелеріндегі 10 000 сутегі атомына гелийдің 500 атомы, ал қалған 90 элементтен бір ғана атом келеді. Әр заттың молекуласы - сол заттың ерекшелігін сипаттайтын ең ұсақ бөлшегі. Атомдар мен молекулалардың кристалдағы орналасу ретін, олардың жалпы сұлбасын қазіргі электрондық микроскоптар мен иондық проекторларда көруге болады. Ұсақ бөлшектерді электрондық микроскоптар жүздеген мың есе үлкейтеді, ал иондық проекторлар миллиондаған есеге дейін үлкейте алады. Молекуланың өте ұсақ бөлшек екенін сезіну үшін мына мысалдарға жүгінейік. Көлемі орташа алма Жер шарынан неше есе кіші болса, молекула да алмадан сонша есе кіші. Көлемі 1мм ³ сутегі газында қалыпты жағдайда 27 000 000 000 000 000 = 2, 7*1016 жуық молекулалар бар. Қорыта айтқанда: жекелеген атомдар-химиялық элементтердің, ал молекулалар заттардың ең кіші бөлшектері болып табылады. Әр түрлі заттардан денелер құралады.

ІІ. Негізгі бөлім 2. 1 Заттардың молекулалық құрылысы. Молекула (лат. moles - масса) - жай немесе күрделі заттың негізгі химиялық қасиеттерін сақтайтын және өздігінен өмір сүретін ең кіші бөлшек. Тарихы. Молекула ұғымы ғылымға 1860 ж. енгізілген. Молекуланы тәжірибе жүзінде 1906 ж. француз ғалымы Жан Перрен броундық қозғалысты зерттеу кезінде дәлелдеген. Молекула құрамында бір (инертті газдар), екі (H ₂ , O ₂ , N ₂ , CO, т. б. ), үш (O ₃ , N ₂ O), сондай-ақ жүздеген, мыңдаған, тіпті одан да көп атомдар (полимер, ақуыз, т. б. ) болады. Халықаралық Карлсруэ Конгресінде 1860 жылы молекулалар мен атомдар анықтамалары қабылданды. Молекулалардың химиялық қасиеттері бар барлық химиялық заттар, ең аз бөлшектер ретінде анықталды.

Заттың химиялық құрылымының классикалық теориясы. Молекулалары бір атомнан тұратын заттар үшін (мысалы, инертті газдар) молекула ұғымы мен атом ұғымы сәйкес келеді. Молекула құрамы брутто-формула (Н ₂ O, CH ₄ , HNO ₃ ) арқылы көрсетіледі. Органикалық қосылыстардың классикалық құрылыс теориясы молекуланың құрылысын атомдар арасындағы тізбекті және байланыс тәртібін көрсететін құрылымдық формуламен өрнектеуге мүмкіндік берді. Эмпирикалық формулалары бірдей молекулалардың құрылысы әр түрлі және түрлі қасиеттерге ие болуы мүмкін. Молекуланың көптеген қасиеттері оның симметриясына тікелей байланысты болады. Молекула энергиясы ондаған және жүздеген кДж/мольмен есептелетін квантталған құраушылардан - электрон қозғалысының энергиясынан, атом ядроларының тербелмелі қозғалысының, сондай-ақ бүтіндей молекуланың кеңістікте ілгерілемелі және айналмалы қозғалысының энергияларынан құралады. Қандай да бір электрондық күйдегі молекуланың орнықтылығы ядролардың тербелмелі қозғалысының потенциалдық энергиясы минимумының болуына байланысты анықталады.

Заттың құрылымының квантты-химиялық теориясы. Молекула - электрбейтарап жүйе. Егер молекулада оң және теріс зарядтардың “ауырлық центрі” сәйкес келмесе, онда молекула полюсті және олардың меншікті электрлік дипольдік моменті болады. Молекула сыртқы электр өрісінде дипольдік моментке ие болу қасиетімен сипатталады. Молекулалардың басым көпшілігі диамагнитті, яғни тұрақты магниттік моменті болмайды; олардың магниттік алғырлығы теріс. Парамагнитті молекула тұрақты магниттік моментінің болуымен сипатталады. Парамагниттік қасиет молекуланың құрамында жұпталмаған электрондардың болуымен байланысты; олардың магниттік алғырлығы оң болады. Молекула туралы көптеген ақпарат оптикалық, мессбауэрлік, фотоэлектрондық, ядролық магниттік резонанс, ядролық квадрупольдік резонанс спектроскопиялары, сонымен қатар кванттық химия және химиялық әдістер көмегімен алынады.

Молекулааралық өзара әсер - электрлік қасиеті жағынан бейтарап молекулалар немесе атомдар арасындағы өзара әсер. Бұл әсер молекулааралық қашықтыққа (r) тәуелді және өзара әсердің потенциалдық энергиясы U(r) арқылы өрнектеледі. Заттардың көптеген қасиеттері мен агрегаттық күйі осы U(r) -дің шамасы арқылы анықталады. Молекулааралық өзара әсер ұғымын (1873) голланд ғалымы Йоханнес Ван-дер-Ваальс нақты газдар мен сұйықтықтардың қасиетін түсіндіруге қолданды. Оның болжамы бойынша бір-біріне жақын орналасқан молекулалар арасында тебіліс күштері әсер етеді де, ал молекулааралық қашықтық (r) артқанда бұл күштер тартылыс күштерімен алмасады. Осы болжамдарды пайдалана отырып ол нақты газдардың күй теңдеуін [(р + а/V2) (V-b) = RT] қорытып шығарды. Молекулааралық өзара әсердің табиғаты электрлік және ол тартылыс күштері (ориентациялық, индукциялық, дисперсиялық) мен тебіліс күштерінен тұрады. Ориентациялық күштер полюсті молекулалар арасында әсер етеді; индукциялық (поляризациялық) күштер полюсті және полюссіз молекулалардың және сонымен қатар полюсті молекулалардың да арасында әсер етеді. Дисперсиялық молекулааралық өзара әсер полюссіз молекулалар арасында байқалады.

Молекулалық масса - салыстырмалы молекулалық масса - заттың бір молекуласының массасы. Молекулалық масса молекуланы құрайтын барлық атомдар массаларының қосындысына тең. Олар өте кішкене болғандықтан, тәжірибеде олардың орнына салыстырмалы атомдық масса және салыстырмалы молекулалық масса ұғымдары қолданылады. Салыстырмалы молекулалық масса (Мr) заттың бір молекуласы массасының көміртектің 12С изотопы массасының 1/12 бөлігіне қатынасына тең. Көміртектің 12С изотопы массасының 1/12 бөлігі массаның атомдық бірлігі ретінде қабылданған: молекуланың атомдық бірлігі (м. а. б. ) =1, 6607. 10-24 г. Егер зат молекуласының құрамы белгісіз болса, онда белгісіз заттың молекулалық массасын эбуллиоскопия, криоскопия, осмометрия, масс-спектроскопия, т. б. әдістер арқылы анықтауға болады. Молекулалық масса химиялық, физикалық және химия-техникалық есептеулерде қолданылады. Спектр - берілген физикалық шаманың қабылданатын әр түрлі мәндерінің жиынтығы. Спектрлі әдісте зерттелетін атомдар мен молекулалардың электро-магнигті толқындарды таңдап, талғап өзіне сіңіру, тарату қабілеті пайдаланылады. Бұл әдістер молекулаларда қатарынан жүретін бірнеше құбылыстарды білуге мүмкіндік береді, атап айтканда, электрондардың бір энергетикалық денгейден басқа деңгейге ауысуы, бүтіндей молекуладағы не оның құрамына енетін атом мен элементар бөлшектерде болатын тербелмелі не айналмалы қозғалыс энергиясының өзгеруі, т. б.

Оқшауланған атомдар мен молекулалардың қозғалысындағы ерекшеліктері олардың спектр құрылымынан көрінеді. Атомдарға сызық-сызық болып көрінетін спектрлер тән. Олардын әрбір сызығы жеке-жеке, анық және әрқайсысы белгілі бір жиіліктегі жағдайды білдіреді. Демек, атомдардағы шығару спектрлері. электрондардын қоздырылған энергетикалық деңгсйден ңегізгіге ауысқан кезінде пайда болады. Ондағы тербелістің жиілігі квантталу шартымен анықталады: ү= (Е, - Е0) : һ; (\v - тербеліс жиілігі; Е{ - қоздырылған деңгейдегі электрон энергиясы; Е0 -негізгі деңгейдегі электрон энергиясы; һ - Планк тұрактысы) . Атомдық спектрмен салыстырғанда, толық молекулалық спектрлер әлдеқайда күрделі. Олар бір-біріне өте жақын, жиі тшті кейде бірігіп, бүтін бір жолақ болып көрінетін көптеген сызықтан тұрады. Мұндай спектрлер молекуладағы өте күрделі және көптеген құбылыстар мен өзгерістерді көрсетеді, мысалы, ядроның тербелуі және оның тепе-теңдік жағдайдан ауытқуы, электрондардың ауысуы, кванттық өзгерістер, т. б. Молекулалық спектрлер көбіне сіңіру спектрі болады, ал олардан шығару спектрін алу қиын, өйткені молекула электромагниттік тербеліс шығару үшін, оны қоздыру керек. Әрине, күрделі молекула электрлік әсер не қыздыру кезінде қозудын орнына оңай ыдырап, жекеленген атомдарға жіктеледі және осы кезде пайда болатын шығару спектрі өте әлсіз де, оның есесіне сіңіру спектрі айқын, басым болады. Молекула құрылысын спектрлік әдіспен зерттегенде, әр түрлі облыста сәйкес орналасқан толқын ұзындығымен жұмыс жүргізуге тура келеді. Әдетте, мынадай спектрлі облыстар белгілі: а) шамамен толқын ұзындығы 10~5- 10~4 см аралықтағы көзге көрінетін облыстағы және ультракүлгін (УҚ) ; б) толқын ұзьшдығы 10~4 -10~3 см немесе 1-50 мк аралығындағы, көзге көрінбейтін инфра-қызыл (ИҚ) сәулелер; в) ИҚ сәуледен алыс 10~3- 10^2см немесе 50-250 мк аралығында орналасқан толқындар. Мұның әрі радио-спектроскопия әдісімен зерттелетін микротолқынды облыстар ор-наласады. Молекулалардағы тербелмелі қозғалыстардың түрі сан алуан. Олардың арасындағы бірден бір қарапайым түрі - екі атом ядросын қосатын түзу сызық бойына орналасқандардың бір-біріне тәуелсіздік жағдайда тербелуі. Мұны серіппе арқылы байланыскан екі шардың механикалық тербелісімен ойша салыстыруға болады. Егер екі шарды бір-біріңе тартатын күш серіппе болса, молекулаларда мұндай серіппенің міндетін электрондардың өзара әсерінен пайда болатын валенттілік байланыс атқарады, ал екі ядроның бір-біріне әсерінен тебіліс пайда болады. Егер ядроларды тербеліске келтіретін энергия жеткілікті, тіпті көп болса, онда тербелмелі қозғалыс ангармоникалық заңдылыққа бағынады.

Инфрақызыл спектрлер (КҚС) инфрақызыл сәулелер үшін мөлдір, яғни сәулені тұтпайтын ас тұзы, калий бромиді сияқты кристалдар оптикалық аспаптары бар спектограф көмегімен жазылады. ИК-сәулелерді тіркеу олардың жылу әсеріне негізделіп, термоэлемент пен болометр және өзі жазатын құралдар, қондырғылар көмегімен жүзеге асады. Сұйық және газ күйіндегі қосылыстардың ИҚ-спектрлері бірден жазылып шығады, ал қатты заттардын спектрін жазу үшін оларды әуелі бір ортада ұсактап аламыз. Тәжірибеден алынған деректерге қараған-да, сіңіру ИҚ-спектрлері сіңіру энергиясының толқын жиілігіне не оның ұзындығына тәуелді болады. ИК-спектрлерде кез келген толқын көрініп, анықтала бермейді, тек молекуланың дипольдік моментіне әсер етіп, оны өзгертуге себепкер болатын толқындар ғана жазылады. Бұл құбылыс оңай түсіндіріледі және молекуладағы атом құрылысы мен ИК-спектрлер арасындағы табиғи бірлікті, байланысты көрсетеді. Таралатын толқындардың бәрі де тербелмелі электромагниттік өрісі бар құбылыс және оның пайда болуы үшін электр зарядының осцилляциялануы шарт. Зерттелетін зат толқынды өзіне сіңірсе, онда оныңорнына осцилдеуші электр заряды пайда болады. Молекуладағы ядро электрондар ықпалынан пайда болатын электр өрісінің ортасында тербеледі. Мұндайда оң және теріс зарядтардың тез-тез қайта бөлініп, таралуы салдарынан дипольдік момент өзгерсе, онда дипольдік момент қандай жиілікте осцилденсе, ИК-сәуле де сондай жиілікпен таралады. Валенттілік және деформациялық тербелістерді тек олардың өздеріне ғана тән жиілік шамасына орай айыруға болады. Мысалы, көміртек пен сутек арасындағы валенттілік тербеліс 2800- 3000 см~’ жиілікте кездеседі. Ал, валенттілік бұрыштарын деформациялауға жұмсалатын күш шамасы, осы байланысты созуға, алыстатуға қажетті күштен кем болады. Олай болса, сол көміртек пен сутек байланысын деформациялау тербелісі 1200-1400 см~’ жиілік шамасында екен, әрине, бұл валенттілік тербеліс жиілігінен екі еседей аз. Көптеген қосылыстардын молекуланың спектрінде белгілі бір құрылымдағы топ қайталана берсе, онда оларға ортақ жиілікті бөліп көрсетуге болады. Бұл жиілік тек осы топтағы байланысты ғана сипаттайды. Айталық, көміртек пен көміртек арасындағы қос байланыс 1710 см-І, спирттегі оттек пен сутек арасындағы байланыс 3688 см~! жиілікте сипатталады. Барлық химиялық элементтерді, олардың арасындағы валенттілік байланыстар белгілі бір жиілікке сай келеді және ол анықтамалықтарда беріледі. ИК-спектрді пайдаланып құрамы, құрылысы әлі белгісіз кез келген қосылыстарды зерттеп, қандай химиялық элементтерден құралғанын және олардың қалай байланысқанын анықтауға болады. ИҚ-спектр көмегімен тек химиялық ғана емес физикалық зерттеулер де жүргізіледі, бұл әдіс ғылым лабораториясынан өндіріс лабораториясынада енуде.

2. 2 Заттардың атомдық құрылысы. Атом құрылысын білу көптеген физикалық және химиялық үрдістердің мәнін түсінуге жол ашады. Атом құрылысының қарапайым моделін Резерфорд, Бор және т. б. ғалымдар жасады. Бұл модельдер бойынша әрбір атом протон, нейтрон және электрон бөлшектерінен тұрады. Протон мен нейтрон ядроны құрайды. Электрондарға қарағанда ядро ауырырақ болады. Атомның аз көлемін құрайтындығына қарамастан атомның негізгі массасы ядроға шоғырланған. Белгілі бір заңдықтылықтарға сәйкес электрондар ядроны айналып жүреді. Ядро екі санмен-атомның реттік нөмірімен (2) жеке массалық санмен (А) сипатталады. Паули ұстанымы деп аталатын заңға сәйкес электронды толық сипаттау үшін кез келген атомның электрондарын электрондық конфигурация түрінде көрсетуге мүмкіндік беретін 4 квант сандары пайдаланылады. Сонымен ядро заряды 2, массалық сан А және квант сандары арқылы периодтық жүйедегі кез келген атомды сипаттауға болады. Атомдардың түрін « нуклидтер» деп атайды. Реттік нөмірлерінің (2) мәндері бірдей, бірақ массалық сандары (А) және ядродағы нейтрон сандары әртүрлі нуклидтерді « изотоптар» деп атайды. Табиғаттағы көптеген элементтер негізінен изотоптар қоспасы түрінде кездеседі. Кейбір элементтердің изотоптары тұрақсыз: өз-өзінен ядролары ыдырап жатады. Ондай изотоптарды « радиоактивті» деп атайды. Бұндай ядролардың ыдырау процесі нәтижесінде а-немесе Р-бөлшектер, кейде ү-сәулесі бөлінеді. Бұндай радиоактивтік ыдыраулар ешқандай сырт себепсіз өз-өзінен табиғи түрде жүріп жатады. Бастапқы санмен салыстырғанда ядроның жартысының ыдырауы - « жартылай ыдырау» деп аталады. Кейінірек радиоактивті ыдырау тек табиғи түрде ғана емес, атомды протон, нейтрон және а-бөлшектермен «атқылау» арқылы жасанды түрде де жүргізуге болатындығы анықталды. Ядролық реакциялар кезінде (табиғи және жасанды өзгерістердің екеуінде де) заряд және масса сақталу заңы сақталады, сондықтан теңдеудің сол жағындағы заряд пен массаның жиынгығы оң жағындағы зарядпен пен массаның жиынтығына тең болуы тиіс.
Атомның электрондық және ядролық қүрылысын білу химиялық факторларды пайдалы жүйелеуге мүмкіндік беріп, химияны түсінуді және зерттеуді жеңілдетеді Химиялық реакциялар кезіңде негізінен атомның сыртқы бөліпндегі электрондар өзара әрекеттесетіндікген, химиктер үшін электрондар маңызды бөлшектер болып саналады. Атомдардың электрондық құрылысының салдарынан периодтық жүйедеп элементтер қатарлар мен бағаналарға орналасады. Периодтық жүйеде жеті период, сегіз топ бар.
Сыртқы қабаттағы электрондар саны топтың нөміріне, ал электрондық қабаттар саны периодтың номеріне сәйкес келеді. Әрбір период сілтіЛік металмен басталып асыл газдармен аяқталады. Үлкен периодтарда элементтердің белгілі бір санынан кейін: 4-ші және 5-ші периодтарда-10 элементтен кейін, 6-шы және 7-периодтарда-24 элементтен кейін қасиеттері қайталанып отырады. Осы құрылыс топтарды негізгі және қосымша топшаларға бөлуге негіз болады. Негізгі топша элементтерімен қосымша топша элементтерінің қасиеттерінде айқын айырмашылық бар. Мысалы 1 топ элементтері Li, Na К, Rb, Сs, Fr - нағыз металдар, тотығу дәрежелері+1, ал осы топтың қосымша топшасында орналасқан Сu, Аg, Аu элементтері электрохимиялық кернеу қатарының соңында орналасады. IV топтан бастап негізгі топша элементтерЗ ЭН4, ЭН3, ЭН2, ЭН құрамды үшқыш сутекті қосылыстар түзеді. Үлкен периодтардағы химиялық элементтердің қасиеттерінің металдықтан бейметалдыққа ауысуы өте баяу жүретіндіктерден период аяғындағы бейметалл элемештер аз болады. Мысалы, 4-периодта -мышьяк, селен, бром, ал 5-периодта теллур, йод. 6-шы периодтағы лантаннан кейінп (2=57) 58-71 арасындағы 14 элемент қасиеттері жағынан лантанға үқсас болғандықтан лантаноидтар деп аталады. Бұлар химиялық қосылыстарында +3 тотығу дәрежесін көрсететін күміс тәріздес ақ түсті металдар, сумен 2Э+6Н20=2Э(ОН) з +ЗН2 сызбанұсқасы бойынша әрекеттеседі 7-ші периодта актинийден кейін (2=89) орналасқан 90-103-ші реттік нөмірлі 14 элемент - « актиноидтар» деп аталады.
Ядро зарядының өсуіне қарай химиялық элементтердің қасиеттерінің периодты түрде өзгеруі олардың электровдық қабаттарының құрылысына тікелей байланысты болады, себебі соңғы қабаттағы элетрондардың энергия запасы жоғары болғандықтан химиялық байланыс түзуге қатысады.
Бұдан шығатын қорытынды: элементтердің қасиеттерінің периоды қайталануының себебі: атомдардың электрондық конфигурацияларының периодты түрде қайталануында екен. Бірақ, элементтердің қасиеттерінің периодты қайталануы сыртқы энергетикалық деңгейдің құрылысымен де байланысты (сі-және Г-элементтерде сыртқы қабаттың астындағы 2-ші және 3-ші деңгейлерінде болады) .
Период бойынша сілтілік металдан галогенге қарай атом радиусы кішірейсе, топ бойынша жоғарыдан төмен қарай атом радиусы ұлғаяды. Мысалы, литий атомының радиусы 0, 158 нм болса, натрийдікі-0, 171 нм. Әрбір топ ішінде жоғарыдан төмен қарай элементтің иондану потенциалы кішірейсе, период бойынша солдан оңға қарай үлкейеді. Мысалы, литийдің иондану потенциалы 632, цезийдікі-376, ал неондікі - 2064кДж/моль.

2. 3 Атом ядросының өзгерістері.

$C:\Users\User\Desktop\atom-kurylysi.jpg$

2. 4 Заттардың агрергаттық күйлері. Сыртқы жағдайға байланысты (температура, қысым) кез келген зат үш түрлі агрегаттық күйде бола алады. Бір агрегаттық күйден екіншісіне өткенде бос энергия, энтропия, тығыздық, т. б. негізгі физикалық өасиеттер секірмелі түрде өзгереді. Сұйықтық, Қатты денелер → газ. Осы аталған үш күйден басқа заттың төртінші күйі болады. Егер де газ күйіндегі затқа күшті иондандырушы факторлар (миллиондаған температура, күшті электр разрядтары, электромагниттік сәулелер ) әсер етсе, заттың молекулалары мен атомдары бұзылып, ол жоғары жылдамдықпен қозғалған оң зарядталған ядролар мен теріс зарядталған электрондардан тұратын қоспаға айналады. Заттың бұл күйін плазмалық күй немесе плазма деп атайды. Плазманың 2- түрі болады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.