Буддизм философиясы

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе
Негізгі бөлім

Буддизм философиясы

Нирвана теориясы

Қорытынды

Үнді философиясы б. з. д. II және I мыңжылдықтың бас кезінде, арийлердің (малшы тайпалардың) солтүстік-батыстан енуі, олардың елді басып алуы, алғашқы қауымдық құрылыстың құлдырауы ежелгі Үндістанда таптық қоғам мен мемлекеттің пайда болуымен дүниеге келді. Мемлекеттік биліктің басында раджа тұрды, оның билігі егін шаруашылығымен айналысушы ақсүйектердің билігіне және рулық абыздық билікке тірелді. Ежелгі Үндістан қоғамының әлеуметтік стратификациялануын төмендегідей сипаттауға болады:

Варналар - топтар Варналардың өкілдері

Брахмандар Абыздық варна
Кшатрийлер Әскери ақсүйектер тобының варналары
Вайшьялар Егінші-варналар
Шудралар Төменгі варна

Ежелгі үнділіктер ой-толғамдарының алғашқы ескерткіші Ведалар болды. Б. з. д. II және I мыңжылдықтар аралығында пайда болған, және адамзаттың әдеби ескерткіштерінің ең ежелгілерінің бірі болып табылатын ведалар ежелгі үнді қоғамының рухани мәдениетінің дамуына, оның ішінде философиялық ойдың дамуында үлкен анықтаушы рөлге ие болды. «Веда» сөзі санскриттен аударғанда «білім» деген мағынаны береді. Бірақ бұл жай білім емес, ерекше білім. Ведалар әнұрандардан, дұғалардан, дуалардан, құрбандық шалу формулаларынан тұрады. Ведалардың образдық көркем тілімен аса ежелгі діни дүниетаным, адамның өмірі және адамгершілік туралы алғашқы философиялық түсінігі берілген.

Үнді философиялық мектептері ведаларға байланысты 2 бөлінеді.

Астика - Ортодоксалды (Веданы мойындайтын) философиялық мектептер

Настика - Ортодоксалды емес (Веданы мойындамайтын) философиялық мектептер

Астика - Ортодоксалды (Веданы мойындайтын) философиялық мектептер: Вайшешика, Ньяя

Йога, Миманса

Санкхья, Веданта

Настика - Ортодоксалды емес (Веданы мойындамайтын) философиялық мектептер:

Жайнизм

Буддизм

Буддизм - көне Үнді философиясының басты ағымы, буддизм дінінің негізінде дүниеге келген. Негізін қалаушы - біздің дәуірімізге дейінгі 560-480 жылдары Гималайдың баурайындағы Капилавасту мемлекетінде өмір сүрген Ситхартха Готама (философиялық әдебиеттердің көбінде Сидхарта Гаутама деп жазылып жүр) .

Будда жөніндегі аңыздарға қарағанда, ол үлкен гүлдеген бақтың ішінде туып-өсіп тәрбиеленіпті. Үйленіп, балалы болыпты. Бірақ күндердің бір күнінде қалаға келіп, халықтың шексіз зардабын көріп, 29 жасында тәтті өмірден бастартып, ел аралап кетеді. 6 жыл ел кезіп, өзінің тәнін қинап, ел кезген брахмандармен сұхбаттасып, дүниенің терең мәнін іздейді.

Бірақ одан ешнәрсе шықпағаннан кейін, ол адамның зардап шегуінің себебі неде және одан құтылу керектігі жөнінде ойланады.

Сидхартханың бұл шешімі туралы белгілі қазақ жазушысы Мұхтар Әуезов өзінің «Будда» еңбегінде жақсы баяндады. «Адам біткен аурады, қартаяды, өледі. Ендеше несіне бұл адам өмір сүріп жүр? Бір сағатта ауырып қалатын болса, сағат сайын әлі азайып, сиқы бұзылып, қартаятын болса, болжаусыз бір сағатта өліп қалатынын біліп отырғанда не қуаныш, не жұбаныш бола алады. Бұны біле тұра қызық көріп қуануға бола ма? Бұл жөн емес, бұдан құтылу керек» («Абай» журналы. 1918 ж., №3) .

Азапты өмірден құтылудың екі жолы бар: сыртқы дүниені өзгерту арқылы адамдардың бәріне ортақ утопия құру және өзіндік «Менді» өзгерту, өзгеріске, яғни, ішкі болмыстың қасіретіне ұшырамайтын «ішкі утопияны» құру. Будда екінші, экзистенциалдық жолды таңдап, тақуалық өмір кешуге, адамзаттың рухани ұстазына айналуға бел байлайды. Әкесінің үйіне келіп, Урувилланың маңындағы Бодхи астындағы оңаша жерге орналасқан Сидхартха ханзада жеті күннен соң қасіретті өмірден тазару жолдарын тауып, нұрланады.

Азарп шегу мен қасіреттке толы өмірден құтылудың жолын ол төрт ақиқат арқылы белгілейді:

Өмір - қасірет. Өмірге келу, кәрілік, ауру, өлім, жақсы көрген нәрсеңнен айырылу, қажеттіңе жете алмау, т. б. ослардың бәрі қасірет.
Қасіреттің пайда болу себертері туралы ақиқатты білу. Ол - өмірге, ләззаттқа деген құштарлық.
Құштарлықтан құтылу арқылы оны жеңу.
Құштарлықтан құтылу жолдарын білу.

Құштарлықтан құтылу оңай емес, ол үшін сегіз қағиданы бұлжытпай орындау керек. Олар:

Дұрыс жол - төрт ақиқатты дұрыс түсіну.
Дұрыс шешім - төрт ақиқатқа сәйкес өз өмірін өзгертуге бағытталған ерік-жігер.
Дұрыс сөз - өтірік айтпау, біреуді босқа жамандамау, балағат сөз айтпау.
Дұрыс іс-әрекет - ешқандай тіршілік иесіне жамандық жасамау, ұрлық-қарлықтан қашық болу.
Дұрыс тұрмыс қалпы - адал еңбек етуді әдетке айналдыру.
Дұрыс күш жұмсау - құмарлықпен, жаман оймен күресу.
Дұрыс ой бағыты - дүниенің жалған, уақытша екенін түсіну.
Дұрыс жинақтала білу - өз денеңді сезінуден, ойлаудан, түйсінуден арылу.

Осы жолдың ең соңғы сатысына жетке адамды архат (қадірлі, құрметті, сыйлы адам) деп атайды және ол нирванаға жетуі мүмкін. Нирвана мокшаның өзгерген түрі, оның мокшадан айырмашылығы - мокша жанды азаптан о дүниеде азат етсе, нирвана - осы дүниеде азат етеді. Нирвана (санскр. - дәлме-дәл - суыну, салқындау, сөну) буддизмдегі ең бір негізгі түсінік - сананаң жоғарғы күйін білдіреді (сансарға қарама-қарсы) . Нивана құмарлықты басу, сонымен бірге азаптан құтылу, бұл қайта тууды тоқтату, сансарадан, карма билігінен - себептілік шеңберінен шығу. Нирвана нақты өмірдің жоқты емес, оның ерекше түрі және адамның өмір сүру тәсілі, ол «теңіз секілді терең, тау шыңындай биік, бал секілді тәтті, т. б. ». шын мәнінде нирвананың бар екендігін адам өз тәжірбиесінде түсінеді.

«Нирвананы ешкім тудырған жоқ, нивана жөнінде ештеңе айта алмаймыз: ол пада болды ма, әлде пайда болмады ма, пайда болуы керек пе, ол өткенде ме, әлде болашақта ма, оны көзбен көруге, құлақпен естуге, иісін сезінуге, дәмін алуға, ұстап қарауға бола ма, әлде болмай ма». Онда нирмана болмағаны ғой.

«Нирвана бар, оған зердемен жетуге болады. Ақиқат жолымен өмір сүріп жатқан оқушы, егер ол сезімдік құмартудан айырылса, нирванаға жетеді. «Дүниеде жел бар ма?» «Бар». Онда маған желдің түсін, бітімін, көлемін:үлкен бе әлде кіші ме, ұзын ба әлде қысқа ма, көрсетші», - дейді Будда. Шәкірті оған былай дейді: «Ол мүмкін емес, мен оны көрсете алмаймын, желді қолмен ұстайға, құшақтап қамтуға болмайды, бірақ ол бар».

Будда оған жауап ретінде: «Сол сияқты, нирвана бар болғанымен, мен оны саған көрсете алмаймын», - деп қорытады.

Б. з. б. І ғасырда буддизм екі ағымға бөлініп кетті - Хинаяна және Махаяна:

Хинаяна - «құтылудың тар жолы» немесе «кіші шеңбер» - адамның өзінің жеке басының құтылуы. Монастырьге кету арқылы немесе дүниеден қайтқан соң Нирванаға жетуге болады деп санайтын ағым. Ол алғашқы буддизмге жақын ырақ болды.

Махаяна - «құтылудың кең жолы» немесе «үлкен шеңбер». Мүмкіндігінше көп адамдардың құтылуы ретінде, дүниеде бола отырып, дүниеден қайтқан соң мәңгі - бақи, бірақ сонда да уақытша нирванаға жетуге болады деп санайтын ағым. Архаттан гөрі «бодисатваға» арналған.

Бодисатва - арахатқа жетпеген, бірақ толық білімге талпынып жүрген адам. Ол білгірліктен гөрі уағыздаушыға ұқсайды. Өзінің мүмкіндігімен тек өзін ғана емес, өз күшімен нирванаға жете алмайтындардың бәрін құтқарады.

Нирвана теориясы

Үнді философиясының басқа бағыттары сияқты буддизм де өлі материяның, органикалық дүниенің және жанды дүние элементтерінің арасында себептілік бар екендігін мойындайды және сонғы себептілікті ерекше бөліп көрсетеді (карма теориясы) . Буддистер карманы адамның өмірін ең басты бақылаушы деп есептегенімен, адамдарды карманның бар екендігін ұмытпауға шақырады, сол арқылы ізгілікке жетелейді. Адамгершіліктік ластану ағынның барлық элементтерін кірлетеді, сондықтан оны бірте-бірте жойып, мүлдем тазару жолымен нирванаға жетуге болады. Нирвана адамдардың көпшілігі үстіртін түсініп жүргендей жәй ғана рахатқа бөлену емес, зұлымдық пен нәпсіні тыю жолымен жансыз, сезімсіз абсолютке айналу, сананы өшіру, бір сөзбен айтқанда, абсолюттік тыныш күйге жету.

Буддизм нирванаға жетуге көмектесетін белсенді әрекет жасау емес, көп ойланып, пйымдауға негізделген медитация - йога деп көрсетеді. Тұлға элементтер мен сана ағымынан тұрады, ал элементтердің арасында адамның өз ойларын бір нүктеге жинақтау қабілеті - йога аса құнды. Буддизм бұл қабілет әр адамның бойында бар, мәселе оны дамыта білуде деп есептейді, яғни көп нәрсе адамның өзіне байланысты. Осы факторды ерекше атап көрсету керек, себебі буддизм адамның жетілуі оның өз қолында, адам бейнет-қасіреттен өз күшімен, сыртқы күштердің, қоғамның әсерінсіз, өзіндік моральдық және интеллектуалдық жетілудің негізінде құтылуға қабілетті деп пайымдайды.

Нирвана теориясы адам рухының еркіндігінің, оның материалдық дүниеден, қоғамдағы касталарға бөлінуден тәуелсіздігінің жақсы дәлелі. Осы себепті Будда философиясы өзінен кейінгі көптеген философиялық ағымдарға әсіресе Батыс философиясына қатты әсер етті, ал буддизм діні әлемде қазіргі кезде кең тарап отыр.

Будда дінінің пайда болуы

Будда діні ілім ретінде орныққанннан кейінгі кездерде туған аңыздарға қарағанда баланы оқыту үшін шақырылған ғұламалар оның ержеткен соң адамдардың көзінен надандық шелін аластап, әлемнің әміршісі болатындығын бала төрт белгіні - қарт адамды, науқасты, өлікті және тақуаны көрген соң өмірден безетінін сәуегейлікпен болжайды. Осыдан билік басындағы әке болашақ Будданы сыртқы дүниеден оқшау, жаңағы айтылғандардан көзден таса «жер жаннатында» тәрбиелейді. Бірақ, болуы тиіс оқиға бәрібір болады: ол алдымен дәрменсіз қартты көріп, қызметшісінен бұл адамның дәрменсіздігінің себебін сұрап, өмірде қартаю дегеннің бар екендігін біледі; серуенде жүріп алапес аурумен ұшырасып, кәріліктен де өзге қасіреттің бар екендігін біледі; өлікті жерлегенін көріп, өмірдің соңы өлім екенін біледі; төртінші кездесуі - қызығының бірін тәркі етіп, кезбелікпен күнелткен дәруіш оны бұрыңғылардан да бетер қалың ойға қалдырды. Сан түрлі сұраққа жауап іздеген Гаутама осы қасіреттен адамзатты құтқарудың жолын іздеп, тақуалыққа жолына түседі

«Ыстық бар жерде кәміл суықта бар. Қасіретке жазған жандардың рахат көру мүмкіндігі де болуы керек.

Зұлымдықтың бастауы ізгіліктің де өркенді болуы мүмкіндігіне жол сілтейді. Қоқысқа құлап, денесін тазартатын тоған іздеген адам тәрізді сенде өз бойыңды тазартанын нирвана кәусарын іздеуің керек. Егер кәусарды іздемесе, кінә тіптен де кәусардан емес», - деді оның жолынан кезіккен бір қарт. Бұл сөз оның жігерін жани түсті. Бодхи ағашының түбінде ұзақ уақыт шығысқа телміріп отырып алатын болды. Бұл кездері оның ойы әлемді шарлап жүретін еді. «Ақиқат білімге жетпей осы орнымнан тапжылмамын» - деп сер етті. Осылай ол бодхи ағашы түбінде жеті апта міз бақпай отырды. Серіктері бұл ағашты бодхинанда, немесе «даналық тағы» деп атап кетті. Бұл мейлінше әділ сөз еді: Гаутама талай жылдарғы тән азабы мен жан азабынан өтіп, оның алдынан мүлдем өзге дүние қақпасы ашылды, бақыт жолы сайрап жатты.

Ол өзі ашқан төрт ақиқатты көпке жеткізуге асықты. Ол өз ілімін тыңдаушыларының сөзсіз толық қабылдауын міндет еткен жоқ. Ұстаздың тәлімінен әрқашан шәкірттің қабылдау қабілеті сай келіп тұрады. Осыдан оның ілімін тартудың «үш дәрежесі» туралы түсінік орнықты. Яғни, дүниелік ойлардан арылған таңдаулылар үшін ілім бір деңгейде уағыздалса, қауым мүшелері үшін ол екінші

қырынан, ал жалпы жұртқа сол сияқты жалпылама түрде насихатталу тәртібі орнықты. Ол алыс болашақта орнайтын әлемдік қауымның негізін байыптылықпен қалап, білім нәрін асқан байсалдылықпен сіңіре береді.

Жаңа қауымға ену үшін екі шарттфы орындау қажет болды. Бірі - салауаттылық, екіншісі - жеке меншіктен бір жола бас тарту. «Меншік иесі болу деген затпен өлшенбейді, оймен өлшенеді. Зат қолыңда бола тұра меншік иесі болмауыңда мүмкін», - деп үуретті ұстаз. Яғни, адамның меншігінің бар-жоғына мүлдем жаңа, сана деңгейдегі өлшем белгіленді.

Шамамен қырық жылдай созылған уағыз жолының соңына таяғанын сезгенде Будда пікірлестері мен шәкірттерін жинап алып, оларға мынадай өсиет қалдырды:

ақымақ пен топастардың ең үлкен дұшпаны солардың өздері, өйткені зұлымдық істер қылып, соның ащы дәмін өздері таартады;
қасық ешқашан астың дәмін білмейді, дәл осы тәрізді ақылсыз адам да ғұмыр бойында данышпанның қасына ере жүріп, Ақиқаттан мақрұм өтуі мүмкін;
әрекеттің үш түрінің ішіндегі ең залалдысы сөз де емес, дене қимылымен болатын әрекет те емес, ой әрекеті;
бірдей қателік жасаған екі адамның нашары - өз қателігін түсінбегені. Кінәсіз екі адамның жақсысы - өзінің бейкүнә екенін сезіне білгені;
егер қолың жаралы болмаса, онымен у ұстауға болады. Удың жарадан аман денеге зақымы жоқ. Кімде-кім өзі залымдық жасамаса, залымдықтан оған келер залал жоқ;
кімде-кім жасаған қиянатын жақсылық жасап ақтаса, сол адам бұлт астынан шыққан ай тәрізді сәуле түсіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.