Шырынды азықтар. (Сүрлем және пәшендеме. Тамыр түйнек жемістер мен бақша дақылдары)

1. Азық сүрлеудің ғылыми негіздері және сүрлеуге жататын дақылдар.
2. Сүрлемнің коректілігі мен сапасына қарай Мемлекетгік стандарт қоятын талаптар.
3. Сүрлемді сақтау және малға жегізіу жолдары.
4. Әртүрлі азықтық дақылдардан дайындалған пішендеменің қоректілігі мен құрамы.

Сүрлем. Шабылған өсімдікте орын алатын түрлі биохимиялық және микробиологиялық өзгерістер барысында өтетін ферменттік және ферментсіз тотығу реакцияларының салдарынан қоректік заттары ыдырап, қоректілігі мен сапасы кемиді, тіпті мүлдем жойылып шіриді. Демек, шабылған жемшөп қоректілігі мен сапасын сақтау үшін осы реакцияларды тежеп, тоқтату қажет. Ферментсіз тотығу реакциялары каротин, май қышқылдары тәріздес органикалық қосындыларды тек аэробтық жағдайда ыдырататындықтан жемшөпті сақтау тәсілдері, негізінен, ферменттік ыдыратуды тежейтін анаэробтық жағдай туғызуға бағытгалады.
Ауа енбейтін герметикалық ортада сақтауға салынған шикізаттағы оттегі өсімдік жасушасының тыныстануына жұмсалады да, аэробтық шіріткіш бактериялар тіршілігі тежеліп, орнына түрлі анаэробтық бактериялар тіршілігінен туындайтын ашытулар (брожение) өріс алады. Қант жеткілікті жағдайда олардың ішіндегі сүт қышқылды бактериялар жақсы дамып өсіп, сүт қышқылды ашыту (молочно-кислое брожение) басым жүреді. Осындай анаэробтық жағдайда өтетін табиғи микробиологиялық үрдіс арқылы консервіленіп дайындалатын мал азығына сурлем жатады.
Сүрлемдеу сақталуға салынған өсімдік шикізатының бірқатар қоректік заттарының, негізінен, қанттардың ферментгелуінен пайда болатын төмен молекулалы (низкомолекулярные) органикалық қышқылдардың жиналуынан қышқыл орта орнататын күрделі биохимиялық үрдіс. Соның нәтижесінде жиналатын сүт қышқылының үлесі басым қышқылдар сүрлемге салынған шикізат ортасының реакциясын қышқылдандырады.
рН көрсеткіші бойынша 3,7-4,2 аралығына дейін қышқылданған ортада барлық дерлік микробиологиялық өзгерістер тежеліп, тоқтатылады да, жемшөп шикізатының қоректік заттары ұзақ мерзім ыдырамай сақталады.
Сүрлем салуға арналған дақылды, бір жағынан, бойына қоректік заттарды толығырақ жинаған, екінші жағынан, балғындығын жоғалта қоймаған шырынды кезеңінде шабады. Мұндай кезең астық тұқымдастардың масақтанып, ал бұршақ тұқымдастардың бүршіктеніп-гүлдене бастаған кезеңіне сәйкес келеді. Осы кезеңде оларды шауып, ұсақтап ту- райды да, арнайы дайындалған ор, траншея немесе мұнараға мұқият тап- тап, нығыздап жинайды (ор мен траншеяда — шынжыр табанды ауыр трактормен). Жиналған шикізатты ауа кірмейтіндей етіп мұқият қымтап жабады.
Жиналған өсімдік арасында соншалық таптағанмен де қалатын ауа оттегі шабылғаннан кейін бірден солып, олмей, біршама уақыт тіршілік ететін өсімдік жасушаларының тыныстануына жұмсалады да, шикізатта анаэробтық, яғни оттегісіз жағдай туғызылады. Оттегі таусылып анаэробтық жағдай орнатылғанға дейінгі мерзімде шикізатта далада өсірілген өсімдіктерде кездесетін сан-алуан микроорганизмдер түрлерінің бәрі жаппай өсіп дами бастайды.