Құнарлы азықтар (дәнді азықтар, құрама жем, техникалық өндіріс және тағам қалдықтары, витаминдік және микробиологиялық препараттар, азотты қоспалар)

1. Дәнді азықтардың малға жегізудегі маңызы және оны малға беруге дайындау (ұнтақтау, ашыту, булау,сығу, бөрттірі, жаншу т.б.).
2. Құрама азық тұралы түсінік және оның мал өнімділігін арттырудағы маңызы.
3. Техникалық өндіріс қалдықтарын (ұн.кебек, жарма, ұлпа; май.күнжара, шрот; спирт.астық, картоп, сірне бардасы; қант.жом, қышқыл, азықтық сіріне патока) және тағам қалдыктарын пайдалану тәсілі.
4. Жануар тектес (сүт, ет, балық) азықтарды малға пайдалану тәсілдері.

Құнарлы мал азығына энергетикалық қуаттылығы мен қоректілік құнарлылығы жоғары, құрғақ затындағы жасунығы - 19%-дан аспай, 1 кг-дағы қоректік заттар қосындысы — 0,5 кг-нан, жалпы қоректілігі — 0,65 азық өлшемінен асатын азықтар жатады. Оларға мал азығына жұмсалатын дән мен дән қалдықтары және кебегі, өсімдік май өндірісінің күнжара мен шрот түріндегі қалдықтары кіреді.
Құрғақ затындағы жасуныққа көлемі бойынша ірі жемшөпке жатқызылатын шөп ұнын (витаминная мука) жалпы қоректілігі бойынша құнарлы азыққа жатқызуды жөн көрдік.
Шөп ұны. Жаңа шабылған көк балаусаны жоғары температуралық қондырғыда кептіріп, ұнтақтап дайындайтын азық. 600-800°С бірнеше минутта 12—14% ылғалдылыққа дейін кептірілгенде өсімдіктің ішкі температурасы 90— 100°С жоғары көтеріліп үлгермейді де, шөп үнында көк шөптің барлық дерлік қоректік заттары мен витаминдері (каротині) толығымен сақталады. Дұрыс кептірілген шөп ұнындағы қоректік заттарының шығыны 1-2%-дан аспайды. Өте тез кептірілген олардың қоректілік қасиеттері кемімей, тек протеині біршама натурасызданып, энергетикалық қуаттылығы сөл төмендеп, 5-15% көлемінде каротині ыдырайды.
Әдетте, шөп ұнын бұршақ тұқымдастар көгінен дайындайтындықтан, каротинмен қоса оның құнды протеині жоғары сақталып, дайындалған азықты витаминді-протеинді шөп ұны деп атайды. Оның қоректілік сапасын құрамындағы ылғалы, протеині мен каротині бойынша бағалайды.
Стандартты 13,5% ылғалдылықтағы шөп ұнында «шикі» протеин 25% болса — 30 балл, 23% болса — 24 балл, 21% болса — 18 балл, 18% болса — 12 балл, 16%-дан төмен болса — 6 балл; 1 кг-дагы каротині 270 мг болса — 70 балл, 245 мг болса — 60 балл, 225 мг болса — 50 балл, 200 мг болса — 40 балл, 180 мг болса — 30 балл, 155 мг болса — 20 балл, 130 мг болса — 10 балл беріліп, осы көрсеткіштері бойынша 95 балл жинаған шөп ұнының сапасын - аса жақсы, 70—95 балл жинағанын - өте жақсы, 40-70 балл жинағанын — жақсы, 20—40 балл жинағанын қанағаттанарлық деп бағалайды.