Минералды азықтар. Азықтық антибиотиктер және басқа биологиялық әсерлі күшті заттар

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Дәріс № 7

Минералды азықтар. Азықтық антибиотиктер және басқа биологиялық әсерлі күшті заттар.

Жоспар

Ас тұзы, бор, әк тастар, сүйек ұны, преципитат, азықтық фосфаттар, т. б. Сол сияқты минералды заттардың мал азығындағы маңызы.
Макро - және микроэлементтер тұздарының сапасы, оған қойылатын талаптар.
Минералды қосымша азқтарды малға беру тәсілдері және нормалары.
Азықтық антибиотиктер және басқа биологиялық әсерлі күшті заттардың зат алмасуына, малдың өсуіне және мал өнімінің ұлғаюына тигізетін әсері.

Минералды азықтар. Азықтық антибиотиктер және басқа биологиялық әсерлі күшті заттар.

Мал азықтарының мииералдык құндылығымен танысу. Қай азықтарда қандай жәке қанша мөлшерде минералды заттар бар екенін анықтау. Минералдық заттар ың мал органнзмдегі ролімен танысу.

Методикалык нұсқау. Мал шаруашьільіғын шұғыл өрге бастыру мақсатында, берік жемшөп базасьш жасаум'ен қатар, малға берілетін азықтың сапалы және оньщ биологиялық құн-дылығы да жоғары болуы қажет. Әсіресе'өнімнің мөлшері мен сапасын арттыруға минералдық заттардың жетіспеуі көп нұқ-сан келтіреді, малдың қысыр қалуьша, тіпті ауырып өлім _: жі-тімге ұшырауына әкеліп соқтырады.

Әзірше белгілі, 101 химиялық элементтердің 50-і мал орга-
низмінде, өсімдік тканьдерінде үнемі кездесіп отырады. Бірақ
олардың ішінде тек 18 элементі ғана организмнің тіршілік етуі
үшін өте қажет екені анықталған: олар көміртегі, оттегі, кү-
кірт ¹ , фосфор, кальций, магний, калий т. б. Осылардың ішінде
тек алтауы, яғни көміртегі, оттегі, сутегі, азот, кальций, фос-
фор жануар мен өсімдік денесінің98 процентін құрайды. Бұ-
лар макроэлементтёр деп аталады.

Бұл ат-гкектін «макрос» көп және латынның «элементум» алғашқы деген мағынасын ^, білдіреді. Макрозлементтердің ішінде оттегі, сутегі, азот және кеміртегі негізінен белок, май, көмірсу және басқа органикалық заттардың құрамына кіретін-діктен көбіне минералдық заттардьщ қатарына жата бермей-

Қалған элементтер 1/1000 өте аз мәлшерде де кездеседі. Мысалы, ірі қара малының 1 кг қанында 397 мг, ал 1 кг сүтте 1, 33 мг темір болады. Дегенмен осьілардың, ішінде әсіресе ко-балть, иод, марганец тіршілік үшін өте қажет. Бұларды мик-роэлементтер деп атайды. Ол гректің «микрос» аз және латын-ның «элементум» деген сөздерінен шыққан. Азықтардьщ мак-роэлементтік қоректілігі химиялық жолмен анықталып, олар-дьщ табиғи түріндегі, я болмаса құрғақ затындағы мөлшерін (макроэлементтердің) грамм, (микроэлем:енттер миллиграмм) мг, микрограммен (мкг), есептейді.

Өсімдік пен жануар денесінің негізгі бөлігі ауадан алынатын (көміртегі, оттегі) элементтерден тұрады, кальций, фос-фор, азот т. б. злементтер бұлармен салыстырғанда ете аз. болады. Бұған қарамстан топырақтағы минералдық заттардьщ өсімдік пен жануарлардьщ бірқалыпты өсіп-өнуі үшін маңызы зор. Олар организмдегі әртүрлі тканьдер мен орган-

дардьщ құрамына еңеді, зат алмасу процесінде түрлі реакиия-

ға қатысады, денедегі осмостық қысымды реттейді, организм-

де пайда болған улы заттардьщ күшін кемітеді және де басқа

қызметтер атқарады. Өсімдік тканінде әртүрлі минералдық элементтердің көп немесе керісінше аз мөлшерде болуы топырактың минералдық

кұрамы мен ондағы еріндінің қышқылдығына тікелей байла- нысты. Сол себептен де топрырақтын түріне және оның вдсие-тіне карай ол жерде соған орай өсімдіктер тобы өседі. Мал азығының минералдық кұрамы топырақты йайдалану жуйесі-не және жерге тыңайтқыштар енгізуге де байланысты болады. Өсімдіктің жеке бөліктерінде де минераддық заттар түрлі, мелшерде кездеседі. Бұл әсіресе азықтық есімдіктің дәні мен сабағында өте айқын болады. Мал азықтық өсімдіктердің са-бағы мен жапырағы . минералдық заттарға бай келеді. Күйіс малының негізгі азығы жергілікті жерде есетін өсімдік тектес ірі азьіқтар болғандықтан олардың минералдық заттарға де-ген қажетін қанағаттандыру дәрежесі осы заттардың өсімдік тканіндегі мөлшеріне байланысты.

Әдетте макро- және микроэлементтер мал организмінде ете аз болады. Мәселен мал денесін өртегеннен соң қалған кул, орта есеппен малдың тірі салмағының 1 проценті ғана болады. Микроэлементтердің негізгі міндеті организмде өтетін био-химиялық процестерді жеделдету. Минералдық, заттар жас төлдердің дұрыс есіп-өнуіне, денесінің қалыптасуына қажет, ^: өйткені олар тез өседі. Бұлай болуы малдың қаңқа суйегінің 99 проценті минералдық заттардаң туратындығынан. Мине-ралдық заттар ересек малдарға да қажет. Асыл тұқымды мал-дардың рационында минералдық заттардың қажетті мөлшерде . болуы олардан жоғары өнім алудың бірден-бір шарты

Малдан көп сүт альшса, малдыц денесінен соғұрлым көп минералдық заттар сыртқа шығарылады. Өнімділік төменде-меуі үшін оның орнын кунделікті толықтырып отыру қажет. Минералдық заттар күйіс малының ішек-қарның мекендей-. . тін микроорганизмдерінің тіршілік етуіне қажет, олардьщ • нормадан аз, не болмаса Көп болуы микробтьщ өсуін тежейді. Сонымен бұл айтылғандардан малдардың тұзсыз тіршіліқ, етуі мүмкін еместігін көреміз. Олардьщ ауырмауы, өнімді ша-масынан көп беруі макро- және микроэлементтердің күнделік-ті азықпен бірге қажетті мөлшерде организмге түсіп тұруына . . байланысты.

Минералдық заттардың мал организмінде жетіспеуі біраз ™ аурулардыц тууына себеп болады. Мәселен марганецтің же-тіспеуінен мал парозиспен мыс, кобальт, темір аз болса ане-миямен ауырады, қалайының аздығы паракератоз, йодтың азықта, суда жетіспеуінен малдың безі, ісінді және тағы да басқа аурулардың таралуы мумкін. Мунымен қатар минерал-дық заттардьщ нормадан тыс малға артық берілуі организмге пайда келтірмейді. Керісінше кейбір элементтер (фтор*мо-либден, селен) денені уландыруы мүмкін. Тым а. з мөлшерде берілген жағдайда баска да элементтер зиян келтіруі мүмкін. ^; Сондықтан малды азықтандырғанда рациондағы барлық қо-ректі элементтер белгілі мелшерде өзара байланысты болғаны жөн. Рацйондңғы және азықтағы минералдық заттарды бай-ланысты ёсептегенде олардың құрамындағы тек абсолюттік мөлшерге қарамай кейбір элементердіқ, әсіресе кальцийдің фосформен, натрийдің фосформен ара қатынасына қараған жөн. .

Минералдық элементтердің қажеттілігі малдардың жасы-на, өніміне, физиологиялық жағдайына байланысты: Сонымен датар кейбір минералдық элементтердің қарама қайшы қа-сиеті бар. Сондықтан рационға әр элементтерді қосқанда олардың осы қасиеттерін, ара қатынасын ескерген жөн. Мы-салы кальцийдің фосформен ара қатынасы өсетін жас малдар үшін 1, 5-2, 1, ал сақа малдар үшін 1, 2:1-ге тең. Сауатын си-ырлардың сүтімен кальцийдің көп мөлшерде бөлініп шығуы (әсіресе сүтті сиырлардан) және буаз сиырдың соқ-ғы айла-рында олардың организміне өте қажет екендігі көрінеді. Сон- . дықтан мұндай малдар үшін кальцийдің фосформен арақаты-насы 1, 6-"-1, 7:1 болуы тиіс, ал шошқалар үшін бұл керсеткіш 1, 2:1-Ге тең. Тауықтардың көп жұмыртқа салатын кезінде кальцийге деген мұқтаждылығы кенет өседі. Сондықтан Са:Р ' қатынасы 4, 4-4:1, ал натрийдіқ кальциймен - 0, 05:1 тең бо-луы керек. Сонымен қатар кальций мен магнийдің ара қаты-насы 2, 5-3:1, калий мен натрийдің - 4-5:1 болғаны жөн.

Рациондағы азықтар құрамындағы минералдық заттардың байланыеын есептегенде көңіл бөлетін мәселенің бірі, қышқыл және негіз элементтердің ара қатынасы. Ол үшін азықтағы қышқыл (Р, 5, СІ), негіз (Са, К- Мд, Ыа) элементтер мөлше-рін 15 кестедегі көрсетілген г/эквивалент коэффициентін қол-дана отырып шығарады да, олардың ара қатынасын есептеу " үшін төменгі формуланы қолданады:

Қ/Н-қышқыл және негіз элементтердің ара қатынасы. Қышқыл мен негіз элементтердің- ара қатынасы 0, 8-0, 1 бо-луы тиіс, ал 1 азықтық өлшемге есептегенде сілтілік элемент-тердің эквиваленттік артықтығы 0, 3-0, 5-тен аспауы кереқ.

Ас тұзы, бор, әк тастар, сүйек ұны, преципитат, азықтық фосфаттар, т. б. Сол сияқты минералды заттардың мал азығындағы маңызы.

Азықтық бор, көМірқышқылды кальций - ақ түсті,
аморфты, суда. ерімейтін үнтақ. Қүрамында 37% кальций,
0, 8% фосфор, 0, 5% калий, 0, 3% натрий болады. Құс
азығында кеңінен пайдаланылады. ' ^;

Әктердің химиялық формуласы бордікіндей. Республиканыц көптеген жерлерінде кездеседі, Мал азығьшда кальций жетіспеген жағдайда, алдын ала үңтактап пайдаланылады.

Сапропель - көл тұнбасы. Химиялық құрамы жинал-ған жеріне байланысты өзгереді. Негізінен (7-25%) кадьцийден түрады. Құрамьшда мағігай (0, 5%), күкірт(0, 5-2%), фосф. ор, калий, және бағальгкөптеген микро-элементтер, антибиотиктер, витаминдер, каротин бола-

■ _ды. Азықтық рациондарға қосылған сапропель организм- ініц за-Т алмасуын жақсартьш, іш жәие басқа ауруларғадөзімділігін жоғарылатады.

Азьщтық фосфаттар - ғана мал азығына қолданылады. . Қазақстанда азықтық фосфаттар қаратау кенінен Жамбыл суперфос-

фат зауытында шығарыладьі. Құрамында-22-28% кальцнй, І2'-1'4'% фосфор, 0, 2% фтор, 0, 01-0, 1%. қүкірт,

0, 01% ^: марганец, 20%-ке дейін магний, 3-4% темір бар. -

Сүцек ұны . - майсыздандырыдған сүйектерді ұнтақ-тау арқылы жасалады. Құрамында 30%-тен астам каль-ций, 16% фосфор, 1, 2% "астам азот, 0, 8%-тен кем май бар, . ылғалдылығы 10 нроценттен аспайтын қүрғақ, ақ-сұр түсті ұнтак.

Азьщтық преципитат, екікальций фосфат - сүйектен і

желатин өндіргендегі қалдықтардан шығарылады. Қүра-,

мьшда 16% астам фосфор, 0, 012%-теи кем күщеле, 0, 2%-тенкем фторы бар ақсұр түсті кристалды ұнтақ. '

. Азъщтық бірқалцийфосфат суда ёрйтін, . қышқыл-
дық көрсеткіші рН-3, 5 сүр түсті, ұсақ түйіршікті ұнтақ.
Қүрамында 17, 6% кальций, 23% фоефор б ^а Р- Таза кү-
йінде малға беруге болмайды

Үшкальций сросфат - суда ерімейтін, аморфты ұнт-ақ;, Құрамында 32% кальций, 14, 5% фосфорбар.

Фо. сфор қышқылды кальций - ақ түсті аморфты ұн-тақ. Құрамында'16-23% кальций, 16-26% фбсфоры болады. Фосфор түгелімен дерлік еіңіріледь . :■. -■. -:-'.

Сүйек күлі - сүйек қалдықтарын жағып шығарады. Құрамында 35% кальций, 16%. фосфор болады. - Азықтық біраммоний фосфат - құрамында 26%-фосгфор, 12% азоты бар ақ, суда еритін кристалды :ұнтақ.

Ғационында фосфор' жетіспейтш күйісті малға, аз-. мел-

шерде жылқыға береді. •- Азықтық екійммоний фосфат - құрамъшда 22% фос< ; -'■- фор, 19% азот, 0, 012 %-тен' қем- күщәле, 0, 2%-тен кем фторы бар суда еритінаммиак иісті ақ ұнтақ.

Азықтьщ бірнатрфосфат - тұз татитын, суда түгел ■ ёритін, ақ-сары түстік крисалды ұнтақ. Құрамында 20- . 25%. фрсфор, 10-13%натрий бар.

Натрий көпфосфаттары - фосфор қышқЫлын содамен қосу арқылы алынатын ақ кристалды тұз. Құрамын. - да 28%-қе дейін фосфор болады. Малды басқа қо. сымша қосындыларға ас тұ-зы, калий хлориды, магнйй қосындылары, ' ағаш күлі. жатады.

Ас тұзы - барлық мал жәнс. кұс азыктандыруында . қолданылады. Азықтық ас тұзында 96% натрий хлориді бар. Аздаған магний, күкірт қосындылары болады. Ас тұзын құс пен шошқаға ұнтақтап, жеммен араластырып-береді. Ірі. қара, қой-ешкі, жылқыға жеммен араласты-румен қатар алдьща жалайтын тұз -кесектерін қояды.

Калий хлориды, хлорлы калий - түсі мен дәмі ас тұзына ұқсас, суда еритін кристалды . ұнтақ. Құрамында. 25% калий, А1% хлор бар. Рационда калий жетіспеуші-'. Яігін түзетуге қолданылады. Оны әсіресе торайларға ар-
йалған ене сутін алмастыратын құрама жемдер құрамы-
на еиғізу қажет. .

. Магний тотығы - құрамында 60 процент магний бар . . . ' Мағний жетіспейтін рационға қосады. -

Магний карбрнаты - ' көмір қышқылды. магыий, ақ
магнезия суда жақсы еритік кристалдар. Құрамында 9% ^: .
магни-й, 1. 3% күкірт бар.

Агаш, кулі-. түрлі ағ^аштардан өндірілетін жергілікт. І -кешенді' мииералдьт қосынды. Ұнта. қтай, елегіштен өткі-зіп, мал азығына араластырып береді.

Микроэлементтік қосындыларға биологнялық маңыз-
ды микроэлемеиттердщ-жақсы еріп, сіңірілетін тұздары " .
жатады. '. . Күкірт қышқылды темір - көкшіл түсті, суда жақсы еритін ііризматикалық кристалдар немесе ұнтақтар. Құ-рамында 20% темір; 1. 1-12% күкірт бар. Рационында . темір жетіспеген жағдайда қолдан-ады.

Күкірт цышқылды мыс '■- көк түсті, суда . баяу еритін
кристалды ұсақ ұнтақ. Құрамында 25% мыс, . 12% күкірт.
бар. • Хлорлы кобальт - ылғал тартқыш, суда жақсы ери-

, тін, шие түеті ұнтақ. Құрамында 24% кобальт бар.

Күкірт қышқылды мырыш - түссіз, прйзматикалы. қ суда жақсы еритін кристалдар немесе кристалды ұитақ.

Макро - және микроэлементтер тұздарының сапасы, оған қойылатын талаптар.

Мал азығында минералдық заттар жетіспеген жағдайда оларды қосымша минералды қосындылармен толықтырады. Минерал-дық қосындылардан малдың күнделікті қажетсінетіні ас түзы. Мүның _ мөнін жер бетіндегі тіршіліктің Әлемдік Мүхитта жаралуымен байланыс-тыруға болатын секілді. Әрине, бүл жорамал ғана. Дегенмен барлық мал түлігі мен қүстың күнделікті азығына ас түзын қосады. Ас түзының үнта-ғын қүс пен шошқаға жеміне араластырып берсе, күйісті мал мен жыл-қыға жеке түз кеспектерін (соль-лизунец) жалатуға қояды.

Ас түзы диссоциялануынан пайда болатын натрий мен хлор иондары организмдегі су алмасуын реттеуіне қатысатындықтан бүкіл зат алмас-уына, оның ішінде, алдымен жылы қандылар гомеостазын негіздендірушісі болып табылатын денедегі жылу алмасуына ықгіал етеді. 96% натрий хлоридінен түратын азықтық ас түзында аздаған магний, күкірт қосындылары болады. Натрий хлоридімен қатар мал азығындағы калий жетіспеушілігін толықтыруға калий хлоридін (хлорлы калийді) қолда-нады. Құрамында 25% калий, 47% хлоры бар, түсі мен дәмі ас тұзына ұқсас, суда еритін кристалды хлорлы калий үнтағын көбіне торай жеміне қосады.

Ас тұзынан кейінгі малдың қажетсінетін маңызды азықтық минерал-дық қосындыларына сүйек (қаңқа) құрылымын құрайтын кальций мен фосфор қосындылары жатады. Кальций мен фосфор, содан кейін маг-ний, марганец элементтері алдымен тез өсетін төл мен балапан остеогенезін қамтамасыз етумен қатар қанның ұюына, дене жылуының алмасуына, т. б. зат алмасуының маңызды үрдістеріне қатысады.

Құрамына қарай мал азығына қолданылатын минералдық қосынды-лар кальцийлік, кальций-фосфорлық, фосфор-азоттық, фосфор-натрийлік, азот-күкірттік, микроэлементтік қосындыларға болінеді. Негізгі азықтық макроэлементтік қосындылар құрамы 22-кестеде келтірілген.

Азықтық кальцийлік қосындылар химиялық құрамы жағынан көмір қышқылды кааьций (СаСО^) болып табылады. Азықтық бор ақ түсті, аморф-ты, суда ерімейтін үнтақ. Қүрамында кальциймен қоса 0, 8% фосфор, 0, 5% калий, 0, 3% натрий болады. Қүс азығында, өсіресе мекиен жұмырт-қасының қабығын қатайтуға кеңінен пайдаланылады.

Минералды қосымша азқтарды малға беру тәсілдері және нормалары.

Мал азығьшда минералды заттар жетіспегенде олар-ды қосымша минералды қосындылармен толықтырады. Кұрамына қарай олар . Қальңяйлік, кальций-фосфорлық, / фосфор-азоттық, фосфбр-натрийлік, азот-күкірттік, мик-роэд-ементтік больш бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.