Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібіндегі «Новый день» сүт зауытының алатын орнын анықтау
КІРІСПЕ
1. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасу заңдылықтары
1.1 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне табиғи факторлардың әсері
1.2 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне экономикалық және әлеуметтік факторлардың әсер етуі.
1.3 Қостанай облысында тамақ өнеркәсібінің орналасу ерекшеліктері
2. «Новый день» сүт зауытының қазіргі жағдайы
2.1 «ПК ВИТА» ЖШС . ның технологиялық құрылысы
2.2 «ПК ВИТА» ЖШС . ның өндіріс процесі
2.3 «Новый день» сүт зауытында жасалатын өнімдер
2.4 Қостанай облысы тамақ өнеркәсібіндегі «Новый день» сүт зауытының рөлі
3. Қостанай облысындағы сүт өнімдерінің дамуын сабақта қолдану.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасу заңдылықтары
1.1 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне табиғи факторлардың әсері
1.2 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне экономикалық және әлеуметтік факторлардың әсер етуі.
1.3 Қостанай облысында тамақ өнеркәсібінің орналасу ерекшеліктері
2. «Новый день» сүт зауытының қазіргі жағдайы
2.1 «ПК ВИТА» ЖШС . ның технологиялық құрылысы
2.2 «ПК ВИТА» ЖШС . ның өндіріс процесі
2.3 «Новый день» сүт зауытында жасалатын өнімдер
2.4 Қостанай облысы тамақ өнеркәсібіндегі «Новый день» сүт зауытының рөлі
3. Қостанай облысындағы сүт өнімдерінің дамуын сабақта қолдану.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы еліміздің экономикасының жедел қарқында дамуы барысында ауыл шаруашылығының «өзегі» ірі қараның бас санының азаюы үлкен мәселе болса да ел аумағындағы ауыл шаруашылығы жедел дамып келеді. Соның ішінде ауыл шаруашылығы үлкен қарқынмен дамып келе жатқан Қостанай облысының территориясында азақ – түлік шаруашылығы үлкен жетістіктерге жетуде. Осындай мәселенің туындауынан облыс аумағындағы азық түлік шаруашылығының орналасу ерекшеліктері мен оған әсер етуші факторларды анықтау маңызды. Қостанай облысы ауыл шаруашылығының жетекші салаларының бірі егін шаруашылығынан республика деңгейінде алдыңғы орында. Егін шаруашылығының дамуы облыс аумағында мал шаруашылығының үлкен қарқынмен дамуына жақсы жағдай жасайды. Сол себептен Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы сүт өнімдерінің алатын орны ерекше. Облыс аумағындағы сүт өнімдерін өңдеуші жетекші мекмелердің бірі «ПК ВИТА» ЖШС –ы болып отыр. Аталған мекеме облыс аумағындағы сүт өңдеу өнеркәсібінің ажырамас бөлігі. Сондықтан жұмыстың өзектілігі Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы «ПК ВИТА» ЖШС – ның алатын орнын анықтауға бағытталады.
Жұмыстың нәтижесінде жинақталған дәлекті матерялдар География мамандығының студенттері, орта мектептің мұғалімі мен оқушылар Қостанайоблысының азық – түлік шаруашылығын жан-жақты оқып үйрену үшін, азық – түлік өнеркәсібін зерттеуші мамандары білім көзі ретінде пайдалана алады. Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығы, оның ішінде сүн өндірісі, сүт өндіруші ірі кәсіпорын «ПК ВИТА» ЖШС – ның жұмыс процесі мен қазіргі жағдайы жан-жақты ашылып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібіндегі «Новый день» сүт зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу міндеттері: Дипломдық жұмысты зерттеу барысында алға қойылған мақсатты негізге ала отырып, тақырып мазмұнын нақтылап ашу үшін бірнеше міндеттер қарастырылады:
Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне әсер етуші табиғи факторларды анықтау;
Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібінің дамуын зерттеу;
«Новый день» сүт зауытының қазіргі жағдайымен танысу;
«Новый день» сүт зауытының бүгінгі таңдағы даму қарқынын бақылау;
Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы «Новый день» сүт зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, ұш тараудан және әр тарау екі-үш тақырыпшадан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Жұмыстың нәтижесінде жинақталған дәлекті матерялдар География мамандығының студенттері, орта мектептің мұғалімі мен оқушылар Қостанайоблысының азық – түлік шаруашылығын жан-жақты оқып үйрену үшін, азық – түлік өнеркәсібін зерттеуші мамандары білім көзі ретінде пайдалана алады. Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығы, оның ішінде сүн өндірісі, сүт өндіруші ірі кәсіпорын «ПК ВИТА» ЖШС – ның жұмыс процесі мен қазіргі жағдайы жан-жақты ашылып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібіндегі «Новый день» сүт зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу міндеттері: Дипломдық жұмысты зерттеу барысында алға қойылған мақсатты негізге ала отырып, тақырып мазмұнын нақтылап ашу үшін бірнеше міндеттер қарастырылады:
Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне әсер етуші табиғи факторларды анықтау;
Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібінің дамуын зерттеу;
«Новый день» сүт зауытының қазіргі жағдайымен танысу;
«Новый день» сүт зауытының бүгінгі таңдағы даму қарқынын бақылау;
Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы «Новый день» сүт зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, ұш тараудан және әр тарау екі-үш тақырыпшадан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1.Өнеркәсіп географиясы Т. О. Уәлиев, Д. І. Жангелдина, Қ. Сарқытқан, Н. М. Тұрғымбекова
2. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінен дәрістік курсы ІІІ бөлім Е. А. Ахметов
3. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінен дәрістік курсы ІІ бөлім Е. А. Ахметов
4. Менің Қазақстаным П. Д. Устименко, О. О. Рутковский
5. Технологическая инструкция приготовления йогурта
6. Правила расстановки оборудования на предприятий «ПК ВИТА»
7. Инструкция технологического процеса молочного цеха
8. Инструкция технологического процеса маслодельного цеха
9.Инструкция технологического оборудования цеха по приготовлению йогурта
10. Инструкция технологического процеса сыродельного цеха
11. Инструкция технологического процеса по приготовлению творожных изделий
12. Инструкция технологического процеса цеха по приготовлению ряженки
13.Инструкция технологического процеса по приготовлению кисломолочных изделий
14. Технологическая конструкция предприятия ТОО «ПК Вита»
15. Правила обслуживания производственного оборудования ТОО «ПК ВИТА»
16. Распоряжение по санитарным нормам на промышленном предприятий ТОО «ПК ВИТА»
17. Правила пользования технологического оборудованияна предприятий
18. Правила расстановки электрооборудования на предпритятий ТОО «ПК ВИТА»
19. План переработки сырья на промышленной линий
20. Правила пастеризаций молочного сырья
21. Положение о санитарных условиях на предприятий
22. Положение о санитарных условиях транспорта предприятия
23. Правила распределения обрудования на территорий переработки амиачных газов
24. Правила переработки амиачных газов
25. Расстановка технологического оборудования в компрессорном цехе
26. Отчет использованного сырья за 2011 год
27. Товар изготовленный предприятием ТОО «ПК ВИТА» за 2011 год
28. Годовой расчет по переработанному сырью ТОО «ПК ВИТА»
29. Положение о внедрений инноваций технологического оборудования на предприятий ТОО «ПК ВИТА»
30. Википедия: www.http//Vikipedia. GEO. Kostanay region
2. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінен дәрістік курсы ІІІ бөлім Е. А. Ахметов
3. Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы пәнінен дәрістік курсы ІІ бөлім Е. А. Ахметов
4. Менің Қазақстаным П. Д. Устименко, О. О. Рутковский
5. Технологическая инструкция приготовления йогурта
6. Правила расстановки оборудования на предприятий «ПК ВИТА»
7. Инструкция технологического процеса молочного цеха
8. Инструкция технологического процеса маслодельного цеха
9.Инструкция технологического оборудования цеха по приготовлению йогурта
10. Инструкция технологического процеса сыродельного цеха
11. Инструкция технологического процеса по приготовлению творожных изделий
12. Инструкция технологического процеса цеха по приготовлению ряженки
13.Инструкция технологического процеса по приготовлению кисломолочных изделий
14. Технологическая конструкция предприятия ТОО «ПК Вита»
15. Правила обслуживания производственного оборудования ТОО «ПК ВИТА»
16. Распоряжение по санитарным нормам на промышленном предприятий ТОО «ПК ВИТА»
17. Правила пользования технологического оборудованияна предприятий
18. Правила расстановки электрооборудования на предпритятий ТОО «ПК ВИТА»
19. План переработки сырья на промышленной линий
20. Правила пастеризаций молочного сырья
21. Положение о санитарных условиях на предприятий
22. Положение о санитарных условиях транспорта предприятия
23. Правила распределения обрудования на территорий переработки амиачных газов
24. Правила переработки амиачных газов
25. Расстановка технологического оборудования в компрессорном цехе
26. Отчет использованного сырья за 2011 год
27. Товар изготовленный предприятием ТОО «ПК ВИТА» за 2011 год
28. Годовой расчет по переработанному сырью ТОО «ПК ВИТА»
29. Положение о внедрений инноваций технологического оборудования на предприятий ТОО «ПК ВИТА»
30. Википедия: www.http//Vikipedia. GEO. Kostanay region
Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы еліміздің
экономикасының жедел қарқында дамуы барысында ауыл шаруашылығының өзегі
ірі қараның бас санының азаюы үлкен мәселе болса да ел аумағындағы ауыл
шаруашылығы жедел дамып келеді. Соның ішінде ауыл шаруашылығы үлкен
қарқынмен дамып келе жатқан Қостанай облысының территориясында азақ – түлік
шаруашылығы үлкен жетістіктерге жетуде. Осындай мәселенің туындауынан облыс
аумағындағы азық түлік шаруашылығының орналасу ерекшеліктері мен оған әсер
етуші факторларды анықтау маңызды. Қостанай облысы ауыл шаруашылығының
жетекші салаларының бірі егін шаруашылығынан республика деңгейінде алдыңғы
орында. Егін шаруашылығының дамуы облыс аумағында мал шаруашылығының үлкен
қарқынмен дамуына жақсы жағдай жасайды. Сол себептен Қостанай облысының
азық – түлік шаруашылығындағы сүт өнімдерінің алатын орны ерекше. Облыс
аумағындағы сүт өнімдерін өңдеуші жетекші мекмелердің бірі ПК ВИТА ЖШС –ы
болып отыр. Аталған мекеме облыс аумағындағы сүт өңдеу өнеркәсібінің
ажырамас бөлігі. Сондықтан жұмыстың өзектілігі Қостанай облысының азық –
түлік шаруашылығындағы ПК ВИТА ЖШС – ның алатын орнын анықтауға
бағытталады.
Жұмыстың нәтижесінде жинақталған дәлекті матерялдар География
мамандығының студенттері, орта мектептің мұғалімі мен оқушылар
Қостанайоблысының азық – түлік шаруашылығын жан-жақты оқып үйрену үшін,
азық – түлік өнеркәсібін зерттеуші мамандары білім көзі ретінде пайдалана
алады. Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығы, оның ішінде сүн
өндірісі, сүт өндіруші ірі кәсіпорын ПК ВИТА ЖШС – ның жұмыс процесі мен
қазіргі жағдайы жан-жақты ашылып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
– Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібіндегі Новый день сүт
зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу міндеттері: Дипломдық жұмысты
зерттеу барысында алға қойылған мақсатты негізге ала отырып, тақырып
мазмұнын нақтылап ашу үшін бірнеше міндеттер қарастырылады:
– Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне әсер етуші табиғи факторларды
анықтау;
– Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібінің дамуын зерттеу;
– Новый день сүт зауытының қазіргі жағдайымен танысу;
– Новый день сүт зауытының бүгінгі таңдағы даму қарқынын бақылау;
– Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы Новый день сүт
зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, ұш тараудан
және әр тарау екі-үш тақырыпшадан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен және қосымшадан тұрады.
Зерттеудің теориялық негізі жасалған жұмыста қолданылған
материалдардың көп бөлігі пайызы ТОО ПК ВИТА мекемесінің жеке
құжаттарынан алынған. Ал қалған бөлімі Қазақстанның экономикалық
географиясына байланысты Е. А. Ахметов, Т. О. Уәлиев, Д. І. Жангелдина, Қ.
Сарқытқан, Н. М. Тұрғымбекованың оқулықтарынан алынған материалдардан
құралған. Сонымен қатар кішкене бөлігі ғаламтордан алынған.
Зерттеу әдісі: Салыстырмалы – аналитикалық, жүйелі талдау,
топтау,статистикалық.
1. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасу заңдылықтары
1.1 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне табиғи факторлардың әсері
Қостанай облысында азық – түлік шаруашылығы жақсы дамыған. Әр аймақта
өндірістің немесе шаруашылықтың орналасуына әрқашан табиғи факторлар әсер
еткен, оларды атап кетер болсақ:
- Облыстың географиялық орны
- Облыстың жер бедері
- Облысың климаты
- Аумақтың гидрографиясы
Облыстың географиялық орны. Аталған факторлардың әр қайсысына
жеке тоқталар болсақ, ең алдымен Қостанай облысының географиялық орнын
сипаттайық. Қостанай облысы Қазақстанның солтүстігінде, физикалық-
географиялық жағынан алсақ - Батыс-Сібірдің оңтүстік шетінде және аздап
Қазақ ұсақ шоқылығының (Сары-Арқа) аумағында орналасқан. Облыстың солтүстік
нүктесінің координаталары: 55˚26΄ с.е. (бұл Мәскеу ендігіне сәйкес келеді)
және 68˚59΄ ш.б., шеткі оңтүстік нүктесінің - 52˚13΄ с.е. және 67˚19΄ ш.б.,
шеткі батыс нүктесінің - 54˚00΄ с.е. және 65˚57΄ ш.б., шығыс нүктесінің -
52˚50΄ с.е. және 74˚02΄ ш.б. Шеткі нүктелер арасында градустағы қашықтық
бойлық бойынша 8˚05΄, ендік бойынша - 3˚13΄ құрайды. Солтүстік-оңтүстік
бағыттағы шеткі нүктелер арасында тіке бойынша қашықтық 375 км, батыс-шығыс
- 602 км тең. Облыс Ресейдің Калуга, Тула, Тамбов облыстарымен бір ендікте
орналасқан. [30] Алайда, олардан табиғи жағдайымен өзгешеленеді, теңіз бен
мұхиттан алшақ орналасқаннан шұғыл континентті ауа райымен сипатталады.
Өзінің және іргелес аумақтардың жалпы тегістігі ашық меридиональдық және
ендік ауа айналымына себеп болады. Облыстың мұндай географиялық орны сүт
шаруашылығының жақсы дамуына үлкен септігін тигізеді.
Облыстың жер бедері. Солтүстік Қазақстан аумағы орманды дала,
дала және шөлейт зоналарында орналасқан. Орманды дала ені 150-250 шакырым
болып, ауданньщ солтүстік жиегін алып, бұған күрамындағы қара шірігі 10
пайыз шалғынды-қара топырақты Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Акмола,
Павлодар облыстарының солтүстігі жатады. Ал дала зонасы солтүстігінде нағыз
кара, ал оңтүстігінде оңтүстік қара топырақты Солтүстік Қазақстанньщ басым
бөлігін алып жатыр. Мүндағы кара шіріктің үлесі 6-8 пайыз. [4] Дала
зонасының оңтүстігі қүрғак далаға ауысып, кошқыл-каштан топырақ басым
болып, әр жерінде сор, сортаңды жерлер кездеседі. Орманды дала, дала
зоналары суарусыз тәлімі егіншіліктің аудандары. Ауданның оңтүстігін, яғни
Қостанай облысының оңтүстігі Торғай өңірін, Теңізкорғалжын көлі тобы
ауданы, Ертістің сол жагалауы оңтүстік бөлігін ашық-каштан топыракты шөлейт
зонасы алып жатыр. Жауын-шашынның тапшылығынан мү-нда тек саурмалы
егіншілікті дамыту мүмкін болып, бұл зона негізінде көктемгі және қысқы мал
жайылымы ретінде пайдалынады. Сонымен ауданның топырак-өсімдік зонасының
сипаты егіншілікті кен көлемде дамытуға қолайлы. Аумағының басым бөлігін
кара топыракты орманды дала жэне дала зонасы алып жатыр, ол толы к жыртылып
егіншілікке игерілген.
Жыл бойында Солтүстік Қазакстан аумағында оңтүстік-батыс,
оңтүстік анызык желдері басым болып жазда ауа мен топыракты күрғатып, ал
кыста карды үшырып экетіл "кара боран" туғызады. Мүндай табиғат
жағдайларының зиянды әрекетін бәсендету жэне болдырмау үшін ауданда eric
қорғау алкаптары отыргызылып, топыраққа ылғал жинау мақсатында кар
токтатылады, жайылым мен шабындыктар суландырылады.
Жер ресурсы - ауданның өте манызды табиғи байлыгы. Ауыл
шаруашылығына пайдаланылатын жер көлемі 50 млн га, сонын 24 млн га
жыртылган жер, ал 26 млн га мал жайылымы, шалгындық жэне шабындык жерлер.
Бірақ соңғы жылдары нарыктық экономикаға көшудің киындыктарымен байланысты
ұзақ жылдардан бері қальштаскан жыртылган егістік жерлер толық
пайдаланылмай, оның көлемі жылдан жылга азаюда. Соның салдарынан ауыл
шаруашылығы өнім көлемі де төмеңдеуде. Ауданның солтүстігі мен батысында
жердің орта биіктігі 100-120 метр Батыс Сібір ойпатының оңтүстік сілемдері
еніп, бұл негізінде тегіс жазыкты жыртуға қолайлы болып келеді. Еліміздің
Шығыс және Оңтұстік Қазақстан аудандарындағыдай мұнда биік тау жүйелері
болмағандықтан жер бедері Батыс Қазақстан сияқты жазық. Міне, сондыктанда
Солтүстік Қазақстаннын табиғат жағдайь[ Батыс Сібірдің табиғатына ұқсас,
барлык жерінде біркелкілеу болып келеді. Кей жерлерінде ойлы-қырлы т.үщы
жэне ащы көлдер орналаскан ойыстарда кездеседі. Ауданның шығысында Құлынды
даласы, ал оңтүстігінде Қазақтын ұсак шоқысы - Сарыарка созылып жатыр.
Қостанай облысының аумағы жер бедерінің жазық болып келуіне
карамастан пайдалы қазбаға бай. Ауданның солтүстік-батысында Қостанай темір
рудасы, оның маңында Жетікара асбест, Торғай қоңыр көмір бассейні, ал
оңтүстігінде Аркалык боксит кен орындары бар. Аудан аумағында известняк,
шыны күмы, отқа төзімді саз т.б. құрылыс материалдары бар. Аймақтың осындай
жер бедері облыс аумағындағы шаруашылықтың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Себебі ауыл шаруашылығының негізгі маңызды факторы – жергілікті жер бедері.
Ал егер де облыс аумағында ауыл шаруашылығы жақсы дамыса, онда сүт
шаруашылығының одан әрі дамуына үлкен мүмкіндік ашылады.
Облысың климаты. Қостанай облысыҚазақстанның ең үлкен материктің
тереңдігінде орналасу жағдайы оның ауа-райының кенет континентальды болуын
шарттайды. Ауа-райының негізгі сипаты қатты желді және боранды ұзақ қыс,
қысқа, бірақ ыстық жаз. Ең суық ай қаңтардың орташа көпжылдық температурасы
солтүстікте -18.50С, оңтүстікте шамамен -17.50С, ал ең суық күндері -450С
дейін жетеді. Шілдеде температура шамамен солтүстікте +190С дейін және
оңтүстікте +19.50С дейін жетеді, ал ең ыстық күндері +410С дейін болады.
Қостанай облысы үшін ауа-райының тұрақсыздығын тудыратын ауа
массасының жиі ауысуы тән. Қыс уақытында солтүстіктен континентальды
арктикалық ауаның басып енуі температураның кенет төмендеуін шарттайды, ал
өтпелі маусымда бұл ретте көктемдік-күздік суық байқалады. Нақ ауаның
айналысы, температураның кенет ауысуының және жылдан-жылға жауын-шашынның
болуының себептері болып табылады.
Қыс мезгілінде ашық күнді және теріс тұрақты температуралық
үстемдіктегі күн райының антициклонды типтері басым болады. Жел орташа
жылдамдығы 5.5 мс болатын, анық байқалатын оңтүстік-батыс бағытында
болады. Көктем қысқа (20–30 күн), құрғақ және салқын сәуірдің екінші
жартысынан басталады. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы шамамен жылына 100–120 күн,
ал 00С-тан жоғары болатын тәуліктік орташа температура кезеңі шамамен 190
күн. Жаз уақытында орташа жылдамдығы 4 мс, солтүстіктен және солтүстік-
батыстан соғатын жел түріндегі циклондық типтегі ауа-райы басым болады. Күз
салқын, бұлтты, жиі жауынды. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашынның
мөлшері 290–295 мм-ден 425–435 мм дейін түрленеді.Солтустік Қазақстанның
климаты шұғыл континенталды, еліміздіңі баска аудандарьгмен салыстырғанда
жазы коныр салқын, қысы суық. Қыста аудан климатына қатаң Солтүстік Мұзды
мрситтың арктикалық, ал жазда Орта Азия мен Иранның ыстық тропикалық ауа
массалары эсер етеді. Соған карамастан температура жағдайлары дәнді, дэнді
бұршак түқымдас жэне көкеніс бакша дакылдарының пісіп жетілуіне жеткілікті.
Оған солтүстік аудандарындағы 160, ал оатүстігіндегі 167 есіп-өиу кезеңі
мүмкіндік береді. Аудан аумағының көп бөлігінде жылына 350-400 мм жауын-
шашын түсіп, оның басымы жылдың жылы мезгілдеріне келеді де, ол
суарылмайтын егіншілікті дамытуға мүмкіндік береді. Ал ауданның
оңтүстігінде жауын-шашын мелшері 150-200 мм-ге төмендеп, өзен анғарларында
ғана суарылмайтын, қалған жерлерінде егіншілік тек суарылмалы жағдайда ғана
дами алады. [4] Облыстағы мұндай климат жағдайы аумақта ауыл шаруашылығының
жақсы дамуына өте қолайлы. Сонымен қатар әр түрлі шаруашылықты дамытуға
жақсы жағдай жасайды.
Аумақтың гидрографиясы. Қостанай облысының кедірлі-жоталы және
жазықты жер бедері көлдердің мол болуына мүмкіндік берген. Мүнда 13 мыңдай
көлдер бар. [30] Ірілері Қүсмұрын, Сарықопа, Ақмола облысындағы Теңіз,
Қорғалжын, Шағалалытеңіз, Селетітеңіз, Бурабай, Шортанды т.б. көлдер
тұрмыста, мал суғаруга пайдаланылады. Ауданның шаруашылык мақсаты үшін
Есілден басын алатын Есіл, Булаев, Пресновск жер асты су кұбырлары
жүргізілген. Оларды үздіксіз сумен жабдықтау үшін Сергеев, Вячеслав су
коймалары жасалынган.
Климаттың құрғақтығы, жазық жер бедерінің басымдығы Қостанай
облысы аумағында су байлыгының таралу ерекшелігін аныктап, өзен жүйесінің
нашар дамып, ал көлдердің мол болуына мүмкіндік береді. Есіл, Тобыл сияқты
Ертіс өзенінің сол жақ салалары ғана мұхитқа құяды. Ал қармен қоректенетін
Торғай, Селеті, Шідерті, Шагалалы сиякты үсақ өзендері ағынсыз көлдерге
күяды. Олардың ағыны біркелкі болмай. кеме қатынасы, су электр стансаларын
салуға колайсыз болып, негізінде шабындық пен жайылымдарды лимандап жайып
жіберу суаруға пайдаланылады. Аумақтың гидрографиясы кез келген
шаруашылыққа әерін тигізеді. Әсіресе ауыл шаруашылығын дамытуға үлкен
септігін тигізеді. Ал ауыл шаруашылығы сүт өндіру шаруашылығының негізі деп
айтуға болады.
2. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне экономикалық және
әлеуметтік факторлардың әсер етуі.
Қостанай облысының аумағындағы өндірістің дамуына табиғи
факторлармен қатар экономикалық және әлеуметтік факторлар әсер етеді.Жалпы
облыс бойынша өнеркәсіптің дамуын әсерін тигізетін факторларды айта кетер
болсақ, олар:
- Аумақтың экономикалық маңызды жол торабында орналасуы
- Облыстың халқы
- Өндірістердің шикізат көзіне жақын орналасуы
Аумақтың экономикалық маңызды жол торабында орналасуы. Қостанай
облысы қолайлы экономикалық-географиялык жағдайда орналасқан. солтүстігінде
Ресейдін Орал, Батыс Сібір аудандарьшен шектеседі. Аудан аумағы арқылы Үлы
Сібір, Орта Сібір, Оңтүстік Сібір және Қазакетанаралық Трансказақстан темір
жолы магистралдары өтеді. Б:үл жолдар Солтүстік Қазақстанды Орталык
Қазакстан жэне Орал, Кузбасс, аудандарымен байланыстырып, сонымен бірге
Ресейдін Европалық, Азиялык беліктері жэне Оңтүстік Қазакстан ауданына
шығуына мүмкіндік береді. Ресейдін өнеркәсіпті аудандарымен көршілестігі
Қостанай облысында тау-кен, энергетика шаруашылықтарының дамуына елеулі
әсері болады. [2]
Облыстың халқы. Ауданның оңтүстік, оңтүстік-шығыс, онтүстік-
батысындағы суарусыз тәлімі егіншіліктің жағдайы нашарлау бөліктерінде
аумақ бойында сирек және әркелкі қоныстануы байқалады.
Қостанай облысының шөлейтті аудандары, яғни облыстың оңтүстік,
негізінде Торғай өңірі, Қостанай облысының оңтүстік-батысы сирек
қоныстанған. Мұнда бір шаршы шакырымға 0,1- 0,5 адамнан, тіпті оданда аз
келеді. Көптеген жерінде тұрақты халық болмайды да. Бүл аймақтарда халқының
саны 50-100 адамдык елді-мекендер басым.
Қостанай облысының халқы көп ұлтты. Мұнда қазақ, орыс, украин,
татар, неміс, мордва, еврей, чуваш, поляк жэне т.б. халыктар тұрады.Олар
бүл ауданға темір жолдар салу, пайдалы қазба кен орындарын жэне тын
жерлерді игеру кезіңде коныстанған. Халықтын басымы славян тілді халықтар.
Олар ауданды терең қоныстану және оны егіншілік түрғыда игеруде манызды
орын алды. Байырғы қазақтар облыс халкының 35 пайызын кұрап, олар негізінде
отарлы мал шаруашылықты оңтүстік аудандарда басым. Соңғы 10 жылда
шетелдерден келген қазақтардын жоспарлы қоныстануымен байланысты
қазақтардың үлесі едәуір артуда. Қостанай облысында қала халкының үлесі
аудан халқының 50 пайызы ғана. Бүл ауданда ауыл шаруашылығы мен
өнеркәсіптің бірдей жақсы дамығандығын көрсетеді. Облыстың қалалар саны да
көп емес. Жалпы аудан орталығы Қостанай қаласының халқы 217,4 мың
адам.Халқының саны бойынша келесі орында Рудный қаласы, мұнда халық саны
орта есеппен алғанда 80 мың адам. Рудный қаласының халық саны соңғы 10
жылда өсуде. [3] Халық санының өсуінің негізгі факторы шет елдерден келген
оралмандар санының өсуі. Рудныйдан басқа облыста Арқалық, Лисаковск,
Жетіқара сияқты шағын қалалары да бар. Аталған қалалардың халық саны бірде
өсіп, бірде кемуде. Сөйтіп, халықтың жергілікті шаруашылыққа деген үлкен
әсері бар екенін анықтадық. Халық шаруашылықтың дамуына ғана әсерін
тигізбей, оның өнімдерінің әрі қарай тұтынылуына да үлкен септігін
тигізеді.
Өндірістердің шикізат көзіне жақын орналасуы. Солтүстік Казақстан
еліміздің ең басты астык шаруашылықты және етті-сүтті мал шаруашылыкты
ауданы. Қазіргі нарықтық экономикага көшудің қиындық жағдайындагы мал
санының азаюы, өнімнін төмендеу кезеңінде де Солтүстік Қазакстан елімізде
дәнді дакылдардың егіс көлемі, әсіресе жаздық бидай, мүйізді ірі кара және
шошқа майы, мал майы және ет т.б. тамак өнімдері жөнінен жетекші орын
алады.Аудан ауыл шаруашылығының екінші маңызды саласы мал шаруашылығы, ол
өсімдік шаруашылығымен ұштасқан. Ауыл шаруашылыгына жарамды жердің 57
пайызы жайылым мен шабындык, оның басымы Қостанай, Ақмола, Павлодар
облыстарына келеді. [2] Мал шаруашылығының жем-шөп базасында табиғи мал
азығы басым. Сонымен бірге мал азығы ретінде егіншіліктің, тамақ
өнеркәсібінің қалдығы пайдэланылып қүрама-жем даярланады. Солтүстік
Қазакстанда еліміздін баска аудандарымен салыстырғанда етті-сүтті мал
шаруашылығынын ролі жоғарлау, сонымен бірге қой шаруашылығының да маңызы
едэуір. Бірак қазіргі нарықтың қиындығымен байланысты жалпы мал саны
бұрынғыдан едәуір азайган.
Солтүстік Қазақстанда етті-сүтті және сүтті-етті ірі кара
шаруашылығы жетекші орында, оған Қостанай, Солтүстік Қазакстан облыстарының
егіншілікті орманды дала жэне дала зоналарынын табиғат жағдайы қолайлы
болып, мұнда сүт бағытындағы даланың кызыл сиыры, ал оңтүстікке карай ет
бағытындағы казактың ак бас тұкымы кең таралған.
Қой шаруашылығы негізінде Павлодар, Қостанай облысының октүстік,
эсіресе Торғай өңірінде. Акмола облысында дамып. солтүстігінде биязы жүнді
кой түкымы, ал онтүстігінде ет-май багытындағы койдын еділбай түқымы кең
тараған.
Ауданнын барлык жерінде жылқы иіаруашылығы дамып, республика
жылқы санының 13 келіп, оның Қостанай, казақ тұқымы басым. Орманды дала
жэне дала зоналы Қостанай, Солтүстік Қазақстан жэне Акмола облысынын
егіншілікті аудандарында шошка шаруашылығы дамыған. Осы облыстардын
егіншілікті апқапты алқаптарында құх шаруашылығы, ал көл маңдарында су
құстары кең тараған. Ауданның топырақ-климаттык жагдайы жэне ауыл
шаруашылығының мамандануына қарай Солтүстік Қазақстан аумағында солтүстік,
орталык жэне оңтүстік алаптары калыптаскан.
Өнеркәсіптің қалыптасуы мен дамуы ерте кезден бастап-ақ ауыл
шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып отыр. Сол себепті
Қостанай облысының аумағында сүт өңдеумен айналысу өте қолайлы. Мұнда
өндіріске керекті шикізаттың барлығы дерлік жақын орналасқан Жалпы, сүт
өнімдерінің өндірісіне ең қажетті шикізат сүт, облыс бойынша жеткілікті.
Сондықтан Қостанай облысының көлемінде көптеген сүт өңдеуші алпауыттар
орналасқан.
3. Қостанай облысында тамақ өнеркәсібінің орналасу ерекшеліктері
Тамақ өнеркәсібі ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеп, халыкты
тұтыну заттарымен, яғни тамақ өнімдерімен қамтамасыз етеді. Тамақ
өнеркәсібі шикізатты өңдеп тамақ өнімдерін шығаруда ауыл шаруашылығы және
балық кәсіпшілігімен байланысты.
Тамақ өнеркәсібінің қүрылымы өте күрделі болып келеді: балық, сү,
қант, арақ-шарап, кондитер, ұн-жарма тарту т.б. ондаған салалардан түрады.
Тамақ өнеркәсібі салаларында әйелдер еңбек ресурсы басым болып келеді.
Шикізаттық және тұтыну факторларының әсеріне байланысты тамақ
өнеркәсібі үш топқа бөлінеді:
1. Шикізат көзіне бағдарланатын салалар (шикізат шығының
басымдылығы жағдайында). Оған май жасау, май шайқау-жир, қант, сүт консерві
салалары жатады.
2. Даяр өнімді тұтынушы аудандарға бағдарланатын салалар (даяр
өнім салмағы шикізат салмағынан артықтығы, не екеуінің тендігі жағдайында).
Оған сүт, макарон, нан жсау, кондитер т.б. салалар жатады.
3. Бір мезгілде әрі шикізат көзі, эрі тулыну аудандарына
бағдарланатын салалар. Бұл топқа ұн тарту, темекі, ет т.б. салалар жатады.
Қазақстан аумағында жүмыс істейтін тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары
негізінде Кеңес жылдарында салынған. Еліміздің нарықтық экономикаға өту
жылдарындағы қиындыктар, яғыни қаражаттың тапшылығы, шикізаттың
жетіспеуінен кейбір кәсіпорындар тоқатап, не мезгілді жұмыс режиміне
көшкен.
Шикізат тұріне қарай гамак өнеркәсібі 4 топқа бөлінеді:
Бірінші, мал шиікізатынан алынатын өнімдер тобы. Оған ет және сүт
өнімдері жатып, жалпы тамак өнеркәсібі өнімінің 50 пайызын береді. Бүл
топка жататын салалардың ішінде ет өнеркэсібі жетекші орынды алып, Ет
комбинаттары Петропавл, Алматы, Лисаков, Екібастүз, Жетігенде (Алматы
облысы) орналасқан.
Тамақ өнеркәсібінің екінші тобы өсімдік шикізатын өңдеумен
байланысты. Оған қант, ұн-жарма тарту, арак-шарап жэне спирт, май шайкау-
жир, жеміс-көкөніс консерві, темекі т.б. өндірістері жатады.
Төртінші топка өнеркәсіптік ендеуден өткен жартылай шикізатты (мысалы,
үн) оңдеу арқылы өнім алу жатады. Оған нан жабу, кондитер, макарон,
маргарин, шай өлшеу, ашыткы шығару өндірістері жатады.
Еліміздің ірі кондитер фабрикаларына Алматы Рахат, Караганды
және Қостанайдың Баян сүлу т.б. жатады.
Нан пісіру еліміздің ірі, шағын калалары т.б. елді мекендерде
орналасқан.
Халық тұтынатын азық-түлік ассортиментінің 80 пайызын Қазақстанның өзі
өндіруге мүмкіндігі бар. Оған жерінің ауқымы, табиғи жағдайы, еңбек қол
күші, халкының білім деңгейі, бәрі де жетеді. Бірақ элі күнге осы
мүмкіндікті дұрыс пайдалана алсақ, бірте-бірте ішкі рынокты азык-түлікпен
қамтып кана қоймай, сыртқа сапалы дайын енім экспортын шығарушы елге
айналуға болады.
Ауылшаруашылығы министрлігінің дерегінше облыс халқы сүт және сүт
өнімдерін мөлшерден 7 пайыз жоғары түтынуда. Диетологтардың үсынысы бойынша
қант жэне кондитер өнімдері (қантқа шаққанда) екі есе артық пайдалануда.
Облыс халқы көкеніс, картоп және бақша өнімін мөлшерден 60 кг артық алады.
Нан және макарон өнімдері, ұн, жарма, бұршақ мөлшерге сәйкес (жылына 420
кг). Ет және ет өнімдерін (48 кг орнына 45 пайыз), жеміс және жидекті
мөлшерден 3 есе аз тұтынамыз. Жеміс-көкөніс консервісін 15 есе аз
қолданады.
Қазір біздің облыста 22 ет өндейтін және 14 сут өндейтін, 1922 -
дэнді-дақылдарды өндейтін (ұн тарту комбинаттары) және 2 қант зауыты бар, 4
- өсімдік майын шығару, 57 - жарма, 13 - жеміс-көкөніс консерві
кэсіпорындары бар. Бүл әрине онша жеткіліксіз. [1]
Өнеркәсіптік өңдеу деңгейінің темендігі және өңдеуші кәсіпорындар
куатының толық камтамасыз етілмеуінің негізгі себептеріне: шикізатпен
қамтамасыз етілмеуі, өндірісті іске қосуға және шикізатгы сатып алуға
қажетті айналымды қордың жеткіліксіздігі, ескірген құрал-жабдықтар
жүйесінің жоғарылығы, даярлау жүйесінің онша дамымауы және кәсіби маман
кадрлардың жеткіліксіздігі жатады.
Мұндай себептер өзінің нәтижесінде облыстық өнімдердің кей
тұрлерінің бәсекелестік қабілетінің төмен болуына әкеп соғады. Тамақ
өнімдерінің ішкі нарықтагы үлесі 2003 жылы облыстың азық-түлік қауіпсіздігі
үшін ұсынылган ең көп 17 пайыздың орнына 20,4 пайызды кұрды.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуші кәсіпорындар өнімінің бағасы
бойынша бәсекелестігін талдау, импорттық ұксас өнімдермен салыстырғандағы
кептеген бағыттар бойынша отандық өнімнің едэуір жоғары болып келетіндігін
көреміз. Отандық тауар багасынын жоғарылыгы -еліміздің салық жүйесінің
күрделілігімен байланысты болуда.
Тамақ өнеркәсібін дамыту кез келген ел үшін экономикалық жағынан
тиімді болыптабылады. Дайын өнім әрқашан да өңделмеген шикізаттан қымбат
түрады. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасуы ел үшін өте тиімді
де қолайлы. Аймақтағы көптеген тамақ өңдеуші мекемелер еліміздің алдыңғы
қатарлы өндіріс орындары. Облыстың еліміздің тамақ өнерәсібіндегі ең үлкен
үлесі егін шаруашылығынан келеді. Аталған шаруашылықтың түрі облыс
аумағында жақсы дамыған. Облыста егін шаруашылығынан басқа көптеген
шаруашылықтар жақсы дамыған. Мысалы тәтті тағамдар жасау. Бұл салада үлкен
рөл атқаратын Баян Сұлукәмпит фабрикасы.Аталған кәсіпорын Қостанай
қаласында орналасқан. Жалпы алғанда облыс ел экономиксына да үлкен әсерін
тигізеді. Мысалға алар болсақ, облыстың сүт өңдеуші алпауыттары
экономиканың дамуына үлкен септігін тигізіп отыр. Атап кетер болсақ ДЭП,
МИЛХ, Космос сүт өңдеуші кәсіпорындары.
2. Новый день сүт зауытының қазіргі жағдайы
2.1 ПК ВИТА ЖШС – ның технологиялық құрылысы
Новый день сүт зауыты Қостанай облысы, Меңдіқара ауданында,
Боровское аудан орталығында орналасқан. Зауыт орталықтың шығыс бөлігінде
орналасқан және қоршау бойынша жасылдандырылған. Зауытқа кіретін екі қақпа
бар, зауыт көлігінің және зауытқа қатынайтын көліктің территорияға кіруі
бақылау пункті арқылы жүргізіледі. Зауытқа көліктің кіруі тек бір қақпа
арқылы ғана рұқсат етіледі. Зауыт территориясы 3 функционалды аумаққа
бөлінген:
- зауыталды
- өндірістік
- шаруашылық – қоймалық.
Зауыталды аумағында административті ғимарат, жеке көліктердің
тұратын орны, бақылау пункті орналасқан. Административті ғимаратта
мекеменің басшылығы орналастырылған. Ғимарат екі қабаттан тұрады, бірінші
қабатта мекеменің фирмалық дүкені орналасқан. Дүкенде зауыт жұмыскерлерінің
тұрмыстық мақсатта қолданатын қажеттіліктері сатылады. Тауар мекеме
жұмыскерлеріне арнайы төмендетілген бағамен сатылады. Сондай – ақ дүкенде
мекеме өндіретін тауарлар өзінің алғашқы, өндірістен шыққандағы құнына
сатылады. Бірінші қабатта дүкеннен басқа мекеме мұрағаты орналасқан.
Екінші қабатта мекеме директорының жұмыс орны және бухгалтерлік бөлім
орналасқан. Жеке көліктердің тұратын орны бақылау пунктінің алдында
периметр бойынша орналасқан және белгілеуші сыммен қоршалған. Бақылау
пункті зауытқа кіретін бас қақпаны бақылап тұратын шағын құрылыс. Бақылау
пункті арқылы мекемеге кіретін барлық транспорт пен адамдар тіркеліп
өткізіледі. Бақылау пунктінен мекемеге кірген барлық транспорттың қозғалысы
камералардың көмегімен бақыланады. Бақылау пунктінің қызметкерлері тәулік
сайын ауысым бойынша жұмыс жасайды. [6]
Шаруашылық – қоймалық аумақ. Шаруашылық – қоймалық аумақта:
- жылумен қамтамасыз ету құрылғылары
- столярлік және слесарьлік цехтер
- ТБО жинауға арналған бетонды алаң
- аула дәретханасы
- резервті өндіріс құрылғыларын және көмір сақтауға арналған алаңдар
орналастырылған. Аталған аумақта қақпағы бар екі контейнер орнатылған
және үш жағынан қоршалған. Қоқыс пен қалдықтар белгіленген ереже бойынша
мекеменің көлігімен ИП Турагулов С. ұйымдастырылған қоқыс территориясына
шығарылады.
Осы аумақта мекемені толығымен жылумен қамтамасыз ету орталығы
орналастырылған. Жылумен қамтамасыз ету орталығы мекеме территориясында
басқа өндіріс объектілерінен алшақ орналасқан және изоляцияланған, себебі
бұл жерде жылу бөліну процесі барысында әр түрлі инертті газдар, бөлініп
шығады. Жылумен қамтамасыз ету орталғы 4 бу қалыптастырушы пешпен
жабдықталған. 4 пештің 3 – уі әр бір қалыпта жұмыс жасайтын тұрақты пештер,
ал 1 – уі резервті. Пештердің біреуі істен шығып қалған жағдайда, әр түрлі
келеңсіз жағдайларда немесе қосымша жылу керек болған жағдайларда
қолданылатын пеш. Пештерден бөлініп шығатын жылу қысыммен өндіріске
беріледі. Пештерденбөлініп шыққан жылуға қысым беруші қондырғылар пештерден
бөлек бөлмеде орналасқан. Өндіріске берілетін будың қысымы орта есеппен 4
атмосфера деңгейінде болады. Пештердің үстінде механникалық жолмен іске
қосылатын тартқыш зондтар орнатылған. Ғимарат қабырғаларындағы
вентиляциялық әйнектер механникалық жолмен іске қосылатын тартқыш
желдеткіштермен жабдықталған және қыс кезінде желдеткіштер қолданылмайды.
Бу қалыптастырушы пештер қатты отынмен (көмірмен) жұмыс істейді. Пештерді
іске қосушы жұмыскерлер ауысым бойынша қызмет атқарады. Жұмыскерлерге
бекітілген денсаулық сақтау ережесі бойынша әр ауысым сайын сүт беріледі.
Пештерден шыққан көмір қалдықтары белгіленген уақыт аралығында мекеменің
жеке көлігімен территориядан шығарылады. [6]
Өндірістік аумақ. Өндірістік аумақ мекеменің ең негізгі бөлігі.
Бұл аумақта барлық өндіріс және өнімді сақтау процестері жүреді. Өндірістік
аумақта:
- компрессорлық ғимарат
- жүкті тиеу және түсіру алаңдары
- өндірістік ғимараттар
- қоймалар
- казеиндік цех
- градирлік ғимарат
орналасқан.
Компрессорлық цех. Компрессорлық цех екі қызмет атқарады,
біріншісі – суыту жүйесіне баратын судың температурасын суық қылыпта ұстау.
Ал екіншісі – суыту жүйесіне баратын суға жеткілікті мөлшерде қысым беру.
Компрессорлық цехтың атқаратын жұмысы екі түрлі болғандықтан , цех екі
бөлікке бқлінген. Компрессорлық цехте 7 компрессорлық қондырғы орнатылған,
оның 6 – уы тұрақты жұмыс жасайды. Ал қалған біреуі резервте.
Қондырғылардың біреуі істен шыққанда немесе қосымша қысым керек болған
жағдайда іске қосылады. Аталған қондырғылардың 2 – і тоқ күшімен жұмыс
жасайды, ал қалған 4 – і газдардың көмегімен жұмыс істейді.Компрессорлардың
жұмысы қондырғылардың жұмысын бақылау журналының көмегімен жүргізіледі,
сондай – ақ суық судың, тұзды судың температурасы, қондырғылардың істен
шығуы, оларды жөндеу және басқа да жағдайлар жазылатын журнал жүргізіледі.
Өндірістік процес кезінде,бекітілген ережелер бойынша өнім сапасын
бірқалыпты ұстау үшін суық судың температурасы +3 С болуы қажет. Суық судың
температурасы 1 – 2 С – қа ауытқи алады, бірақ ауытқу одан көп болған
жағдайда өндіріс процесіне қауіп төнуі мүмкін. Компрессорлық бөлімнің
жұмысын компрессоршыдан басқа бас мамандар, бас инженер мен бас механник
басқарады. [6] Компрессорлық цех тізбек бойынша жұмыс істейді. Бірінші
компрессор машинасынан бастап алтыншы компрессор машинасына дейін тізбек
бойынша қысым беріледі. Жиналған қысым ғимараттың сыртында тұрған қысысмдық
цистернаға жиналады. Осы цистернадан өндіріс процесі кезінде қажет болған
қысым белгіленген мөлшер бойынша әр түрлі өндіріс цехтарына беріледі.
Компрессорлерден бөлінетін қысым цистернаға тоқтамай беріле бермейді. Қысым
сақтаушы цистернадағы қысым өлшегіш қондырғы 6 атмосфераны көрсеткенде
цистернаға қысым беру процесі тоқтатылады. Қысымның мұндай жолмен өндіріске
берілуі компрессорлердің артық қысым бөлмеуін қадағалауға және
қондырғыларға тым көп мөлшерде ауырлық түспеуін бақылау үшін жасалған.
Сонымен қатар компрессорлар амиак газының негізінде жұмыс істейтіндіктен,
қондырғыларға ауыртпалық түсіруге болмайды, себебі амиак улы және
денсаулыққ қиянды зат. Компрессорлық бөлімде амиак сұйық күйінде болады
және осы күйде қолданылады. Бірақ қондырғыларға жіберілген амиак толығымен
қолданылмайды, процес аяқталғанда газ күйінде қондырғыларда қалып қояды.
Компрессорлар тек сұйық заттармен жұмыс жасайды, сондықтан газ күйіндегі
амиак компрессорлардың процесінен бөлініп, процес біткенше қондырғының
ішінде газ күйіне қалады. Газ күйінде амиак компрессорлардан шығарылып
қайта өңдеу қондырғыларына жіберіледі. Осында амиак желдеткіштермен немесе
суық сумен жасалатын суық температураның әсерінен қайта сұйық күйге
ауысады.Қайта өңдеу қондырғыларынан шыққан сұйық амиак арнайы ыдыстарға
толтырылып, изоляцияланып қайтадан екінші ауысыммен компрессорларға
жіберіледі. Осындай қайта өңдеу технологиясы компрессорлық цехте қолданылып
жатқан амиакты үнемдеуге және машиналардың жұмысын жақсартуға көмектеседі.
Мекеменің жұмыс проецесінің жүруін бірнеше жүйе қамтамасыз етеді,
олар:
- Мекемені шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекемені ыстық сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің бумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекемені таза ауамен қамтамасыз ету жүйесі
Мекемені шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі. Мекемені
шаруашылық ауызсумен қамтамасыз ету жүйесі өте маңызды . Себебі зауытта
жасалатын әрбір процесте су қолданылады деуге болады.Мекеменің ауызсумен
қамтамасыз етілуі аудандық су жүйесі ГКП Таза су мекемесінен
орталықтандырылған күйде жүргізіледі. Су құбырының құдығы зауыт
территориясының сыртында қоршалған зонада орналасқан және стерилденген,
толық жабылған қақпақпен жабдықталған.Құбыр суын мекемеге енгізу басты сүт
өндірісі ғимаратының изоляцияланған бөлмесінде орналасқан және манометрмен,
су құрамын тексеруге проба алушы кранмен, келген суды залалсыздандыратын
бакерицидтік лампамен, қайтару клапанымен жабдықталған. Өндірісте
қолданылатын су алдымен құбырдан келген сон бирден цистерналарға құйылады.
Ары қарай процес барысы бйынша цехтерге беріледі. Өндірістік және
технологиялық қажеттіліктерге берілетін су әр қашан қысымда болады. Су
керекті жүйеге жұмсалуы үшін судың қысымы 2,8 атом болуы қажет.
[16],Өндіріске жіберілетін су осындай қысымда болуы судың қозғалысын
реттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, қолданылған құрылғыларды жуу үшін
жәберілетін судың қысымы 2,8 атомнан жоғары болуы да мүмкін. [21]
Мекеменің ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі. Ауыз су қорларына
көлемі 25 м. куб болатын 2 танк және көлемі 10 м. куб болатын бір танк
бөлінген. Цехтерде шлангтері бар жуғыш крандар қарастырылған. Жуғыш
крандарға келетін су қысыммен жүретіндіктен, тікелей кмпрессорлық цехке
жалғанады. Бұл жерде келетін қысымның мөлшерін реттеу үшін крандарда қысым
өлшеуіштер орнатылған. Крандаға келетін су стерильденген шлангтермен
жиберіледі. Шлангтердің ұзындығы 2 м – ден 10 м – ге дейін болады. Сүт
өңдеу цехіндегі ауыз сумен қамтамасызету жүйесі тікелей танктерден
жүргізіледі. Бұл танктерге ауыз су орталық сумен қамтамасыз ету жүйесінен
келеді. Көлемі 25 м куб болатын танктерге су құйар алдында арнайы оқытылған
персонал тазарту және дезинфекциялау жұмыстарын жүргізеді. Танктерден
шыққан судың қысымы 2,8 атмосфера болады. Ал сыртқы өндіріс алаңдарында
көлемі 10 м куб болатын резервті цистерна қарастырылған. [16, 21] Ол
цистернаға әр ауысым сайын су толтырылып отырады. Егер суқолданылмай қалса,
басқа тазарту жұмыстарына жіберіледі дежаңадан су су қйылады. Ереже бойынша
цистернаға жаңадан су құйылар алдында дезинфекциялық жұмыстар жүргізіледі.
Цистерна стерильденген қақпақпен жабылады және қысым беруші құрылғымен
жабдықталған.Сондай ақ цистерналарға келетін судың мөлшерін реттеу
мақсатында өлшеуіш құрылғылары орнатылған. Бұл құрылғыларсыз судың мөлшерін
реттеу қиындыққа түсер еді. Цистернаға келетін су тікелей су құбырынан
реттеуші насостын екпінімен келеді. Ауыз сумен қамтамсыз ететін су құбыры
санитарлық мақсатта құрастырылған және келеңсіз жағдайлар туғанда өндіріс
ауыз сусыз қалмау үшін қосымша су жолдары жасалған. Мұндай ауыз сумен
қамтамасыз ету жүйесі өндіріске келетін суды дезинфекциялауға және судың
келу қарқынын реттеп отыруға көмектеседі. Өндірістік алаңдарда суық және
жылы су өткізілген смесительдер бар, жуынуға арналған раковина орнатылған,
сабынмен, дезраствормен, орамалмен жабдықталған.
Мекемені ыстық сумен қамтамасыз ету жүйесі. Мекеменің ыстық сумен
қамтамасыз етілуі автономды түрде жүргізіледі. Сырцехте ыстық су
дөңгелектік пастеризациялық қондырғыда жасалады да, орталық труба арқылы
жүйе бойынша тарайды. Танктерді жууға, қабылдау және ақпараттық бөлімдердің
технологиялық құрылғыларын жууға ыстық су әр өндірістік алаңда, автономды
түрде жасалады. [16]
Мекеменің бумен қамтамасыз ету жүйесі. Бумен қамтамасыз ету
процестері мекеменің жеке жылумен қамтамасыздандыру орталығынан беріледі,
мұнда 4 пеш жабдықталған. Пештер қатты отынмен жұмыс істейді. Пештерден
шыққан жылудың көп бөлігі өндіріске жөнелтіледі, ал шамалы бөлігі
цистерналарға құйылған суды буға айналдыру үшін қолданылады. Бұл
цистерналардың көлемі 5. Буландыру процесіне 3 цистерна жұмылдырылған.
[21]Цистерналарға жалғанған трубалар арқылы өндіріске керекті мөлшерде бу
беріледі. Мекеменің канализация жүйесі өндірістік және шаруашылық –
фекальды құбыр суларын ағызу және жинау қызметін атқаруға бөлек жасалған.
Ағын сулар мекемеден өз жолымен сүзгі мен коллектор арқылы құбыр суларын
фильтрациялық жерге жіберетін реттеуші станцияға барады.Мекемеде су және
қалдық суларды өткізуші құбырлардың схемалары қарастырылған.
Жылу мекеменің жылумен қамтамасыз ету орталығынан беріледі.
Негізінен автономды түрде, сумен жылыту негізінде болады.
Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесі.
Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз етілуі аудандық тоқ
реттеуші мекемеден жүреді. Аудандық тоқ реттеуші станциядан келген электр
тоғы зауыт бойынша мекеме территориясында орналасқан трансформаторлар
арқылы таратылады. Мекеме териториясында орналасқан жоғары вольтты
трансформаторлар мекемеге келген электр тоғын жүйелі түрде реттеп, керекті
қондырғыларға қажетті мөлшерде берілуін қадағалайды. Зауыт жоғары вольтты
электр тоғымен жұмыс істейтін қондырғылармен жабдықталғандықтан мекеме
қолданатын электр энергиясын реттеу өте маңызды. Сүтті қабылдау алаңындағы
жұмыс, сүтті танктерге бөлу, өндірісті автоматтандыру электр энергиясын
үлкен мөлшерде қолдануға әкеледі.
Өндірістік ғимараттардың жарықпен қамтамасыз етілуі табиғи және
жасанды болып келеді. Жарықпен қамтамасыз етудің жасанды түрі люминисцентті
шамдармен және қайнатушы шамдармен жасалған. Қайнатушы шамдар бекітілген
ереже бойынша қорғаныс арматурасымен жабдықталған.
Мекемені таза ауамен қамтамасыз ету жүйесі. Ғимаратты таза ауамен
қамтамасыз ету жүйесі табиғи және тартушы, сонымен қатар күшпен істеуші
болады. Жылу – бу беруші жерлерден жергілікті тартушы ауамен қамтамасыз ету
жүйесі жасалған. Сыр жасаушы цехтің өтпелі ауамен қамтамасыз ету жүйесіне
өтетін ауаны қабылдап, оны тазартатын венткамера жасалған. Сондай – ақ
сүтті қабылдаушы және өнімдерді жасаушы цехтерге таратушы бөлмеде де
өтпелі ауамен қамтамасыз ету жүйелері жасалған. Сүтті тетропактарға бөліп
қаптаушы цехте ауа өткізу жүйесі жақсартылған, ауа жүргізу жүйесі көбінесе
тоқ күшімен немесе компрессорлы бқлімнен бқлінген суытылған ауамен
қамтамасыз етіледі. Әр цехке компрессорлы бөлімнен фрион газдарымен немесе
амиак газдарымен суытылған ауа жүргізіледі. Ауамен қамтамасыз ету жүйелері
бүкіл цехтерде бірдей емес, себебі зауытта жасалатын өнімдердің түрлері бір
– бірінен ерекшеленеді, соған байланысты, олар әр түрлі температураны қажет
етеді. Цехтер ішіндегі аса төмен температура сыр жасаушы және оны сақтаушы
бөлімдерде. Сырдың жасалу технологиясы бойынша, оны сақтау әне дайын күйге
дейін өңдеу орындарында температура +12, + 14 С болады. [21] Бұл зауыттағы
ауамен қамтамасыз ету жүйесінің жасанды түрі. Ал қысқы уақытта керісінше
табиғи түрде ауамен қамтамасыз етіледі, бірақ өндіріске қажетті
температураны ұстап тұру үшін табиғи ауамен қамтамасыз ету жүйесі
жеткіліксіз. Қыс кезінде зауыттың жеке жылумен қамтамасыз ету орталығынан
өндіріске жылу беріледі, бұл цехтерде керекті температураны ұстап тұруға
көмектеседі. Ал жалпы цехтерге ауаның берілуіне көп септігін тигізетін
ауамен қамтамасыз ету жүйесі және компрессорлық бөлім. Цехтерді ауамен
қамтамасыз ету жүйесі көмекші бөлім, бірақ өте маңызды болып және жиі
реттеліп тұрады. Ауамен қамтамасыз ету жүйесін реттеуші негізінен бас
инженер және бас механник. Бас механник ақауларды анықтап, деңгейі бойынша
жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін жөндеуші бөлімге хабарлайды. Жөндеуші
бөлімшесінің ақауды жөндеу кезіндегі жұмыс процесін бас механник
қадағалайды және жөндеу жұмыстары аяқталғаннан соң мекеме басшысына
хабарлайды.
Цехтерді ауамен қамтамасыз ету жүйесін қадағалаушы және реттеуші
бас мамандар – бас инженер және бас механник. Сонымен қатар жөндеуші бөлім
қызметкерлері. Жөндеуші бөлімдер негізінен слесарьлардан тұрады. Мұндай
бөлімше болған ақауларды тез уақытта ретіне келтіруге көмектеседі. Зауыт
күні – түні жұмыс істейді, сол себепті ақауларды тез уақытта қалпына
келтіру өте маңызды. Себебі цехтердегі шикізат ұзақ уақыт тұрып қалғанда
тез бүлініп, келеңсіз жағдай туғызады.
Зауыттың негізгі өнім шығарушы бөлігі бірнеше цехтен және
бөлімнен құралғын, олар:
- Өндіріс цехтері
- Сепараторлар цехы
- Өнімдерді толық дайындау цехы
- Ірімшік жасаушы цех
- Ірімшік жасаушы цех
- Сыр жасау бөлімі
- Йогурт жасау цехы
- Қатық жасау цехы
Өндіріс цехтері. Өндіріс цехтерінің орналасуы технологиялық
процестердің өтімділігіне жол ашады. Зауыт цехтерінің орналасуы шикізатты
қабылдап, оны өңдегенге дейін толығымен қолайлы жасалған. Ең алғашында
сүтті қабылдау цехы, одан соң шикізатты тексеру химиялық және
бактериологиялық лабораториялары орналасқан, мұнда сүттің құрамы
тексеріледі. Әрі қарай сүтті пастеризациялау орны, содан соң сепараторлар
цехы. Сепараторлармен қатар сүтті сақтау танктері орналасқан, зауытта,
цехтың ішкі бөлігінде сыйымдылығы 10 тонна болатын 7 сүт сақтау ттанкі
орналастырылған және сыртқы бөлікте сыйымдылықтары 10 тоннадан болатын 2
сүт сақтау танкі орналастырылған. Жалпы зауыттағы сүт танктерінің көлемі 90
тонна. Зауыт бір уақытта 90 тонна сүтті сақтайтын қуатты құрылыс.
Аталғандардан басқа, сүтті қабылдау алаңының маңына сыйымдылығы 25 м кубтен
2 су ыдысы, сондай – ақ сыртқы бөлікте сыйымдылығы 10 м кубтан 2 ыдыс
қарастырылған. [14]
Су сақтаушы ыдыстардың соншама үлкен мөлшерде болуы зауытта судың
көп қолданылуынан. Зауыт күніне шамамен 100 м куб су қолданады. Жасалатын
технологиялық процестердің 90 % - ында басында және аяғында су қолданылады.
[6, 17] Цехтердеөткізілетін технологиялық процестерде қолданылатын шикізат
майлы болады, сол себепті тазарту жұмыстарына дезраствормен қатар үлкен
мөлшерде су қолданылады.
Сепараторлар цехы. Сүт танктерінен кейінгі цехте сүт
сепараторлары орналасқан. Цехтың ұзындығы 10м, ені 8 м, биіктігі 3,8м.
Сепараторлар цехының едені, қабырғалары, төбесі бетоннан жасалған және
изоляциялық материалмен қапталған. Сепараторлар цехы электр тоғымен
қамтамасыз ету жүйесіне жоғары вольтты өткізгіштермен жалғанған. Электр
тоғы цехтың ішінен РП-17 мини трансформаторларымен реттеледі. Цехтың
қондырғылары жоғары вольтты электр тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік
ережесі бойынша трансформатор қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың
желдету жүйесі электр тоғымен іске қосылатын 3 желдеткішпен жұмыс істейді.
Желдеткіштер 220 вольттық электр тоғын қажет етеді. Желдеткіштердің жұмысы
цех ішіндегі төмен вольтты трансформаторлармен реттеледі. Негізінен цех
үлкен ауа ағымын қажет етпейді. Сепараторлар цехының тұрақты температурасы
+ 19 С, сол себепті қабырғаларда суыту батареялары орнатылған. Суыту
жүйесі компрессорлық бөлімнен келген суық сумен және қысыммен жұмыс
істейді. Қысқы уақытта керісінше температураны көтеру үшін мекеменің жеке
жылумен қамтамасыз ету орталығынан батареяларға жылы су жіберіледі. Өндіріс
процесі кезінде бөлінген буды сыртқа шығару үшін цехте желдету жүйесінің
қосымша бөлімі орнатылған.Сонымен қатар қосымша желдету бөлімі
қондырғылардың ішкі бөлігінде процес кезінде бөлінетін өндірістік газдардың
цехке таралуына жол бермей, тікелей сыртқа шығарады. Қосымша желдеткіш жүйе
2 вентиляциялық қақпаның ашылып жабылуы барысында жұмыс істейді. [17] Сүт
сепараторлары қышқылдық – сүттік бағытта жасалатын өнімдерді жасау
бағытында жұмыс жасайды. Цехте үлкен көлемде сүт өндіретін УРАЛ – С, 100
табақшалы 3 сепаратор орналасқан. [18] Сепараторлар әрдайым ауысым бойынша
қызмет жасап жуылып отырады. 100 табақшалы сепараторлар сүттің қаймаққа
және обыратқа жоғары деңгейде бөлінуін қамтамасыз етеді. Сепараторлар
цехының 3 қақпасы бар. Қақпалардың биіктігі 2,5 м, ені 2 м. Екеуі жұмыс
барысында ал біреуі қосымша.
Өнімдерді толық дайындау цехы. Сепараторлар цехынен кейінгі орын
алған цехте өнімдерді толық дайындау цехы орналасқан, мұнда жасалатын
процестер барысында өнімдер толық дайын болады. Цехтың ұзындығы 7 м, ені
10м, биіктігі 3 м. Өнімдерді толық дайындау цехының едені, қабырғалары,
төбесі бетоннан жасалған және изоляциялық материалмен қапталған. Өнімдерді
толық дайындау цехы электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесіне жоғары вольтты
өткізгіштермен жалғанған. Электр тоғы цехтың ішінен РП-17 мини
трансформаторларымен реттеледі. Цехтың қондырғылары жоғары вольтты электр
тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік ережесі бойынша трансформатор
қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың желдету жүйесі электр тоғымен іске
қосылатын 1желдеткішпен жұмыс істейді. Желдеткіш 220 вольттық электр тоғын
қажет етеді. Желдеткіштің жұмысы цех ішіндегі төмен вольтты
трансформаторлармен реттеледі. Негізінен цех үлкен ауа ағымын қажет
етпейді. Өнімдерді толық дайындау цехының тұрақты температурасы + 20 С, сол
себепті қабырғаларда суыту батареялары орнатылған. Суыту жүйесі
компрессорлық бөлімнен келген суық сумен және қысыммен жұмыс істейді. Қысқы
уақытта керісінше температураны көтеру үшін мекеменің жеке жылумен
қамтамасыз ету орталығынан батареяларға жылы су жіберіледі. Өндіріс процесі
кезінде бөлінген буды сыртқа шығару үшін цехте желдету жүйесінің қосымша
бөлімі орнатылған.Сонымен қатар қосымша желдету бөлімі қондырғылардың ішкі
бөлігінде процес кезінде бөлінетін өндірістік газдардың цехке таралуына жол
бермей, тікелей сыртқа шығарады. Аталған бөлім 2 вентиляциялық қақпаның
ашылып жабылуы барысында жұмыс істейді. Бұл цехтерде шикізат пен қоспа
ингредиенттерді араластыратын НП - 1 қондырғылары орналасқан. [17] Барлық
қондырғылар жоғары вольтты тоқ трансформаторлары арқылы іске қосылады.
Өнімдерді қораптаушы қондырғылар түгелдей бір деңгейдегі электр тоғымен
қамтамасыз етіледі.Барлық қондырғылар өңдеу процесінің реті бойынша
өндірістің басынан аяғына дейін орналастырылған. Қондырғылар толығымен
автоматты, бірақ өнімді қабылдау фазасында адамның қызметін талап етеді.
Ірімшік жасаушы цех. Зауыттың құрылысы бойынша келесі деңгейде
ірімшік жасаушы цехы орналасқан. Ірімшік жасау цехының ұзындығы 8 м, ені 7
м, биіктігі 3м. Ірімшік жасау цехының едені кафельді плиталардан жасалған,
ал қабырғалары, төбесі бетоннан жасалған және изоляциялық материалмен
қапталған. Қатық жасау цехы электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесіне жоғары
вольтты өткізгіштермен жалғанған. Электр тоғы цехтың ішінен РП-17 мини
трансформаторларымен реттеледі. Цехтың қондырғылары жоғары вольтты электр
тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік ережесі бойынша трансформатор
қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың желдету жүйесі электр тоғымен іске
қосылатын 2 желдеткішпен жұмыс істейді. Желдеткіштер 220 вольттық электр
тоғын қажет етеді. Желдеткіштердің жұмысы цех ішіндегі төмен вольтты
трансформаторлармен реттеледі. Ірімшік жасау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі таңдағы еліміздің
экономикасының жедел қарқында дамуы барысында ауыл шаруашылығының өзегі
ірі қараның бас санының азаюы үлкен мәселе болса да ел аумағындағы ауыл
шаруашылығы жедел дамып келеді. Соның ішінде ауыл шаруашылығы үлкен
қарқынмен дамып келе жатқан Қостанай облысының территориясында азақ – түлік
шаруашылығы үлкен жетістіктерге жетуде. Осындай мәселенің туындауынан облыс
аумағындағы азық түлік шаруашылығының орналасу ерекшеліктері мен оған әсер
етуші факторларды анықтау маңызды. Қостанай облысы ауыл шаруашылығының
жетекші салаларының бірі егін шаруашылығынан республика деңгейінде алдыңғы
орында. Егін шаруашылығының дамуы облыс аумағында мал шаруашылығының үлкен
қарқынмен дамуына жақсы жағдай жасайды. Сол себептен Қостанай облысының
азық – түлік шаруашылығындағы сүт өнімдерінің алатын орны ерекше. Облыс
аумағындағы сүт өнімдерін өңдеуші жетекші мекмелердің бірі ПК ВИТА ЖШС –ы
болып отыр. Аталған мекеме облыс аумағындағы сүт өңдеу өнеркәсібінің
ажырамас бөлігі. Сондықтан жұмыстың өзектілігі Қостанай облысының азық –
түлік шаруашылығындағы ПК ВИТА ЖШС – ның алатын орнын анықтауға
бағытталады.
Жұмыстың нәтижесінде жинақталған дәлекті матерялдар География
мамандығының студенттері, орта мектептің мұғалімі мен оқушылар
Қостанайоблысының азық – түлік шаруашылығын жан-жақты оқып үйрену үшін,
азық – түлік өнеркәсібін зерттеуші мамандары білім көзі ретінде пайдалана
алады. Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығы, оның ішінде сүн
өндірісі, сүт өндіруші ірі кәсіпорын ПК ВИТА ЖШС – ның жұмыс процесі мен
қазіргі жағдайы жан-жақты ашылып көрсетілген.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
– Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібіндегі Новый день сүт
зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу міндеттері: Дипломдық жұмысты
зерттеу барысында алға қойылған мақсатты негізге ала отырып, тақырып
мазмұнын нақтылап ашу үшін бірнеше міндеттер қарастырылады:
– Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне әсер етуші табиғи факторларды
анықтау;
– Қостанай облысының азық – түлік өнеркәсібінің дамуын зерттеу;
– Новый день сүт зауытының қазіргі жағдайымен танысу;
– Новый день сүт зауытының бүгінгі таңдағы даму қарқынын бақылау;
– Қостанай облысының азық – түлік шаруашылығындағы Новый день сүт
зауытының алатын орнын анықтау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, ұш тараудан
және әр тарау екі-үш тақырыпшадан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен және қосымшадан тұрады.
Зерттеудің теориялық негізі жасалған жұмыста қолданылған
материалдардың көп бөлігі пайызы ТОО ПК ВИТА мекемесінің жеке
құжаттарынан алынған. Ал қалған бөлімі Қазақстанның экономикалық
географиясына байланысты Е. А. Ахметов, Т. О. Уәлиев, Д. І. Жангелдина, Қ.
Сарқытқан, Н. М. Тұрғымбекованың оқулықтарынан алынған материалдардан
құралған. Сонымен қатар кішкене бөлігі ғаламтордан алынған.
Зерттеу әдісі: Салыстырмалы – аналитикалық, жүйелі талдау,
топтау,статистикалық.
1. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасу заңдылықтары
1.1 Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне табиғи факторлардың әсері
Қостанай облысында азық – түлік шаруашылығы жақсы дамыған. Әр аймақта
өндірістің немесе шаруашылықтың орналасуына әрқашан табиғи факторлар әсер
еткен, оларды атап кетер болсақ:
- Облыстың географиялық орны
- Облыстың жер бедері
- Облысың климаты
- Аумақтың гидрографиясы
Облыстың географиялық орны. Аталған факторлардың әр қайсысына
жеке тоқталар болсақ, ең алдымен Қостанай облысының географиялық орнын
сипаттайық. Қостанай облысы Қазақстанның солтүстігінде, физикалық-
географиялық жағынан алсақ - Батыс-Сібірдің оңтүстік шетінде және аздап
Қазақ ұсақ шоқылығының (Сары-Арқа) аумағында орналасқан. Облыстың солтүстік
нүктесінің координаталары: 55˚26΄ с.е. (бұл Мәскеу ендігіне сәйкес келеді)
және 68˚59΄ ш.б., шеткі оңтүстік нүктесінің - 52˚13΄ с.е. және 67˚19΄ ш.б.,
шеткі батыс нүктесінің - 54˚00΄ с.е. және 65˚57΄ ш.б., шығыс нүктесінің -
52˚50΄ с.е. және 74˚02΄ ш.б. Шеткі нүктелер арасында градустағы қашықтық
бойлық бойынша 8˚05΄, ендік бойынша - 3˚13΄ құрайды. Солтүстік-оңтүстік
бағыттағы шеткі нүктелер арасында тіке бойынша қашықтық 375 км, батыс-шығыс
- 602 км тең. Облыс Ресейдің Калуга, Тула, Тамбов облыстарымен бір ендікте
орналасқан. [30] Алайда, олардан табиғи жағдайымен өзгешеленеді, теңіз бен
мұхиттан алшақ орналасқаннан шұғыл континентті ауа райымен сипатталады.
Өзінің және іргелес аумақтардың жалпы тегістігі ашық меридиональдық және
ендік ауа айналымына себеп болады. Облыстың мұндай географиялық орны сүт
шаруашылығының жақсы дамуына үлкен септігін тигізеді.
Облыстың жер бедері. Солтүстік Қазақстан аумағы орманды дала,
дала және шөлейт зоналарында орналасқан. Орманды дала ені 150-250 шакырым
болып, ауданньщ солтүстік жиегін алып, бұған күрамындағы қара шірігі 10
пайыз шалғынды-қара топырақты Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Акмола,
Павлодар облыстарының солтүстігі жатады. Ал дала зонасы солтүстігінде нағыз
кара, ал оңтүстігінде оңтүстік қара топырақты Солтүстік Қазақстанньщ басым
бөлігін алып жатыр. Мүндағы кара шіріктің үлесі 6-8 пайыз. [4] Дала
зонасының оңтүстігі қүрғак далаға ауысып, кошқыл-каштан топырақ басым
болып, әр жерінде сор, сортаңды жерлер кездеседі. Орманды дала, дала
зоналары суарусыз тәлімі егіншіліктің аудандары. Ауданның оңтүстігін, яғни
Қостанай облысының оңтүстігі Торғай өңірін, Теңізкорғалжын көлі тобы
ауданы, Ертістің сол жагалауы оңтүстік бөлігін ашық-каштан топыракты шөлейт
зонасы алып жатыр. Жауын-шашынның тапшылығынан мү-нда тек саурмалы
егіншілікті дамыту мүмкін болып, бұл зона негізінде көктемгі және қысқы мал
жайылымы ретінде пайдалынады. Сонымен ауданның топырак-өсімдік зонасының
сипаты егіншілікті кен көлемде дамытуға қолайлы. Аумағының басым бөлігін
кара топыракты орманды дала жэне дала зонасы алып жатыр, ол толы к жыртылып
егіншілікке игерілген.
Жыл бойында Солтүстік Қазакстан аумағында оңтүстік-батыс,
оңтүстік анызык желдері басым болып жазда ауа мен топыракты күрғатып, ал
кыста карды үшырып экетіл "кара боран" туғызады. Мүндай табиғат
жағдайларының зиянды әрекетін бәсендету жэне болдырмау үшін ауданда eric
қорғау алкаптары отыргызылып, топыраққа ылғал жинау мақсатында кар
токтатылады, жайылым мен шабындыктар суландырылады.
Жер ресурсы - ауданның өте манызды табиғи байлыгы. Ауыл
шаруашылығына пайдаланылатын жер көлемі 50 млн га, сонын 24 млн га
жыртылган жер, ал 26 млн га мал жайылымы, шалгындық жэне шабындык жерлер.
Бірақ соңғы жылдары нарыктық экономикаға көшудің киындыктарымен байланысты
ұзақ жылдардан бері қальштаскан жыртылган егістік жерлер толық
пайдаланылмай, оның көлемі жылдан жылга азаюда. Соның салдарынан ауыл
шаруашылығы өнім көлемі де төмеңдеуде. Ауданның солтүстігі мен батысында
жердің орта биіктігі 100-120 метр Батыс Сібір ойпатының оңтүстік сілемдері
еніп, бұл негізінде тегіс жазыкты жыртуға қолайлы болып келеді. Еліміздің
Шығыс және Оңтұстік Қазақстан аудандарындағыдай мұнда биік тау жүйелері
болмағандықтан жер бедері Батыс Қазақстан сияқты жазық. Міне, сондыктанда
Солтүстік Қазақстаннын табиғат жағдайь[ Батыс Сібірдің табиғатына ұқсас,
барлык жерінде біркелкілеу болып келеді. Кей жерлерінде ойлы-қырлы т.үщы
жэне ащы көлдер орналаскан ойыстарда кездеседі. Ауданның шығысында Құлынды
даласы, ал оңтүстігінде Қазақтын ұсак шоқысы - Сарыарка созылып жатыр.
Қостанай облысының аумағы жер бедерінің жазық болып келуіне
карамастан пайдалы қазбаға бай. Ауданның солтүстік-батысында Қостанай темір
рудасы, оның маңында Жетікара асбест, Торғай қоңыр көмір бассейні, ал
оңтүстігінде Аркалык боксит кен орындары бар. Аудан аумағында известняк,
шыны күмы, отқа төзімді саз т.б. құрылыс материалдары бар. Аймақтың осындай
жер бедері облыс аумағындағы шаруашылықтың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Себебі ауыл шаруашылығының негізгі маңызды факторы – жергілікті жер бедері.
Ал егер де облыс аумағында ауыл шаруашылығы жақсы дамыса, онда сүт
шаруашылығының одан әрі дамуына үлкен мүмкіндік ашылады.
Облысың климаты. Қостанай облысыҚазақстанның ең үлкен материктің
тереңдігінде орналасу жағдайы оның ауа-райының кенет континентальды болуын
шарттайды. Ауа-райының негізгі сипаты қатты желді және боранды ұзақ қыс,
қысқа, бірақ ыстық жаз. Ең суық ай қаңтардың орташа көпжылдық температурасы
солтүстікте -18.50С, оңтүстікте шамамен -17.50С, ал ең суық күндері -450С
дейін жетеді. Шілдеде температура шамамен солтүстікте +190С дейін және
оңтүстікте +19.50С дейін жетеді, ал ең ыстық күндері +410С дейін болады.
Қостанай облысы үшін ауа-райының тұрақсыздығын тудыратын ауа
массасының жиі ауысуы тән. Қыс уақытында солтүстіктен континентальды
арктикалық ауаның басып енуі температураның кенет төмендеуін шарттайды, ал
өтпелі маусымда бұл ретте көктемдік-күздік суық байқалады. Нақ ауаның
айналысы, температураның кенет ауысуының және жылдан-жылға жауын-шашынның
болуының себептері болып табылады.
Қыс мезгілінде ашық күнді және теріс тұрақты температуралық
үстемдіктегі күн райының антициклонды типтері басым болады. Жел орташа
жылдамдығы 5.5 мс болатын, анық байқалатын оңтүстік-батыс бағытында
болады. Көктем қысқа (20–30 күн), құрғақ және салқын сәуірдің екінші
жартысынан басталады. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы шамамен жылына 100–120 күн,
ал 00С-тан жоғары болатын тәуліктік орташа температура кезеңі шамамен 190
күн. Жаз уақытында орташа жылдамдығы 4 мс, солтүстіктен және солтүстік-
батыстан соғатын жел түріндегі циклондық типтегі ауа-райы басым болады. Күз
салқын, бұлтты, жиі жауынды. Орташа жылдық атмосфералық жауын-шашынның
мөлшері 290–295 мм-ден 425–435 мм дейін түрленеді.Солтустік Қазақстанның
климаты шұғыл континенталды, еліміздіңі баска аудандарьгмен салыстырғанда
жазы коныр салқын, қысы суық. Қыста аудан климатына қатаң Солтүстік Мұзды
мрситтың арктикалық, ал жазда Орта Азия мен Иранның ыстық тропикалық ауа
массалары эсер етеді. Соған карамастан температура жағдайлары дәнді, дэнді
бұршак түқымдас жэне көкеніс бакша дакылдарының пісіп жетілуіне жеткілікті.
Оған солтүстік аудандарындағы 160, ал оатүстігіндегі 167 есіп-өиу кезеңі
мүмкіндік береді. Аудан аумағының көп бөлігінде жылына 350-400 мм жауын-
шашын түсіп, оның басымы жылдың жылы мезгілдеріне келеді де, ол
суарылмайтын егіншілікті дамытуға мүмкіндік береді. Ал ауданның
оңтүстігінде жауын-шашын мелшері 150-200 мм-ге төмендеп, өзен анғарларында
ғана суарылмайтын, қалған жерлерінде егіншілік тек суарылмалы жағдайда ғана
дами алады. [4] Облыстағы мұндай климат жағдайы аумақта ауыл шаруашылығының
жақсы дамуына өте қолайлы. Сонымен қатар әр түрлі шаруашылықты дамытуға
жақсы жағдай жасайды.
Аумақтың гидрографиясы. Қостанай облысының кедірлі-жоталы және
жазықты жер бедері көлдердің мол болуына мүмкіндік берген. Мүнда 13 мыңдай
көлдер бар. [30] Ірілері Қүсмұрын, Сарықопа, Ақмола облысындағы Теңіз,
Қорғалжын, Шағалалытеңіз, Селетітеңіз, Бурабай, Шортанды т.б. көлдер
тұрмыста, мал суғаруга пайдаланылады. Ауданның шаруашылык мақсаты үшін
Есілден басын алатын Есіл, Булаев, Пресновск жер асты су кұбырлары
жүргізілген. Оларды үздіксіз сумен жабдықтау үшін Сергеев, Вячеслав су
коймалары жасалынган.
Климаттың құрғақтығы, жазық жер бедерінің басымдығы Қостанай
облысы аумағында су байлыгының таралу ерекшелігін аныктап, өзен жүйесінің
нашар дамып, ал көлдердің мол болуына мүмкіндік береді. Есіл, Тобыл сияқты
Ертіс өзенінің сол жақ салалары ғана мұхитқа құяды. Ал қармен қоректенетін
Торғай, Селеті, Шідерті, Шагалалы сиякты үсақ өзендері ағынсыз көлдерге
күяды. Олардың ағыны біркелкі болмай. кеме қатынасы, су электр стансаларын
салуға колайсыз болып, негізінде шабындық пен жайылымдарды лимандап жайып
жіберу суаруға пайдаланылады. Аумақтың гидрографиясы кез келген
шаруашылыққа әерін тигізеді. Әсіресе ауыл шаруашылығын дамытуға үлкен
септігін тигізеді. Ал ауыл шаруашылығы сүт өндіру шаруашылығының негізі деп
айтуға болады.
2. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібіне экономикалық және
әлеуметтік факторлардың әсер етуі.
Қостанай облысының аумағындағы өндірістің дамуына табиғи
факторлармен қатар экономикалық және әлеуметтік факторлар әсер етеді.Жалпы
облыс бойынша өнеркәсіптің дамуын әсерін тигізетін факторларды айта кетер
болсақ, олар:
- Аумақтың экономикалық маңызды жол торабында орналасуы
- Облыстың халқы
- Өндірістердің шикізат көзіне жақын орналасуы
Аумақтың экономикалық маңызды жол торабында орналасуы. Қостанай
облысы қолайлы экономикалық-географиялык жағдайда орналасқан. солтүстігінде
Ресейдін Орал, Батыс Сібір аудандарьшен шектеседі. Аудан аумағы арқылы Үлы
Сібір, Орта Сібір, Оңтүстік Сібір және Қазакетанаралық Трансказақстан темір
жолы магистралдары өтеді. Б:үл жолдар Солтүстік Қазақстанды Орталык
Қазакстан жэне Орал, Кузбасс, аудандарымен байланыстырып, сонымен бірге
Ресейдін Европалық, Азиялык беліктері жэне Оңтүстік Қазакстан ауданына
шығуына мүмкіндік береді. Ресейдін өнеркәсіпті аудандарымен көршілестігі
Қостанай облысында тау-кен, энергетика шаруашылықтарының дамуына елеулі
әсері болады. [2]
Облыстың халқы. Ауданның оңтүстік, оңтүстік-шығыс, онтүстік-
батысындағы суарусыз тәлімі егіншіліктің жағдайы нашарлау бөліктерінде
аумақ бойында сирек және әркелкі қоныстануы байқалады.
Қостанай облысының шөлейтті аудандары, яғни облыстың оңтүстік,
негізінде Торғай өңірі, Қостанай облысының оңтүстік-батысы сирек
қоныстанған. Мұнда бір шаршы шакырымға 0,1- 0,5 адамнан, тіпті оданда аз
келеді. Көптеген жерінде тұрақты халық болмайды да. Бүл аймақтарда халқының
саны 50-100 адамдык елді-мекендер басым.
Қостанай облысының халқы көп ұлтты. Мұнда қазақ, орыс, украин,
татар, неміс, мордва, еврей, чуваш, поляк жэне т.б. халыктар тұрады.Олар
бүл ауданға темір жолдар салу, пайдалы қазба кен орындарын жэне тын
жерлерді игеру кезіңде коныстанған. Халықтын басымы славян тілді халықтар.
Олар ауданды терең қоныстану және оны егіншілік түрғыда игеруде манызды
орын алды. Байырғы қазақтар облыс халкының 35 пайызын кұрап, олар негізінде
отарлы мал шаруашылықты оңтүстік аудандарда басым. Соңғы 10 жылда
шетелдерден келген қазақтардын жоспарлы қоныстануымен байланысты
қазақтардың үлесі едәуір артуда. Қостанай облысында қала халкының үлесі
аудан халқының 50 пайызы ғана. Бүл ауданда ауыл шаруашылығы мен
өнеркәсіптің бірдей жақсы дамығандығын көрсетеді. Облыстың қалалар саны да
көп емес. Жалпы аудан орталығы Қостанай қаласының халқы 217,4 мың
адам.Халқының саны бойынша келесі орында Рудный қаласы, мұнда халық саны
орта есеппен алғанда 80 мың адам. Рудный қаласының халық саны соңғы 10
жылда өсуде. [3] Халық санының өсуінің негізгі факторы шет елдерден келген
оралмандар санының өсуі. Рудныйдан басқа облыста Арқалық, Лисаковск,
Жетіқара сияқты шағын қалалары да бар. Аталған қалалардың халық саны бірде
өсіп, бірде кемуде. Сөйтіп, халықтың жергілікті шаруашылыққа деген үлкен
әсері бар екенін анықтадық. Халық шаруашылықтың дамуына ғана әсерін
тигізбей, оның өнімдерінің әрі қарай тұтынылуына да үлкен септігін
тигізеді.
Өндірістердің шикізат көзіне жақын орналасуы. Солтүстік Казақстан
еліміздің ең басты астык шаруашылықты және етті-сүтті мал шаруашылыкты
ауданы. Қазіргі нарықтық экономикага көшудің қиындық жағдайындагы мал
санының азаюы, өнімнін төмендеу кезеңінде де Солтүстік Қазакстан елімізде
дәнді дакылдардың егіс көлемі, әсіресе жаздық бидай, мүйізді ірі кара және
шошқа майы, мал майы және ет т.б. тамак өнімдері жөнінен жетекші орын
алады.Аудан ауыл шаруашылығының екінші маңызды саласы мал шаруашылығы, ол
өсімдік шаруашылығымен ұштасқан. Ауыл шаруашылыгына жарамды жердің 57
пайызы жайылым мен шабындык, оның басымы Қостанай, Ақмола, Павлодар
облыстарына келеді. [2] Мал шаруашылығының жем-шөп базасында табиғи мал
азығы басым. Сонымен бірге мал азығы ретінде егіншіліктің, тамақ
өнеркәсібінің қалдығы пайдэланылып қүрама-жем даярланады. Солтүстік
Қазакстанда еліміздін баска аудандарымен салыстырғанда етті-сүтті мал
шаруашылығынын ролі жоғарлау, сонымен бірге қой шаруашылығының да маңызы
едэуір. Бірак қазіргі нарықтың қиындығымен байланысты жалпы мал саны
бұрынғыдан едәуір азайган.
Солтүстік Қазақстанда етті-сүтті және сүтті-етті ірі кара
шаруашылығы жетекші орында, оған Қостанай, Солтүстік Қазакстан облыстарының
егіншілікті орманды дала жэне дала зоналарынын табиғат жағдайы қолайлы
болып, мұнда сүт бағытындағы даланың кызыл сиыры, ал оңтүстікке карай ет
бағытындағы казактың ак бас тұкымы кең таралған.
Қой шаруашылығы негізінде Павлодар, Қостанай облысының октүстік,
эсіресе Торғай өңірінде. Акмола облысында дамып. солтүстігінде биязы жүнді
кой түкымы, ал онтүстігінде ет-май багытындағы койдын еділбай түқымы кең
тараған.
Ауданнын барлык жерінде жылқы иіаруашылығы дамып, республика
жылқы санының 13 келіп, оның Қостанай, казақ тұқымы басым. Орманды дала
жэне дала зоналы Қостанай, Солтүстік Қазақстан жэне Акмола облысынын
егіншілікті аудандарында шошка шаруашылығы дамыған. Осы облыстардын
егіншілікті апқапты алқаптарында құх шаруашылығы, ал көл маңдарында су
құстары кең тараған. Ауданның топырақ-климаттык жагдайы жэне ауыл
шаруашылығының мамандануына қарай Солтүстік Қазақстан аумағында солтүстік,
орталык жэне оңтүстік алаптары калыптаскан.
Өнеркәсіптің қалыптасуы мен дамуы ерте кезден бастап-ақ ауыл
шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып отыр. Сол себепті
Қостанай облысының аумағында сүт өңдеумен айналысу өте қолайлы. Мұнда
өндіріске керекті шикізаттың барлығы дерлік жақын орналасқан Жалпы, сүт
өнімдерінің өндірісіне ең қажетті шикізат сүт, облыс бойынша жеткілікті.
Сондықтан Қостанай облысының көлемінде көптеген сүт өңдеуші алпауыттар
орналасқан.
3. Қостанай облысында тамақ өнеркәсібінің орналасу ерекшеліктері
Тамақ өнеркәсібі ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеп, халыкты
тұтыну заттарымен, яғни тамақ өнімдерімен қамтамасыз етеді. Тамақ
өнеркәсібі шикізатты өңдеп тамақ өнімдерін шығаруда ауыл шаруашылығы және
балық кәсіпшілігімен байланысты.
Тамақ өнеркәсібінің қүрылымы өте күрделі болып келеді: балық, сү,
қант, арақ-шарап, кондитер, ұн-жарма тарту т.б. ондаған салалардан түрады.
Тамақ өнеркәсібі салаларында әйелдер еңбек ресурсы басым болып келеді.
Шикізаттық және тұтыну факторларының әсеріне байланысты тамақ
өнеркәсібі үш топқа бөлінеді:
1. Шикізат көзіне бағдарланатын салалар (шикізат шығының
басымдылығы жағдайында). Оған май жасау, май шайқау-жир, қант, сүт консерві
салалары жатады.
2. Даяр өнімді тұтынушы аудандарға бағдарланатын салалар (даяр
өнім салмағы шикізат салмағынан артықтығы, не екеуінің тендігі жағдайында).
Оған сүт, макарон, нан жсау, кондитер т.б. салалар жатады.
3. Бір мезгілде әрі шикізат көзі, эрі тулыну аудандарына
бағдарланатын салалар. Бұл топқа ұн тарту, темекі, ет т.б. салалар жатады.
Қазақстан аумағында жүмыс істейтін тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары
негізінде Кеңес жылдарында салынған. Еліміздің нарықтық экономикаға өту
жылдарындағы қиындыктар, яғыни қаражаттың тапшылығы, шикізаттың
жетіспеуінен кейбір кәсіпорындар тоқатап, не мезгілді жұмыс режиміне
көшкен.
Шикізат тұріне қарай гамак өнеркәсібі 4 топқа бөлінеді:
Бірінші, мал шиікізатынан алынатын өнімдер тобы. Оған ет және сүт
өнімдері жатып, жалпы тамак өнеркәсібі өнімінің 50 пайызын береді. Бүл
топка жататын салалардың ішінде ет өнеркэсібі жетекші орынды алып, Ет
комбинаттары Петропавл, Алматы, Лисаков, Екібастүз, Жетігенде (Алматы
облысы) орналасқан.
Тамақ өнеркәсібінің екінші тобы өсімдік шикізатын өңдеумен
байланысты. Оған қант, ұн-жарма тарту, арак-шарап жэне спирт, май шайкау-
жир, жеміс-көкөніс консерві, темекі т.б. өндірістері жатады.
Төртінші топка өнеркәсіптік ендеуден өткен жартылай шикізатты (мысалы,
үн) оңдеу арқылы өнім алу жатады. Оған нан жабу, кондитер, макарон,
маргарин, шай өлшеу, ашыткы шығару өндірістері жатады.
Еліміздің ірі кондитер фабрикаларына Алматы Рахат, Караганды
және Қостанайдың Баян сүлу т.б. жатады.
Нан пісіру еліміздің ірі, шағын калалары т.б. елді мекендерде
орналасқан.
Халық тұтынатын азық-түлік ассортиментінің 80 пайызын Қазақстанның өзі
өндіруге мүмкіндігі бар. Оған жерінің ауқымы, табиғи жағдайы, еңбек қол
күші, халкының білім деңгейі, бәрі де жетеді. Бірақ элі күнге осы
мүмкіндікті дұрыс пайдалана алсақ, бірте-бірте ішкі рынокты азык-түлікпен
қамтып кана қоймай, сыртқа сапалы дайын енім экспортын шығарушы елге
айналуға болады.
Ауылшаруашылығы министрлігінің дерегінше облыс халқы сүт және сүт
өнімдерін мөлшерден 7 пайыз жоғары түтынуда. Диетологтардың үсынысы бойынша
қант жэне кондитер өнімдері (қантқа шаққанда) екі есе артық пайдалануда.
Облыс халқы көкеніс, картоп және бақша өнімін мөлшерден 60 кг артық алады.
Нан және макарон өнімдері, ұн, жарма, бұршақ мөлшерге сәйкес (жылына 420
кг). Ет және ет өнімдерін (48 кг орнына 45 пайыз), жеміс және жидекті
мөлшерден 3 есе аз тұтынамыз. Жеміс-көкөніс консервісін 15 есе аз
қолданады.
Қазір біздің облыста 22 ет өндейтін және 14 сут өндейтін, 1922 -
дэнді-дақылдарды өндейтін (ұн тарту комбинаттары) және 2 қант зауыты бар, 4
- өсімдік майын шығару, 57 - жарма, 13 - жеміс-көкөніс консерві
кэсіпорындары бар. Бүл әрине онша жеткіліксіз. [1]
Өнеркәсіптік өңдеу деңгейінің темендігі және өңдеуші кәсіпорындар
куатының толық камтамасыз етілмеуінің негізгі себептеріне: шикізатпен
қамтамасыз етілмеуі, өндірісті іске қосуға және шикізатгы сатып алуға
қажетті айналымды қордың жеткіліксіздігі, ескірген құрал-жабдықтар
жүйесінің жоғарылығы, даярлау жүйесінің онша дамымауы және кәсіби маман
кадрлардың жеткіліксіздігі жатады.
Мұндай себептер өзінің нәтижесінде облыстық өнімдердің кей
тұрлерінің бәсекелестік қабілетінің төмен болуына әкеп соғады. Тамақ
өнімдерінің ішкі нарықтагы үлесі 2003 жылы облыстың азық-түлік қауіпсіздігі
үшін ұсынылган ең көп 17 пайыздың орнына 20,4 пайызды кұрды.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуші кәсіпорындар өнімінің бағасы
бойынша бәсекелестігін талдау, импорттық ұксас өнімдермен салыстырғандағы
кептеген бағыттар бойынша отандық өнімнің едэуір жоғары болып келетіндігін
көреміз. Отандық тауар багасынын жоғарылыгы -еліміздің салық жүйесінің
күрделілігімен байланысты болуда.
Тамақ өнеркәсібін дамыту кез келген ел үшін экономикалық жағынан
тиімді болыптабылады. Дайын өнім әрқашан да өңделмеген шикізаттан қымбат
түрады. Қостанай облысының тамақ өнеркәсібінің орналасуы ел үшін өте тиімді
де қолайлы. Аймақтағы көптеген тамақ өңдеуші мекемелер еліміздің алдыңғы
қатарлы өндіріс орындары. Облыстың еліміздің тамақ өнерәсібіндегі ең үлкен
үлесі егін шаруашылығынан келеді. Аталған шаруашылықтың түрі облыс
аумағында жақсы дамыған. Облыста егін шаруашылығынан басқа көптеген
шаруашылықтар жақсы дамыған. Мысалы тәтті тағамдар жасау. Бұл салада үлкен
рөл атқаратын Баян Сұлукәмпит фабрикасы.Аталған кәсіпорын Қостанай
қаласында орналасқан. Жалпы алғанда облыс ел экономиксына да үлкен әсерін
тигізеді. Мысалға алар болсақ, облыстың сүт өңдеуші алпауыттары
экономиканың дамуына үлкен септігін тигізіп отыр. Атап кетер болсақ ДЭП,
МИЛХ, Космос сүт өңдеуші кәсіпорындары.
2. Новый день сүт зауытының қазіргі жағдайы
2.1 ПК ВИТА ЖШС – ның технологиялық құрылысы
Новый день сүт зауыты Қостанай облысы, Меңдіқара ауданында,
Боровское аудан орталығында орналасқан. Зауыт орталықтың шығыс бөлігінде
орналасқан және қоршау бойынша жасылдандырылған. Зауытқа кіретін екі қақпа
бар, зауыт көлігінің және зауытқа қатынайтын көліктің территорияға кіруі
бақылау пункті арқылы жүргізіледі. Зауытқа көліктің кіруі тек бір қақпа
арқылы ғана рұқсат етіледі. Зауыт территориясы 3 функционалды аумаққа
бөлінген:
- зауыталды
- өндірістік
- шаруашылық – қоймалық.
Зауыталды аумағында административті ғимарат, жеке көліктердің
тұратын орны, бақылау пункті орналасқан. Административті ғимаратта
мекеменің басшылығы орналастырылған. Ғимарат екі қабаттан тұрады, бірінші
қабатта мекеменің фирмалық дүкені орналасқан. Дүкенде зауыт жұмыскерлерінің
тұрмыстық мақсатта қолданатын қажеттіліктері сатылады. Тауар мекеме
жұмыскерлеріне арнайы төмендетілген бағамен сатылады. Сондай – ақ дүкенде
мекеме өндіретін тауарлар өзінің алғашқы, өндірістен шыққандағы құнына
сатылады. Бірінші қабатта дүкеннен басқа мекеме мұрағаты орналасқан.
Екінші қабатта мекеме директорының жұмыс орны және бухгалтерлік бөлім
орналасқан. Жеке көліктердің тұратын орны бақылау пунктінің алдында
периметр бойынша орналасқан және белгілеуші сыммен қоршалған. Бақылау
пункті зауытқа кіретін бас қақпаны бақылап тұратын шағын құрылыс. Бақылау
пункті арқылы мекемеге кіретін барлық транспорт пен адамдар тіркеліп
өткізіледі. Бақылау пунктінен мекемеге кірген барлық транспорттың қозғалысы
камералардың көмегімен бақыланады. Бақылау пунктінің қызметкерлері тәулік
сайын ауысым бойынша жұмыс жасайды. [6]
Шаруашылық – қоймалық аумақ. Шаруашылық – қоймалық аумақта:
- жылумен қамтамасыз ету құрылғылары
- столярлік және слесарьлік цехтер
- ТБО жинауға арналған бетонды алаң
- аула дәретханасы
- резервті өндіріс құрылғыларын және көмір сақтауға арналған алаңдар
орналастырылған. Аталған аумақта қақпағы бар екі контейнер орнатылған
және үш жағынан қоршалған. Қоқыс пен қалдықтар белгіленген ереже бойынша
мекеменің көлігімен ИП Турагулов С. ұйымдастырылған қоқыс территориясына
шығарылады.
Осы аумақта мекемені толығымен жылумен қамтамасыз ету орталығы
орналастырылған. Жылумен қамтамасыз ету орталығы мекеме территориясында
басқа өндіріс объектілерінен алшақ орналасқан және изоляцияланған, себебі
бұл жерде жылу бөліну процесі барысында әр түрлі инертті газдар, бөлініп
шығады. Жылумен қамтамасыз ету орталғы 4 бу қалыптастырушы пешпен
жабдықталған. 4 пештің 3 – уі әр бір қалыпта жұмыс жасайтын тұрақты пештер,
ал 1 – уі резервті. Пештердің біреуі істен шығып қалған жағдайда, әр түрлі
келеңсіз жағдайларда немесе қосымша жылу керек болған жағдайларда
қолданылатын пеш. Пештерден бөлініп шығатын жылу қысыммен өндіріске
беріледі. Пештерденбөлініп шыққан жылуға қысым беруші қондырғылар пештерден
бөлек бөлмеде орналасқан. Өндіріске берілетін будың қысымы орта есеппен 4
атмосфера деңгейінде болады. Пештердің үстінде механникалық жолмен іске
қосылатын тартқыш зондтар орнатылған. Ғимарат қабырғаларындағы
вентиляциялық әйнектер механникалық жолмен іске қосылатын тартқыш
желдеткіштермен жабдықталған және қыс кезінде желдеткіштер қолданылмайды.
Бу қалыптастырушы пештер қатты отынмен (көмірмен) жұмыс істейді. Пештерді
іске қосушы жұмыскерлер ауысым бойынша қызмет атқарады. Жұмыскерлерге
бекітілген денсаулық сақтау ережесі бойынша әр ауысым сайын сүт беріледі.
Пештерден шыққан көмір қалдықтары белгіленген уақыт аралығында мекеменің
жеке көлігімен территориядан шығарылады. [6]
Өндірістік аумақ. Өндірістік аумақ мекеменің ең негізгі бөлігі.
Бұл аумақта барлық өндіріс және өнімді сақтау процестері жүреді. Өндірістік
аумақта:
- компрессорлық ғимарат
- жүкті тиеу және түсіру алаңдары
- өндірістік ғимараттар
- қоймалар
- казеиндік цех
- градирлік ғимарат
орналасқан.
Компрессорлық цех. Компрессорлық цех екі қызмет атқарады,
біріншісі – суыту жүйесіне баратын судың температурасын суық қылыпта ұстау.
Ал екіншісі – суыту жүйесіне баратын суға жеткілікті мөлшерде қысым беру.
Компрессорлық цехтың атқаратын жұмысы екі түрлі болғандықтан , цех екі
бөлікке бқлінген. Компрессорлық цехте 7 компрессорлық қондырғы орнатылған,
оның 6 – уы тұрақты жұмыс жасайды. Ал қалған біреуі резервте.
Қондырғылардың біреуі істен шыққанда немесе қосымша қысым керек болған
жағдайда іске қосылады. Аталған қондырғылардың 2 – і тоқ күшімен жұмыс
жасайды, ал қалған 4 – і газдардың көмегімен жұмыс істейді.Компрессорлардың
жұмысы қондырғылардың жұмысын бақылау журналының көмегімен жүргізіледі,
сондай – ақ суық судың, тұзды судың температурасы, қондырғылардың істен
шығуы, оларды жөндеу және басқа да жағдайлар жазылатын журнал жүргізіледі.
Өндірістік процес кезінде,бекітілген ережелер бойынша өнім сапасын
бірқалыпты ұстау үшін суық судың температурасы +3 С болуы қажет. Суық судың
температурасы 1 – 2 С – қа ауытқи алады, бірақ ауытқу одан көп болған
жағдайда өндіріс процесіне қауіп төнуі мүмкін. Компрессорлық бөлімнің
жұмысын компрессоршыдан басқа бас мамандар, бас инженер мен бас механник
басқарады. [6] Компрессорлық цех тізбек бойынша жұмыс істейді. Бірінші
компрессор машинасынан бастап алтыншы компрессор машинасына дейін тізбек
бойынша қысым беріледі. Жиналған қысым ғимараттың сыртында тұрған қысысмдық
цистернаға жиналады. Осы цистернадан өндіріс процесі кезінде қажет болған
қысым белгіленген мөлшер бойынша әр түрлі өндіріс цехтарына беріледі.
Компрессорлерден бөлінетін қысым цистернаға тоқтамай беріле бермейді. Қысым
сақтаушы цистернадағы қысым өлшегіш қондырғы 6 атмосфераны көрсеткенде
цистернаға қысым беру процесі тоқтатылады. Қысымның мұндай жолмен өндіріске
берілуі компрессорлердің артық қысым бөлмеуін қадағалауға және
қондырғыларға тым көп мөлшерде ауырлық түспеуін бақылау үшін жасалған.
Сонымен қатар компрессорлар амиак газының негізінде жұмыс істейтіндіктен,
қондырғыларға ауыртпалық түсіруге болмайды, себебі амиак улы және
денсаулыққ қиянды зат. Компрессорлық бөлімде амиак сұйық күйінде болады
және осы күйде қолданылады. Бірақ қондырғыларға жіберілген амиак толығымен
қолданылмайды, процес аяқталғанда газ күйінде қондырғыларда қалып қояды.
Компрессорлар тек сұйық заттармен жұмыс жасайды, сондықтан газ күйіндегі
амиак компрессорлардың процесінен бөлініп, процес біткенше қондырғының
ішінде газ күйіне қалады. Газ күйінде амиак компрессорлардан шығарылып
қайта өңдеу қондырғыларына жіберіледі. Осында амиак желдеткіштермен немесе
суық сумен жасалатын суық температураның әсерінен қайта сұйық күйге
ауысады.Қайта өңдеу қондырғыларынан шыққан сұйық амиак арнайы ыдыстарға
толтырылып, изоляцияланып қайтадан екінші ауысыммен компрессорларға
жіберіледі. Осындай қайта өңдеу технологиясы компрессорлық цехте қолданылып
жатқан амиакты үнемдеуге және машиналардың жұмысын жақсартуға көмектеседі.
Мекеменің жұмыс проецесінің жүруін бірнеше жүйе қамтамасыз етеді,
олар:
- Мекемені шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекемені ыстық сумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің бумен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесі
- Мекемені таза ауамен қамтамасыз ету жүйесі
Мекемені шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі. Мекемені
шаруашылық ауызсумен қамтамасыз ету жүйесі өте маңызды . Себебі зауытта
жасалатын әрбір процесте су қолданылады деуге болады.Мекеменің ауызсумен
қамтамасыз етілуі аудандық су жүйесі ГКП Таза су мекемесінен
орталықтандырылған күйде жүргізіледі. Су құбырының құдығы зауыт
территориясының сыртында қоршалған зонада орналасқан және стерилденген,
толық жабылған қақпақпен жабдықталған.Құбыр суын мекемеге енгізу басты сүт
өндірісі ғимаратының изоляцияланған бөлмесінде орналасқан және манометрмен,
су құрамын тексеруге проба алушы кранмен, келген суды залалсыздандыратын
бакерицидтік лампамен, қайтару клапанымен жабдықталған. Өндірісте
қолданылатын су алдымен құбырдан келген сон бирден цистерналарға құйылады.
Ары қарай процес барысы бйынша цехтерге беріледі. Өндірістік және
технологиялық қажеттіліктерге берілетін су әр қашан қысымда болады. Су
керекті жүйеге жұмсалуы үшін судың қысымы 2,8 атом болуы қажет.
[16],Өндіріске жіберілетін су осындай қысымда болуы судың қозғалысын
реттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, қолданылған құрылғыларды жуу үшін
жәберілетін судың қысымы 2,8 атомнан жоғары болуы да мүмкін. [21]
Мекеменің ауыз сумен қамтамасыз ету жүйесі. Ауыз су қорларына
көлемі 25 м. куб болатын 2 танк және көлемі 10 м. куб болатын бір танк
бөлінген. Цехтерде шлангтері бар жуғыш крандар қарастырылған. Жуғыш
крандарға келетін су қысыммен жүретіндіктен, тікелей кмпрессорлық цехке
жалғанады. Бұл жерде келетін қысымның мөлшерін реттеу үшін крандарда қысым
өлшеуіштер орнатылған. Крандаға келетін су стерильденген шлангтермен
жиберіледі. Шлангтердің ұзындығы 2 м – ден 10 м – ге дейін болады. Сүт
өңдеу цехіндегі ауыз сумен қамтамасызету жүйесі тікелей танктерден
жүргізіледі. Бұл танктерге ауыз су орталық сумен қамтамасыз ету жүйесінен
келеді. Көлемі 25 м куб болатын танктерге су құйар алдында арнайы оқытылған
персонал тазарту және дезинфекциялау жұмыстарын жүргізеді. Танктерден
шыққан судың қысымы 2,8 атмосфера болады. Ал сыртқы өндіріс алаңдарында
көлемі 10 м куб болатын резервті цистерна қарастырылған. [16, 21] Ол
цистернаға әр ауысым сайын су толтырылып отырады. Егер суқолданылмай қалса,
басқа тазарту жұмыстарына жіберіледі дежаңадан су су қйылады. Ереже бойынша
цистернаға жаңадан су құйылар алдында дезинфекциялық жұмыстар жүргізіледі.
Цистерна стерильденген қақпақпен жабылады және қысым беруші құрылғымен
жабдықталған.Сондай ақ цистерналарға келетін судың мөлшерін реттеу
мақсатында өлшеуіш құрылғылары орнатылған. Бұл құрылғыларсыз судың мөлшерін
реттеу қиындыққа түсер еді. Цистернаға келетін су тікелей су құбырынан
реттеуші насостын екпінімен келеді. Ауыз сумен қамтамсыз ететін су құбыры
санитарлық мақсатта құрастырылған және келеңсіз жағдайлар туғанда өндіріс
ауыз сусыз қалмау үшін қосымша су жолдары жасалған. Мұндай ауыз сумен
қамтамасыз ету жүйесі өндіріске келетін суды дезинфекциялауға және судың
келу қарқынын реттеп отыруға көмектеседі. Өндірістік алаңдарда суық және
жылы су өткізілген смесительдер бар, жуынуға арналған раковина орнатылған,
сабынмен, дезраствормен, орамалмен жабдықталған.
Мекемені ыстық сумен қамтамасыз ету жүйесі. Мекеменің ыстық сумен
қамтамасыз етілуі автономды түрде жүргізіледі. Сырцехте ыстық су
дөңгелектік пастеризациялық қондырғыда жасалады да, орталық труба арқылы
жүйе бойынша тарайды. Танктерді жууға, қабылдау және ақпараттық бөлімдердің
технологиялық құрылғыларын жууға ыстық су әр өндірістік алаңда, автономды
түрде жасалады. [16]
Мекеменің бумен қамтамасыз ету жүйесі. Бумен қамтамасыз ету
процестері мекеменің жеке жылумен қамтамасыздандыру орталығынан беріледі,
мұнда 4 пеш жабдықталған. Пештер қатты отынмен жұмыс істейді. Пештерден
шыққан жылудың көп бөлігі өндіріске жөнелтіледі, ал шамалы бөлігі
цистерналарға құйылған суды буға айналдыру үшін қолданылады. Бұл
цистерналардың көлемі 5. Буландыру процесіне 3 цистерна жұмылдырылған.
[21]Цистерналарға жалғанған трубалар арқылы өндіріске керекті мөлшерде бу
беріледі. Мекеменің канализация жүйесі өндірістік және шаруашылық –
фекальды құбыр суларын ағызу және жинау қызметін атқаруға бөлек жасалған.
Ағын сулар мекемеден өз жолымен сүзгі мен коллектор арқылы құбыр суларын
фильтрациялық жерге жіберетін реттеуші станцияға барады.Мекемеде су және
қалдық суларды өткізуші құбырлардың схемалары қарастырылған.
Жылу мекеменің жылумен қамтамасыз ету орталығынан беріледі.
Негізінен автономды түрде, сумен жылыту негізінде болады.
Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесі.
Мекеменің жарықпен және электр тоғымен қамтамасыз етілуі аудандық тоқ
реттеуші мекемеден жүреді. Аудандық тоқ реттеуші станциядан келген электр
тоғы зауыт бойынша мекеме территориясында орналасқан трансформаторлар
арқылы таратылады. Мекеме териториясында орналасқан жоғары вольтты
трансформаторлар мекемеге келген электр тоғын жүйелі түрде реттеп, керекті
қондырғыларға қажетті мөлшерде берілуін қадағалайды. Зауыт жоғары вольтты
электр тоғымен жұмыс істейтін қондырғылармен жабдықталғандықтан мекеме
қолданатын электр энергиясын реттеу өте маңызды. Сүтті қабылдау алаңындағы
жұмыс, сүтті танктерге бөлу, өндірісті автоматтандыру электр энергиясын
үлкен мөлшерде қолдануға әкеледі.
Өндірістік ғимараттардың жарықпен қамтамасыз етілуі табиғи және
жасанды болып келеді. Жарықпен қамтамасыз етудің жасанды түрі люминисцентті
шамдармен және қайнатушы шамдармен жасалған. Қайнатушы шамдар бекітілген
ереже бойынша қорғаныс арматурасымен жабдықталған.
Мекемені таза ауамен қамтамасыз ету жүйесі. Ғимаратты таза ауамен
қамтамасыз ету жүйесі табиғи және тартушы, сонымен қатар күшпен істеуші
болады. Жылу – бу беруші жерлерден жергілікті тартушы ауамен қамтамасыз ету
жүйесі жасалған. Сыр жасаушы цехтің өтпелі ауамен қамтамасыз ету жүйесіне
өтетін ауаны қабылдап, оны тазартатын венткамера жасалған. Сондай – ақ
сүтті қабылдаушы және өнімдерді жасаушы цехтерге таратушы бөлмеде де
өтпелі ауамен қамтамасыз ету жүйелері жасалған. Сүтті тетропактарға бөліп
қаптаушы цехте ауа өткізу жүйесі жақсартылған, ауа жүргізу жүйесі көбінесе
тоқ күшімен немесе компрессорлы бқлімнен бқлінген суытылған ауамен
қамтамасыз етіледі. Әр цехке компрессорлы бөлімнен фрион газдарымен немесе
амиак газдарымен суытылған ауа жүргізіледі. Ауамен қамтамасыз ету жүйелері
бүкіл цехтерде бірдей емес, себебі зауытта жасалатын өнімдердің түрлері бір
– бірінен ерекшеленеді, соған байланысты, олар әр түрлі температураны қажет
етеді. Цехтер ішіндегі аса төмен температура сыр жасаушы және оны сақтаушы
бөлімдерде. Сырдың жасалу технологиясы бойынша, оны сақтау әне дайын күйге
дейін өңдеу орындарында температура +12, + 14 С болады. [21] Бұл зауыттағы
ауамен қамтамасыз ету жүйесінің жасанды түрі. Ал қысқы уақытта керісінше
табиғи түрде ауамен қамтамасыз етіледі, бірақ өндіріске қажетті
температураны ұстап тұру үшін табиғи ауамен қамтамасыз ету жүйесі
жеткіліксіз. Қыс кезінде зауыттың жеке жылумен қамтамасыз ету орталығынан
өндіріске жылу беріледі, бұл цехтерде керекті температураны ұстап тұруға
көмектеседі. Ал жалпы цехтерге ауаның берілуіне көп септігін тигізетін
ауамен қамтамасыз ету жүйесі және компрессорлық бөлім. Цехтерді ауамен
қамтамасыз ету жүйесі көмекші бөлім, бірақ өте маңызды болып және жиі
реттеліп тұрады. Ауамен қамтамасыз ету жүйесін реттеуші негізінен бас
инженер және бас механник. Бас механник ақауларды анықтап, деңгейі бойынша
жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін жөндеуші бөлімге хабарлайды. Жөндеуші
бөлімшесінің ақауды жөндеу кезіндегі жұмыс процесін бас механник
қадағалайды және жөндеу жұмыстары аяқталғаннан соң мекеме басшысына
хабарлайды.
Цехтерді ауамен қамтамасыз ету жүйесін қадағалаушы және реттеуші
бас мамандар – бас инженер және бас механник. Сонымен қатар жөндеуші бөлім
қызметкерлері. Жөндеуші бөлімдер негізінен слесарьлардан тұрады. Мұндай
бөлімше болған ақауларды тез уақытта ретіне келтіруге көмектеседі. Зауыт
күні – түні жұмыс істейді, сол себепті ақауларды тез уақытта қалпына
келтіру өте маңызды. Себебі цехтердегі шикізат ұзақ уақыт тұрып қалғанда
тез бүлініп, келеңсіз жағдай туғызады.
Зауыттың негізгі өнім шығарушы бөлігі бірнеше цехтен және
бөлімнен құралғын, олар:
- Өндіріс цехтері
- Сепараторлар цехы
- Өнімдерді толық дайындау цехы
- Ірімшік жасаушы цех
- Ірімшік жасаушы цех
- Сыр жасау бөлімі
- Йогурт жасау цехы
- Қатық жасау цехы
Өндіріс цехтері. Өндіріс цехтерінің орналасуы технологиялық
процестердің өтімділігіне жол ашады. Зауыт цехтерінің орналасуы шикізатты
қабылдап, оны өңдегенге дейін толығымен қолайлы жасалған. Ең алғашында
сүтті қабылдау цехы, одан соң шикізатты тексеру химиялық және
бактериологиялық лабораториялары орналасқан, мұнда сүттің құрамы
тексеріледі. Әрі қарай сүтті пастеризациялау орны, содан соң сепараторлар
цехы. Сепараторлармен қатар сүтті сақтау танктері орналасқан, зауытта,
цехтың ішкі бөлігінде сыйымдылығы 10 тонна болатын 7 сүт сақтау ттанкі
орналастырылған және сыртқы бөлікте сыйымдылықтары 10 тоннадан болатын 2
сүт сақтау танкі орналастырылған. Жалпы зауыттағы сүт танктерінің көлемі 90
тонна. Зауыт бір уақытта 90 тонна сүтті сақтайтын қуатты құрылыс.
Аталғандардан басқа, сүтті қабылдау алаңының маңына сыйымдылығы 25 м кубтен
2 су ыдысы, сондай – ақ сыртқы бөлікте сыйымдылығы 10 м кубтан 2 ыдыс
қарастырылған. [14]
Су сақтаушы ыдыстардың соншама үлкен мөлшерде болуы зауытта судың
көп қолданылуынан. Зауыт күніне шамамен 100 м куб су қолданады. Жасалатын
технологиялық процестердің 90 % - ында басында және аяғында су қолданылады.
[6, 17] Цехтердеөткізілетін технологиялық процестерде қолданылатын шикізат
майлы болады, сол себепті тазарту жұмыстарына дезраствормен қатар үлкен
мөлшерде су қолданылады.
Сепараторлар цехы. Сүт танктерінен кейінгі цехте сүт
сепараторлары орналасқан. Цехтың ұзындығы 10м, ені 8 м, биіктігі 3,8м.
Сепараторлар цехының едені, қабырғалары, төбесі бетоннан жасалған және
изоляциялық материалмен қапталған. Сепараторлар цехы электр тоғымен
қамтамасыз ету жүйесіне жоғары вольтты өткізгіштермен жалғанған. Электр
тоғы цехтың ішінен РП-17 мини трансформаторларымен реттеледі. Цехтың
қондырғылары жоғары вольтты электр тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік
ережесі бойынша трансформатор қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың
желдету жүйесі электр тоғымен іске қосылатын 3 желдеткішпен жұмыс істейді.
Желдеткіштер 220 вольттық электр тоғын қажет етеді. Желдеткіштердің жұмысы
цех ішіндегі төмен вольтты трансформаторлармен реттеледі. Негізінен цех
үлкен ауа ағымын қажет етпейді. Сепараторлар цехының тұрақты температурасы
+ 19 С, сол себепті қабырғаларда суыту батареялары орнатылған. Суыту
жүйесі компрессорлық бөлімнен келген суық сумен және қысыммен жұмыс
істейді. Қысқы уақытта керісінше температураны көтеру үшін мекеменің жеке
жылумен қамтамасыз ету орталығынан батареяларға жылы су жіберіледі. Өндіріс
процесі кезінде бөлінген буды сыртқа шығару үшін цехте желдету жүйесінің
қосымша бөлімі орнатылған.Сонымен қатар қосымша желдету бөлімі
қондырғылардың ішкі бөлігінде процес кезінде бөлінетін өндірістік газдардың
цехке таралуына жол бермей, тікелей сыртқа шығарады. Қосымша желдеткіш жүйе
2 вентиляциялық қақпаның ашылып жабылуы барысында жұмыс істейді. [17] Сүт
сепараторлары қышқылдық – сүттік бағытта жасалатын өнімдерді жасау
бағытында жұмыс жасайды. Цехте үлкен көлемде сүт өндіретін УРАЛ – С, 100
табақшалы 3 сепаратор орналасқан. [18] Сепараторлар әрдайым ауысым бойынша
қызмет жасап жуылып отырады. 100 табақшалы сепараторлар сүттің қаймаққа
және обыратқа жоғары деңгейде бөлінуін қамтамасыз етеді. Сепараторлар
цехының 3 қақпасы бар. Қақпалардың биіктігі 2,5 м, ені 2 м. Екеуі жұмыс
барысында ал біреуі қосымша.
Өнімдерді толық дайындау цехы. Сепараторлар цехынен кейінгі орын
алған цехте өнімдерді толық дайындау цехы орналасқан, мұнда жасалатын
процестер барысында өнімдер толық дайын болады. Цехтың ұзындығы 7 м, ені
10м, биіктігі 3 м. Өнімдерді толық дайындау цехының едені, қабырғалары,
төбесі бетоннан жасалған және изоляциялық материалмен қапталған. Өнімдерді
толық дайындау цехы электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесіне жоғары вольтты
өткізгіштермен жалғанған. Электр тоғы цехтың ішінен РП-17 мини
трансформаторларымен реттеледі. Цехтың қондырғылары жоғары вольтты электр
тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік ережесі бойынша трансформатор
қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың желдету жүйесі электр тоғымен іске
қосылатын 1желдеткішпен жұмыс істейді. Желдеткіш 220 вольттық электр тоғын
қажет етеді. Желдеткіштің жұмысы цех ішіндегі төмен вольтты
трансформаторлармен реттеледі. Негізінен цех үлкен ауа ағымын қажет
етпейді. Өнімдерді толық дайындау цехының тұрақты температурасы + 20 С, сол
себепті қабырғаларда суыту батареялары орнатылған. Суыту жүйесі
компрессорлық бөлімнен келген суық сумен және қысыммен жұмыс істейді. Қысқы
уақытта керісінше температураны көтеру үшін мекеменің жеке жылумен
қамтамасыз ету орталығынан батареяларға жылы су жіберіледі. Өндіріс процесі
кезінде бөлінген буды сыртқа шығару үшін цехте желдету жүйесінің қосымша
бөлімі орнатылған.Сонымен қатар қосымша желдету бөлімі қондырғылардың ішкі
бөлігінде процес кезінде бөлінетін өндірістік газдардың цехке таралуына жол
бермей, тікелей сыртқа шығарады. Аталған бөлім 2 вентиляциялық қақпаның
ашылып жабылуы барысында жұмыс істейді. Бұл цехтерде шикізат пен қоспа
ингредиенттерді араластыратын НП - 1 қондырғылары орналасқан. [17] Барлық
қондырғылар жоғары вольтты тоқ трансформаторлары арқылы іске қосылады.
Өнімдерді қораптаушы қондырғылар түгелдей бір деңгейдегі электр тоғымен
қамтамасыз етіледі.Барлық қондырғылар өңдеу процесінің реті бойынша
өндірістің басынан аяғына дейін орналастырылған. Қондырғылар толығымен
автоматты, бірақ өнімді қабылдау фазасында адамның қызметін талап етеді.
Ірімшік жасаушы цех. Зауыттың құрылысы бойынша келесі деңгейде
ірімшік жасаушы цехы орналасқан. Ірімшік жасау цехының ұзындығы 8 м, ені 7
м, биіктігі 3м. Ірімшік жасау цехының едені кафельді плиталардан жасалған,
ал қабырғалары, төбесі бетоннан жасалған және изоляциялық материалмен
қапталған. Қатық жасау цехы электр тоғымен қамтамасыз ету жүйесіне жоғары
вольтты өткізгіштермен жалғанған. Электр тоғы цехтың ішінен РП-17 мини
трансформаторларымен реттеледі. Цехтың қондырғылары жоғары вольтты электр
тоғымен жұмыс істейтіндіктен қауіпсіздік ережесі бойынша трансформатор
қорғаныс жабындыменжабдықталған. Цехтың желдету жүйесі электр тоғымен іске
қосылатын 2 желдеткішпен жұмыс істейді. Желдеткіштер 220 вольттық электр
тоғын қажет етеді. Желдеткіштердің жұмысы цех ішіндегі төмен вольтты
трансформаторлармен реттеледі. Ірімшік жасау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz