ИНФОРМАЦИЯ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ
1.1. Информация. Информатика пәні.
1.2. ЭЕМ.нің жұмыс принципі
1.3. Санау жүйелері
1.4. Информацияны алмастыру кодтары
1.5. Информацияның өлшем бірлігі
1.6. Есептеуіш техниканың даму тарихы
1.7. Программа. Оның түрлері
2. IBM PC КОМПЬЮТЕРІ
2.1. IBM PC компьютері
2.2. Жүйелік блок
2.3. Микропроцессор
3. NORTON COMMANDER ПРОГРАММАСЫ
3.1. Файл
4. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ. MS DOS ЖҮЙЕСІ
4.1. Операциялық жүйе
5. NORTON UTILITIES ПРОГРАММАЛАР ТОБЫ
5.1. Safe Format программасы
6. ФОТОН ТЕКСТІК РЕДАКТОРЫ
6.1. Текстік редакторлар жөнінде
7. КОМПЬЮТЕРЛІК ВИРУСТАР. ФАЙЛДАРДЫ АРХИВТЕУ
7.1.1. Компьютерлік вирустар
WINDOWS 95 ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
8.1. Windows жүйесінің пайда болу тарихы
9. WORD 97 ТЕКСТІК ПРОЦЕССОРЫ
9.1. MS Word жайлы жалпы мәліметтер
10. WINDOWS ЖҮЙЕСІНІҢ EXCEL 7.0 ПРОГРАММАСЫ
10.1. Excel программасы жайлы қысқаша мағлұмат
1.2. ЭЕМ.нің жұмыс принципі
1.3. Санау жүйелері
1.4. Информацияны алмастыру кодтары
1.5. Информацияның өлшем бірлігі
1.6. Есептеуіш техниканың даму тарихы
1.7. Программа. Оның түрлері
2. IBM PC КОМПЬЮТЕРІ
2.1. IBM PC компьютері
2.2. Жүйелік блок
2.3. Микропроцессор
3. NORTON COMMANDER ПРОГРАММАСЫ
3.1. Файл
4. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ. MS DOS ЖҮЙЕСІ
4.1. Операциялық жүйе
5. NORTON UTILITIES ПРОГРАММАЛАР ТОБЫ
5.1. Safe Format программасы
6. ФОТОН ТЕКСТІК РЕДАКТОРЫ
6.1. Текстік редакторлар жөнінде
7. КОМПЬЮТЕРЛІК ВИРУСТАР. ФАЙЛДАРДЫ АРХИВТЕУ
7.1.1. Компьютерлік вирустар
WINDOWS 95 ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
8.1. Windows жүйесінің пайда болу тарихы
9. WORD 97 ТЕКСТІК ПРОЦЕССОРЫ
9.1. MS Word жайлы жалпы мәліметтер
10. WINDOWS ЖҮЙЕСІНІҢ EXCEL 7.0 ПРОГРАММАСЫ
10.1. Excel программасы жайлы қысқаша мағлұмат
Информация — дәл анықтамасы жоқ ұғым. Бұл сөз латынның "informatio" деген сөзінен алынған. Қазақша мағлұмат, мәлімет деген ұғымдарды білдіреді.
Басқаша айтқанда, түрлі объектілер, құбылыстар мен процестер т.б. жөніндегі жалпы мәліметтерді (мағлұматтарды) информация дейді. Күнделікті өмірде мәліметтер ауызша, жазбаша және т.б. түрде, мысалы, шартты белгілер (сигналдар) арқылы берілуі мүмкін. Сондай-ақ ол кейде жасырылған не шифрланған күйде де беріледі. Мысалы, "Сенбі күні келеміз" сөйлемінен тұратын жеделхат мазмұнын түрлі мағынада түсінуге болады. Біріншіден, бұл күтіп алушылардың дайындалуын талап етуі мүмкін. Ал екіншіден, қандай да бір басқа бір мағынаны білдіруі ықтимал. Мұны тек жеделхат алмасушылар ғана білетіндігі аян.
Информация мазмұнына қарай абсолютгі де болады, яғни әрбір адам оны өзінің шама-шарқына қарай салыстырмалы түрде қабылдайды. Мысалы, "2000 жылы жазғы олимпиада ойындары Австралияда өтеді" атты мәліметтің спорт сүйер барша қауым үшін мәні зор болары анық. Кейбір мәлімет түрлерінің тек жекелеген адам, жанұя мүшелері, ұйым, мемлекет, тіпті бүкіл адамзат қоғамы үшін маңызы болуы мүмкін.
Бірнеше мәліметтерді жалпылап, жаңа мәліметтерді тұжырымдауға болады. Мысалы, Бүкіл қазақстандық халық санағы мен Қазақстан халқының тууы жайлы демографиялық мәліметтерге сүйене отырып, алдағы 10 жылдағы, 20 жылдағы т.с.с. мерзімдердегі халық санын болжауға мүмкіндік бар.
Басқаша айтқанда, түрлі объектілер, құбылыстар мен процестер т.б. жөніндегі жалпы мәліметтерді (мағлұматтарды) информация дейді. Күнделікті өмірде мәліметтер ауызша, жазбаша және т.б. түрде, мысалы, шартты белгілер (сигналдар) арқылы берілуі мүмкін. Сондай-ақ ол кейде жасырылған не шифрланған күйде де беріледі. Мысалы, "Сенбі күні келеміз" сөйлемінен тұратын жеделхат мазмұнын түрлі мағынада түсінуге болады. Біріншіден, бұл күтіп алушылардың дайындалуын талап етуі мүмкін. Ал екіншіден, қандай да бір басқа бір мағынаны білдіруі ықтимал. Мұны тек жеделхат алмасушылар ғана білетіндігі аян.
Информация мазмұнына қарай абсолютгі де болады, яғни әрбір адам оны өзінің шама-шарқына қарай салыстырмалы түрде қабылдайды. Мысалы, "2000 жылы жазғы олимпиада ойындары Австралияда өтеді" атты мәліметтің спорт сүйер барша қауым үшін мәні зор болары анық. Кейбір мәлімет түрлерінің тек жекелеген адам, жанұя мүшелері, ұйым, мемлекет, тіпті бүкіл адамзат қоғамы үшін маңызы болуы мүмкін.
Бірнеше мәліметтерді жалпылап, жаңа мәліметтерді тұжырымдауға болады. Мысалы, Бүкіл қазақстандық халық санағы мен Қазақстан халқының тууы жайлы демографиялық мәліметтерге сүйене отырып, алдағы 10 жылдағы, 20 жылдағы т.с.с. мерзімдердегі халық санын болжауға мүмкіндік бар.
1. Абрамов С.А., Зима Е.В. Начала информатики. -М.: Наука, 1989.
2. 2. Ахметов К. Курс молодого бойца. М., "Компьютер Пресс", 1994.
3. Брябрин В.М, Программное обеспечение персональных ЭВМ. -М: Наука, 1988.
4. Визе Манс Windows 95 (русская версия): Пер. С нем. — М.: Восточная Книжная Компания, 1996 г. -192 с: ил.
5. Заварыкин В.М., Житомирский В.Г., Лапчик М.П. Основы информатики и вычислительной техники. М.: Просвещение, 1989.
6. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дәулетқұлов А.Б. Информатикадан 30 сабақ. Алматы: "Шартарап", 1998. —348 б. 1
7. Информатика в понятиях и терминах: Кн. для учащихся ст. /Г.А. Бордовский, В.А. Извозчиков, Ю.А. Исаев, В.В. Морозов. —М.: Просвещение, 1991.
8. Қадірбаева P.I. Microsoft Access. — Шымкент, 1999. -100 б.
9. Камардинов О. Есептеуіш техника және программалау: Оқулық, - Республикалық баспа кабинеті. Алматы, 1997. -323 бет.
10. Нортон П. Персональный компьютер фирмы IBM и операционная системы MS DOS. M.: Радио и связь, 1991.
11. Поддубная Л.М., Поддубный Е.В., Голова С.Ю. 10 уроков на IBM PC. Самоучитель. М.: Газета, 1992.
12. Першиков В.И., Савинков В.М. Толковый словарь по информатике. —М.: Финансы и статистика, 1991.
13. Попков А.И. Введение в практическую информатику. -Томск: Радио и связь, Томское отделение, 1990. —160 с.
14. Савельев А.Я., Сазонов Б.А., Лукьянов С. Э. Персональный компьютер для всех: в 4 кн. —М.: Высшая школа, 1991.
15. Симонович С, Евсеев Г., Алексеев А. Специальная информатика. -М.: АСТ-ПРЕСС, 1998.
16. Ташимов Л., Медетбеков М., Мамаев Қ. т.б. Компьютер — оқу жүйесінде, Шымкснт, 1996. —100 б.
17. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя. 6-ое изд., перераб. и доп. М., Инфра-М, 1996. -432 с.
18. Финогенов К., Черных. В. MS DOS 6. -М: ABF, 1993.
19. Фролов А.В. Персональный компьютер — шаг за шагом. T.1, -М.: Диалог-Мифи, 1994.
20. Шафрин Ю. Основы комиьютерной технологий. —М: 1997. -560 с.
2. 2. Ахметов К. Курс молодого бойца. М., "Компьютер Пресс", 1994.
3. Брябрин В.М, Программное обеспечение персональных ЭВМ. -М: Наука, 1988.
4. Визе Манс Windows 95 (русская версия): Пер. С нем. — М.: Восточная Книжная Компания, 1996 г. -192 с: ил.
5. Заварыкин В.М., Житомирский В.Г., Лапчик М.П. Основы информатики и вычислительной техники. М.: Просвещение, 1989.
6. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дәулетқұлов А.Б. Информатикадан 30 сабақ. Алматы: "Шартарап", 1998. —348 б. 1
7. Информатика в понятиях и терминах: Кн. для учащихся ст. /Г.А. Бордовский, В.А. Извозчиков, Ю.А. Исаев, В.В. Морозов. —М.: Просвещение, 1991.
8. Қадірбаева P.I. Microsoft Access. — Шымкент, 1999. -100 б.
9. Камардинов О. Есептеуіш техника және программалау: Оқулық, - Республикалық баспа кабинеті. Алматы, 1997. -323 бет.
10. Нортон П. Персональный компьютер фирмы IBM и операционная системы MS DOS. M.: Радио и связь, 1991.
11. Поддубная Л.М., Поддубный Е.В., Голова С.Ю. 10 уроков на IBM PC. Самоучитель. М.: Газета, 1992.
12. Першиков В.И., Савинков В.М. Толковый словарь по информатике. —М.: Финансы и статистика, 1991.
13. Попков А.И. Введение в практическую информатику. -Томск: Радио и связь, Томское отделение, 1990. —160 с.
14. Савельев А.Я., Сазонов Б.А., Лукьянов С. Э. Персональный компьютер для всех: в 4 кн. —М.: Высшая школа, 1991.
15. Симонович С, Евсеев Г., Алексеев А. Специальная информатика. -М.: АСТ-ПРЕСС, 1998.
16. Ташимов Л., Медетбеков М., Мамаев Қ. т.б. Компьютер — оқу жүйесінде, Шымкснт, 1996. —100 б.
17. Фигурнов В.Э. IBM PC для пользователя. 6-ое изд., перераб. и доп. М., Инфра-М, 1996. -432 с.
18. Финогенов К., Черных. В. MS DOS 6. -М: ABF, 1993.
19. Фролов А.В. Персональный компьютер — шаг за шагом. T.1, -М.: Диалог-Мифи, 1994.
20. Шафрин Ю. Основы комиьютерной технологий. —М: 1997. -560 с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 158 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 158 бет
Таңдаулыға:
1. ИНФОРМАЦИЯ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ
1.1. Информация. Информатика пәні.
Информация — дәл анықтамасы жоқ ұғым. Бұл сөз латынның "informatio"
деген сөзінен алынған. Қазақша мағлұмат, мәлімет деген ұғымдарды білдіреді.
Басқаша айтқанда, түрлі объектілер, құбылыстар мен процестер т.б.
жөніндегі жалпы мәліметтерді (мағлұматтарды) информация дейді. Күнделікті
өмірде мәліметтер ауызша, жазбаша және т.б. түрде, мысалы, шартты белгілер
(сигналдар) арқылы берілуі мүмкін. Сондай-ақ ол кейде жасырылған не
шифрланған күйде де беріледі. Мысалы, "Сенбі күні келеміз" сөйлемінен
тұратын жеделхат мазмұнын түрлі мағынада түсінуге болады. Біріншіден, бұл
күтіп алушылардың дайындалуын талап етуі мүмкін. Ал екіншіден, қандай да
бір басқа бір мағынаны білдіруі ықтимал. Мұны тек жеделхат алмасушылар ғана
білетіндігі аян.
Информация мазмұнына қарай абсолютгі де болады, яғни әрбір адам оны
өзінің шама-шарқына қарай салыстырмалы түрде қабылдайды. Мысалы, "2000 жылы
жазғы олимпиада ойындары Австралияда өтеді" атты мәліметтің спорт сүйер
барша қауым үшін мәні зор болары анық. Кейбір мәлімет түрлерінің тек
жекелеген адам, жанұя мүшелері, ұйым, мемлекет, тіпті бүкіл адамзат қоғамы
үшін маңызы болуы мүмкін.
Бірнеше мәліметтерді жалпылап, жаңа мәліметтерді тұжырымдауға болады.
Мысалы, Бүкіл қазақстандық халық санағы мен Қазақстан халқының тууы жайлы
демографиялық мәліметтерге сүйене отырып, алдағы 10 жылдағы, 20 жылдағы
т.с.с. мерзімдердегі халық санын болжауға мүмкіндік бар.
Информатика - информация қасиеттерін және оның берілуі мен автоматты
түрде өндеу әдістерін зертгейтін кешенді ғылым. Бұл ғылым XX ғасырдың
екінші жартысында пайда болды және оның дамуы электронды есептеуіш
машиналарының (ЭЕМ) шығуымен байланысты. Мұнда информацияны өңдеу барысында
математикалық әдістер басшылыққа алынатындықтан, ол математика ғылымымен
сабақтастықта дамиды.
Информацияны өңдеу есептеуіш техника арқылы жүзеге асырылады. Есептеуіш
техника деп сандарды, дәлірек айтқанда, Цифрлық кодтарды сақтауға және
өңдеуге арналған Құрылғыларды айтады.
Информатика мен есептеуіш техника (ЕТ) математикамен (Информация
теориясы, Математикалық логика, Басқару теориясы т.б.), физикамен және
техникамен (байланыс техникасы, автоматты түрде басқару, робот техникасы
т.б.) тығыз байланыстылықта дамиды. Дәстүрлі түрде есептеуіш техника
ретінде электронды есептеуіш машиналары (ЭЕМ) түсініледі.
1.2. ЭЕМ-нің жұмыс принципі
ЭЕМ-дер информацияны сақтау көлеміне және өңдеу жылдамдығына қарай
микроЭЕМ, миниЭЕМ, орта және үлкен ЭЕМ, суперЭЕМ деп бөлінеді. Соңғы
жылдары үлкен және аса үлкен интегральдық схемаларды жасау қарыштап дамуына
байланысты микроЭЕМ өндірісі, басқаларымен салыстырғанда, алдыңғы қатарға
шықты. МикроЭЕМ-нің ең қарапайым түрлеріне арифметикалық, инженерлік және
программамен басқарылатын микрокалькуляторлар жатады.
1980-шi жылдардан бастап есептеуіш техникаға қатысты жаңадан
"компьютер" (computer) термині пайда болды. Ол ағылшын тілінен қазақшаға
аударғанда "есептегіш" (есептеуіш) деген мағынаны білдіреді. Сондықтан
қазіргі кезде "ЭЕМ" орнына "компьютер" термині жиі қолданыс табуда.
Компьютерде информация арнайы программалар арқылы өңделеді.
Компьютердің негізгі қызметі мынада: информацияны ендіру, оны өңдеу,
өңделген информацияны сыртқа шығару, сақтау (1.1-сурет).
1.1-сурет. Компьютердің жұмыс принципі.
Информация компьютерге кодталған (шифрланған) күйде енгізіледі. Әрбір
символ (таңба) компьютер жадында 0 мен 1 цифрларынан тұратын тізбек күйінде
сақталады. Компьютер жадына код өткізгіш бойымен электр сигналдары арқылы
жіберіледі. Электр кернеуі жоғары болғанда, ол 1-ге, ал төмен болғанда 0-ге
тең деп есептеледі.
ЭЕМ-нің жұмыс принципі екілік санау жүйесіне негізделген. Техникалық
тұрғыдан алғанда, ЭЕМ тек екі жағдайдың (0 не 1, "иә" не "жоқ" т.с.с.)
бірін ғана қабылдауы мүмкін құрылғылардан тұрады. Мұндай құрылғыларды
дайындау мысалы, үш, төрт не он түрлі мүмкін жағдайлары бар құрылғыларға
қарағанда тиімді, әрі арзанға түседі.
Мысалы, кәдімгі электр лампысын қарастырайық. Ол екі жағдайдың бірін
қабылдауы мүмкін: "жанулы" жағдайын — І деп, ал "өшулі" жағдайын - 0 деп
белгілейік. Сонда 215 саны
215=27+26+24+22+21+20
қосындысы түрінде өрнектеледі. Ал сегіз электр лампысын қолданып, бұл
санды "жанулы" және "өшулі" лампылар күйінде бейнелеуге де болады:
1.2-сурет.
Компьютерде орындалатын әрбір операцияның санмен өрнектелетін нөмірі —
коды болады. Операциялардың операндтары нөмірленген арнайы құрылғыларда,
яғни жад ұяшықтарында сақталынады. Операция деп - операцияға сәйкес келетін
санды (аргументті) айтады. Жад ұяшығының нөмірі ұяшықтың адресі делінеді.
1.3. Санау жүйелері
Санау жүйесі дегеніміз — сандарды цифрлық таңбалар арқылы жазу мен оқу
тәсілдерінің жиынтығы. Оның позициялық (мысалы, ондық санау жүйесі) және
позициялық емес (мысалы, римдік санау жүйесі) деп аталатын екі түрі болады.
Егер сан түзетін цифрлар разрядтарының бірліктері оңнан солға қарай
есептегенде бір-бірінен тұрақты бір сан есе, мысалы, q есе артып отыратын
болса, онда сан q санау жүйесінде берілген деп, ал q осы жүйенің негізі деп
аталады. Позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін 0-ден бастап (q-l)-re
дейінгі бүтін сандар пайдаланылады. Олар осы жүйенің базистік (негіздік)
цифрлары деп аталады.
Дербес компьютер, негізінен, екілік, ондық және он алтылық санау
жүйелерінде жазылған кодтармен не сандармен жұмыс істейді.
0 мен 1 цифрлары ғана қолданылатын санау жұйесі — екілік санау жүйесі
деп аталады. Ал сегіздік, ондық және он алтылық санау жүйелері үшін
сәйкесінше келесі базистік цифрлар қолданылады:
Екілік санау жүйесі: 0,1;
Сегіздік санау жүйесі: 0,1,2,3,4,5,6,7;
Ондық санау жүйесі: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9;
Он алтылықсанау жүйесі: 0,l,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F,
1-ереже. Кез келгеи жүйеде берілген кодты не бүтін санды ондық санау
жүйесінде өрнектеу үшін оны
an*qn+an-1*qn-1+... +a1*q1+a0*q0
түрінде жазып, есептеуді ондық жүйеде жүргізу керек.
2-ереже. N-re тең ондық кодты q санау жүйесінде өрнектеу үшін, алдымен
N-ді q-re бөліп, оны N=q*p1+r1 түрінде жазып алу керек (мұндағы, p1 -
бөлінді, r1 - қалдық). Егер p1q болса, онда оны да q-re бөліп, Pi=q*P2+r2
түріне келтіру керек т.с.с. Бұл процесті pkq болған кезде тоқтатып, соңғы
бөлінді мен соңынан басталған қалдықтарды бір-біріне тіркеп жазып шығу
керек. Яғни
N10=(pk*rk.1*rk-2* -*г,); kl, pkq.
Мысалдар:
1) Ондық санау жүйесіндегі 25 санын (2510) екілік санау жүйесінде
өрнектеу керек болсын. Ол үшін 2-ереже қолданылады.
Бөлгіштен кіші болатын ең кіші бөліндіден бастап, қалдықтар кері ретпен
жазылады:
2510=110012.
Осы есептеудің орындалу барысын тексеру үшін 1-ереже бойынша
2510=1*24+1*23+0*22+0*21+0*20
екендігі алынады.
2) Он алтылық санау жүйесіндегі 2Е санын (2Е16) ондық санау жүйесінде
өрнектеу қажет. 1 -ереже бойынша
2Е16=2*161+Е*160=3210+1410=4610
Енді 4610санын он алтылық санау жүйесінде өрнектейік:
Ал 1410 саны он алтылық санау жүйесінде Е-ге тең болғандықтан, 2Е10
екендігі шығады.
Екілік санау жүйесінде сандарға қосу, көбейту және азайту амалдарын
қолдануға болады.
Қосу амалы Азайту амалы Көбейту амалы
0+0=0 0-0=0 0x0=0
0+1=1 1-1=0 0x1=0
1+0=1 1-0=1 1x0=0
1 + 1 = 10 10 - 1 = 1 1x1=1
Мысалдар:
№1 ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
1-тапсырма. Келесі сандарды ондық санау жүйесінде өрнектеңіз:
a) 100112; с) 7238; е) 41А16;
b) 1111111111112; d) 42367; f) 22516.
2-тапсырма. Ондық санау жүйесінде берілген келесі сандарды екілік санау
жүйесінде өрнектеңіз:
а) 5210; b) 12810; с) 25510; d) 0,51110; е) 0,687510.
Ескерту. Ондық бөлшек түрінде берілген сандарды түрлі санау жүйелерінде
өрнектеу оқырманның өз бетінше дайындалуына беріледі (d-e тапсырмалар).
3-тапсырма. Ондық санау жүйесінде берілген келесі сандарды оналтылық
санау жүйесінде өрнектеңіз:
а) 4610; в) 13510; с) 22510; d) 60010; е) 102410
4-тапсырма.
a) Ондық санау жүйесінде берілген а=151,125 , Ь=11,75 , с=6, d=34 және
е=29,5 сандарын екілік санау жүйесінде өрнектеңіз;
b) Екілік санау жүйесінде келесі өрнектің мәнін табыңыз:
a + b * с
d - e
c) Жоғарыдағы в) есептің шешімін ондық санау жүйесінде тексеріңіз
1.4. Информацияны алмастыру кодтары
Компьютерге енгізілетін әрбір символ 256-ға дейінті байттармен
нөмірленеді және олар сол символдардың кодтары делінеді.
Кеңес Одағы дәуірінде дербес компьютер үшін ИАК-8 (Информацияны
алмастыру кодтары) кодтар кестесі кең қолданыс тапты. Мысалы, осы кесте
бойынша "+" таңбасының коды 43-ке, латынша "А" әрпінің коды 65-ке, "В" коды
- 66-ға. "4" цифрының коды - 52-ге, орысша "Э" әрпінің коды - 220-ға тең
және т.б.
1.3-cypem. ASCI1 коды кестесі
ИАК-8 кестесінде алғашқы 31 код түрлі басқару командалары үшін арналған
сандармен кодталады. Соның ішінде 32-127 аралығындағы кодтап дүние жүзі
елдерінде пайдаланылатын ASCI1 атаулы кодтармен сәйкес келеді. Ал - 128-255
аралығындағы сандар - қазақ-орыс әріптері мен түрлі псевдографиялық
символдардың крдтары.
Мысалы, алғашқы 80 символға ондық және он алтылық санау жүйелерінде
сәйкес келетін кодтар төменде берілген (1.3-сурет).
1.5. Информацияның өлшем бірлігі
Есептеуіш техникасында информацияның өлшем бірліктері ретінде бит және
байт пайдаланылады (byte - байт). Байт — 8 биттен тұратын тізбек.
Практикада байттан үлкен килобайт (Кбайт), мегабайт (Мбайт), гигабайт
(Гбайт) өлшемдері қолданылады:
1 байт = 8 бит = 23 бит;
1 Кбайт = 8 байт = 210 байт;
1 Мбайт = 1024 Кбайт = 220байт;
1 Гбайт = 1024 Мбайт = 230 байт.
Әрбір таңба компьютер жадынан 1 байт орын алады. Мысалы, әр жолда 64-65
таңба (бос орындармен қоса алғанда), ал әр парақта 39-40 жол (1,5 интервал
үшін) болатындығын ескерсек, бір стандарт өлшемді параққа, шамамен, 2496-
2600 байт информация сияды.
N2 ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
1-тапсырма. Бір бетке 2000 символ сыйдыру режимінде
а) 20 беттік; в) 50 бетгік; с) 100 беттік; d) 60 беттік кітапқа неше
байт, Кбайт информация жазуға болатындығын анықтаңыз.
2-тапсырма. Көлемі 120 Мбайттық дискіде дисплей экранына шығару үшін
a) әрқайсысы 64 символдық 24 жолдан тұратын;
b) әрқайсысы 80 символдық 24 жолдан тұратын информация дайындалған. Осы
информация аталған дискілердің қанша бөлігін қамтитындығын анықтаңыз.
3-тапсырма.
а) 1 минутта; в) 5 минутта қанша символ оқи алатыныңызды, жаза
алатыныңызды, айта алатыныңызды анықтауға мүмкіндік беретін эксперимент
ойлап табыңыз. Экспериментті жүргізіп, нәтижені салыстырыңыз.
4-тапсырма. Баспа құрылғысы (принтер) 1 секундта 100 символ басатын
болсын. Принтердің
a) қазір өзіңіз оқып отырған бетті;
b) көлемі 50 Кбайт, 175 Кбайт, 1,44 Мбайт информацияны қағазға басып
шығару уақытын есептеңіз.
5-тапсырма.
• Қайсыбір компьютерде микропроцессор мен жадтың ара қашықтығы 30
сантиметрге тең болсын. Операцияның әрбір орындалуы информацияны
микропроцессордан жадқа және керісінше беруді қажет етеді. Бұл компьютердің
секундына 600 млн операция орындайтындай әрекет тездігімен жұмыс істей
алмайтындығын көрсетіңіз.
• Байттың жадта бейнеленуін схемалық түрде көрсетіңіз.
1.6. Есептеуіш техниканың даму тарихы
1642 жылы Блез Паскаль сандарды қосу амалын орындайтын механикалық
есептеу құрылғысын ойлап тапты, ал 1673 жылы Готфрид Вильгельм Лейбниц төрт
арифметикалық амадды қолдануға мүмкіндік беретін арифмометрді жасап
шығарды. XIX ғасырдан бастап арифмометрлер кең қолданыс тапты. Олар арқалы
күрделі есептеулер, мысалы, артиллериялық оқ атудың баллистикалық
кестелерін дайындау жүзеге асырылды. Арифмометрмен жұмыс істейтіндерді -
есепшілер деп атады және олар қандай да бір ережелер негізінде дәл есептеу
жұмыстарын жүргізе білді. Бірақ кейбір есептеулерді ондаған есепшілер
апталай, тіпті айлап отырып орындады, яғни жұмыс өте баяу жүрді.
XIX ғасырдың алғашқы жартысында ағылшын математигі Чарльз Бэббидж
адамның қатысуынсыз есептеулер жүргізетін әмбебап есептеуіш құрылғы —
Аналитикалық машина жасауды қолға алады. Осы мақсатта бұл машинаның арнайы
перфокартамен енгізілген программаларды орындай алуы және берілгендер мен
аралық мәндерді сақтайтын "қоймасы" болуы тиіс еді. Алайда Бэббидж
аналитикалық машинасын құруды аяғына дейін жүргізе алмады. Оның басты
себсбі - сол кездегі техниканың даму дәрежесінің төмендігінде болды.
1943 жылы американдық Говард Эйкен Бэббидж жұмыстарына сүйене отырып
және электромагниттік реле негізінде IBM фирмасы кәсіпорындарының бірінде
Марк-1 атты машинаны жасап шығарды. Сондай-ақ Бэббидж идеяларын басшылыққа
ала отырып, неміс инженері Конрад Цузе де 1941 жылы осындай машинаны
құрастырған болатын.
Заман талабына қарай есептеу жұмыстарын автоматтандыру қажеттігі
туындап, бір мезгілде бірнеше зерттеушілер тобы Эйкен мен Пузе машиналары
іспеттес есептеуіш техникаларын жасаумен айналыса бастады.
1943 жылдан бастап американдық физик Джон Мочли мен женер-электроншы
Преспер Экерт басшылығымен мамандар тобы дайындаған машинада негіздік
элемент ретінде электрондық лампының орнына реле қолданылды.
1946 жылы Д.Мочли мен П.Экерт Пенсильвания университетінде ENIAC
(Electronic Numerical Integrator and Computer) атты ЭЕМ-ін құрастырды.
Баллистика есептерін шешуге арналған бұл ЭЕМ-ді жасауда 20000 жуық
электрондық лампа меп 1500 реле қолданылды. Секундына көп разрядты сандар
үшін 300 көбейту амалы немесе 5000 қосу амалын орындай алатын ENIAC 150 Квт
электр энергиясын қажет етті.
1946-1947 жылдары жарық көрген "Пристон машинасы" атты жобасында атақты
математик Джон Фон Нейман әмбебап есептеуіш құрылғылардың, яғни
компьютердің жұмыс принциптерін қарапайым да түсінікті түрде тұжырымдады.
Сондай-ақ ол логикалық схемаларды қарапайымдандыру мақсатында екілік санау
жүйесін қолдануды ұсынды.
1949 жылы ағылшын зерттеушісі Морис Уилкстің Фон Нейман принциптерін
басшылыққа ала отырып жасаған ЭЕМ-інің басқаларынан бірқатар артықшылықтары
болды.
Кеңес дәуіріндегі ЭЕМ-нің даму тарихын келесі 4 кезеңге бөліп көрсетуге
болады:
Элементтік базасы электрондық лампылар болатын І-буын ЭЕМ-дері 1950-ші
жылдары жарық көрді. Олардың жұмыс істеу жылдамдығы төмен, жады көлемі өте
аз, операциялық жүйесі жетілдірілмеген болды. ЭЕМ-дердің бұл тобына "Урал",
БЭСМ және т.б. жатады.
1960-шы жылдары кең қолданыс тапқан ІІ-буын ЭЕМ-дерінің элементтік
базасын жартылай өткізгіштер құрады. Бұл ЭЕМ-дерде жоғарғы деңгейлі
программалау тілдерінде, кітапханалық программаларды пайдалануға мүмкіндік
болды. Мысалы, БЭСМ-6. М-220, Минск-32, "Весна" және т.б. ЭЕМ-дер.
ІІІ-буын ЭЕМ-дерінде элементтік база ретінде интегралдық схмалар
қолданылды. Интегралдық схемалардың пайда болуы ЭЕМ-дердің даму тарихында
революциялық өзгеріс әкелді (!). Бұлар жоғары жұмыс істеу жылдамдығымен,
оперативті және сыртқы жадтары көлемдерінің ауқымдылығымен,
мультипрограммалық режимде жұмыс істейтін жетілдірілген операциялық
жүйелерімен ерекшеленді. EC ЭВМ, CM ЭВМ сияқты ІІІ-буын ЭЕМ-дері 1970-ші
жылдардың басында пайда бола бастады.
IV буын ЭЕМ-дері үлкен интегралдық схемаларға (ҮИС) негізделіп
құрылған. 1980-ші жылдардың ортасында жарық көрген "Эльбрус-2", EC 1841, EC
1842 дербес ЭЕМ-дерін виртуальдық жадтың, көппроцессорлылықтың, бір
мезгілде бірнеше іс-әрекеттерді қатар орындау мүмкіндігінің, жетілдірілген
сұқбаттық ортаның болуы тән.
Элементтік базасы аса үлкен интегралдық схемаларда (АҮИС) тұратын V-
буын ЭЕМ-деріне "берілгендер ағынын басқару" принципі қолданылуы тиіс.
Сондай-ақ жасанді интеллект принципін және есептеу жүйесі құрамына жаңа,
соңғы өзгерістер енгізу көзделуде.
1.7. Программа. Оның түрлері
Программа дегеніміз — есепті шешу алгоритміне сәйкес берілгендерді
компьютерге ендіру, өндеу және нәтиже алу үшін орындалатын нұсқаулар
тізбегі. Жалпы программаларды үш топқа біріктіруге болады. Олар:
• пайдаланушының тексті, мәліметтер жиынын өңдеуіне, суреттер салуына
және т.б. мүмкіңдік беретін қолданбалы (кәделі) программалар;
• қажетті мәліметтердің көшірмесін құру, компьютер жайлы анықтамалық
мәліметтер алу, оның құрылғыларының жұмысқа дайындығын тексеру және т.с.с.
түрлі қосалқы қызметтер атқаратын жүйелік программалар;
• компыотерді жаңа программалармен жабдықтауға ықпал ететін
программалау жүйелері.
1.7.1. Жүйелік программалар
Жүйелік программалардың түрі өте көп. Олардың ішінде біз тек
негізгілеріне ғана тоқталамыз.
Операциялық жүйе. Операциялық жүйе - компьютер құрылғыларының үздіксіз
жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы
пайдаланушының компыотер жұмысын басқаруына жеңілдік беретін жүйелік
программа. IBM PC компьютерлерінде, негізінен, Microsoft фирмасының MS DOS
жүйесі, IBM фирмасыиың PC DOS және Digital Recearch фирмасының DR DOS
операциялық жүйелері қолданылады.
Драйверлер. Компьютердің ішкі сыртқы құрылғыларының арасында
берілгендерді алмастыру драйверлер делінетін арнайы программалар арқылы
орындалады (driver-жүргізуші, басқарушы). Әр сыртқы құрылғының өз жұмысын
басқаратын драйвері болады. Қабықша-программалар. Бұл программалар
операциялық жүйемен жұмыс істеуді жеңілдетеді. Олардың ішінде кең қолданыс
тапқандары: Norton Commander, Xtree, Pro Gold, PC, Shell.
Операциялық қабықшалар. Бұл программалардың қарапайым қабықша-
программалардан айырмашылығы мынада:
• графиктік интерфейсінің болуында; Интерфейс дегеніміз құрылғыларды
бір-бірімен байланыстыратын үйлестіруші жүйелер мен сигналдар.
• мультипрограммалық режимде жұмыс істеуінде, яғни бір мезгілде бірнеше
программалар "қатар" орындалады;
• программалардың арасында мәлімет алмасу аясының артуында. Кейде Desq
View, сирек те болса Gem, Geo Works операциялық қабықшалары пайдаланылады.
1.7.2. Қосалқы программалар
Жүйелік программалар тобына утилиттер делінетін, компьютермен жұмысты
жеңілдетуге арналған қосалқы программаларды жатқызуға болады. Бұл
программалардың төмендегі түрлері мейлінше көп қолданыс тапқан:
Сығушы программалар информацияны сығудың арнайы әдістерін қолданып,
дискідегі информация көлемін әлденеше рет сығуға (кішірейтуге) мұмкіндік
береді. Оларды архиватор-программалар деп атайды.
Вирусқа қарсы программалар компьютерді вируспен зақымдалудан сақтайды
не вирустан тазартуға ықпал етеді. Мысалы: DrWeb, Adinf, және т.б.
Компьютерді диагностикалау программалары компьютердің конфигурациясын
(жад көлемі, дискі типтері және т.б.), оның құрылғыларының жұмыс істеу
мүмкіндіктерін тексеруді жүзеге асырады. Олардың ішінде Check-It, Ndiags,
Control Roorm программалары кең тараған.
Дискіні оптимизациялау программалары дискідегі файлдардың бөлшектенуін
(фрагментациясын) жойып, оларды дискінің бастапқы жолдарынан бастап ретімен
жазуға мүмкіндік береді. Нәтижеде дискідегі информацияны оқу жеделдейді.
Олардың ішінде көп қолданылатындары — Norton Utilities комплексінің
SpeeDisk, Ғast Trax программалары.
1.7.3. Қолданбалы программалар
IBM PC компьютерлерінде түрлі салаларда қолданылатын сан алуан
программалармен жұмыс істеуге болады. Солардың ішінде кең қолданыс
тапқандары:
• Құжаттарды компьютерде дайындауға мүмкіндік беретін текстік
редакторлар. Мысалы, MS Word, Foton, Lexicon, WD және т.б.
• Құжатты типографиялық сапамен дайындауды жүзеге асыратын баспа
жүйелері. Page Maker, Corel Draw, AdobePhotoShop және т.б.
• Кесте түрінде берілген мәліметтерді өңдеуге арналған кестелік
микропроцессорлар. Мысалы, SC (Суперкальк), Excel және т.б.
• Мәліметтер қорын өндеуге арналған Берілгендер қорын басқару жүйелері
(БКБЖ). Мысалы, Foxbase, Foxpro, Dbase, Access және т.б.
1.7.4. Программалау жүйелері
Пайдаланушы үшін IBM PC компьютерлерінде ондаған мың дайын
программалармен жұмыс істеуге мүмкіндік болғанымен, кейде оның белгілі бір
іс-әрекеттерді орындау үшін өз программасын құру қажеттігі туындайды. Осы
мақсатта программ алау жүйелері қолданылады. Қазіргі кездегі программалау
жүйелері құрамына:
• программалау тілінде құрылған программаны машина кодындағы
программаға алмастыратын компилятор;
• программалаушылар үшін аддын ала дайындалып қойылған ішкі
программалар кітапханасы;
• түрлі қосалқы программалар енеді.
Ең көп тараған программалау жүйелеріне Turbo C, Turbo C++, Turbo
Pascal, Microsoft C, Microsoft Basic және т.б. жатады.
IBM PC компьютерлерінде эксперттік жүйелер құру үшін Лисп мен Пролог
программалау тілдері, ал информациялық жүйелер дайындауда Clipper т.б.
тілдер қолданылады.
2. IBM PC КОМПЬЮТЕРІ
2.1. IBM PC компьютері
IBM PC дербес компьютері келесі құрылғылардан тұрады: Дисплей -
информацияны бейнелейтін құрылғы (кейде монитор немесе экран деп те
аталады);
Пернетақта (пернетақта) - информацияны компьютерге қолдан енгізуге
мүмкіндік беретін құрылғы;
Жүйелік
2.1-cypem. IBM PC компьютері.
Сонымен қатар, компьютерге қосымша жалғанатын Құрылғылар:
Принтер — мәліметтерді қағазға шығаратын құрылғы;
'Тышқан" - компьютермен жұмыс істеуді жеңілдететін құрылғы;
Джойстик - ойын үшін пайдаланатын құрылғы;
Модем - басқа компьютермен телефон желісі арқылы байланысуға мүмкіңдік
беретін құрылғы;
CD-ROM — компакт-дискіні оқитын құрылғы;
Стример - информацияны магнитті лентада сақтайтын құрылғы. Информацияны
сақтау көлемі 2,2 Гбайттық және одан да үлкен болып келеді;
• Плоттер - сызбаларды қағазға шығаратын құрылғы.
• көптеген т.б. құрылғылар.
2.2. Жүйелік блок
Жүйелік блок құрамына микропроцессор, оперативті жал (ОЖ), енгізу-
шығару контроллерлері, енгізу-шығару порттары, винчестер, иілгіш магнитті
дискі жинақтағыштар (дискеттер) енеді.
• Микропроцессор - есептеу процестерін жүргізіп, компьютердің жұмысын
басқаратын құрылғы;
• Оперативті жад - компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендерді сақтайтын жадының бөлігі;
• Енгізу-шығару контроллерлері (адаптерлер) - дисплейдің, дискеттің,
"тышқан" манипуляторының және т.б. құрылғылардың жұмыстарын басқаратын
электрондых схемалар;
• Енгізу-шығару порттары — компьютер және сыртқы құрылғылар арасындағы
байланысты қамтамасыз ететін құрылғылар;
• Винчестер (қатты магниттік дискідегі жинақтағыш)- информацияны
тұрақты сақтайтын құрылғы;
• Дискеттер - бұлар да информацияны тұрақты сақтау үшін қолданылады.
Винчестерден айырмашылығы: дискетте сақталатын информация көлемі шағын
болады және информацияны бір компьютерден екінші компьютерге тасымалдауға
мүмкіндік береді.
2.3. Микропроцессор
Микропроцессор дербес компьютердің негізгі кұрылғысы болып табылады.
Осы кішкене ғана кремний кристалы арқылы компьютердің бүкіл
"интеллектуальдық" жұмысы орындалады. Басқаша айтқанда, арифметикалық және
логикалық барлық есептеулерді жүргізеді. Оның құрамына компьютер жұмысын
басқаратын басқару құрылғылары енеді. Процессорды ішкі жадтың ұяшықтары -
регистрлердің жиыны ретінде елестетуге болады. Бұл регистрлердің бірқатары
микропроцессордың ағымдағы командасы қажет ететін берілгендерді сақтау
мақсатында, келесі біреулері ОЖ-ның кейбір орындарын көрсету
IBM РС компьютерлерінің алғашқы үлгілерінде Intel Corporation of Santa
Klara фирмасы микропроцессорлары пайдаланылады. Алғашқы IBM PC
компьютерлері осы фирманың 8088 және 8086 (IBM PC XT) процессорлары
негізінде шығарылды.
Кейінірек жұмыс өнімділігі IBM PC ХТ-ден 5 есе үлкен IBM PC AT (Intel-
80286 микропроцессорлары негізінде жасалған) және IBM PS2 (микропроцессоры
Intel-80286) компьютерлері қолданысқа түсті. Бұл PS2 компьютерінің жұмыс
өнімділігі ХТ-ден 15-20 есе жоғары болды. Бұдан кейінгі кезенде Intel
фирмасының Intel-80386, Intel-80486 микропроцессорлары негізінде жасалынған
компьютерлер пайда бодды. Intel-8086, Intel-80286 және Intel-80386
микропроцессорлы комиьютерлерде қосымша Intel-8087, Intel-80287, Intel-
80387 математикалық сопроцессорлар қодцанылса, Intel-80486, Pentium
микропроцессорлары сопроцессорсыз жұмыс істеуге негізделген. 1993 жылдан
бастап Intel фирмасы Pentium атты микропроцессорды жарыққа шығарды. Мұнда
берілгендер шинасы кеңейтілген, кэш-жадтың көлемі көлемі ұлғайтылған. Соңғы
жылдары IBM фирмасының Pentium I, Pentium II, Pentium III микропроцессорлы
компыотерлері кең қолданыс табуда.
2.4. Оперативті жад
Оперативті жадта (ОЖ-да) компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендер сақталады.
Жадты жеке-жеке нөмірленген байттардың тізбегі ретінде қарастыруға
болады. Байттың нөмірі оның адресі деп аталады. Intel-8086 және Intel-8088
микропроцессорлары - 1 Мбайттық, intel-80286 микропроцессоры — 4 Мбайттық,
ал InteS-80386 микропроцессоры 16 Мбайттық ОЖ-мен жұмыс істей алады. Ал
соңғы кездері кең қолданыс тапқан Pentium процессорлы компьютерлердің ОЖ-
ның мөлшері олардың үлгілеріне қарай 32 Мбайттық, 64 Мбайттық т.с.с. болып
келеді.
Жады шартты түрде 64 Кбайттық блоктарға бөлінген. Олар сегменттер деп
аталады.
Микропроцессор винчестердегі, дискеттердегі информацияларды ОЖ арқылы
қабылдайды.
2.5. Дербес компьютердің бейнежүйесі
Дербес компьютердің бейнежүйесі екі құрылғыдан, дисплейден және
адатерден - тұрады. Дисплейде электронды-сәулелік түтікше, микросхемалар,
ал адаптерде бейнесигналдарды генерациялайтын логикалық схсмалар
орналасады. Экран арқылы электронды сәулелер секундтың 15G аралығында өтіп
бейнежадта сақтаулы кескіндерді бейнелейді. Бейнежадтағы кескіндердің
өзгеруіне байланысты дисплей экранындағы бейне де алмасып отырады.
Монитор экранындағы кез келген бейне нүктелердің жиынынан -
пикселдерден (pixel picture element) тұрады.
Мониторда түрлі түсті нүктелер негізгі үш (қызыл, жасыл және көк) түс
бойынша беріледі.
Монитордың төмеңдегі түрлері мейлінше көп тараған:
-CGA (IBM Color Graphics Monitor). Жұмыс істеу мүмкіндіті 320 х 200
нүкте.
- EGA (IBM Enhanced Color Display). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 350
нүкте.
- VGA (Video Graphics Array). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 480 нүкте.
"Мультисинк" типті мониторлар. Жұмыс істеу мүмкіндігі 800 х 600 және
1024 x 768 нүкте.
Бейвеададтер құрамына енетін құрылғылар, атап айтқанда, дисплей
контроллері, бейнежадтың микросхемалары процессор корпусындағы жеке платада
орналасады.
Адаптерлер текстік немесе графиктік режимдердің бірінде жұмыс істеуге
мүмкіндік береді. Текстік режимде экранда 80x25 таңба орналасады. Бүдан
басқа 80x43, 80x50 текстік режимге көшуге болады.
Графиктік режимде экранның әрбір нүктесін пайдалануға болатыңдықтан кез
келген кесіндіні бейнелеуге мүмкіндік туады.
Графиктік адаптерлердің:
CGA (Color Graphics Adapter). Жұмыс істеу мүмкіндігі 320 х 200 нүкте, 4
түсті;
EGA (Enhanced Color Adapter). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 350 нүкте,
16 түсті;
VGA (Video Graphics Array). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 480 нүкте, 16
түсті түрлері кең қолданылады.
2.6. Пернетақта
Пернетақта - компьютерге информацияны "қолдан" енгізу үшін қолданылатын
құрылғы. Пернелерді қызметіне қарай келесі топтарға бөліп қарастыруға
боладъі;
1- алфавиттік-цифрлық пернелер.
2- курсорды басқару пернелері.
3- қосымша (кіші) пернетақта.
4- функциональдық пернелер.
5- арнайы пернелер.
6- ивдикация пернелері.
1-топ. Алфавиттік-цифрлық пернелер:
• цифрлар мен таңбалар - жоғарғы қатардағы пернелер.
• латын, орыс әріптері және таңбалар - келесі үш қатардағы пернелер.
Бос орын (пробел) - төменгі қатардағы таңбаланбаған үзын перне,
2-топ. Жоғары, төмен, оңга, солға бағыттауыштары (стрелкалары) қойылған
курсорды басқару пернелері.
3-топ. Екі түрлі режимде жұмыс істейтін қосымша (қосалқы) пернетақта:
• цифрлік режим (Num Lock индикаторы қосулы жағдай).
• курсорды басқару режимі (Num Lock индикаторы өшірулі жағдай).
4-топ. Алфавиттік-цифрлық пернелердің жоғарғы жағында орналасқан Ft, F2
, ..., F12 функциональдық пернелер.
5-топ. Арнайы пернелер.
• DELETE- курсордың үстіндегі және оң жағындағы символдарды өшіру
кейде Del деп таңбаланады);
• SHIFT- символдық пернелермен қатар басу арқылы экранға бас
әріптерді шығару;
• BS- курсордың сол жағындағы символдарды өшірып, курсорды сол орынға
кері жылжыту;
• SPACE- бос орын қалдыру;
• Caps Lock - жазба және бас әріптер режимдерінің фиксациясы; КаПс
ДуК.
• ESC - ағымдағы әрекетті өзгерту, алғашқы жағдайға
• ENTER - қатардың, қандай да бір іс-әрекеттің соңың білдіру,
команданы орындау ( кейде RETURN, RET, Cr, Ввод, ВК деп те таңбаланады);
• ТАВ - курсорды тұрған орнынан сегіз орындық позицияға оңға жылжыту
(кейде қарама-қарсы бағытталған екі бағыттауышпен таңбаланады).
6-топ. Индикация пернелері.
Ескерту. Пернелердің қызметі қолданылатын жүйеге байланысты өзгеріп
отыруы мүмкін. Ол жайлы мәліметтер сәйкес программалардың сипаттамаларында
беріледі.
2.7. Иілгіш және қатты магнитті дискідегі жинақтағыштар
Иілгіш және қатты магнитті дискідегі жинақтағыштар, яғни дискеттер мен
винчестер информацияны ұзақ мерзім сақтау үшін пайдаланылады. Компьютер ток
көзінен ажыратылғанда информация оның ОЖ-нан өшіп кетеді, ал дискет мен
винчестерде сақталынып қалады.
Иілгіш магниттік дискідегі жинақтағыш (ИМДЖ) негізгі екі бөліктен:
• жүйелік блокқа бекітілген дискі салған құрылғыдан (ДСК);
• иілгіш магниттік дискіден (дискеттен) тұрады.
Дискет информацияны жазу, сақтау және қайтадан компьютерге жүктеу үшін
қолданылады. Ол құжаттар мен программаларды бір компьютерден екінші
компьютерге тасымалдауға, архив көшірмелері арқылы информацияны ұзақ мерзім
сақтауға және т.б. мүмкіндік береді.
Дискет компьютердегі ДСҚ-ның арнайы терезешесіне салынады. Компьютердің
бірнеше ДСҚ-ы (көп жағдайда олардың саны екіге тең) болуы мүмкін.
IBM PC компьютерінде пайдаланатын информациялардың барлық түрлерін
дискетке сақтауға болады. Дискеттердің 5.25 (өліпемі 133 мм) және 3.5
дюймдік (өлшемі - 89 мм) деген түрлері мейлінше көп тараған (2.2-сурет).
Дискет негізгі екі белгісі бойынша ерекшеленеді:
• Жақтарының саны:
• IS, SS, Single Sided деп таңбаланатын сыңаржақты дискет;
• 2S, DS, Double Sided деп таңбаланатын қосжақты дискет.
Қосжақты дискетке сыңаржақтыға қарағанда информация екі есе көп
сақталады.
Дискеттің байтпен алынған сыйымдылығы: 360 Кбайт, белгіленуі: 2D, DD,
Doubl Density; 720 Кбайт, белгіленуі: QD, Quadruply Density; 12 Мбайт (5.25
дюймдік дискет үшін) немесе 1,44 Мбайт (3,5 дюймдік дискет үшін),
белгіленуі: HD, High Density;
1.2 Мбайттық ДСК,-ы үшін жоғарыда аталған дискеттердің кез келгені
(1,44 Мбайттықтан басқа), ал 360 Кбайттық ДСҚ-лар үшін тек 360 Кбайттық
дискеттер ғана пайдаланылады.
2.2-сурет. а) 3.5 дюймдік; в) 5.25 дюймдік дискеттер.
3.5 дюймдік дискеттерде, негізінең, 1,44 Мбайттық информацияларды
сақтауға болады. Бұл дискеттер қатты пластмасса корпуста орналасқандықтан
төзімді келеді.
Қатты магниттік дискідегі жинақтағыш (винчестер) жүйелік блок ішіне
орналасады. Винчестер деп - бірнеше магнитті бастиегі Р ортақ бірлікке
орналастырылған қатты, әрі жұқа дискілердің тобын айтады. Осы құрылғылар
герметикалық қорапшаның ішіне орналастырылады. Информация винчестерге
жолдар (дорожка) және секторлар бойынша енгізіледі. Винчестсрдің
информацияны сақтау көлемі дискеттерден әлдеқайда үлкен. Мысалы, Intel
80386 және Intel 80486 микропроцессорлы компьютерлер үшін винчестерлер
көлемі, сәйкесінше, 80 және 120 Мбайт болса, ал Pentium 233 ММХ процессорлы
компьютерде оның көлемі 2,2.
2.8. Принтер
Принтер - информацияны қағазға басып шығаратын құрылғы (2.3-сурет).
Принтерлердің барлығы дерлік текстік информацияларды, көпшілігі суреттер
мен графиктерді, ал кейбіреулері түрлі түсті кескіндерді қағазға шығарады.
2.3-сурет. Принтер.
IBM PC компьютерлерінде принтерлердің келесі түрлері жиі қолданылады:
1. Матрицалық принтерлер көп тараған және арзан бағалы болып келеді.
Баспа бастиегі жіңішке инелердің (стерженьдердің) тік қатарынан тұрады.
Бастиек басылатын қатар бойымен жылжиды. Ал стерженьдер қажет уақытында
лента арқылы қағаз бетіне соғылады. Осылайша қағаз бетіне символдар және
кескіндер пайда болады. Матрицалық принтерлердің 9, 24, 48 стерженьді
бастиектен тұратын түрлері көп тараған. Әр парақты басу жыддамдығы - 10-60
сек.
2. Ағымдық принтерлер. Бұл принтерлерде кескін арнайы екі сауыттан
қағаз бетіне бүркілетін микротамшылар арқылы пайда болады. Матрицалық
принтерлерге қарағанда бұл тиіпі принтерлер қымбатырақ және түрлі-түсті
кескін алуға мүмкіндік береді. Әр парақты басу жылдамдығы — 10-60 сек.
3. Лазерлік принтерлер. Мұнда ксерография принципі қолданылады, яғни,
кескіндер қағаз бетіне боялу реті электр әсерімен жүзеге асырылатын арнайы
барабандар арқылы түсіріледі. Лазерлік принтерлерде сапасы жоғары
кескіндер, графиктер, текстер алуға болады, сондықтан бағасы да қымбат
болып келеді. Әр парақты басу жылдамдығы — 5 - 15 сек.
2.9. "Тышқан" манмпуляторы
Бұл өте қарапайым және кең тараған құрылғыны 1964 жылы Дуглас
Энлжелбарт ойлап тапқан. Ол экранда курсорды басқару үшін пайдаланады (2.4-
сурет). Жазық бетпен қозғағанда, астыңғы бөлігінде орналасқан резина шарик
домалап, осы арқылы экрандағьі курсор да жылжиды, Курсор экранның қажетті
орнына әкелініп, "тышқанның" сәйкес түймесі (екі, кейде үш түймесі болады)
басылады.
2.4-сурет. "Тышқан" манипуляторы.
3. NORTON COMMANDER ПРОГРАММАСЫ
3.1. Файл
Информация дискіде файл күйінде сақталады. Компьютерге енгізілген әр
түрлі текстерді, құжаттарды, программаларды, сандық кестелерді, графиктік
кескіндерді және т.б. информацияларды файл ретінде қарастыруға болады.
Әрбір файлдың аты болады және ол саны 8-ден артпайтын символдар жиынынан
тұруы тиіс. Файлдармен жұмысты жеңілдету барысында кейде файлдың типі
(кеңейтілуі) көрсетіледі. Файл типі файл атауының соңындағы нүктеден соң
жазылады және үш символдан артпауы тиіс. Сонымен, файлдың толық аты файл
атыпан және файл типінен тұрады. Файл атын жазғанда латын, орыс алфавитінің
әріптері, цифрлар, арнайы символдар және т.б. қолданылады. Ал Windows 95
жүйссінде қазақ-орыс әріптерін де пайдалануға болады. Мысалы,
Primer.mfTezisJkT, win25a.exe, me.com, Tapayl.doc т.б.
MS DOS операциялық жүйесінде файл типтерінің келесі үлгілері жиі
қолданылады.
• .ехе, .соm - бірден орындалатын файлдар;
• bak - файл көшірмесінің атауы;
• bat - комаңдалық файл;
• sys — жүйелік файл;
• pas - Паскаль программалау тілінде жазылған программа;
• bas - Бейсик программалау тілінде жазылған программа;
- arj, .rar -архивтік файлдар;
• .txt - текстік файлдар;
• .doc — MS Word-та жазылған құжат;
• .xls - MS Excel-дегі кесте;
• drv - құрылғы драйвері және т.б.
Файл аты экранда латын (қазақ-орыс) алфавитінің кіші әріптерімен
беріледі.
Ескеру. Файл аттарында coml, com2, com3, Iptl, Ipt2, com, prn, nul
қызметші сөздерін пайдалануға болмайды.
3.2. Каталог
• Дискіде файлдардың саны көп болған жағдайда, олармен жұмыс істеуді
жеңілдету үшін, ерекшеліктеріне қарай топтарға біріктіруге болады (3.1-
сурет). Әрбір файлдар тобына ат беріледі және ол каталог (кейде директорий.
MS Windows жүйесінде бума) деп аталады. Мысалы, Бейсик программалау
3.1-сурет. NC экраны көрінісі.
тілінде құрылған файлдарды — BASIC, Фотон текстік редакторында жазылған
файлдарды - FOTON, компьютерлік ойындарды — GAMES және т.б. каталогтар
күйінде сақтаған ыңғайлы. Бұл қажетті файлды не файлдар тобын дискіден
жылдам тауып алуға, файлдар тобын көшіруге, өшіруге, орын ауыстыруға,
архивтеуге және т.б. мүмкіндік береді. Мысалы, дискіде сақтаулы кші .ехе,
kin2.exe, nurl.txt, nur2.txt, nur3.txt, nurzan4.txt файлдарын екі каталогқа
біріктіруге болады. Олар:
• kinl.exe, kin2.exe файлдары үшін — KIN каталогы;
• nurl.txt, nur2.txt, nur3.txt және nurzan4.txt файлдары үшін -NUR
каталогы.
3.1-суреттегі NC экранының сол жақ панелінде — түбірлік (негізгі)
каталогтың, ал оң жақ панелінде МОИДОК каталогының мазмұндары келтірілген.
Мұндағы сол жақ панельде берілген SYSTOOLS, TEMP, TP7, TPROLOG т.б. -
каталоггар, ал ainara, Msdos, System.1st, autoexec.bat - файлдар, ал оң жақ
панельдегі KAY_DIS, KAY_MAM, MET_ZAOC- ішкі каталогтар.
Дискіде сақталу реті бойынша берілген файлдың толық атын жазғанда дискі
атауынан кейін ":" белгісі, ал сәйкес каталогтар, ішкі каталогтар (ішкі
каталоггар болған жағдайда) аттарынан кейін таңбасы қойылады. Мысалы,
C:\BASIC\gwbasic.exe
C:\KNIGA\GLAVA_l\P5\str2.txt
C:\me.com
Ескерту. Каталог аттары латын не орыс алфавиттерінің үлкен әріптерімен
және типсіз (кеңейтілусіз) жазылады. Каталог тек файлдардан емес, сонымен
бірге басқа да каталогтардан, яғни ішкі каталогтардан тұруы мүмкін. Каталог
және ішкі каталог аттас бола береді, бірақ бір каталогтағы файлдардың
аттарын бірдей етіп сақтауға болмайды.
3.3. Norton Commander программасы
Пайдаланушының операциялық жүйемен, атап айтқанда, компьютермен жұмысын
жеңілдету мақсатында бірқатар операциялық қабықшалар деп аталатын
программалар тобы қолданылады. Мұнда жиі қолданылатын командалар арнайы
пернелерге "бекітілген". Сондықтан команда пернетақтадан енгізіліп
отырмайды, тек сәйкес перне ғана басылады. Бұл командаларды енгізу
барысында кездесетін грамматикалық қателерді жоюға, уақытты үнемдеуге
сиптаны тизігеді.
ІВМ PC компьютерлерінде Fetef Norton Computing фирмасы дайындаған
Norton Commander (NC) деп аталатын программа кең қолданылады. NC экран
мүмкіндіктерін толық пайдалана отырып, компьютерлерде жиі қолданылатын іс-
әрекеттердің көпшілігін жылдам, әрі көрнекті етіп орындауға мүмкіндік
береді. Мұндай іс-әрекеттерге, мысалы;
• Экранға дискідегі каталоггар мазмұны берілген екі панельді шығару;
• Бірішпі деңгейлі каталогтан ішкі каталогқа және керісінше жылдам
көшу;
• .com, .exe, .bat типті файлдарды бірден іске қосу;
• NC үшін функциональдық пернелердің орындайтын қызметтерін
(командаларын) қалыптастыру;
• Файлдарды көшіру, атын өзгерту, өшіру не орын ауыстыру;
• Жаңа каталог құру және оны жою;
• Текстік файл құру және оны өңдеу т.с.с. жатады.
NC - дан басқа Qdos, Path Minder, Xtree, DOS Navigator т.б. қабықша-
программалар да бар. Сондай-ақ Ресейде жарық көрген Pie Commander, Command
Procegsor және т.б. программалардың да мүмкіндіктері шетелдік)
аналогтарынан кем түспейді. MS DOS сәйкесінің 4.0, 5.0 серсиялары құрамында
арнайы жүйелік қабықша-программалар) енгізілген. Бірақ осылардың ішінде ең
ыңғайлысы да және кең қолданыс тапқаны да NC программасы болып табылады;
3.4. NC программасын іске қосу
NC программасы екі түрлі әдіспен іске қосылады. Компьютердің ОЖ-на
NC.EXE файлын жүктеу. Бұл файл ОЖ-да 150 Кбайт орын алатындықтан, кейбір
көлемді программалармен жұмыс істегенде, NC-дан шығуға тура келеді.
Компьютердің ОЖ-на NCMAIN.EXE файлын жүктеу. Бұл программаның ОЖ-ға тек 12
Кбайт бөлігі ғана жүктеліп, ал негізгі бөлігі қажет болған жағдайда ОЖ-ға
автоматты түрде шақырылып отырады.
NC жүйесінін 4.0 версиясы дискіден 329 Кбайт орын қажет ететіндіктен
компьютердің ОЖ 512 Кбайттан кем болмауы тиіс. NC құрамына, сонымен қатар,
файлдардың 35 түрімен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін арнайы программалар
енеді және олар дискіден 1145 Кбайт орын алады. Пайдаланушы олардың ішінен
тек компыотерде бар файлдармен жұмыс істеуге қажеттілерін ғана қалдыра
алады. Мысалы, түрлі текстік редакторларда дайындаған құжаттармен жұмыс
істеуге арналған программалар үшін дискіден 56 Кбайт қана орын қажет.
3.2-сурет. NC экраны элементтері.
Көбінесе NC программасы компьютер іске қосылған. AUTOEXEC.BAT
командалық файлы арқылы ОЖ-ға автоматты түрде жүктеледі. Кей жағдайда,
NC.EXE+ENTER командасы орындалады.
3.5. NC экраны элементтері
NC программасы іске қосылғанда экранда екі тік төртбұрыш тәрізді
терезелер пайда болады (3.2-сурет). Оларды панельдер деп атайды.
Панельдерден төменірек MS DOS жүйесі командаларын енгізу қатары орналасады.
Әрбір панельде:
• белгілі бір дискінің мазмұнын көруге;
• көрші панельдегі каталогтары мен файлдары берілген диск: туралы
мәліметтер алуға;
• бұтақ тәріздес каталогтар құрылымын шығаруға болады.
Файл атгары латын алфавитінің - кіші, ал каталог аттары үлкен
әріптерімен беріледі. Каталог ішіндегі файлдар тізімінің жоғарғы жағында
берілген қос нүкте (..) қатары келесі деңгейі каталогтарға көшу үшін
қолданылады. Ол үшін таблицалық курсорды қос нүкте үстіне әкелініп, ENTER
пернесі басылады.
3.6. Файлды және каталопы тандау
Экранда файлдардың немесе каталогтардың аттарының бір көмескі түспен
бейнеленеді. Көмескі тіктөртбұрыш таблицальи курсор деп аталады да,
таңдалынған файлды (не каталогты көрсетеді. Таблицалық курсорды жылжыту
үшін курсорды басқару пернелері пайдаланылады. Келесі панельге көшу үшін
ТАВ пернесі басылады.
Таблицалық курсор каталог аты үстінде тұрған жағдайда ENTER пернесі
басылса сол панельге төменгі деңгейлі осы каталогтың мазмұны шығады.
Қайтадан жоғары деңгей-каталогқа көшу үшін, таблицалық курсор каталогтың
жоғары жағында орналасқан қос нүкте үстінде қойылып, ENTER пернесі
басылады.
Егер таблицалық курсор файл аты үстіне қойылып ENTER пернесі басылса,
онда сол файлдың түріне сәйкес қажетті амалдар орындалады. Яғни файл
типтері .com, .bat. .exe болса программалық файл ретінде бірден орындалуға
көшеді, ал басқа файлдармен орындалатын әрекет NC.EXT файлында көрсетілуіне
байланысты болады.
3.7. Файлдар тобын белгілеу
NC-те файлдар тобын көшіруге, өшіруге, орын ауыстыруға болады. Файлдар
тобын белгілеу үшін INSERT пернесі қолданылады. Каталогтағы файлдардың
барлығын белгілеу үшін қосалқы пернетақтадағы "+" перне басылады, Сол кезде
экранға шыкқан "*.*" шаблонын мақұлдау үшін ENTER пернесі басылады.
Шаблондағы қос жұлдызшаны өзгерте отырып, файлдар тобын қажетінше таңдауға
болады.
Таңдап алынған файлдар тобын бастапқы (белгіленбеген) қалпына келтіру
үшін қосалқы пернетақтадағы "-" және ENTER пернелері басылады.
3.8. NC жүйесіндегі функциональдық пернелер қызметі
NC программасы іске қосылғаннан кейін экранның төменгі жағында
функциональдық пернелердің қызметін көрсететін қатар пайда болады.
• Ғ1 - HELP (көмек помощь) - NC жайлы көмекші мәлімет алу;
• Ғ2 - USER (пайдаланушы мәзіріменю пользователя) -пайдаланушылар
мәзірін экранға шығару;
• ҒЗ - VIEW- көрупросмотр) - тавдалынған файлдың мазмұнын экранда
көру;
• Ғ4 - EDIT (түзетуправка) - NC текстік редакторы;
• Ғ5 - COPY-, (көшірукопия) - файлды (файлдар тобын, каталогты)
көшіру;
Ғ6 - RENMOV (aтауының өзгертуновое имя) - файлдын (не каталогтың)
атауын өзгерту;
Ғ7 MKDIR (каталог құруновый каталог) – жаңадан каталог құру;
Ғ8 -DELETE (өшіруудаление) - файлды (не каталогты) өшіру.
Ғ9 - PULLDN (толық мәзірменю) - NC мәзірі;
Ғ10 - Quit (шығувыход) - NC-тен шығу.
3.9. NC-да басқа каталогқа жылдам көшу
Бір дискідегі басқа каталоғқа жылдам көшу үшін ALT Ғ10 пернелері
қатар басылады (ALT+F10). Экранға дискінің бұтақ тәрізді каталогтық
құрылымы шығады (3.3-сурет). Курсорды басқару пернелері арқылы қажетті
каталог аты таңдалынып, ENTER пернесі басылады.
3.3-сурет. Каталогтардың бұтақ тәрізді құрылымы.
3.10. Панельге дискінің мазмұнын шығару
Дискінің мазмұны экранның сол жақ панеліне ALT+F1, ал оң жақ
панеліне ALT+F2 пернелер комбинациялары арқылы шығарылады. Нәтижеде сол
жақ (оң жақ) панельде A,B,C,D,E әріптерімен белгіленген дискі атаулары
пайда болады (3.4-сурет).
Курсорды басқару псрнелерімен қажетті дискі атауы таңдалынып, ENTER
пернесі басылады.
Таблицалық курсор түрған панельде дискінің мазмұнын CTRL+R пернелер
комбинациясымен қайтадан көруі болады.
3.11. MS DOS командаларын орындау
NC жүйесінде MS DOS командаларын орындау қажет болған жағдайда олар
командалық қатарға енгізіліп, соңынан ENTER пернесі басылады. Команда
орындалғаннан кейін экран бастапқы қалпына келеді. Команданың орындалуы
барысында пайда болып, NC экраны астында қалып қойған мәліметтерді
CTRL+0 пернелері комбинациясы арқылы көруге болады. NC экранына көшу
үшін аталған пернелер қайтадан басылады.
Командалық қатарда бұрынғы орындалған командаларды (саны 15-ке дейінгі)
CTRL+E арқылы экранға шығарып, қайта орындауға болады. Ал CTRL+X
комбинациясы орындалған командалар тізбегінің ретін кейін қарай өзгертеді.
Бұрын орындалған команданың біреуін өзгеріссіз қайта орындау қажет
болған жағдайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1. Информация. Информатика пәні.
Информация — дәл анықтамасы жоқ ұғым. Бұл сөз латынның "informatio"
деген сөзінен алынған. Қазақша мағлұмат, мәлімет деген ұғымдарды білдіреді.
Басқаша айтқанда, түрлі объектілер, құбылыстар мен процестер т.б.
жөніндегі жалпы мәліметтерді (мағлұматтарды) информация дейді. Күнделікті
өмірде мәліметтер ауызша, жазбаша және т.б. түрде, мысалы, шартты белгілер
(сигналдар) арқылы берілуі мүмкін. Сондай-ақ ол кейде жасырылған не
шифрланған күйде де беріледі. Мысалы, "Сенбі күні келеміз" сөйлемінен
тұратын жеделхат мазмұнын түрлі мағынада түсінуге болады. Біріншіден, бұл
күтіп алушылардың дайындалуын талап етуі мүмкін. Ал екіншіден, қандай да
бір басқа бір мағынаны білдіруі ықтимал. Мұны тек жеделхат алмасушылар ғана
білетіндігі аян.
Информация мазмұнына қарай абсолютгі де болады, яғни әрбір адам оны
өзінің шама-шарқына қарай салыстырмалы түрде қабылдайды. Мысалы, "2000 жылы
жазғы олимпиада ойындары Австралияда өтеді" атты мәліметтің спорт сүйер
барша қауым үшін мәні зор болары анық. Кейбір мәлімет түрлерінің тек
жекелеген адам, жанұя мүшелері, ұйым, мемлекет, тіпті бүкіл адамзат қоғамы
үшін маңызы болуы мүмкін.
Бірнеше мәліметтерді жалпылап, жаңа мәліметтерді тұжырымдауға болады.
Мысалы, Бүкіл қазақстандық халық санағы мен Қазақстан халқының тууы жайлы
демографиялық мәліметтерге сүйене отырып, алдағы 10 жылдағы, 20 жылдағы
т.с.с. мерзімдердегі халық санын болжауға мүмкіндік бар.
Информатика - информация қасиеттерін және оның берілуі мен автоматты
түрде өндеу әдістерін зертгейтін кешенді ғылым. Бұл ғылым XX ғасырдың
екінші жартысында пайда болды және оның дамуы электронды есептеуіш
машиналарының (ЭЕМ) шығуымен байланысты. Мұнда информацияны өңдеу барысында
математикалық әдістер басшылыққа алынатындықтан, ол математика ғылымымен
сабақтастықта дамиды.
Информацияны өңдеу есептеуіш техника арқылы жүзеге асырылады. Есептеуіш
техника деп сандарды, дәлірек айтқанда, Цифрлық кодтарды сақтауға және
өңдеуге арналған Құрылғыларды айтады.
Информатика мен есептеуіш техника (ЕТ) математикамен (Информация
теориясы, Математикалық логика, Басқару теориясы т.б.), физикамен және
техникамен (байланыс техникасы, автоматты түрде басқару, робот техникасы
т.б.) тығыз байланыстылықта дамиды. Дәстүрлі түрде есептеуіш техника
ретінде электронды есептеуіш машиналары (ЭЕМ) түсініледі.
1.2. ЭЕМ-нің жұмыс принципі
ЭЕМ-дер информацияны сақтау көлеміне және өңдеу жылдамдығына қарай
микроЭЕМ, миниЭЕМ, орта және үлкен ЭЕМ, суперЭЕМ деп бөлінеді. Соңғы
жылдары үлкен және аса үлкен интегральдық схемаларды жасау қарыштап дамуына
байланысты микроЭЕМ өндірісі, басқаларымен салыстырғанда, алдыңғы қатарға
шықты. МикроЭЕМ-нің ең қарапайым түрлеріне арифметикалық, инженерлік және
программамен басқарылатын микрокалькуляторлар жатады.
1980-шi жылдардан бастап есептеуіш техникаға қатысты жаңадан
"компьютер" (computer) термині пайда болды. Ол ағылшын тілінен қазақшаға
аударғанда "есептегіш" (есептеуіш) деген мағынаны білдіреді. Сондықтан
қазіргі кезде "ЭЕМ" орнына "компьютер" термині жиі қолданыс табуда.
Компьютерде информация арнайы программалар арқылы өңделеді.
Компьютердің негізгі қызметі мынада: информацияны ендіру, оны өңдеу,
өңделген информацияны сыртқа шығару, сақтау (1.1-сурет).
1.1-сурет. Компьютердің жұмыс принципі.
Информация компьютерге кодталған (шифрланған) күйде енгізіледі. Әрбір
символ (таңба) компьютер жадында 0 мен 1 цифрларынан тұратын тізбек күйінде
сақталады. Компьютер жадына код өткізгіш бойымен электр сигналдары арқылы
жіберіледі. Электр кернеуі жоғары болғанда, ол 1-ге, ал төмен болғанда 0-ге
тең деп есептеледі.
ЭЕМ-нің жұмыс принципі екілік санау жүйесіне негізделген. Техникалық
тұрғыдан алғанда, ЭЕМ тек екі жағдайдың (0 не 1, "иә" не "жоқ" т.с.с.)
бірін ғана қабылдауы мүмкін құрылғылардан тұрады. Мұндай құрылғыларды
дайындау мысалы, үш, төрт не он түрлі мүмкін жағдайлары бар құрылғыларға
қарағанда тиімді, әрі арзанға түседі.
Мысалы, кәдімгі электр лампысын қарастырайық. Ол екі жағдайдың бірін
қабылдауы мүмкін: "жанулы" жағдайын — І деп, ал "өшулі" жағдайын - 0 деп
белгілейік. Сонда 215 саны
215=27+26+24+22+21+20
қосындысы түрінде өрнектеледі. Ал сегіз электр лампысын қолданып, бұл
санды "жанулы" және "өшулі" лампылар күйінде бейнелеуге де болады:
1.2-сурет.
Компьютерде орындалатын әрбір операцияның санмен өрнектелетін нөмірі —
коды болады. Операциялардың операндтары нөмірленген арнайы құрылғыларда,
яғни жад ұяшықтарында сақталынады. Операция деп - операцияға сәйкес келетін
санды (аргументті) айтады. Жад ұяшығының нөмірі ұяшықтың адресі делінеді.
1.3. Санау жүйелері
Санау жүйесі дегеніміз — сандарды цифрлық таңбалар арқылы жазу мен оқу
тәсілдерінің жиынтығы. Оның позициялық (мысалы, ондық санау жүйесі) және
позициялық емес (мысалы, римдік санау жүйесі) деп аталатын екі түрі болады.
Егер сан түзетін цифрлар разрядтарының бірліктері оңнан солға қарай
есептегенде бір-бірінен тұрақты бір сан есе, мысалы, q есе артып отыратын
болса, онда сан q санау жүйесінде берілген деп, ал q осы жүйенің негізі деп
аталады. Позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін 0-ден бастап (q-l)-re
дейінгі бүтін сандар пайдаланылады. Олар осы жүйенің базистік (негіздік)
цифрлары деп аталады.
Дербес компьютер, негізінен, екілік, ондық және он алтылық санау
жүйелерінде жазылған кодтармен не сандармен жұмыс істейді.
0 мен 1 цифрлары ғана қолданылатын санау жұйесі — екілік санау жүйесі
деп аталады. Ал сегіздік, ондық және он алтылық санау жүйелері үшін
сәйкесінше келесі базистік цифрлар қолданылады:
Екілік санау жүйесі: 0,1;
Сегіздік санау жүйесі: 0,1,2,3,4,5,6,7;
Ондық санау жүйесі: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9;
Он алтылықсанау жүйесі: 0,l,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F,
1-ереже. Кез келгеи жүйеде берілген кодты не бүтін санды ондық санау
жүйесінде өрнектеу үшін оны
an*qn+an-1*qn-1+... +a1*q1+a0*q0
түрінде жазып, есептеуді ондық жүйеде жүргізу керек.
2-ереже. N-re тең ондық кодты q санау жүйесінде өрнектеу үшін, алдымен
N-ді q-re бөліп, оны N=q*p1+r1 түрінде жазып алу керек (мұндағы, p1 -
бөлінді, r1 - қалдық). Егер p1q болса, онда оны да q-re бөліп, Pi=q*P2+r2
түріне келтіру керек т.с.с. Бұл процесті pkq болған кезде тоқтатып, соңғы
бөлінді мен соңынан басталған қалдықтарды бір-біріне тіркеп жазып шығу
керек. Яғни
N10=(pk*rk.1*rk-2* -*г,); kl, pkq.
Мысалдар:
1) Ондық санау жүйесіндегі 25 санын (2510) екілік санау жүйесінде
өрнектеу керек болсын. Ол үшін 2-ереже қолданылады.
Бөлгіштен кіші болатын ең кіші бөліндіден бастап, қалдықтар кері ретпен
жазылады:
2510=110012.
Осы есептеудің орындалу барысын тексеру үшін 1-ереже бойынша
2510=1*24+1*23+0*22+0*21+0*20
екендігі алынады.
2) Он алтылық санау жүйесіндегі 2Е санын (2Е16) ондық санау жүйесінде
өрнектеу қажет. 1 -ереже бойынша
2Е16=2*161+Е*160=3210+1410=4610
Енді 4610санын он алтылық санау жүйесінде өрнектейік:
Ал 1410 саны он алтылық санау жүйесінде Е-ге тең болғандықтан, 2Е10
екендігі шығады.
Екілік санау жүйесінде сандарға қосу, көбейту және азайту амалдарын
қолдануға болады.
Қосу амалы Азайту амалы Көбейту амалы
0+0=0 0-0=0 0x0=0
0+1=1 1-1=0 0x1=0
1+0=1 1-0=1 1x0=0
1 + 1 = 10 10 - 1 = 1 1x1=1
Мысалдар:
№1 ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
1-тапсырма. Келесі сандарды ондық санау жүйесінде өрнектеңіз:
a) 100112; с) 7238; е) 41А16;
b) 1111111111112; d) 42367; f) 22516.
2-тапсырма. Ондық санау жүйесінде берілген келесі сандарды екілік санау
жүйесінде өрнектеңіз:
а) 5210; b) 12810; с) 25510; d) 0,51110; е) 0,687510.
Ескерту. Ондық бөлшек түрінде берілген сандарды түрлі санау жүйелерінде
өрнектеу оқырманның өз бетінше дайындалуына беріледі (d-e тапсырмалар).
3-тапсырма. Ондық санау жүйесінде берілген келесі сандарды оналтылық
санау жүйесінде өрнектеңіз:
а) 4610; в) 13510; с) 22510; d) 60010; е) 102410
4-тапсырма.
a) Ондық санау жүйесінде берілген а=151,125 , Ь=11,75 , с=6, d=34 және
е=29,5 сандарын екілік санау жүйесінде өрнектеңіз;
b) Екілік санау жүйесінде келесі өрнектің мәнін табыңыз:
a + b * с
d - e
c) Жоғарыдағы в) есептің шешімін ондық санау жүйесінде тексеріңіз
1.4. Информацияны алмастыру кодтары
Компьютерге енгізілетін әрбір символ 256-ға дейінті байттармен
нөмірленеді және олар сол символдардың кодтары делінеді.
Кеңес Одағы дәуірінде дербес компьютер үшін ИАК-8 (Информацияны
алмастыру кодтары) кодтар кестесі кең қолданыс тапты. Мысалы, осы кесте
бойынша "+" таңбасының коды 43-ке, латынша "А" әрпінің коды 65-ке, "В" коды
- 66-ға. "4" цифрының коды - 52-ге, орысша "Э" әрпінің коды - 220-ға тең
және т.б.
1.3-cypem. ASCI1 коды кестесі
ИАК-8 кестесінде алғашқы 31 код түрлі басқару командалары үшін арналған
сандармен кодталады. Соның ішінде 32-127 аралығындағы кодтап дүние жүзі
елдерінде пайдаланылатын ASCI1 атаулы кодтармен сәйкес келеді. Ал - 128-255
аралығындағы сандар - қазақ-орыс әріптері мен түрлі псевдографиялық
символдардың крдтары.
Мысалы, алғашқы 80 символға ондық және он алтылық санау жүйелерінде
сәйкес келетін кодтар төменде берілген (1.3-сурет).
1.5. Информацияның өлшем бірлігі
Есептеуіш техникасында информацияның өлшем бірліктері ретінде бит және
байт пайдаланылады (byte - байт). Байт — 8 биттен тұратын тізбек.
Практикада байттан үлкен килобайт (Кбайт), мегабайт (Мбайт), гигабайт
(Гбайт) өлшемдері қолданылады:
1 байт = 8 бит = 23 бит;
1 Кбайт = 8 байт = 210 байт;
1 Мбайт = 1024 Кбайт = 220байт;
1 Гбайт = 1024 Мбайт = 230 байт.
Әрбір таңба компьютер жадынан 1 байт орын алады. Мысалы, әр жолда 64-65
таңба (бос орындармен қоса алғанда), ал әр парақта 39-40 жол (1,5 интервал
үшін) болатындығын ескерсек, бір стандарт өлшемді параққа, шамамен, 2496-
2600 байт информация сияды.
N2 ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
1-тапсырма. Бір бетке 2000 символ сыйдыру режимінде
а) 20 беттік; в) 50 бетгік; с) 100 беттік; d) 60 беттік кітапқа неше
байт, Кбайт информация жазуға болатындығын анықтаңыз.
2-тапсырма. Көлемі 120 Мбайттық дискіде дисплей экранына шығару үшін
a) әрқайсысы 64 символдық 24 жолдан тұратын;
b) әрқайсысы 80 символдық 24 жолдан тұратын информация дайындалған. Осы
информация аталған дискілердің қанша бөлігін қамтитындығын анықтаңыз.
3-тапсырма.
а) 1 минутта; в) 5 минутта қанша символ оқи алатыныңызды, жаза
алатыныңызды, айта алатыныңызды анықтауға мүмкіндік беретін эксперимент
ойлап табыңыз. Экспериментті жүргізіп, нәтижені салыстырыңыз.
4-тапсырма. Баспа құрылғысы (принтер) 1 секундта 100 символ басатын
болсын. Принтердің
a) қазір өзіңіз оқып отырған бетті;
b) көлемі 50 Кбайт, 175 Кбайт, 1,44 Мбайт информацияны қағазға басып
шығару уақытын есептеңіз.
5-тапсырма.
• Қайсыбір компьютерде микропроцессор мен жадтың ара қашықтығы 30
сантиметрге тең болсын. Операцияның әрбір орындалуы информацияны
микропроцессордан жадқа және керісінше беруді қажет етеді. Бұл компьютердің
секундына 600 млн операция орындайтындай әрекет тездігімен жұмыс істей
алмайтындығын көрсетіңіз.
• Байттың жадта бейнеленуін схемалық түрде көрсетіңіз.
1.6. Есептеуіш техниканың даму тарихы
1642 жылы Блез Паскаль сандарды қосу амалын орындайтын механикалық
есептеу құрылғысын ойлап тапты, ал 1673 жылы Готфрид Вильгельм Лейбниц төрт
арифметикалық амадды қолдануға мүмкіндік беретін арифмометрді жасап
шығарды. XIX ғасырдан бастап арифмометрлер кең қолданыс тапты. Олар арқалы
күрделі есептеулер, мысалы, артиллериялық оқ атудың баллистикалық
кестелерін дайындау жүзеге асырылды. Арифмометрмен жұмыс істейтіндерді -
есепшілер деп атады және олар қандай да бір ережелер негізінде дәл есептеу
жұмыстарын жүргізе білді. Бірақ кейбір есептеулерді ондаған есепшілер
апталай, тіпті айлап отырып орындады, яғни жұмыс өте баяу жүрді.
XIX ғасырдың алғашқы жартысында ағылшын математигі Чарльз Бэббидж
адамның қатысуынсыз есептеулер жүргізетін әмбебап есептеуіш құрылғы —
Аналитикалық машина жасауды қолға алады. Осы мақсатта бұл машинаның арнайы
перфокартамен енгізілген программаларды орындай алуы және берілгендер мен
аралық мәндерді сақтайтын "қоймасы" болуы тиіс еді. Алайда Бэббидж
аналитикалық машинасын құруды аяғына дейін жүргізе алмады. Оның басты
себсбі - сол кездегі техниканың даму дәрежесінің төмендігінде болды.
1943 жылы американдық Говард Эйкен Бэббидж жұмыстарына сүйене отырып
және электромагниттік реле негізінде IBM фирмасы кәсіпорындарының бірінде
Марк-1 атты машинаны жасап шығарды. Сондай-ақ Бэббидж идеяларын басшылыққа
ала отырып, неміс инженері Конрад Цузе де 1941 жылы осындай машинаны
құрастырған болатын.
Заман талабына қарай есептеу жұмыстарын автоматтандыру қажеттігі
туындап, бір мезгілде бірнеше зерттеушілер тобы Эйкен мен Пузе машиналары
іспеттес есептеуіш техникаларын жасаумен айналыса бастады.
1943 жылдан бастап американдық физик Джон Мочли мен женер-электроншы
Преспер Экерт басшылығымен мамандар тобы дайындаған машинада негіздік
элемент ретінде электрондық лампының орнына реле қолданылды.
1946 жылы Д.Мочли мен П.Экерт Пенсильвания университетінде ENIAC
(Electronic Numerical Integrator and Computer) атты ЭЕМ-ін құрастырды.
Баллистика есептерін шешуге арналған бұл ЭЕМ-ді жасауда 20000 жуық
электрондық лампа меп 1500 реле қолданылды. Секундына көп разрядты сандар
үшін 300 көбейту амалы немесе 5000 қосу амалын орындай алатын ENIAC 150 Квт
электр энергиясын қажет етті.
1946-1947 жылдары жарық көрген "Пристон машинасы" атты жобасында атақты
математик Джон Фон Нейман әмбебап есептеуіш құрылғылардың, яғни
компьютердің жұмыс принциптерін қарапайым да түсінікті түрде тұжырымдады.
Сондай-ақ ол логикалық схемаларды қарапайымдандыру мақсатында екілік санау
жүйесін қолдануды ұсынды.
1949 жылы ағылшын зерттеушісі Морис Уилкстің Фон Нейман принциптерін
басшылыққа ала отырып жасаған ЭЕМ-інің басқаларынан бірқатар артықшылықтары
болды.
Кеңес дәуіріндегі ЭЕМ-нің даму тарихын келесі 4 кезеңге бөліп көрсетуге
болады:
Элементтік базасы электрондық лампылар болатын І-буын ЭЕМ-дері 1950-ші
жылдары жарық көрді. Олардың жұмыс істеу жылдамдығы төмен, жады көлемі өте
аз, операциялық жүйесі жетілдірілмеген болды. ЭЕМ-дердің бұл тобына "Урал",
БЭСМ және т.б. жатады.
1960-шы жылдары кең қолданыс тапқан ІІ-буын ЭЕМ-дерінің элементтік
базасын жартылай өткізгіштер құрады. Бұл ЭЕМ-дерде жоғарғы деңгейлі
программалау тілдерінде, кітапханалық программаларды пайдалануға мүмкіндік
болды. Мысалы, БЭСМ-6. М-220, Минск-32, "Весна" және т.б. ЭЕМ-дер.
ІІІ-буын ЭЕМ-дерінде элементтік база ретінде интегралдық схмалар
қолданылды. Интегралдық схемалардың пайда болуы ЭЕМ-дердің даму тарихында
революциялық өзгеріс әкелді (!). Бұлар жоғары жұмыс істеу жылдамдығымен,
оперативті және сыртқы жадтары көлемдерінің ауқымдылығымен,
мультипрограммалық режимде жұмыс істейтін жетілдірілген операциялық
жүйелерімен ерекшеленді. EC ЭВМ, CM ЭВМ сияқты ІІІ-буын ЭЕМ-дері 1970-ші
жылдардың басында пайда бола бастады.
IV буын ЭЕМ-дері үлкен интегралдық схемаларға (ҮИС) негізделіп
құрылған. 1980-ші жылдардың ортасында жарық көрген "Эльбрус-2", EC 1841, EC
1842 дербес ЭЕМ-дерін виртуальдық жадтың, көппроцессорлылықтың, бір
мезгілде бірнеше іс-әрекеттерді қатар орындау мүмкіндігінің, жетілдірілген
сұқбаттық ортаның болуы тән.
Элементтік базасы аса үлкен интегралдық схемаларда (АҮИС) тұратын V-
буын ЭЕМ-деріне "берілгендер ағынын басқару" принципі қолданылуы тиіс.
Сондай-ақ жасанді интеллект принципін және есептеу жүйесі құрамына жаңа,
соңғы өзгерістер енгізу көзделуде.
1.7. Программа. Оның түрлері
Программа дегеніміз — есепті шешу алгоритміне сәйкес берілгендерді
компьютерге ендіру, өндеу және нәтиже алу үшін орындалатын нұсқаулар
тізбегі. Жалпы программаларды үш топқа біріктіруге болады. Олар:
• пайдаланушының тексті, мәліметтер жиынын өңдеуіне, суреттер салуына
және т.б. мүмкіңдік беретін қолданбалы (кәделі) программалар;
• қажетті мәліметтердің көшірмесін құру, компьютер жайлы анықтамалық
мәліметтер алу, оның құрылғыларының жұмысқа дайындығын тексеру және т.с.с.
түрлі қосалқы қызметтер атқаратын жүйелік программалар;
• компыотерді жаңа программалармен жабдықтауға ықпал ететін
программалау жүйелері.
1.7.1. Жүйелік программалар
Жүйелік программалардың түрі өте көп. Олардың ішінде біз тек
негізгілеріне ғана тоқталамыз.
Операциялық жүйе. Операциялық жүйе - компьютер құрылғыларының үздіксіз
жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы
пайдаланушының компыотер жұмысын басқаруына жеңілдік беретін жүйелік
программа. IBM PC компьютерлерінде, негізінен, Microsoft фирмасының MS DOS
жүйесі, IBM фирмасыиың PC DOS және Digital Recearch фирмасының DR DOS
операциялық жүйелері қолданылады.
Драйверлер. Компьютердің ішкі сыртқы құрылғыларының арасында
берілгендерді алмастыру драйверлер делінетін арнайы программалар арқылы
орындалады (driver-жүргізуші, басқарушы). Әр сыртқы құрылғының өз жұмысын
басқаратын драйвері болады. Қабықша-программалар. Бұл программалар
операциялық жүйемен жұмыс істеуді жеңілдетеді. Олардың ішінде кең қолданыс
тапқандары: Norton Commander, Xtree, Pro Gold, PC, Shell.
Операциялық қабықшалар. Бұл программалардың қарапайым қабықша-
программалардан айырмашылығы мынада:
• графиктік интерфейсінің болуында; Интерфейс дегеніміз құрылғыларды
бір-бірімен байланыстыратын үйлестіруші жүйелер мен сигналдар.
• мультипрограммалық режимде жұмыс істеуінде, яғни бір мезгілде бірнеше
программалар "қатар" орындалады;
• программалардың арасында мәлімет алмасу аясының артуында. Кейде Desq
View, сирек те болса Gem, Geo Works операциялық қабықшалары пайдаланылады.
1.7.2. Қосалқы программалар
Жүйелік программалар тобына утилиттер делінетін, компьютермен жұмысты
жеңілдетуге арналған қосалқы программаларды жатқызуға болады. Бұл
программалардың төмендегі түрлері мейлінше көп қолданыс тапқан:
Сығушы программалар информацияны сығудың арнайы әдістерін қолданып,
дискідегі информация көлемін әлденеше рет сығуға (кішірейтуге) мұмкіндік
береді. Оларды архиватор-программалар деп атайды.
Вирусқа қарсы программалар компьютерді вируспен зақымдалудан сақтайды
не вирустан тазартуға ықпал етеді. Мысалы: DrWeb, Adinf, және т.б.
Компьютерді диагностикалау программалары компьютердің конфигурациясын
(жад көлемі, дискі типтері және т.б.), оның құрылғыларының жұмыс істеу
мүмкіндіктерін тексеруді жүзеге асырады. Олардың ішінде Check-It, Ndiags,
Control Roorm программалары кең тараған.
Дискіні оптимизациялау программалары дискідегі файлдардың бөлшектенуін
(фрагментациясын) жойып, оларды дискінің бастапқы жолдарынан бастап ретімен
жазуға мүмкіндік береді. Нәтижеде дискідегі информацияны оқу жеделдейді.
Олардың ішінде көп қолданылатындары — Norton Utilities комплексінің
SpeeDisk, Ғast Trax программалары.
1.7.3. Қолданбалы программалар
IBM PC компьютерлерінде түрлі салаларда қолданылатын сан алуан
программалармен жұмыс істеуге болады. Солардың ішінде кең қолданыс
тапқандары:
• Құжаттарды компьютерде дайындауға мүмкіндік беретін текстік
редакторлар. Мысалы, MS Word, Foton, Lexicon, WD және т.б.
• Құжатты типографиялық сапамен дайындауды жүзеге асыратын баспа
жүйелері. Page Maker, Corel Draw, AdobePhotoShop және т.б.
• Кесте түрінде берілген мәліметтерді өңдеуге арналған кестелік
микропроцессорлар. Мысалы, SC (Суперкальк), Excel және т.б.
• Мәліметтер қорын өндеуге арналған Берілгендер қорын басқару жүйелері
(БКБЖ). Мысалы, Foxbase, Foxpro, Dbase, Access және т.б.
1.7.4. Программалау жүйелері
Пайдаланушы үшін IBM PC компьютерлерінде ондаған мың дайын
программалармен жұмыс істеуге мүмкіндік болғанымен, кейде оның белгілі бір
іс-әрекеттерді орындау үшін өз программасын құру қажеттігі туындайды. Осы
мақсатта программ алау жүйелері қолданылады. Қазіргі кездегі программалау
жүйелері құрамына:
• программалау тілінде құрылған программаны машина кодындағы
программаға алмастыратын компилятор;
• программалаушылар үшін аддын ала дайындалып қойылған ішкі
программалар кітапханасы;
• түрлі қосалқы программалар енеді.
Ең көп тараған программалау жүйелеріне Turbo C, Turbo C++, Turbo
Pascal, Microsoft C, Microsoft Basic және т.б. жатады.
IBM PC компьютерлерінде эксперттік жүйелер құру үшін Лисп мен Пролог
программалау тілдері, ал информациялық жүйелер дайындауда Clipper т.б.
тілдер қолданылады.
2. IBM PC КОМПЬЮТЕРІ
2.1. IBM PC компьютері
IBM PC дербес компьютері келесі құрылғылардан тұрады: Дисплей -
информацияны бейнелейтін құрылғы (кейде монитор немесе экран деп те
аталады);
Пернетақта (пернетақта) - информацияны компьютерге қолдан енгізуге
мүмкіндік беретін құрылғы;
Жүйелік
2.1-cypem. IBM PC компьютері.
Сонымен қатар, компьютерге қосымша жалғанатын Құрылғылар:
Принтер — мәліметтерді қағазға шығаратын құрылғы;
'Тышқан" - компьютермен жұмыс істеуді жеңілдететін құрылғы;
Джойстик - ойын үшін пайдаланатын құрылғы;
Модем - басқа компьютермен телефон желісі арқылы байланысуға мүмкіңдік
беретін құрылғы;
CD-ROM — компакт-дискіні оқитын құрылғы;
Стример - информацияны магнитті лентада сақтайтын құрылғы. Информацияны
сақтау көлемі 2,2 Гбайттық және одан да үлкен болып келеді;
• Плоттер - сызбаларды қағазға шығаратын құрылғы.
• көптеген т.б. құрылғылар.
2.2. Жүйелік блок
Жүйелік блок құрамына микропроцессор, оперативті жал (ОЖ), енгізу-
шығару контроллерлері, енгізу-шығару порттары, винчестер, иілгіш магнитті
дискі жинақтағыштар (дискеттер) енеді.
• Микропроцессор - есептеу процестерін жүргізіп, компьютердің жұмысын
басқаратын құрылғы;
• Оперативті жад - компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендерді сақтайтын жадының бөлігі;
• Енгізу-шығару контроллерлері (адаптерлер) - дисплейдің, дискеттің,
"тышқан" манипуляторының және т.б. құрылғылардың жұмыстарын басқаратын
электрондых схемалар;
• Енгізу-шығару порттары — компьютер және сыртқы құрылғылар арасындағы
байланысты қамтамасыз ететін құрылғылар;
• Винчестер (қатты магниттік дискідегі жинақтағыш)- информацияны
тұрақты сақтайтын құрылғы;
• Дискеттер - бұлар да информацияны тұрақты сақтау үшін қолданылады.
Винчестерден айырмашылығы: дискетте сақталатын информация көлемі шағын
болады және информацияны бір компьютерден екінші компьютерге тасымалдауға
мүмкіндік береді.
2.3. Микропроцессор
Микропроцессор дербес компьютердің негізгі кұрылғысы болып табылады.
Осы кішкене ғана кремний кристалы арқылы компьютердің бүкіл
"интеллектуальдық" жұмысы орындалады. Басқаша айтқанда, арифметикалық және
логикалық барлық есептеулерді жүргізеді. Оның құрамына компьютер жұмысын
басқаратын басқару құрылғылары енеді. Процессорды ішкі жадтың ұяшықтары -
регистрлердің жиыны ретінде елестетуге болады. Бұл регистрлердің бірқатары
микропроцессордың ағымдағы командасы қажет ететін берілгендерді сақтау
мақсатында, келесі біреулері ОЖ-ның кейбір орындарын көрсету
IBM РС компьютерлерінің алғашқы үлгілерінде Intel Corporation of Santa
Klara фирмасы микропроцессорлары пайдаланылады. Алғашқы IBM PC
компьютерлері осы фирманың 8088 және 8086 (IBM PC XT) процессорлары
негізінде шығарылды.
Кейінірек жұмыс өнімділігі IBM PC ХТ-ден 5 есе үлкен IBM PC AT (Intel-
80286 микропроцессорлары негізінде жасалған) және IBM PS2 (микропроцессоры
Intel-80286) компьютерлері қолданысқа түсті. Бұл PS2 компьютерінің жұмыс
өнімділігі ХТ-ден 15-20 есе жоғары болды. Бұдан кейінгі кезенде Intel
фирмасының Intel-80386, Intel-80486 микропроцессорлары негізінде жасалынған
компьютерлер пайда бодды. Intel-8086, Intel-80286 және Intel-80386
микропроцессорлы комиьютерлерде қосымша Intel-8087, Intel-80287, Intel-
80387 математикалық сопроцессорлар қодцанылса, Intel-80486, Pentium
микропроцессорлары сопроцессорсыз жұмыс істеуге негізделген. 1993 жылдан
бастап Intel фирмасы Pentium атты микропроцессорды жарыққа шығарды. Мұнда
берілгендер шинасы кеңейтілген, кэш-жадтың көлемі көлемі ұлғайтылған. Соңғы
жылдары IBM фирмасының Pentium I, Pentium II, Pentium III микропроцессорлы
компыотерлері кең қолданыс табуда.
2.4. Оперативті жад
Оперативті жадта (ОЖ-да) компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендер сақталады.
Жадты жеке-жеке нөмірленген байттардың тізбегі ретінде қарастыруға
болады. Байттың нөмірі оның адресі деп аталады. Intel-8086 және Intel-8088
микропроцессорлары - 1 Мбайттық, intel-80286 микропроцессоры — 4 Мбайттық,
ал InteS-80386 микропроцессоры 16 Мбайттық ОЖ-мен жұмыс істей алады. Ал
соңғы кездері кең қолданыс тапқан Pentium процессорлы компьютерлердің ОЖ-
ның мөлшері олардың үлгілеріне қарай 32 Мбайттық, 64 Мбайттық т.с.с. болып
келеді.
Жады шартты түрде 64 Кбайттық блоктарға бөлінген. Олар сегменттер деп
аталады.
Микропроцессор винчестердегі, дискеттердегі информацияларды ОЖ арқылы
қабылдайды.
2.5. Дербес компьютердің бейнежүйесі
Дербес компьютердің бейнежүйесі екі құрылғыдан, дисплейден және
адатерден - тұрады. Дисплейде электронды-сәулелік түтікше, микросхемалар,
ал адаптерде бейнесигналдарды генерациялайтын логикалық схсмалар
орналасады. Экран арқылы электронды сәулелер секундтың 15G аралығында өтіп
бейнежадта сақтаулы кескіндерді бейнелейді. Бейнежадтағы кескіндердің
өзгеруіне байланысты дисплей экранындағы бейне де алмасып отырады.
Монитор экранындағы кез келген бейне нүктелердің жиынынан -
пикселдерден (pixel picture element) тұрады.
Мониторда түрлі түсті нүктелер негізгі үш (қызыл, жасыл және көк) түс
бойынша беріледі.
Монитордың төмеңдегі түрлері мейлінше көп тараған:
-CGA (IBM Color Graphics Monitor). Жұмыс істеу мүмкіндіті 320 х 200
нүкте.
- EGA (IBM Enhanced Color Display). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 350
нүкте.
- VGA (Video Graphics Array). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 480 нүкте.
"Мультисинк" типті мониторлар. Жұмыс істеу мүмкіндігі 800 х 600 және
1024 x 768 нүкте.
Бейвеададтер құрамына енетін құрылғылар, атап айтқанда, дисплей
контроллері, бейнежадтың микросхемалары процессор корпусындағы жеке платада
орналасады.
Адаптерлер текстік немесе графиктік режимдердің бірінде жұмыс істеуге
мүмкіндік береді. Текстік режимде экранда 80x25 таңба орналасады. Бүдан
басқа 80x43, 80x50 текстік режимге көшуге болады.
Графиктік режимде экранның әрбір нүктесін пайдалануға болатыңдықтан кез
келген кесіндіні бейнелеуге мүмкіндік туады.
Графиктік адаптерлердің:
CGA (Color Graphics Adapter). Жұмыс істеу мүмкіндігі 320 х 200 нүкте, 4
түсті;
EGA (Enhanced Color Adapter). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 350 нүкте,
16 түсті;
VGA (Video Graphics Array). Жұмыс істеу мүмкіндігі 640 х 480 нүкте, 16
түсті түрлері кең қолданылады.
2.6. Пернетақта
Пернетақта - компьютерге информацияны "қолдан" енгізу үшін қолданылатын
құрылғы. Пернелерді қызметіне қарай келесі топтарға бөліп қарастыруға
боладъі;
1- алфавиттік-цифрлық пернелер.
2- курсорды басқару пернелері.
3- қосымша (кіші) пернетақта.
4- функциональдық пернелер.
5- арнайы пернелер.
6- ивдикация пернелері.
1-топ. Алфавиттік-цифрлық пернелер:
• цифрлар мен таңбалар - жоғарғы қатардағы пернелер.
• латын, орыс әріптері және таңбалар - келесі үш қатардағы пернелер.
Бос орын (пробел) - төменгі қатардағы таңбаланбаған үзын перне,
2-топ. Жоғары, төмен, оңга, солға бағыттауыштары (стрелкалары) қойылған
курсорды басқару пернелері.
3-топ. Екі түрлі режимде жұмыс істейтін қосымша (қосалқы) пернетақта:
• цифрлік режим (Num Lock индикаторы қосулы жағдай).
• курсорды басқару режимі (Num Lock индикаторы өшірулі жағдай).
4-топ. Алфавиттік-цифрлық пернелердің жоғарғы жағында орналасқан Ft, F2
, ..., F12 функциональдық пернелер.
5-топ. Арнайы пернелер.
• DELETE- курсордың үстіндегі және оң жағындағы символдарды өшіру
кейде Del деп таңбаланады);
• SHIFT- символдық пернелермен қатар басу арқылы экранға бас
әріптерді шығару;
• BS- курсордың сол жағындағы символдарды өшірып, курсорды сол орынға
кері жылжыту;
• SPACE- бос орын қалдыру;
• Caps Lock - жазба және бас әріптер режимдерінің фиксациясы; КаПс
ДуК.
• ESC - ағымдағы әрекетті өзгерту, алғашқы жағдайға
• ENTER - қатардың, қандай да бір іс-әрекеттің соңың білдіру,
команданы орындау ( кейде RETURN, RET, Cr, Ввод, ВК деп те таңбаланады);
• ТАВ - курсорды тұрған орнынан сегіз орындық позицияға оңға жылжыту
(кейде қарама-қарсы бағытталған екі бағыттауышпен таңбаланады).
6-топ. Индикация пернелері.
Ескерту. Пернелердің қызметі қолданылатын жүйеге байланысты өзгеріп
отыруы мүмкін. Ол жайлы мәліметтер сәйкес программалардың сипаттамаларында
беріледі.
2.7. Иілгіш және қатты магнитті дискідегі жинақтағыштар
Иілгіш және қатты магнитті дискідегі жинақтағыштар, яғни дискеттер мен
винчестер информацияны ұзақ мерзім сақтау үшін пайдаланылады. Компьютер ток
көзінен ажыратылғанда информация оның ОЖ-нан өшіп кетеді, ал дискет мен
винчестерде сақталынып қалады.
Иілгіш магниттік дискідегі жинақтағыш (ИМДЖ) негізгі екі бөліктен:
• жүйелік блокқа бекітілген дискі салған құрылғыдан (ДСК);
• иілгіш магниттік дискіден (дискеттен) тұрады.
Дискет информацияны жазу, сақтау және қайтадан компьютерге жүктеу үшін
қолданылады. Ол құжаттар мен программаларды бір компьютерден екінші
компьютерге тасымалдауға, архив көшірмелері арқылы информацияны ұзақ мерзім
сақтауға және т.б. мүмкіндік береді.
Дискет компьютердегі ДСҚ-ның арнайы терезешесіне салынады. Компьютердің
бірнеше ДСҚ-ы (көп жағдайда олардың саны екіге тең) болуы мүмкін.
IBM PC компьютерінде пайдаланатын информациялардың барлық түрлерін
дискетке сақтауға болады. Дискеттердің 5.25 (өліпемі 133 мм) және 3.5
дюймдік (өлшемі - 89 мм) деген түрлері мейлінше көп тараған (2.2-сурет).
Дискет негізгі екі белгісі бойынша ерекшеленеді:
• Жақтарының саны:
• IS, SS, Single Sided деп таңбаланатын сыңаржақты дискет;
• 2S, DS, Double Sided деп таңбаланатын қосжақты дискет.
Қосжақты дискетке сыңаржақтыға қарағанда информация екі есе көп
сақталады.
Дискеттің байтпен алынған сыйымдылығы: 360 Кбайт, белгіленуі: 2D, DD,
Doubl Density; 720 Кбайт, белгіленуі: QD, Quadruply Density; 12 Мбайт (5.25
дюймдік дискет үшін) немесе 1,44 Мбайт (3,5 дюймдік дискет үшін),
белгіленуі: HD, High Density;
1.2 Мбайттық ДСК,-ы үшін жоғарыда аталған дискеттердің кез келгені
(1,44 Мбайттықтан басқа), ал 360 Кбайттық ДСҚ-лар үшін тек 360 Кбайттық
дискеттер ғана пайдаланылады.
2.2-сурет. а) 3.5 дюймдік; в) 5.25 дюймдік дискеттер.
3.5 дюймдік дискеттерде, негізінең, 1,44 Мбайттық информацияларды
сақтауға болады. Бұл дискеттер қатты пластмасса корпуста орналасқандықтан
төзімді келеді.
Қатты магниттік дискідегі жинақтағыш (винчестер) жүйелік блок ішіне
орналасады. Винчестер деп - бірнеше магнитті бастиегі Р ортақ бірлікке
орналастырылған қатты, әрі жұқа дискілердің тобын айтады. Осы құрылғылар
герметикалық қорапшаның ішіне орналастырылады. Информация винчестерге
жолдар (дорожка) және секторлар бойынша енгізіледі. Винчестсрдің
информацияны сақтау көлемі дискеттерден әлдеқайда үлкен. Мысалы, Intel
80386 және Intel 80486 микропроцессорлы компьютерлер үшін винчестерлер
көлемі, сәйкесінше, 80 және 120 Мбайт болса, ал Pentium 233 ММХ процессорлы
компьютерде оның көлемі 2,2.
2.8. Принтер
Принтер - информацияны қағазға басып шығаратын құрылғы (2.3-сурет).
Принтерлердің барлығы дерлік текстік информацияларды, көпшілігі суреттер
мен графиктерді, ал кейбіреулері түрлі түсті кескіндерді қағазға шығарады.
2.3-сурет. Принтер.
IBM PC компьютерлерінде принтерлердің келесі түрлері жиі қолданылады:
1. Матрицалық принтерлер көп тараған және арзан бағалы болып келеді.
Баспа бастиегі жіңішке инелердің (стерженьдердің) тік қатарынан тұрады.
Бастиек басылатын қатар бойымен жылжиды. Ал стерженьдер қажет уақытында
лента арқылы қағаз бетіне соғылады. Осылайша қағаз бетіне символдар және
кескіндер пайда болады. Матрицалық принтерлердің 9, 24, 48 стерженьді
бастиектен тұратын түрлері көп тараған. Әр парақты басу жыддамдығы - 10-60
сек.
2. Ағымдық принтерлер. Бұл принтерлерде кескін арнайы екі сауыттан
қағаз бетіне бүркілетін микротамшылар арқылы пайда болады. Матрицалық
принтерлерге қарағанда бұл тиіпі принтерлер қымбатырақ және түрлі-түсті
кескін алуға мүмкіндік береді. Әр парақты басу жылдамдығы — 10-60 сек.
3. Лазерлік принтерлер. Мұнда ксерография принципі қолданылады, яғни,
кескіндер қағаз бетіне боялу реті электр әсерімен жүзеге асырылатын арнайы
барабандар арқылы түсіріледі. Лазерлік принтерлерде сапасы жоғары
кескіндер, графиктер, текстер алуға болады, сондықтан бағасы да қымбат
болып келеді. Әр парақты басу жылдамдығы — 5 - 15 сек.
2.9. "Тышқан" манмпуляторы
Бұл өте қарапайым және кең тараған құрылғыны 1964 жылы Дуглас
Энлжелбарт ойлап тапқан. Ол экранда курсорды басқару үшін пайдаланады (2.4-
сурет). Жазық бетпен қозғағанда, астыңғы бөлігінде орналасқан резина шарик
домалап, осы арқылы экрандағьі курсор да жылжиды, Курсор экранның қажетті
орнына әкелініп, "тышқанның" сәйкес түймесі (екі, кейде үш түймесі болады)
басылады.
2.4-сурет. "Тышқан" манипуляторы.
3. NORTON COMMANDER ПРОГРАММАСЫ
3.1. Файл
Информация дискіде файл күйінде сақталады. Компьютерге енгізілген әр
түрлі текстерді, құжаттарды, программаларды, сандық кестелерді, графиктік
кескіндерді және т.б. информацияларды файл ретінде қарастыруға болады.
Әрбір файлдың аты болады және ол саны 8-ден артпайтын символдар жиынынан
тұруы тиіс. Файлдармен жұмысты жеңілдету барысында кейде файлдың типі
(кеңейтілуі) көрсетіледі. Файл типі файл атауының соңындағы нүктеден соң
жазылады және үш символдан артпауы тиіс. Сонымен, файлдың толық аты файл
атыпан және файл типінен тұрады. Файл атын жазғанда латын, орыс алфавитінің
әріптері, цифрлар, арнайы символдар және т.б. қолданылады. Ал Windows 95
жүйссінде қазақ-орыс әріптерін де пайдалануға болады. Мысалы,
Primer.mfTezisJkT, win25a.exe, me.com, Tapayl.doc т.б.
MS DOS операциялық жүйесінде файл типтерінің келесі үлгілері жиі
қолданылады.
• .ехе, .соm - бірден орындалатын файлдар;
• bak - файл көшірмесінің атауы;
• bat - комаңдалық файл;
• sys — жүйелік файл;
• pas - Паскаль программалау тілінде жазылған программа;
• bas - Бейсик программалау тілінде жазылған программа;
- arj, .rar -архивтік файлдар;
• .txt - текстік файлдар;
• .doc — MS Word-та жазылған құжат;
• .xls - MS Excel-дегі кесте;
• drv - құрылғы драйвері және т.б.
Файл аты экранда латын (қазақ-орыс) алфавитінің кіші әріптерімен
беріледі.
Ескеру. Файл аттарында coml, com2, com3, Iptl, Ipt2, com, prn, nul
қызметші сөздерін пайдалануға болмайды.
3.2. Каталог
• Дискіде файлдардың саны көп болған жағдайда, олармен жұмыс істеуді
жеңілдету үшін, ерекшеліктеріне қарай топтарға біріктіруге болады (3.1-
сурет). Әрбір файлдар тобына ат беріледі және ол каталог (кейде директорий.
MS Windows жүйесінде бума) деп аталады. Мысалы, Бейсик программалау
3.1-сурет. NC экраны көрінісі.
тілінде құрылған файлдарды — BASIC, Фотон текстік редакторында жазылған
файлдарды - FOTON, компьютерлік ойындарды — GAMES және т.б. каталогтар
күйінде сақтаған ыңғайлы. Бұл қажетті файлды не файлдар тобын дискіден
жылдам тауып алуға, файлдар тобын көшіруге, өшіруге, орын ауыстыруға,
архивтеуге және т.б. мүмкіндік береді. Мысалы, дискіде сақтаулы кші .ехе,
kin2.exe, nurl.txt, nur2.txt, nur3.txt, nurzan4.txt файлдарын екі каталогқа
біріктіруге болады. Олар:
• kinl.exe, kin2.exe файлдары үшін — KIN каталогы;
• nurl.txt, nur2.txt, nur3.txt және nurzan4.txt файлдары үшін -NUR
каталогы.
3.1-суреттегі NC экранының сол жақ панелінде — түбірлік (негізгі)
каталогтың, ал оң жақ панелінде МОИДОК каталогының мазмұндары келтірілген.
Мұндағы сол жақ панельде берілген SYSTOOLS, TEMP, TP7, TPROLOG т.б. -
каталоггар, ал ainara, Msdos, System.1st, autoexec.bat - файлдар, ал оң жақ
панельдегі KAY_DIS, KAY_MAM, MET_ZAOC- ішкі каталогтар.
Дискіде сақталу реті бойынша берілген файлдың толық атын жазғанда дискі
атауынан кейін ":" белгісі, ал сәйкес каталогтар, ішкі каталогтар (ішкі
каталоггар болған жағдайда) аттарынан кейін таңбасы қойылады. Мысалы,
C:\BASIC\gwbasic.exe
C:\KNIGA\GLAVA_l\P5\str2.txt
C:\me.com
Ескерту. Каталог аттары латын не орыс алфавиттерінің үлкен әріптерімен
және типсіз (кеңейтілусіз) жазылады. Каталог тек файлдардан емес, сонымен
бірге басқа да каталогтардан, яғни ішкі каталогтардан тұруы мүмкін. Каталог
және ішкі каталог аттас бола береді, бірақ бір каталогтағы файлдардың
аттарын бірдей етіп сақтауға болмайды.
3.3. Norton Commander программасы
Пайдаланушының операциялық жүйемен, атап айтқанда, компьютермен жұмысын
жеңілдету мақсатында бірқатар операциялық қабықшалар деп аталатын
программалар тобы қолданылады. Мұнда жиі қолданылатын командалар арнайы
пернелерге "бекітілген". Сондықтан команда пернетақтадан енгізіліп
отырмайды, тек сәйкес перне ғана басылады. Бұл командаларды енгізу
барысында кездесетін грамматикалық қателерді жоюға, уақытты үнемдеуге
сиптаны тизігеді.
ІВМ PC компьютерлерінде Fetef Norton Computing фирмасы дайындаған
Norton Commander (NC) деп аталатын программа кең қолданылады. NC экран
мүмкіндіктерін толық пайдалана отырып, компьютерлерде жиі қолданылатын іс-
әрекеттердің көпшілігін жылдам, әрі көрнекті етіп орындауға мүмкіндік
береді. Мұндай іс-әрекеттерге, мысалы;
• Экранға дискідегі каталоггар мазмұны берілген екі панельді шығару;
• Бірішпі деңгейлі каталогтан ішкі каталогқа және керісінше жылдам
көшу;
• .com, .exe, .bat типті файлдарды бірден іске қосу;
• NC үшін функциональдық пернелердің орындайтын қызметтерін
(командаларын) қалыптастыру;
• Файлдарды көшіру, атын өзгерту, өшіру не орын ауыстыру;
• Жаңа каталог құру және оны жою;
• Текстік файл құру және оны өңдеу т.с.с. жатады.
NC - дан басқа Qdos, Path Minder, Xtree, DOS Navigator т.б. қабықша-
программалар да бар. Сондай-ақ Ресейде жарық көрген Pie Commander, Command
Procegsor және т.б. программалардың да мүмкіндіктері шетелдік)
аналогтарынан кем түспейді. MS DOS сәйкесінің 4.0, 5.0 серсиялары құрамында
арнайы жүйелік қабықша-программалар) енгізілген. Бірақ осылардың ішінде ең
ыңғайлысы да және кең қолданыс тапқаны да NC программасы болып табылады;
3.4. NC программасын іске қосу
NC программасы екі түрлі әдіспен іске қосылады. Компьютердің ОЖ-на
NC.EXE файлын жүктеу. Бұл файл ОЖ-да 150 Кбайт орын алатындықтан, кейбір
көлемді программалармен жұмыс істегенде, NC-дан шығуға тура келеді.
Компьютердің ОЖ-на NCMAIN.EXE файлын жүктеу. Бұл программаның ОЖ-ға тек 12
Кбайт бөлігі ғана жүктеліп, ал негізгі бөлігі қажет болған жағдайда ОЖ-ға
автоматты түрде шақырылып отырады.
NC жүйесінін 4.0 версиясы дискіден 329 Кбайт орын қажет ететіндіктен
компьютердің ОЖ 512 Кбайттан кем болмауы тиіс. NC құрамына, сонымен қатар,
файлдардың 35 түрімен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін арнайы программалар
енеді және олар дискіден 1145 Кбайт орын алады. Пайдаланушы олардың ішінен
тек компыотерде бар файлдармен жұмыс істеуге қажеттілерін ғана қалдыра
алады. Мысалы, түрлі текстік редакторларда дайындаған құжаттармен жұмыс
істеуге арналған программалар үшін дискіден 56 Кбайт қана орын қажет.
3.2-сурет. NC экраны элементтері.
Көбінесе NC программасы компьютер іске қосылған. AUTOEXEC.BAT
командалық файлы арқылы ОЖ-ға автоматты түрде жүктеледі. Кей жағдайда,
NC.EXE+ENTER командасы орындалады.
3.5. NC экраны элементтері
NC программасы іске қосылғанда экранда екі тік төртбұрыш тәрізді
терезелер пайда болады (3.2-сурет). Оларды панельдер деп атайды.
Панельдерден төменірек MS DOS жүйесі командаларын енгізу қатары орналасады.
Әрбір панельде:
• белгілі бір дискінің мазмұнын көруге;
• көрші панельдегі каталогтары мен файлдары берілген диск: туралы
мәліметтер алуға;
• бұтақ тәріздес каталогтар құрылымын шығаруға болады.
Файл атгары латын алфавитінің - кіші, ал каталог аттары үлкен
әріптерімен беріледі. Каталог ішіндегі файлдар тізімінің жоғарғы жағында
берілген қос нүкте (..) қатары келесі деңгейі каталогтарға көшу үшін
қолданылады. Ол үшін таблицалық курсорды қос нүкте үстіне әкелініп, ENTER
пернесі басылады.
3.6. Файлды және каталопы тандау
Экранда файлдардың немесе каталогтардың аттарының бір көмескі түспен
бейнеленеді. Көмескі тіктөртбұрыш таблицальи курсор деп аталады да,
таңдалынған файлды (не каталогты көрсетеді. Таблицалық курсорды жылжыту
үшін курсорды басқару пернелері пайдаланылады. Келесі панельге көшу үшін
ТАВ пернесі басылады.
Таблицалық курсор каталог аты үстінде тұрған жағдайда ENTER пернесі
басылса сол панельге төменгі деңгейлі осы каталогтың мазмұны шығады.
Қайтадан жоғары деңгей-каталогқа көшу үшін, таблицалық курсор каталогтың
жоғары жағында орналасқан қос нүкте үстінде қойылып, ENTER пернесі
басылады.
Егер таблицалық курсор файл аты үстіне қойылып ENTER пернесі басылса,
онда сол файлдың түріне сәйкес қажетті амалдар орындалады. Яғни файл
типтері .com, .bat. .exe болса программалық файл ретінде бірден орындалуға
көшеді, ал басқа файлдармен орындалатын әрекет NC.EXT файлында көрсетілуіне
байланысты болады.
3.7. Файлдар тобын белгілеу
NC-те файлдар тобын көшіруге, өшіруге, орын ауыстыруға болады. Файлдар
тобын белгілеу үшін INSERT пернесі қолданылады. Каталогтағы файлдардың
барлығын белгілеу үшін қосалқы пернетақтадағы "+" перне басылады, Сол кезде
экранға шыкқан "*.*" шаблонын мақұлдау үшін ENTER пернесі басылады.
Шаблондағы қос жұлдызшаны өзгерте отырып, файлдар тобын қажетінше таңдауға
болады.
Таңдап алынған файлдар тобын бастапқы (белгіленбеген) қалпына келтіру
үшін қосалқы пернетақтадағы "-" және ENTER пернелері басылады.
3.8. NC жүйесіндегі функциональдық пернелер қызметі
NC программасы іске қосылғаннан кейін экранның төменгі жағында
функциональдық пернелердің қызметін көрсететін қатар пайда болады.
• Ғ1 - HELP (көмек помощь) - NC жайлы көмекші мәлімет алу;
• Ғ2 - USER (пайдаланушы мәзіріменю пользователя) -пайдаланушылар
мәзірін экранға шығару;
• ҒЗ - VIEW- көрупросмотр) - тавдалынған файлдың мазмұнын экранда
көру;
• Ғ4 - EDIT (түзетуправка) - NC текстік редакторы;
• Ғ5 - COPY-, (көшірукопия) - файлды (файлдар тобын, каталогты)
көшіру;
Ғ6 - RENMOV (aтауының өзгертуновое имя) - файлдын (не каталогтың)
атауын өзгерту;
Ғ7 MKDIR (каталог құруновый каталог) – жаңадан каталог құру;
Ғ8 -DELETE (өшіруудаление) - файлды (не каталогты) өшіру.
Ғ9 - PULLDN (толық мәзірменю) - NC мәзірі;
Ғ10 - Quit (шығувыход) - NC-тен шығу.
3.9. NC-да басқа каталогқа жылдам көшу
Бір дискідегі басқа каталоғқа жылдам көшу үшін ALT Ғ10 пернелері
қатар басылады (ALT+F10). Экранға дискінің бұтақ тәрізді каталогтық
құрылымы шығады (3.3-сурет). Курсорды басқару пернелері арқылы қажетті
каталог аты таңдалынып, ENTER пернесі басылады.
3.3-сурет. Каталогтардың бұтақ тәрізді құрылымы.
3.10. Панельге дискінің мазмұнын шығару
Дискінің мазмұны экранның сол жақ панеліне ALT+F1, ал оң жақ
панеліне ALT+F2 пернелер комбинациялары арқылы шығарылады. Нәтижеде сол
жақ (оң жақ) панельде A,B,C,D,E әріптерімен белгіленген дискі атаулары
пайда болады (3.4-сурет).
Курсорды басқару псрнелерімен қажетті дискі атауы таңдалынып, ENTER
пернесі басылады.
Таблицалық курсор түрған панельде дискінің мазмұнын CTRL+R пернелер
комбинациясымен қайтадан көруі болады.
3.11. MS DOS командаларын орындау
NC жүйесінде MS DOS командаларын орындау қажет болған жағдайда олар
командалық қатарға енгізіліп, соңынан ENTER пернесі басылады. Команда
орындалғаннан кейін экран бастапқы қалпына келеді. Команданың орындалуы
барысында пайда болып, NC экраны астында қалып қойған мәліметтерді
CTRL+0 пернелері комбинациясы арқылы көруге болады. NC экранына көшу
үшін аталған пернелер қайтадан басылады.
Командалық қатарда бұрынғы орындалған командаларды (саны 15-ке дейінгі)
CTRL+E арқылы экранға шығарып, қайта орындауға болады. Ал CTRL+X
комбинациясы орындалған командалар тізбегінің ретін кейін қарай өзгертеді.
Бұрын орындалған команданың біреуін өзгеріссіз қайта орындау қажет
болған жағдайда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz