Белоктардың құрылысы

1 Белоктардың құрылысы
2 Белоктардың жіктелуі және биологиялық қызметі.
3 Нуклеин қышқылдары

Белоктар амин қышқылдарынан тұратынын дәлелдедік, ал олар белок молекулаларында бір-бірімен қалай байланысқан?
Өткен ғасырдың 80 жылдары орыс биохимигі А.Я.Данилевский белок молекуласында пептид тобы бар екендігіне нұсқаған. Ол бұл ойын биурет реакциясына сүйене айтқан еді; H2O – CO – NH – CO – NH2, ал бұл реакцияны белоктар да береді, демек белоктарда да пептид тобы бар деген сөз.
Кейінірек неміс ғалымы Э.Фишер бұл гипотезаны экспериментпен дәлелдеді және 18 амин қышқылынан тұратын полипептид синтездеді. Ол – CO – NH – байланысын пептид байланысы деп атады. Қәзір белоктардың құрылысы теориясын полипетидтік теория деп атайды. Бұл теория бойынша белок молекуласы бір немесе бірнеше ұзын полипептид тізбектерінен құрылған. Бұл тізбектер бір-бірімен сутегі, дисульфид, күрделі эфирлік байланыстармен жалғасады.
Белок молекулаларын зерттеген кезде олардың 4 түрлі структурасы болатынын дәлелденді.
Бірінші құрылымы. Амин қышқылдары ретімен бір-бірімен байланысып, тізбек түзуін белокты бірінші құрылымы дейміз. Бірінші құрылымдағы амин қышқылдарының ретпен орналасуы әрбір белоктар үшін қайталанбайды. Бұл жағдай әр өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді.
Егер бірінші құрылымдағы амин қышқылдарының реті өзгерсе, ол белоктың қызметі де өзгеоеді.
Бірінші құрылымы түгел анықталған белокқа инсулин гормоны мысал бола алады. Инсулин екі полипептидтік тізбектен тұрады: А және В. А тізбек 21 амин қышқылының қалдығынан, ал В тізбек – 30 амин қышқылының қалдығынантұрады. Бұл екі тізбек екі дисульфидтік көпіршемен бфйланысқан.
Бір айта кететін жағдай, В тізбектің бірінші құрылымы барлық жануарлар үшін бірдей, ал А тізбекте амин қышқылдарының ретпен орналасуы әр түрлі жануарлар үшін әрқилы. Бұл жануарлардың түр , тұқым айырмашылықтарының ерекшелігін көрсетеді.
Бұл жерде, полипептид тізбегінің басында кездесетін амин қышқылдарын N – соңғы, ал аяғында кездесетін амин қышқылдарын зерттеу арқылы белоктардың бірінші реттік құрылымын анықтайды.
Екінші реттік құрылымы. Белоктардың бірінші реттік құрылымы, олардың сан алуан қасиеттерін толық түсіндіре алмайды. Полипептид тізбектерінің кеңістікте орналасуы айрықша роль атқарады. Рентгеноструктуралық аналис әдісі бойынша Л.Полинг полипептид тізбектері кеңістікте шиырылып α – спираль түзетінін дәледеді. Α – спираль күйінде белоктар е орнықты түоінде болады.
Полипептид тізбектері кеңістікте ширатылыпспираль құруын белоктың екінші реттік құрылымы дейміз. Бұл құрылым негізінен сутектік байланыстар арқылы сақталады. Сутегі байланысы бір тізбектегі азотпен байланысқан сутегі атомымен, екінші тізбектегі карбониль тобындағы оттегі атомының арасында пайда болады.