Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргендік үшін қылмыстық жауаптылық

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Қылмыстық құқық, іс жүргізу және криминология кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

Қылмыстық құқық, іс жүргізу және

криминология кафедрасының меңгерушісі

з. ғ. к., аға оқытушы А. Е. Паридинова

15. 05. 2013ж. Хаттама № 9.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргендік үшін

қылмыстық жауаптылық

050301 мамандығы бойынша - «Құқықтану»

Орындаған: С. Таубаев

Ғылыми жетекшісі,

магистр- оқытушы Ж. К. Татибаева

Түркістан 2013

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық нормативтік құқықтар мен Қазақстан Республикасының Конституциясы жеке адамды ең жоғарғы әлеуметтік құндылық ретінде таниды. Оны қорғау мемлекеттің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. 30 тамыз 1995 ж. қабылданған Негізгі Заңы 1-бабында Қазақстанды демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы болып «адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары табылады» деп белгілейді [1, 4 б. ] .

Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабына сәйкес «Әркімнің өз денсаулығын сақтауға құқығы бар». Бұдан басқа Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алуына және оның саяси курсының өзгеруіне байланысты қылмыстық құқықтық саясат та өзгерістерге ұшырады, басты міндет адамның өмірі мен денсаулығын қорғау болып қалды.

Бұл конституциялық ереже Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде де бекімін тапты, онда жеке адамды қорғау бірінші орынға қойылады. Осыған байланысты, 30 қаңтар 2010 жылғы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Жаңа он жылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында « Адам - елдің басты байлығы. Елдің жаңғырту стратегиясын іске асырудың табыстылығы, ең алдымен қазақстандықтардың біліміне, әлеуметтік және дене болмысы, көңіл-күйлеріне байланысты. Халық денсаулығы - ол Қазақстанның өзінің стратегиялық мақсаттарына жетудегі табысының ажырамас құрамдас бөлігі» делінген [2, 2 б. ] . Еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында да: «Ұлт денсаулығы - біздің табысты болашағымыздың негізі» - деп, ерекше көңіл аударады [3, 9 б. ] .

Қазіргі таңда Қазақстан өз алдына «жаңару» дағдарысын, яғни «өтпелі» кезең дағдарысын бастан кешірді. Бұл үрдіс заңнаманың дамуы мен қайта құрылуына, дәлірек айтқанда, адамның денсаулығын қорғау саласындағы нормативтік актілерге қатысты. 2006ж. 7 шілдесінде қабылданған «Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы» Заңы құқықтық мемлекет құру және әлемнің елу бәсекеге қабілетті елдер қатарына қосылу үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын халықаралық стандарттарға сәйкес қамтамасыз ету қажеттігін тағы да растайды.

Заң шығармашылық саласында жүзеге асырылып отырған жағымды өзгерістерге қарамастан, жеке тұлғаны қылмыстық қолсұғушылықтан қорғауды нақты қамтамасыз ету саласындағы жағдай аса тұрақсыз қалпын ұстауда.

Адам мен азаматтың құқықтарына, бостандықтары мен заңды мүдделеріне зиян келтіретін қоғамға қауіпті әрекеттер ішінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына зардап әкелетін, күш қолданып жасалатын қолсұғушылықтар ерекше қауіптілікпен сипатталатындығы белгілі.

Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру қылмыстылық құрылымында кең таралған қылмыстар түрінің бірі болып табылады.

Бұл қылмыстардың кеңінен таралуы, олардың санының өсуі, саралаудағы қиындықтар денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру үшін қылмыстық жауаптылықтың кейбір мәселелерін теориялық тұрғыдан шешудің, алдын алу шараларын тиімді арттыру мақсатында құқық қорғау органдарының қызметін жетілдірудің іс-тәжірибелік қажеттілігін туындатады.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103-бабында көзделген денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргендік үшін жауаптылық белгіленген. Денсаулыққа қасақана зиян келтіру дегеніміз қоғамға қауіпті, қылмыстық заңға қайшы түрде қасақана және кінәлі жағдайда басқа адамның денсаулығына заңда белгіленген залалдар әкелу болып табылды. Мұндай кылмыстың қоғамға қауіптілігі сол, ол адамның ең қымбат қазынасы оның денсаулығының біртұтастығына кол сұғады. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру жәбірленушінің моральдық құқығына, көп жағдайларда материалдық немесе басқадай мүддесіне орасан нұқсан келтіреді. Денеге жарақат алған адам оны бастапқы калпына келтіру үшін емделуге, колайсыз жағдайларға еріксіз көндіруге мәжбүр болады. Сөйтіп, оны бірқалыпты еңбек етуден, отбасы, қоғам, мемлекет мүдделері үшін белгілі бір қызмет істеуден мәжбүрлі түрде окшаулатады. Денсаулыққа келтірілген осындай зиян жәбірленушіні де немесе оның туыстарын да үлкен әбігерге, колайсыз жағдайларға әкеліп соқтырады. Сөз болып отырған кылмыстың қоғамға қауіптілігінің ерекше болғанына қарамастан осы тұрғыдағы кылмыспен қарсы күрес жүргізуге қылмыстық құқылық және социологиялық мәнді мәселелер, заң әдебиеттерінде жеткілікті деңгейде өз шешімін таппаған. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіруге байланысты көптеген теориялық даулы пікірлер бір арнаға келтірілмеген, осыған орай осы құрамды қылмыстық саралау, оны ұқсас қылмыс құрамдарынан ажырату көп қиындықтар туғызуда. Қылмыстық-құқықтық теориядағы әлі күнге даулы мәселелердің бірі келтірілген дене жарақатының дәрежесін анықтайтын белгілердің бір жолға қойылмауы. Мұндай кемшіліктерге жол бермеу үшін сот, тергеу материалдарына терең талдау жүргізіп, осы тұрғыдағы әртүрлі теориялық пікірлерге толық, жан-жақты ғылыми талдау жасап, осы кылмыстан сактандыруға негіз болатын ғылыми ұсыныстар жасау кажет. Біздің мемлекетімізде адам өмірін, денсаулығын қорғауға барынша мән беріледі, Еліміз бойынша денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру қылмысы саны жыл сайын өсіп келеді, соңғы үш жылда ол мына көрсеткіштерді құрайды: 2010 жылы 4369 қылмыс денсаулыққа қасақана ауыр зиян жарақат салу ретінде тіркелсе, 2011 жылы ол көрсеткіш 4566 болса, ал 2012 жылы 4928-ге жеткен [4] .

Жоғарыда айтылғандар денсаулыққа қасақана ауыр дене жарақатын келтіру проблемасын қылмыстық-құқықтық тұрғыдан зерттеп, осы құрам үшін жауаптылық көздейтін қылмыстық заңдардың мазмұнын, оларды қолдану тәжірибесін, ғылыми-ой елегінен өткізу қажеттігін керек ететініне ешбір күмән туғызбайды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргені үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері адамның өмірі мен денсаулығына қарсы қылмыстарды зерттеген ғалымдардың туындыларында көрініс тапқан. Денеге жарақат келтіру мәселелеріне өткен ғасырларда орыс заңгерлері Н. С. Таганцев, С. В. Познышев, И. Л. Фойницкийлер ерекше мән берген. Денеге жарақат келтірудің түсінігін, оларды жүйелеу, осы құрамды басқа құрамдардан ажырату мәселелеріне осы ғалымдар тиісінше көңіл бөлген. 1922 жылғы РСФСР қылмыстық кодексінде денеге жарақат келтіру үшін қылмыстық жауаптылық мәселелері А. А. Жижиленконың, З. А. Вышинскийдің, М. Д. Шаргородскийдің, Н. И. Загородниковтың, Д. С. Читловтың, А. С. Никифоровтың, П. А. Дубовецтің ғылыми еңбектерінде зерттелді. Қазақстан Республикасында денеге жарақат келтіруге байланысты аздаған зерттеулерді А. Н. Ағыбаев; Е. І. Қайыржанов; Ғ. Ы. Баймурзин; Г. Р. Рустемова; Р. Т. Нұртаев; С. Р. Рахметов; С. Х. Жадбаев сынды ғалымдардың еңбегінен көруге болады. Алайда осы проблеманың құқықтық, әлеуметтік, криминологиялық қырлары әлі де кешенді түрде зерттеуді қажет ететіндігі айдан анық.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмыста денеге қасақана ауыр зиян келтіру түсінігінің тарихына, Қазақстан мен шетелдерде оны құқықтық реттелу деңгейіне шолу жасау арқылы, осы құрамның қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін терең де жан-жақты зерттеу мақсаты көзделіп отыр. Осы мақсатка төмендегі міндеттерді шешу жолымен жетуге болады:

- қоғамдағы саяси-экономикалық және әлеуметтік-психологиялық ахуалдың денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргені үшін жауаптылықты көздейтін зандардың мазмұнын көрсету;

- осы құрам үшін жауаптылық көздейтін қылмыстық-құқықтық нормалардың түрлі тарихи кезендердегі мазмұндық және құрылымдық ерекшеліктерін сипаттау;

- зерттеліп отырған қылмыс құрамының құқықтық және медициналық түсініктерінің ара қатынасын ашу;

- шет мемлекеттерінің қылмыстық заңнамасында денсаулыққа қасақана зиян келтірудің реттелуіне талдау жасау;

- қылмыстық құқық ғылымындағы теориялық кағидаларға сүйене отырып, осы қылмыс құрамының элементтерін жан-жақты талдау;

- денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірумен байланысты қылмыстарға жалпылама сипаттама беру;

- қылмыстық заңның денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргені үшін жауаптылық көздейтін нормасын жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау.

Ұсынылып отырған жұмыста денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірудің қылмыстық-құқықтық реттелуіне арналған ғылыми ізденіс жасалған. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірудің құқықтық қырларын оның әлеуметтік-экономикалық, медициналық, моральдық-этикалық тұстарымен қатар зерделеу нәтижесінде мәселені кешенді тұрғыдан ғылыми сараптамаға салу мүмкіндігі ашылды. Қазақстан мен шетелдердің жаңа қылмыстық зандарындағы денсаулыққа қасақана ауыр дене жарақатын келтіргені үшін жауаптылық көздейтін нормаларға салыстырмалы-құқықтық талдау жасалып, заңдарды жетілдірудің сындарлы жолдары ұсынылды.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.

1. Қылмыстық кодекстің 103-бабында аталған денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірудің заңдылық анықтамасын беру, оның заңда көрсетілген жекеленген түрлерінің адамның өміріне қауіпті, бет әлпетінің қалпына келтіргісіз бұзылуына әкеп соққан, өмірге қауіпті, денсаулыққа өзге зиян келтіруге бағытталған қасақана ауыр зиян келтіру белгілерін анықтау.

2. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірудің заңдық және медициналық белгілерінің ара жігін ажырату.
3. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру құрамының объективтік және субъективтік элементтерін нақтылау.
4. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірудің ауырлататын түрі ретінде кінәліге жүкті екендігі белгілі әйелге, топ болып, алдын-ала келісіп топ болып, басқа қылмысты істеуді жеңілдету мақсатымен денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіруді ҚК-тің 103 бабының 2-бөлімінде косымша көрсетіп, осы қылмыстың ауырлататын түрі ретінде көрсетуді белгілеу.
5. Осы баптың бірінші және екінші бөлімінде көрсетілген іс-әрекеттер: 1) екі немесе одан да көп адамға қатысты; 2) аса катыгездікпен; 3) ұйымдасқан топпен немесе қылмыстық сыбайластықпен істелсе, онда мұндай іс-әрекеттерді осы құрамның өте ауырлататын түріне жатқызуды.
6. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргендік үшін косымша жаза ретінде келтірілген зиянның орнын толтыру мақсатын жүктеуді тағайындау қажеттілігін және жазаның осы жаңа түрін қылмыстық кодекстің жалпы бөлімінде заңдастыру ұсынылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы зерттеудің негізгі мақсаты мен міндеттеріне сай келеді. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, тоғыз бөлімшеден, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҒЫНДАҒЫ ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН КЕЛТІРУДІҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Денсаулыққа зиян келтірудің түсінігі

Әрбір жеке адамның денсаулығы - ол адам өміріндегі айтарлықтай орын алатын фактор болып табылады. Себебі адам денсаулығы - оның негізгі байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын корғау мәселесі - жалпы мемлекеттің, коғамнын, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сонымен әрбір қоғам мүшесі денсаулықты сақтау шараларын жүргізу туралы мәселелерге баса назар аударып, халықтың денсаулық сақтау мәселесінің шешілуіне белгілі бір шаралар колданып, коғам үшін біршама септігін тигізуі керек. Қазіргі кезде мемлекетімізде Қазакстан Республикасының Конституциясына сәйкес, денсаулықты сақтау мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген, осы бағдарлама бойынша Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі жұмыс істеп отыр. Қазақстан Республикасы Конституциясының Адам және Азамат бөлімінің 29-шы бабының тармақтарына сәйкес, Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулық сақтауға құқығы бар. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының азаматтары заңмен белгіленген тегін әрі кепілді медициналық көмектің барша түрін алуға құқылы. Мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ жеке медициналық практикамен мен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңмен белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі" делінген. Осыған орай, азаматтардың денсаулығын нығайту, айналадағы қоршаған ортаны сақтау шараларын жүзеге асыру максатында, әсіресе өсіп келе жатқан жасөспірімдердің денсаулығын сақтау үшін мемлекеттік және жеке емдеу мекемелері заңға сәйкес акылы түрде не тегін медициналық жәрдем көрсетуді жүзеге асырып отыр.

Осы арада денсаулық деген ұғымға түсінік бере кетейік. Денсаулық дегеніміз - адам организмінің дұрыс әрі қалыпты жұмыс істеуі. Яғни, адам организмінің әрбір органы, әрбір мүшесі сол жаратылған қалпында сақталып, оның дұрыс әрі қалыпты түрде белгілі бір функцияларды атқаруы. Денсаулыққа қарсы қылмыстардың қоғамға қауіптілігі - бұл қылмыстарды жасаған кезде, бір адам екінші бір адамның денсаулығына қасақана немесе абайсызда зиян келтіреді, яғни кінәлі қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді жасай отырып, адам өмірі үшін ең қымбатты болып табылатын адам денсаулығына заңсыз түрде қол сұғады. Адам денсаулығына зиян келтіру көбінесе оның мемлекет пен коғам алдындағы азаматтық міндеттерін аткару, яғни сол міндеттерін нақты орындау мүмкіндіктерінен айырады. Мысалы: адам денсаулығына зиян келуі - оның міндетті әскери қызметке шақырылуына кедергі келтіруі мүмкін, сондай-ақ әскери немесе басқа да арнайы қызметтерді атқаруына зиянды әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан да адам денсаулығына қарсы кылмыстарды жасау - тек жәбірленушінің өзіне ғана емес, сондай-ақ оның жақын туысқандары үшін де үлкен залал болып табылады. Яғни, жәбірленушінің денсаулығына зиян келу салдарынан, оның жақын туысқандарына да белгілі бір көлемде материалдық немесе моральдық залал келуі мүмкін. Адамды денсаулығынан айыру салдарынан оның өмірдегі, қоғамдағы еңбек және басқа да қоғам қызметтеріндегі байланысы үзіледі, оның еңбекке, қоғам қызметтеріне белсенді түрде катысуына көбінесе мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан да адам денсаулығы - адам өмірінің негізгі қуанышы, негізгі байлығы болып табылады.

Міне, осыған орай адам денсаулығына зиян келтірудің түсінігін анықтаудың қаншалықты маңызды екені өзінен өзі түсінікті. Қылмыстық құқық ғылым саласында осы уақытқа дейін денсаулыққа зиян келтірудің дәлме-дәл анықтамасы орын алған жоқ. Бұл мәселеде көптеген пікірлер, ойлар, ұсыныстар бар. Пікірлердің әртүрлілігі негізінен денсаулыққа зиян келтірудің объектісі денсаулық немесе адам денесіне қол тигізбеу, сонымен қатар ұру, соққылау және басқа да күштеу әрекеттері адамның денесін жарақаттау объектісіне жата ма, жатпай ма деген мәселе төңірегінде болды. Денсаулыққа зиян келтіру түсінігін кейбір ғалымдар кең мағынада түсінді.

Ғылыми еңбектерде бір автордың өзінің денсаулыққа зиян келтіру түсінігі туралы қарама-қайшы пікірлер айтқан жағдайлары да кездеседі. Бұл жөнінде Дубовец П. А. адам денсаулығына зиян келтіретін жәйттарға жәбірленушіні ұру, соғу, басқадай күш қолдану жатады десе [5, Б. 7-8], келесі бір пікірінде ол мұндай іс-әрекеттердің барлығы дерлік адамның денсаулығының бірқалыпты қызметіне тосқауыл қояды, сондықтан да бұл мәселе бойынша медициналық қорытындыларды негізге алу керек дейді. Ұру, соғу, тағы да басқадай түрде күш көрсету әрекеттерінің барлығына денсаулыққа зиян келтіруге әкеліп соқтыратынын, көптеген авторларда ұсынған [6, 15-20 бб. ] . Көптеген авторлар денсаулыққа зиян келтіруге жәй ұруды, соққы беруді немесе басқадай кішігірім зорлық әрекеттерін жатқызбайды [7, 6-14 бб. ] . Бұл пікір біржағынан алғанда дұрыс та сияқты, өйткені заңда белгіленген дәрежеге сай келмейтін, қауіптілігі шамалы, жеңіл-желпі ұрып соғу, қол тигізудің барлығы, онша елеусіз болғандықтан денсаулыққа зиян келтіруге жата бермейді. Сондықтан да мұндайларды заң назарға алмайды.

Қазіргі қылмыстық-құқықтық әдебиеттерде, дене жарақатын салу деген ұғымға, бір адамның құқыққа қарсы келіп, екінші адамның еркінен тыс, оның денесінің анатомиялық тұтастығын бұзуын, тәні мен органдарының физиологиялық функциясына сырттай әсер ету факторлары арқылы денсаулығына зиян келтіру деп есептеліп жүр [8, 34-41 бб. ] . Міне, осы айтылған жағдайлардан келіп, мынандай қорытынды шығаруға болады. Ұру, сабау, тағы басқа да күш көрсету әрекеттері, айналып келгенде адам денесіне ауыртпалық әкелумен байланысып тұрса да, бірақ, денсаулықтың бұзылуына, ағзалардың физиологиялық қызметінің шайқалуына әкеліп соктырмайтын болса, онда ол денеге жарақат салуға жатқызылмайды [9, 10-12 бб. ] . Мұндай іс-әрекеттерді істеу жеке қылмыс құрамын түзуі мүмкін. Міне осы көзқарастардан келіп денеге жарақат салудың ауырлығын анықтау жөніндегі Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау комитетінің 1998 жылғы 4 мамырдағы "Денсауылыққа зиян келтірудің ауырлататын сот-медициналық бағалау жөніндегі" №240 бұйрықпен бекітілген Ереже, ұрып-соғудың денені зақымдаудың ерекше түріне жатпайтынын атап көрсетті [10] .

Қазақстан Республикасындағы "Денсаулыққа зиян келтірудің ауырлығын, сот медициналық бағалау жөніндегі" туралы "Ережеге" карап отырып мынаны да байқауға болады. Адам денсаулығының бұзылуы, ол бойынша зәбір шеккен кісі кем дегенде 7 күн ауру жағдайында болуға тиіс. Сонда ғана денсаулық бұзылды деп есептелетін сыңайлы. Ал, зәбір шегуші 7 күннен кем уақыт ауырғанда қалай болады? Бұл жағдайда денсаулыққа зиян келтірілмеді деп айтуға бола ма? "Ережеге" сүйенсек, онда алты күннен астам уакытта денсаулықтың бұзылуына әкеліп соқтырмаған, бірақ нақты болған жағдай, денсаулыққа зиян кетірілмеген жағдай деп есептелінуге тиіс. Алайда, мұндай жағдайды дұрыс есептеуге ауыз бармайтын секілді. Сол сияқты, осыған байланысты бірсыпыра елдердің қылмыстық кодекстеріндегі бұл сөйлем тіркестерін сәтті шыққан деп айта алмаймыз. Өйткені, оларда аурудың дәл мерзімі көрсетілмеген және денсаулықтын қысқа мерзімді бұзылуы мен еңбек етуге қабілеттің тұрақты, бірақ қысқа мерзімді бұзылуы деген ұғымдардың да аражіктері нақты ашылмай қалып отыр. Сонымен қатар мынаны да айта кеткеніміз жөн. Бірсыпыра ТМД елдердің қылмыс кодекстеріндегі баптарда бір күннен астам уақытта денеге жарақат салудан денсаулықтың бұзылуы үшін оны жасаған адамның жауапкершілігін белгілейтін заңдылық норма белгіленуге тиіс. Ал кейбір баптарда денсаулықтың бұзылуы болмаса, онда дененің жарақаттануы да болмаған деген ұғымды кодекстен алып тастаған жөн.

Жалпы, денсаулыққа зиян келтіру деген түсінікті пысықтау мәселесі едәуір дәрежеде күрделі болып табылады. Сонымен қатар бұл мәселе тек қана заң әдебиеттерінде ғана емес, сол сияқты сот-медициналық әдебиеттерде де "денеге зиян келтіру" деген түсініктің әр түрлі түсіндірілетінімен де қиындық туғызады. Күнделікті қызметте сот-медициналық сараптама, іс жүргізу, әлгінде айтылған "Ережедегі" анықтамаларға сүйенумен келеді. "Ереже" көптеген елдерде "денеге зиян келтіру" деген түсінікті өздерінше әртүрлі мағынада колданып жүр. Бірсыпыра елдерде (негізінен ТМД) "Ережеде" денсаулықка зиян келтірудің себебін "'дене" және химиялық" факторлардың салдарына жатқызады. Ал, Литва, Эстония сияқты республикалар бұлармен қатар денсаулыққа зиян келтіру себептеріне сыртқы әсер ретінде "механикалық", "терминалдық" және "биологиялық" деген терминдерді де қосады.

Ал, Өзбекстан мен Литвада жоғарыда айтылғандардан басқа психологиялық" факторлардьт да қосып көрсеткен.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс