Мемлекеттiк басқарудың теориялары

Жоспар
Кіріспе

1 Дәстүрлі басқару кезеңі
2 Мемлекеттін пайда болуынын шыгыстық моделі
3 Қазақстан аумағьшда мемлекетгіц пайда болуы

Басқару тарихы адамзат тарихымен бірге келеді. Адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты алғашқы дәуірден бастап, мамандану мен автоматтандыру ең маңызды элемент ретінде, пайда болуы қазіргі кезеңге дейін әрбір топ пен қоғамдарда “басқарушы – бағынышты және бағыну” болған. Басқаша айтқанда, адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында құрылған ұйымдар ескіргендіктен, бұл ұйымдардағы басқару әдістерінің де ескергендігі сөзсіз. Басқару адамзат тарихымен бірге басталғанымен, басқару туралы ой-пікірлердің пайда болуы барынша жаңа болып табылады. Сондықтан да, басқаруды “өнердің ең көнесі, ғылымдардың ең жаңасы” деп те айтуға болады. Ал жаңашыл басқару туралы ой-пікірлерінің бір ғасырлық тарихы бар.
Басқарудың өз алдына өзгеше бір қызмет көрсету саласы болып түбегейлі зерттелуі өткен ғасырдың туындысы болып табылады. Жазушылардың көбі осы жаңа ұғымның 1900 жылы F.W. Taylor мен көмекшілерінің ғылыми басқару нәтижесінде пайда болды деген пікірде. Басқару теориясындағы сатыларды тарихи эволюция негізінде төмендегідей етіп қарастыруымызға болады.

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттiк басқарудың теориялық астары

Басқару тарихы адамзат тарихымен бірге келеді. Адамдардың қажеттіліктерін
қанағаттандырумен байланысты алғашқы дәуірден бастап, мамандану мен
автоматтандыру ең маңызды элемент ретінде, пайда болуы қазіргі кезеңге
дейін әрбір топ пен қоғамдарда “басқарушы – бағынышты және бағыну” болған.
Басқаша айтқанда, адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында
құрылған ұйымдар ескіргендіктен, бұл ұйымдардағы басқару әдістерінің де
ескергендігі сөзсіз. Басқару адамзат тарихымен бірге басталғанымен, басқару
туралы ой-пікірлердің пайда болуы барынша жаңа болып табылады. Сондықтан
да, басқаруды “өнердің ең көнесі, ғылымдардың ең жаңасы” деп те айтуға
болады. Ал жаңашыл басқару туралы ой-пікірлерінің бір ғасырлық тарихы бар.
Басқарудың өз алдына өзгеше бір қызмет көрсету саласы болып түбегейлі
зерттелуі өткен ғасырдың туындысы болып табылады. Жазушылардың көбі осы
жаңа ұғымның 1900 жылы F.W. Taylor мен көмекшілерінің ғылыми басқару
нәтижесінде пайда болды деген пікірде. Басқару теориясындағы сатыларды
тарихи эволюция негізінде төмендегідей етіп қарастыруымызға болады.
Дәстүрлі басқару кезеңі
Дәстүрлі басқару кезеңі, алғашқы және орта дәуірдегі ойшылдардың іс-
әрекеттері, сауда-саттығы және басқаруы туралы ой-пікірлер мен көзқарастары
арқылы басқарушылардың құрған ұйымдарды да қамтиды. Дәстүрлі басқару ой-
пікірді туғызған мәліметтер жиынтығы, көбіне ақыл мен логикалық
талдаулармен байланысты болғандықтан, бұл философиялық сипатқа ие.
Дәстүрлі басқарудың көбіне “Автократиялық” және бақылаумен байланысты
белгілі бір ерекшелігі бар. Қытай қамалының, Мысыр пирамидаларының және Рим
амфитеатрларының құрылысында толығымен зорлық-зомбылыққа сүйенген басқару
әдісі қолданылған.
1. Көне Мысырдағы басқару: Пирамидаларды көне мысырлықтар қамшы мен
шынжыр арқылы басқалар тарапынан салдырған. Көне мысырдағы пирамидалардың
белгілі бір тұтқындар тарапынан тиімді үйлесім үшін салынғандығы сөссіз.
Пирамидалардың салынуы үшін қажетті жабдықтардың қамтамасыз етілуі,
жұмысшылар арасындағы үйлесім, олардың азық-түлік мәселесі бойынша жеткен
табысы, көне мысырлықтар басқарудың негізгі принциптерінің кейбіреулерін
білетіндігін атап көрсетуде.
2. Месопотамиядағы басқару: Бабылдық алғашқы кәсіпорын үлгісі
ретіндегі ғибадатханалар, б.э.б 3000 жылдыққа байланысты басқарудың оларға
тиісті екендігін көрсетуде. Жоспарлар жер қойнауында жасырылатын еді.
Жоспарлар жасалатын және жасалған жұмыстар жоғарғы басшылар тарапынан
бақыланатын еді. Месопотамиядағы сауданың немесе осыған байланысты саудалық
керуендердің пайда болуы, тек белгілі бір басқару әдісінің қолданылуы
арқылы ғана мүмкін еді.
3. Көне Қытайдағы басқару: Қытайда басқарумен байланысты көптеген
жұмыстардың жүзеге асырылғандығы көрінуде. Әйгілі ең көне әскери тәртіп,
б.э.б. ХVІ ғасырда Қытайлық Сун Цу генералының ойлап тапқан жүйесі болатын.
Орданы бөлімдерге бөлуді, ту мен таңба арқылы байланыстың жасалуын ең
бірінші болып қолданған.
4. Иудейліктер: Көне иудейліктер белгілі бір лидер болу үлгісін
жасауға тырысқан. Иудейліктердің көсемдері адамдар мен күш- қуатты бір
жерден басқаруға тырысқан. Әр түрлі лидерлердің арасындағы хазіреті Мұсаның
орны ерекше. Ол мемлекеттік басқаруда, заң шығаруда және адамдар арасындағы
қарым-қатынастарда басым лидер болғандығы туралы қасиетті кітаптарда
жазулы. Мысалы; Мұсаның жасаған жоспарлары, құрған ұйымы арқасында Мысырдан
қашуды табысты түрде басқаруы, иудейліктерді Мысыр ықпалынан құтқаруы,
басқару қабілеттілігінің ең жоғарғы дәрежеде екендігін көрсетуде.
5. Көне Римдегі басқару: Көне Римдегі өркениеттің қазіргі кездегі
кәсіпорынды басқару туралы көзқарасқа, қажет болса саудалық немесе әскери
салаларда жетілдірілген еңбек бөлінісі мен ұйымдастыру көзқарастарынан
басқа ешбір үлес қоспаған; тек қана сауданың дамуы нәтижесінде кішігірім
кәсіпорындар және тек қана әскердің қажеттіліктерін қанағаттандыратын ірі
кәсіпорындар осындай өркениетпен дамыған.
6. Християн дініндегі басқару: Християн діні кедейлерге үміт, құлдарға
бас бостандық және барлығына өлгеннен кейін игі үміттер беріп отыруы,
басқару түсінігінің өз қалпында қалуының да басты себебі болған. Хазіреті
Исадан ресессансқа дейін ХV ғасыр бойы басқарудың орталықтан немесе
бөлімшелер тарапынан іске асырылуы керек деген ой-пікірлер жалғасып келген.
Католик және православ мектептері өзінің мекен-жайындағы барлық елдерге
толығымен үстемдік еткен. Бұл жағдай, осы елдердің басқаруларының шіркеу
басқаруларына ұқсас түрде түрленуіне де жол ашқан. Алайда, шіркеу өзінің
орталықтан басқару әдісін қолданып нығайтқан кезде, сонымен қатар елдер
мүмкіндігінше бөлімше тарапынан басқару әдісін қолдана бастаған. Осылайша
бетпе-бет кездесетін белгілі бір күштердің пайда болуына кедергі жасаған.
7. Мұсылман дініндегі басқару: Мұсылман мемлекеттеріндегі жалпыға
ортақ басым көзқарас, бас бостандық пен күшті орталықтан басқару болып
табылады. Бас бостандық мұсылман қоғамдарын сана-сезімнің өсуіне және
дамуына бағыттаған, ал күшті орталықтан басқару болса территорияның
кеңейтілуіне, жаулап алуға және ұйымдастырылуға бағыттаған. Бірақ мұсылман
дінінің әлеуметтік жағының төмендеуі және талап етпеушілік философиясы
басым болуы себебінен, сауда-саттық әскери табыстармен бірге паралелді
түрде дамыған, бұндай тепе-теңсіздік және християн дініндегі сияқты
мұсылман дінінде де өлгеннен кейінгі жағдайлар үміттердің жалғасуына әсерін
тигізіп тоқтатқан, сондықтан да өркениеттің дамуын баяулатқан.
Басқарудың діни, парасаттылық және адамгершілік негіздерін қалаумен
байланысты жасалған іс-әрекеттерді барлық қасиетті кітаптардан көруге
болады. Осы тұрғыдан ең алдымен Құран Кәрім, Тәурат және Інжілде басқарумен
байланысты көптеген үкімдер бар. Сонымен қатар, Өтүкен кітаптарында
басқаруға байланысты түсініктер де бар.
Жүсіп Хас Хажиптің “Құтадғұ біліг”-інде, Низамүлмүлктің “Саясат наме”-
сінде және Макьявеллидің “Принц” атты кітабында жоғарыда аталған басқарумен
байланысты көптеген ой-пікірлер бар.
Басқару туралы ой-пікірдің дамуы, ауыл шаруашылықтан өнеркәсіпке,
шағымнан үлкенге, бірлік өндірістен сериялық өндіріске өту кезеңінен
басталған. Дәстүрлі басқару кезеңінде басқарушы тек жауапкершілікті болу
қажеттілігін ғана сезер еді. Бұл кезеңдегі жауапкершілік - әлеуметтік және
экономикалық жүйеде қуат пен бақылауға ие болу деген сөз. Дәстүрлі басқару
кезеңінде кәсіпкер алғашқы деңгейде болса да өндірісті өзі бақылайды,
маркетингті, бухгалтерлік есептерді де өзі жүргізеді. Яғни кәсіпкерлік пен
басқарушылық функциясы бір-бірінен айрылмайтын.
Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастыру өткен ғасырдың соңғы
он жылдығында басталды. Бұл процесс тез арада әр жақты сипат ала тұрса да,
оның ойдағыдай өркендеу ортасы өнеркәсіптік өндіріс болады. Ғылым мен
техниканың дамуы өндірісті шоғырлаңдыруға, ал сонғысы өз кезегінде
жаратылыс-техникалық білімнің барлық сапасында қарқынды іздестіру
жұмыстарына ықпал етті.
XІX ғасырдың соңғы он жылдығында өнеркәсіптік электротехникада
энергетикалық базасы және су энергетикалық негізде құрылды.
80-жылдардың орта шенінде Г.Даймлер мен К.Бенц (Германия) автомобиль
қатынасының энергетикалық негізі — іштен жанатын жеңіл бензин двигателін
шығарды, ал 1896-1897 жылдары Р.Дизель елде энергетикалық негізі ауыр
отыннан тұратын іштен жанатын двигательді ұсынды. Соңғысы стационарлық
және кеме қондырғыларына жаппай қолданыла бастады. Орыс ғалымдары
А.Н.Ладыгин мен П.Н.Яблочков және американдық ғалым Т.Эдисон жарық
техникасынын негізін қалаған.
Басқару дегеніміз — алға қойылғак мақсаттарға жету үшін адамдар бағыттап,
жузеге асыратын күрделі де серпінді процесс. Басқару субъектісінің
басқарылатын объектіге ыкпал жасау әдістері басқару әдістері деп
түсініледі.
Басқару әдістері дегеніміз-басқару процесінің маңызды элементі.
Басқарудың прогресшіл әдістерінің болуы, оларды іс жүзінде шебер пайдалана
білу өндірісті баскару тиімділігінң алғышарты болып табылады.
Басқару әдістері ұжымдар қызметінің жоғары тиімділігін, олардың ынтымақты
жүмысын қамтамасыз етуге тиіс. Мұның өзі: басқару әдістерін өндірістік-
шаруашылық міндеттерді шешупроцесінде пайдаланылатын басқа да техникалық
және технологиляық әдістерден ерекше етеді
Басқару әдістері басқару процесін мүлтіксіз ұйымдастыру, осы заманғы
техниканы пайдалану және еңбек пен өндірісті прогресті жолмен ұйымдастыру
үшін жағдайлар жаеайды, олардың барынша тиімді болуын қамтамасыз етеді
Сонымен, әдістер — басқару қызметінің мәні жәке негізгі мазмұны болып
табылады,өйткені басқару міндеттері солар арқылы іске асырылады.
Жалпы турде алғанда, басқару әдістерін мынадай екі үлкен топқа бөлуге
болады;
а) бүкіл басқару жүйесіне жататындар (жалпы әдістер);
ә) басқару жүйесінің жекеленген бөліктеріне жататындар (шағын ауқымдағы
әдістер);
Басқарудың жалпы әдістері:
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.