Аң құстарын аңға саларда жасалатын баптаулармен, ауру түрлері және оны емдеу тәсілдері

1 Аң аулауда саятшылықтың орны
2 Бүркіттің аң үстауы

Қазақстан Республикасы халкымыздың тарихи-мәдени мұрасын түгендеу жэне толыктыру мақсатында ел ішіндегі көнеден келе жатқан мүрамызды жинап, халқымыздың тарихы үшін маңызды материалдарды жоғалып кетуден сактап калуды міндет етіп отыр.
Солардың бірі ұрпактан ұрпақка жалғасып отырған тарихи мәдени мұраларымыздың бірі, дәстүрлі онері аңшылық. Аңшылық ұзақ ғасырлар бойына ұрпактан - үфпақка жетіп, осы күнге дейін жалғасын тауып келе жатқан кәсібіміздің бірі. Қазақ этнографиясындағы бұ_л сала зерттеуден сырттап калған тұстары да болды. Бүл өнердің жастарды халкының мәдениетін, асыл мүрасын қадірлеуге, Отан сүйгіштікке тәрбиелеуде маңызы зор. Сондықтан да қазіргі кезеңде тіпті оны жаңғырту, жандану мэселесін мемлекеттік түрғыдан көтеру үстінде. Қазак халкының дәстүрлі аңшылығын жаңғырту аркылы, коршаған ортаны сактау, экологиялық мәдениетін корсету. Республика ішіндегі туризмді дамытуға дәстүрлі аңшьшыкты үйлестірудщ де маңызы зор.
Аң аулауда саятшылықтың орны ерекше. Себебі, казак халқы ертеден аңға салынатын кұстардың тегін жақсы біліп, оларды қолға үйретудің небір амал-әдістерін жаксы білген. Оның ішінде аңға салардың алдындағы баптауларының өзі қаншама кэсіби ептілікті көрсетеді.
Қүсты аңға саларда кұс ішін тазалау қажет болады. Себебі, күсбегілер қолындағы кұсты бабына келтіру үшін, күйіне карай ашықтыруы, күстьфуы, шаятыны (ішін жүргізу) болады. Ол үшін кызыл түз - ас түзын шайға салатын мөлшерде ерітіп күс ішіне күйып жібереді. Бұл тэсіл жем сіңбей, күс аңға үлппай қалғанда сол кезде қолданады. Бүл тәсіл кұстың жемсауын, жүмыршағын күйдіріп, күстың козғалысын шапшандатып, тағатсыздандырады. Сонымен бірге қызыл түзды кұстың көзіне бүркіп жіберетін эдіс бар. Бүл қүстың кезі кднталап аңға өшіге шабуылдайды.
Ал, тойған бүркітті дереу аңға салу қажет болған жағдайда күшәләні тарыдай ғып ұнтақтап, суға араластырып, күстың жемсауына түтікпен үрлеп жібереді. Бүркіт бар ішкен-жегенін қүсып тастайды. Мүнан басқа мүсатырды белгілі мөлшерде суға салады да, ертіндісін түтік арқылы кұс аузына қүяды. Мүсатыр кұсты дереу қүстьтрады, ішін айдайды. Ол бүркіттің ішін кыл-кыбырдан тазартатын, жасанды жем тәріздес нэрсе.
Құстың ішін тазартатын тағы бір эдіс қоя арқылы тазарту. Қояны киізден, қызылшадан, шөптен және сүйек, терек, талдан, ағаштан, жылкының жамбасын, бүғының қу мүйізін күйдіріп, өртеп мыкты шүберек не дэкеге орап түйіліп жасалынады [1]. Ондағы ағаш, сүйек, күл қоялар майдан арылтса шөп, киіз коялар кыл-қыбырдан тазартады. Олар саусақтын ұзындығындай жуандығы екі елідей, бір жағы сүйірлеу болады. Мүзқоя деген де болады. Ол баска коялардан кішірек болады. Оны сүйірлеп жонып, суға салып, сонан соң кұска бірден екіге дейін асатып жұтқызады. Мүз коя толған кұстың жемсауы салдырлап түрады. Қоялар жемсауда еріп, құстың ішін шайып, тондырып арытады. Кейде киіздің кырдасын қара сабынньщ көбігіне малып, сықпа кьілып, жүтқызып жібереді, бұны да коя салу деп атайды. Ол мүны біраздан кейін кайта кұсады. Бүл біріншіден, оның жүрегін қарайтып, жемге обырландырады және арыктатады. Екіншіден, жүмыршағын удай ашытып қинайды да одан әрі күйсіздендіреді. Бүл кезде карсыласудан қалады. Осы орайда томағасызда, томағасымен де үнемі сылап-сипап, мазасын ала берген жаксы. Қолға да қондыру керек. Осындай қимылмен бір апта айналысқан соң амалсыз жуасиды.