Иассауи және оның заманы

XII ғасырларда жасаған атақты сопы, философ, ғұлама ғалым, ақын Қожа Ахмет Иассауи Иасы (қазіргі Түркістан) шаһарының маңындағы Испиджәп (қазіргі Сайрам) қаласында дүниеге келген. Оның анасы шейх Мұсаның қызы Қарашаш болса,1 әкесі Ибраһим2 де өз заманының білікті адамдары еді. Мұндай орта Иассаудиің оқу-білімге ерте жастан-ақ құштар болуына әсерін тигізбей тұрмады. Бір хикметінде "Алты жаста тұрмай қаштым алаяқтан, Көкке шығып дәріс үйрендім мәләйіктен" (14-х)—деп көрсетуі осы жайды анғартса керек. Өзге оқушылардан зеректігімен, ойшылдығымен ерекшеленген Ахмет Иассауиді атақты сопы Арыстан Баб өзіне шәкірттікке алады. Бұл оқиға Иассауи жеті жасқа толғанда болған. Шамасы осы кездері Ахмет Иассауи әке-шешесінен айрылып, жетімдік тауқыметін тартып жүрсе керек. Сондықтан болар Арыстан Баб оның ұстазы, білім сапарындағы жетекшісі ғана емес, сондай-ақ әке орнына әке болып, қанатының астына алып, тәлім-тәрбие беруші, қамқоршысы ретінде кеңінен мағлұм.
Бұл кездесудің Иассауи өмірінің таңдауын белгілеп, болашағына үлкен әсер еткендігі анық. Олай дейтініміз, осы оқиға Иассауиге қатысты аңыздарда да, хикметтерінде де ерекше аталып, жан-жақты сипатталады:
Жеті жаста Арыстан Бабқа қылдым сәлем,
Хақ Мұстафа аманатын қылды әнғәм ,
Осы халде мың зікірін қылдым тәмам,
Нәпсім өліп, Лә-мекенді ашты міне.
Құрма беріп, басымды сыйпап назар қылды,
Бір мұрсатта ақбы сырына сапар қылды,
"Қош" деп, бұ дүниеден кезер қылды,
Мектеп барып, қайнап толып тасыдым міне.(3-х.)