Жалпы әйелдер қылмыстылығының түсінігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1 Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2 ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1 Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ..37
2.2 Әйелдер қылмыстылығының криминологиялық мінездемесі ... ... ... ... ... 40
2.3 Қазақстан Республикасында әйелдер қылмыстылықтың алдын
алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
1 ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1 Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2 ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1 Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ..37
2.2 Әйелдер қылмыстылығының криминологиялық мінездемесі ... ... ... ... ... 40
2.3 Қазақстан Республикасында әйелдер қылмыстылықтың алдын
алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Бұл жұмыста Қазақстандағы бүгінгі әйелдер қылмыстылығының жалпы криминологиялық сипаттама беру әрекеті жасалынды және криминологияның ең күрделі проблеманың бірі, яғни қарастылырған құбылыс бойынша әлеуметтік-құқықтық бақылау шаралар жүйесін жүзеге асыру мен одан әрі дамыту негізінде қылмыстылықтың алдын алу жолдарын ұсынылады.
Жоғарыда көрсетілген проблемаларының шешілуі ғылыми саламен криминология пәнінің салааралық сипаттағы мүмкіндіктерді кеңінен жолдану арқасында қол жеткізілді. Бұл проблемалық жағдайды қарастыру әртүрлі құбылыстармен құқықтық, әлеуметтік, экономикалық, табиғи, жаратылыс тарихи және геосаяси процестерді салыстыру арқасында қол жеткізілді.
Бұл проблеманың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді:
- соңғы жылдары әйелдер қылмыстылығының жалпы және жеке
түрлерінде құрылым мен динамикасындағы өсу тенденциялар;
- әйелдердің қылмыстық мінез-құлықтық жалпы қоғамға, өзінің мінез-
құлық психологиялық жағдайына және жеке институттарға, сонымен қатар
ерекше орында тұратын отбасылы қатынастарға теріс ықпалдың өсуі;
- әйелдер қылмыстылығы құрылымында пайдакүнемдік ниетті
деликіттермен мемлекеттің экономикалық жүйесіне, азаматтардың меншігіне ірі материалдық залал келтіретін қол сұғушылықтардың көбеюі;
- әйелдер қылмыс жасалуына ықпал ететін арнайы себептермен
жағдайларды ескере отырып профилактикалық жұмысты өткізу қажеттілігі;
- әйелдер арасындағы қылмыстылық проблемаларының ғылыми өңдеу
дәрежесінің жеткіліксіздігі.
Әйелдердің қылмысты мінез құлығы әлеуметтік жағдайдың объективтік және субъективтік факторлардың, оның ішінде ең маңыздысы әлеуметтік тәртіптің факторлары өзара әрекеттесумен анықталады.
Жоғарыда көрсетілген проблемаларының шешілуі ғылыми саламен криминология пәнінің салааралық сипаттағы мүмкіндіктерді кеңінен жолдану арқасында қол жеткізілді. Бұл проблемалық жағдайды қарастыру әртүрлі құбылыстармен құқықтық, әлеуметтік, экономикалық, табиғи, жаратылыс тарихи және геосаяси процестерді салыстыру арқасында қол жеткізілді.
Бұл проблеманың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді:
- соңғы жылдары әйелдер қылмыстылығының жалпы және жеке
түрлерінде құрылым мен динамикасындағы өсу тенденциялар;
- әйелдердің қылмыстық мінез-құлықтық жалпы қоғамға, өзінің мінез-
құлық психологиялық жағдайына және жеке институттарға, сонымен қатар
ерекше орында тұратын отбасылы қатынастарға теріс ықпалдың өсуі;
- әйелдер қылмыстылығы құрылымында пайдакүнемдік ниетті
деликіттермен мемлекеттің экономикалық жүйесіне, азаматтардың меншігіне ірі материалдық залал келтіретін қол сұғушылықтардың көбеюі;
- әйелдер қылмыс жасалуына ықпал ететін арнайы себептермен
жағдайларды ескере отырып профилактикалық жұмысты өткізу қажеттілігі;
- әйелдер арасындағы қылмыстылық проблемаларының ғылыми өңдеу
дәрежесінің жеткіліксіздігі.
Әйелдердің қылмысты мінез құлығы әлеуметтік жағдайдың объективтік және субъективтік факторлардың, оның ішінде ең маңыздысы әлеуметтік тәртіптің факторлары өзара әрекеттесумен анықталады.
Сілтемелер
1. Корзун И.В.Основные черты криминологической характеристики современной женской преступности. www.google.kz.
2. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С5.
3. Кетле А. Человек и развитие его способностей. Спб,1865.С.7,8.
4. Ломброзо Ч., Ферри Э. Женщина-преступница и проститутка. Киев,1902.; Ломброзо Ч., Ласки Л. Политическая преступность и революция. Спб,1906.; Тарновская П.Н. Женщины-убийцы. Спб,1902.
5. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С13.
6. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.СЛ4.
7. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.14-15.
8. Алауханов Е.О. Криминология. Алматы,2005.С.168-169.
9. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.31-33.
10. Национальный доклад для Президента Республики Казахстан «Современное состояние положения женщин в Республике Казахстан за 1996г.»
11. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.ЗЗ-34.
12. Комментарий к первому общенациональному медико-демографическому исследованию в Казахстане. Экспресс.27 декабря 1996.
13. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ, Алматы,2002.С.83-88.
14. Қайыржанов Е.И. Криминология.Алматы,2000.С.33.
15. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.86-87.
16. Антонян Ю.М. Преступность среди женщин. М.,1992.С34.
17. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.87-88.
18. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.89-90.
19. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы,1998.С93.
20. Даньшин И.Н. Понятие, негативные последствия и методы
выявления латентной преступности; С.Ф.Милюков. Классификация
скрытых преступлений по степенк их латентности; С.Е.Вицин. Оценка
латентной преступности на основе статистических моделей; Л.В. Кондратюк. О кумулятивной латентности и методике определения ее размеров; Р.А.Журавлев. Оценка состояния латентной преступности в сельской местности; В.Д.Пахомов, В.А.Казанова, Б.П.Целинский, С.В.Фирсаков. Расчет латентности преступлений в современных условиях. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
21. Горяинов К.К. Латентная преступность в России: результаты исследования и меры борьбы. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
22. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.93-94.
23. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С. 84-85.
24. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ. Алматы,2002.С.106-114.
25. Салыстырмалы талдау. Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданының прокуратурасы.
26. Қайыржанов Е.И. Криминология.Алматы,2000.СЛ53.
27. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С95.
28. Ривман Д.В. Потерпевший от преступления: личность, поведение, оценка. Ленинград, 1973 .С.45.
29. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.95-96.
30. Кури X. Исследование проблем виктимизации в Германии. Криминологические исследования в мире.М.,1995.
31.Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.96-98.
32. Брусницын Л.В. Международно-правовые и конституционные основы обеспечения безопасности лиц, содействующих уголовному правосудию. Государство и право. ЫЗ.М.,1996.
33. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С99.
34. Курс советской криминологии. Москва,1985.С293-309. Криминология. М. Д988.С.99-101.; Криминология.Спб.С.93-96.
35. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.99-100.
36. Криминология.М., 1994.С. 101.
37. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.Ю1.
38. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные преступления. Алматы,1997.С277.
39. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы,1998.С.101-102.
40. Алауханов Е.О. Криминология. Алматы,2005.С169.
41. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы.
Пайдаланған әдебиетттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995ж.
2. Конституция Республики Казахстан. Научно-правовой комментарий/ Под ред. Г.С.Сапарғалиева.-Алматы:Нұр-пресс,2004.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997ж.
4. Комментарий к уголовному Кодексу Республики Казахстан.-Алматы: Издательство «Норма-К»,2003.
5. Алауханов Е.О. Криминология.Оқулық.-Алматы,2005.
6. Қайыржанов Е.И. Криминология.-Алматы,2000.
7. Жадбаев С.Х. Криминология. -Алматы: Жеті Жарғы,2002.
8. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. -Алматы:
Жеті Жарғы,1998.
9. Антонян Ю.М. Преступность среди женщин. -М.,1992.
1.0. Кетле А. Человек и развитие его способностей. Спб. 1865.
11. Криминология.Спб.1992.
12. Криминология.-М.,1994.
ІЗ.Курс советской криминологии.Предмет, методология. Преступность и ее причины. Преступник.- М.,1985.
14. Кури X. Исследование проблем виктимизации в Германии. Криминологические исследования в мире.-М.,1995.
15. Ломброзо Ч., Ферри Э. Женщина-преступница и проститутка. Киев,1902.
16. Ломброзо Ч., Ласки Л. Политическая преступность и революция. Спб,1906.
17. Национальный доклад для Президента Республики Казахстан «Современное состояние положения женщин в Республике Казахстан за 1996».
18. Серебрякова В.А. Преступления, совершаемые женщинами.-М.,1973.
19. Серебрякова В.А. Криминологическая характеристика женщин-преступниц. Вопросы борьбы с преступностью.1971.М14.
20. Серебрякова В.А., Зырянов В.Н. Корыстные преступления, совершаемые женщинами. -М.,1990.
21. Тарновская П.Н. Женщины-убийцы. Спб,1902.
22. Уголовно-исполнительное право РК. -Алматы,1997.
23. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные преступления. Алматы,1997.
24. Горяинов К.К. Латентная преступность в России: результаты исследования и меры борьбы. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
25. Данышин И.Н. Понятие, негативные последствия и методы выявления латентной преступности. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.Д993.
26. Журавлев Р. А. Оценка состояния латентной преступности в сельской местности. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
27. Комментарий к первому общенациональному медико-демографическому исследованию в Казахстане. Экспресс.27 декабря 1996.
28. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ. Алматы,2002.
29. Ривман Д.В. Потерпевший от преступления: личность, поведение, оценка. Ленинград, 1973.
30. Брусницын Л.В. Международно-правовые и конституционные основы обеспечения безопасности лиц, содействующих уголовному правосудию. Государство и право. ЫЗ.М.,1996.
31. Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана.
1. Корзун И.В.Основные черты криминологической характеристики современной женской преступности. www.google.kz.
2. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С5.
3. Кетле А. Человек и развитие его способностей. Спб,1865.С.7,8.
4. Ломброзо Ч., Ферри Э. Женщина-преступница и проститутка. Киев,1902.; Ломброзо Ч., Ласки Л. Политическая преступность и революция. Спб,1906.; Тарновская П.Н. Женщины-убийцы. Спб,1902.
5. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С13.
6. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.СЛ4.
7. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.14-15.
8. Алауханов Е.О. Криминология. Алматы,2005.С.168-169.
9. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.31-33.
10. Национальный доклад для Президента Республики Казахстан «Современное состояние положения женщин в Республике Казахстан за 1996г.»
11. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.ЗЗ-34.
12. Комментарий к первому общенациональному медико-демографическому исследованию в Казахстане. Экспресс.27 декабря 1996.
13. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ, Алматы,2002.С.83-88.
14. Қайыржанов Е.И. Криминология.Алматы,2000.С.33.
15. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.86-87.
16. Антонян Ю.М. Преступность среди женщин. М.,1992.С34.
17. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.87-88.
18. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.89-90.
19. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы,1998.С93.
20. Даньшин И.Н. Понятие, негативные последствия и методы
выявления латентной преступности; С.Ф.Милюков. Классификация
скрытых преступлений по степенк их латентности; С.Е.Вицин. Оценка
латентной преступности на основе статистических моделей; Л.В. Кондратюк. О кумулятивной латентности и методике определения ее размеров; Р.А.Журавлев. Оценка состояния латентной преступности в сельской местности; В.Д.Пахомов, В.А.Казанова, Б.П.Целинский, С.В.Фирсаков. Расчет латентности преступлений в современных условиях. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
21. Горяинов К.К. Латентная преступность в России: результаты исследования и меры борьбы. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
22. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.93-94.
23. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С. 84-85.
24. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ. Алматы,2002.С.106-114.
25. Салыстырмалы талдау. Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданының прокуратурасы.
26. Қайыржанов Е.И. Криминология.Алматы,2000.СЛ53.
27. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С95.
28. Ривман Д.В. Потерпевший от преступления: личность, поведение, оценка. Ленинград, 1973 .С.45.
29. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.95-96.
30. Кури X. Исследование проблем виктимизации в Германии. Криминологические исследования в мире.М.,1995.
31.Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.96-98.
32. Брусницын Л.В. Международно-правовые и конституционные основы обеспечения безопасности лиц, содействующих уголовному правосудию. Государство и право. ЫЗ.М.,1996.
33. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С99.
34. Курс советской криминологии. Москва,1985.С293-309. Криминология. М. Д988.С.99-101.; Криминология.Спб.С.93-96.
35. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.99-100.
36. Криминология.М., 1994.С. 101.
37. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы, 1998.С.Ю1.
38. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные преступления. Алматы,1997.С277.
39. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. Алматы,1998.С.101-102.
40. Алауханов Е.О. Криминология. Алматы,2005.С169.
41. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы.
Пайдаланған әдебиетттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995ж.
2. Конституция Республики Казахстан. Научно-правовой комментарий/ Под ред. Г.С.Сапарғалиева.-Алматы:Нұр-пресс,2004.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997ж.
4. Комментарий к уголовному Кодексу Республики Казахстан.-Алматы: Издательство «Норма-К»,2003.
5. Алауханов Е.О. Криминология.Оқулық.-Алматы,2005.
6. Қайыржанов Е.И. Криминология.-Алматы,2000.
7. Жадбаев С.Х. Криминология. -Алматы: Жеті Жарғы,2002.
8. Корзун И.В. Преступность среди женщин в Казахстане. -Алматы:
Жеті Жарғы,1998.
9. Антонян Ю.М. Преступность среди женщин. -М.,1992.
1.0. Кетле А. Человек и развитие его способностей. Спб. 1865.
11. Криминология.Спб.1992.
12. Криминология.-М.,1994.
ІЗ.Курс советской криминологии.Предмет, методология. Преступность и ее причины. Преступник.- М.,1985.
14. Кури X. Исследование проблем виктимизации в Германии. Криминологические исследования в мире.-М.,1995.
15. Ломброзо Ч., Ферри Э. Женщина-преступница и проститутка. Киев,1902.
16. Ломброзо Ч., Ласки Л. Политическая преступность и революция. Спб,1906.
17. Национальный доклад для Президента Республики Казахстан «Современное состояние положения женщин в Республике Казахстан за 1996».
18. Серебрякова В.А. Преступления, совершаемые женщинами.-М.,1973.
19. Серебрякова В.А. Криминологическая характеристика женщин-преступниц. Вопросы борьбы с преступностью.1971.М14.
20. Серебрякова В.А., Зырянов В.Н. Корыстные преступления, совершаемые женщинами. -М.,1990.
21. Тарновская П.Н. Женщины-убийцы. Спб,1902.
22. Уголовно-исполнительное право РК. -Алматы,1997.
23. Ағыбаев А.Н. Ответственность должностных лиц за служебные преступления. Алматы,1997.
24. Горяинов К.К. Латентная преступность в России: результаты исследования и меры борьбы. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
25. Данышин И.Н. Понятие, негативные последствия и методы выявления латентной преступности. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.Д993.
26. Журавлев Р. А. Оценка состояния латентной преступности в сельской местности. В кн. Латентная преступность: познание, политика, стратегия. Сборник материалов международного семинара. М.,1993.
27. Комментарий к первому общенациональному медико-демографическому исследованию в Казахстане. Экспресс.27 декабря 1996.
28. Қазақстанның әйелдері мен еркектері. Қысқаша статистикалық жинақ. Алматы,2002.
29. Ривман Д.В. Потерпевший от преступления: личность, поведение, оценка. Ленинград, 1973.
30. Брусницын Л.В. Международно-правовые и конституционные основы обеспечения безопасности лиц, содействующих уголовному правосудию. Государство и право. ЫЗ.М.,1996.
31. Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1 Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..7
.2 Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
.3 Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..21
2 ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1 Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ..37
2.2 Әйелдер қылмыстылығының криминологиялық мінездемесі ... ... ... ... ... 40
2.3 Қазақстан Республикасында әйелдер қылмыстылықтың алдын
алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Кіріспе
Бұл жұмыста Қазақстандағы бүгінгі әйелдер қылмыстылығының жалпы криминологиялық сипаттама беру әрекеті жасалынды және криминологияның ең күрделі проблеманың бірі, яғни қарастылырған құбылыс бойынша әлеуметтік-құқықтық бақылау шаралар жүйесін жүзеге асыру мен одан әрі дамыту негізінде қылмыстылықтың алдын алу жолдарын ұсынылады.
Жоғарыда көрсетілген проблемаларының шешілуі ғылыми саламен криминология пәнінің салааралық сипаттағы мүмкіндіктерді кеңінен жолдану арқасында қол жеткізілді. Бұл проблемалық жағдайды қарастыру әртүрлі құбылыстармен құқықтық, әлеуметтік, экономикалық, табиғи, жаратылыс тарихи және геосаяси процестерді салыстыру арқасында қол жеткізілді.
Бұл проблеманың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді:
- соңғы жылдары әйелдер қылмыстылығының жалпы және жеке
түрлерінде құрылым мен динамикасындағы өсу тенденциялар;
- әйелдердің қылмыстық мінез-құлықтық жалпы қоғамға, өзінің мінез-
құлық психологиялық жағдайына және жеке институттарға, сонымен қатар
ерекше орында тұратын отбасылы қатынастарға теріс ықпалдың өсуі;
- әйелдер қылмыстылығы құрылымында пайдакүнемдік ниетті
деликіттермен мемлекеттің экономикалық жүйесіне, азаматтардың меншігіне ірі материалдық залал келтіретін қол сұғушылықтардың көбеюі;
- әйелдер қылмыс жасалуына ықпал ететін арнайы себептермен
жағдайларды ескере отырып профилактикалық жұмысты өткізу қажеттілігі;
- әйелдер арасындағы қылмыстылық проблемаларының ғылыми өңдеу
дәрежесінің жеткіліксіздігі.
Әйелдердің қылмысты мінез құлығы әлеуметтік жағдайдың объективтік және субъективтік факторлардың, оның ішінде ең маңыздысы әлеуметтік тәртіптің факторлары өзара әрекеттесумен анықталады.
Бүгінгі әйелдер қылмыстылығы өзінің әлеуметтендірілген ерекшеліктеріне ие. Олар қоғамда жүріп жатқан тарихи, геосаяси, экономикалық-құқықтық, демографиялық және басқа да өзгерістерге тікелей тәуелді. Бұл өзгерістер әйелдердің микроәлеуметтік ортасында анық көрінеді.
Микроәлеуметтік ортаның теріс ықпалы әйелдердің өмір жолының әр сатысында әр түрлі болады және келесі әлеуметтік-демографиялық өзгешеліктермен шартталған, яғни олар: жасы, еңбек ету қызметі, материалдық жағдай, отбасылық қатынастарының жалпы және басқалар.
Микроәлеуметтік ортаның теріс ықпалы жазаны өтеп жүрген бас бостандығынан айыру орындарында өте қатты көрінеді, ал ол орта ерлер колониядағы ортадан өзгешеленеді.
Әйелге қатысты қылмыстык жазалауды қолданумен және орындаумен байланысты проблемаларының көбеюі девианттық мінез-құлықтық белгілері бар әйелдер тұлғаның қалыпты антиәлеуметтік бағытын қалыптастыруға криминогендік факторлардың жүзеге асырылуына жағдай жасайды.
Бұл факторлардың қатарына алкогольдік ішімдіктерге құмарлық, есірткіге құмарлық, жезөкшелік, тұлғамен ресми емес әлеуметтік топтарға әсіресе кәмелетке толмағандарға қылмыстық-кәсіби салт-дәстүрлердің ықпалы, ұйымдасқан қылмыстық бірлестіктердің қызметіне әйелдерді кіргізу процесі. Сонымен бірге кәмелетке толмаған қыздарды қылмыстың әрекет пен жезөкшелікпен айналысуға тартылуы, ресми еңбек қызмет пен қылмыстық қызметпен араласып кетуі өсуде.
Әлемдік криминологиялық ғылымының тарихында әйелдер қылмыстылығы проблемасына арналған зерттеулер әйелдер қылмыстылығының спецификасын, ерлер қылмыстылығынан ерекшеленетін санды және сапалы сипаттамаларын көрсеткен. Мұның нәтижесінде әйелдер қылмыстылығы бүкіл қылмыстылық құрылымынан айырып жеке элементке бөлуге мүмкіндік берді. Қылмыстылықтың бөлшегі болып әйелдер қылмыстылық қоғамға теріс ықпал етеді, әлеуметтік өмірдің құбылыстарының кең шенберіне әсерін тигізеді. Сонымен қатар бүгінгі әйелдер қылмыстылығы өзгермелі құбылыс болып келеді, өйткені бұл құбылыс әлеуметтік процестермен және оларға сәйкестендірілген құқық бұзушылыққа қарсы күрестің құқықтық базасын қалыптастыруға бағытталған мемлекетпен өткізілетін шаралармен шартталған [1].
Әйелдер қылмыстылығы проблемалары әр кезде әлемдегі әйгілі ғұламалардың еңбектерінде өз баяндауларын тапқан. Олардың қатарына Ч. Ломброзо, П.Тарновская, М.Н.Гернет, Ю.М.Антонян және тағы басқалар кіреді. Бұлардың негізінен барлығы әйелдердің қылмысты мінез-құлықтың қалыптасуына өмір сүру әлеуметтік жағдайларымен процестердің ықпалының ерекше мәнділігін атап көрсеткен [2].
Әйелдер қылмыстылығының зерттеулердің басталуы XIX - ғасырдың екінші жартысына сай келеді. Негізін қалаушылар қатарына Ламбер Адольф Жак Кетле (1796-1874) және Чезаре Ломброзо (1836-1909) жатады.
Ғылыми статистиканың негізін қалаушы бельгиялық социолог криминолог А.Кетле қылмыстылықтың даму заңдарын зерттегенде мынадай қорытындыға келді: қылмыс жасауға қалауы адамның жасына, жынысына, оның кәсіби-мамандығына, білім дәрежесіне, жыл мезгіліне және тағы басқаға тәуелді болып келеді [3]. Кетленің айтуынша ерлердің әйелдерге қарағанда қылмыс жасауға талпынысы қатты көрсетілген, өйткені әйелдерге сезімтал, ұят және қарапайымдылық деген қасиеттер тән және өздерінің әлеуметтік тәуелділігіне байланысты оларда қылмыс жасауға мүмкіндіктер аз болады. Сонымен қатар әйелдер өздерінің физикалық әлсіздігіне байланысты қылмыс жасаудың дайын мүмкіншіліктерімен пайдалана алмайды.
Бұл құбылыстың басқа түсіндірілуін антропологиялық мектептің өкілі бұрынғы түрме дәрігері сот-медицинасының профессоры Ч. Ломброзо мен оның жол қуушысы П.Н.Тарновскаямен берілген еді [4]. Ч. Ломброзо әйелдер қылмыстылығының ерлер қылмыстылығына қарағанда аздығы әйел ағзасымен мінезінің ерекшеліктеріне және белгілі бір мөлшерде әйелдердің биологиялық дамымағандығына байланысты [5].
Итальян криминолоғы Энрико Ферри, Ломброзоның жолын қуушысы, әйелдер еркектерге қарағанда өте қатал және қырсық рецидивистер және өздері жасалған қылмыстар үшін онша өкінбейді. Э.Ферри айтуынша әйелдердің осындай төмен сезімталдығы олардың аналық функцияларын атқару нәтижесінде пайда болады, өйткені мұндай атқарулар өте көп күшті жұмсауды қажет етеді. Мұның әйелдердің биологиялық дамуы тоқтатылады да даму дәрежесі бойынша олар балақай мен ересектің ортасында тұрады [6].
Антропологиялық мектептің жол қуушысы П.Н.Тарновская пікірі бойынша адамның қылмысты мінез-құлыққа бейімділігі биологиялық негізде құралған, бірақта Тарновская басқа себептіліктерге де мән бөлген, яғни өмір сүру жағдайы, тәрбие-тәлім, сабақ-дәріс [7].
І-ТАРАУ. ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1. Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері
Әйелдер қылмыстылығының негізгі ерекшелігіне, әдебиетте аталып өткендей, әйелдің қоғамдағы әлеуметтік позициясы мен рөлдерінің ерекшеліктері, сондай-ақ оның іс-қимылының негізгі сылтауларының туындысы жатады.
Әйелдер қылмыстылығының деңгейі мен үдемелік қарқыны (тіркелген қылмыстардың абсолюттік саны мен коэфициенттері) ерлердікіне қарағанда едәуір төмен. Бұл негізінен әйелдердің көптеген қылмыстарға тікелей емес, жанама қатысатындығының нәтижесінде болады. Бұл қылмыстар - ерлерде сирек кездесетін арандатушылық қылмыстық жолмен табылғанды сату, пайдалану және т.б.
Әйелдерге қылмыстылығының басқа құрылымы тән, атап айтқанда, оларда пайдакунемдік қылмыстар басым, оның ішінде —иемдену, жаратып қою не қызмет бабын теріс пайдалану; алаяқтық алдау.
Әйелдердің зорлық қылмыстарының бір түрі - жаңа туған сәбиді өлтіру. Адамды басқадай өлтірулер, әдетте отбасы-тұрмыстық жағдайларда, қызғаныштан, ашынасынан айырылып қалмау мақсатта жасалады. Оларда көбіне күйеулері, ашынасы, жақын туыстары, тіптен балалар құрбан болады.
Әйелдерге тән әлеуметтік позициялар мен ролдерді жоғалта бастағанына, аса азғындағандықтан (маскүнемдік, нашақорлық) немесе қартайғандықтан ерлердің өмір салтына жақындай бастағанына қарай әйелдер ерлердікіне ұқсас зорлық және басқа әрекеттер жасайды, тіптен әйел зорлағанға қатысады.
В.А.Серебрякованың айтуына қарағанда айқындалған қылмыскер еркектермен салыстырғанда қылмыскер-әйелдер арасында егде жастағы адамдар көп екен. Тиісінше, қылмыскерлік әрекет, көбіне, не кәсіптік міндеттерді орындаумен, не отбасындағы дау-дамаймен байланысты болады.
Отбасындағы материалдық тапшылықтың салмағы алдымен әйелге түседі, себебі ол, еркекке қарағанда, балаларға, қарияларға қамқорлық жасап, оларды киіндіріп-тамақтандыру міндетін өз мойына алады. Сондықтан да кедейлік жағдай, әсіресе, әйелдердің қабырғасына батады.
Әйелдер қылмыстылығында олардың тіптен заңмен берілген аспектіде ерлермен қатар тең еместігі фактісімен байланысты себептер бар. Бұл әйелдердің еңбек құқығына жасалған қастандық фактісіне мән бермеу, жұмыс берушілердін сексуалдық байланысқа тартуы және т.б.[8].
Әйелдер қылмыстылығын анықтайтын факторлар ретінде себептер мен жағдайлар болып табылады. Бірақ та егер жағдайлар терминін қолданатын болсақ, онда нағыз осы өмірлік жағдайлар әйелдер қылмыстылығы қоғамдағы орнын сипаттайды.
В.А.Серебрякованың айтуынша қоғамның әр жаңа даму кезеңі әйелдердің тұлға ретінде орнының өзгеруіне алып келеді. Осындай байланыс қылмыстылық саласында да бар. Бұдан маңызды әдістемелік қағида шығады: әйелдер қылмыстылығының зерттеуінің нақты тарихи жағдайларын есептеумен байланысты болу керек. Тек нақты әлеуметтік жағдайларды талдау бұл күрделі проблеманың шешілуін қамтамасыз етеді.
60-жылдардың ортасынан бастап бұрынғы КСРО-ның әлеуметтік экономикалық жүйесінде шамалы тұрақтылық болған.
1986 жылдан бастап қоғам әлеуметтік-экономикалық қайта құрудың нәтижелерін сезіне бастады. Барлық жерде қоғамдық-экономикалық қатынастарының асығыс реформалаудың шикі жемістері байқала бастаған. Осы кезеңінде қылмыстылықтың қалпына кері әсерін тигізген ыстық аймақтардан келіп жатқан әлеуметтік әлсіз адамдардың көшу-қон процестер табылды.
Сол 1986 жылда өндірістің құлдырауы, аймақтардың, мекемелердің экономикалық ажырауы және басқа да экономикалық проблемалары қоғамның барлық санаттарына зиян келтірді. Әр түрлі себептерге орай әйелдер өз отбасы ошақтарын тастап кетуге мәжбүр болды. Әйелдер кез келген тәсілмен, оның ішінде заңсыз тәсілдермен де өз жақын-туыстарын өмір сүруге жағдайларын қамтамасыз етуге шықты.
Көшу-қон процестер криминогендік бағытына әсер ететін фактор ретінде ұмытпауымыз керек. Ресми статистикалық мәліметтер келесі көріністі көрсетіп отыр.
Қазақстан Республикасына 1991-1996 жылдар кезеңі бойынша бекітілген квотаға сәйкес жақын және алыс шетелден 35366 отбасы келді немесе 154 941 адам, оның ішінде әйелдер үлкен бөлігін құраған. Тек 1996 жылы Қазақстанға 8760 әйел келген.
Келген әйелдердің үлкен бөлігі ауыл жерлерде орналасқан (1996 жылы қалаларда —, ауылдарда —адам).
Сонымен қатар сыртқы миграция бойынша республикамызға 24970 әйел келсе 11 8365 әйел кеткен [9].
Ішкі миграция бойынша статистикалық мәліметтерге сүйенсек тек 1995 жылы ауыл жерлерден қалаларға 26000 астам әйел келген [10].
Жұмыс күшіне сұраныстан азаю салдарынан жоғары және орта білімі бар 45 жастан асқан әйелдер мамандықтары бойынша жұмыс табуға мүмкіндіктері жоқ. Жұмысқа орналасу проблемасы ауыл жерлерде, қалашықтарда және жұмысшы поселкілерде қиындау. Бұл жерде жасына, біліміне, мамандығына қарай жұмыс табу өте қиын. Республика бойынша 1996 жылы жұмыспен қамту орғандарға барған әйелдердің тек 13% бөлігі жұмысқа орналасқан.
Криминологиялық бағалау кезінде бұл құбылыстың шынайы көлемі жасырын, ресми емес жұмыссыздық және оған сай жасырын жұмыспен қамтылуы құрылымында көруге болады.
Осы кезеңде халықтың өмір сүру ұзақтығының азаю тенденциясы байқалған. Еңбекке қабілетті еркектердің өлімінің өсуі 50-60% (60 ж. қарағанда). Әйелдердің өлімі негізінен үлкен жас топтарда байқалған.
Туу деңгейі азайған [11] Қазақстанда әйел орташа көрсеткіш бойынша 2,5 балаға ие болады. Бірақ бұл жерде этникалық топтарға байланысты көрсеткіш әртүрлі, яғни әйелдер арасында туу көрсеткіші —,1 бала, ал орыс әйелдер - 1,7. Туудың реттеу кең таралған әдісі бұрынғыша түсіктер болып танылады. Қазақстанда бір әйелге —түсік, ал орыс әйелдеріне қатысты —2,8, қазақ әйелдеріне қатысты — 1,2 [12].
Қазақстан Республикасында 2001 жылы жұмыссыздық деңгейі туралы көріністер Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі 2002 жылы шығарылған Қазақстанның әйелдері мен еркектері деген Қысқаша статистикалық жинақта көруге болады. 2001 жылы жұмыссыз халықты жынысы және білімі бойынша бөлу және 2001 жылы жұмыспен қамту мәртебесі және экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыспен қамтылған халық санына қарай бөлу кестелері 11-16 беттерінде көрсетілген [13].
1.2. Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері
Әйелдер арасындағы қылмыстылықтың келесі негізгі белгілері бар: олар құрылымы және динамикасы.
Қылмыстық деңгейі барлық жасалған қылмыстармен жасаушы адамдардың санымен анықталады.
Қылмыстылық өз ортасына, сондай-ақ тарихи кезеңде түрлеріне қарай бөлек жасалған қылмыстардың жиынтығы.
Қылмыстылықтың динамикасы жалпы қылмыстылықтың жылжуы және оның негізгі құрылым көрсеткіштерді анықтаған уақыт ішіндегі өсуі және төмендеуі [14].
Статистикалық мәліметтер бойынша әйелдер қылмыстылығының құрылымында бөтен мүлікті ұрлау және алаяқтық қылмыстардың пайызы өте жоғары.
Адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру қылмыстарын әйелдер көбінде отбасы-тұрмыстық жанжалдардан жасалуы мүмкін. Бұл жерде бірінші кезекте жәбірленушінің виктимдік мінез-құлқы көзге түседі.
Әйелдер көп жасайтын қылмысы туған сәбиді анасының өлтіруі. Бұл деликті және қылмыс құрамы ретінде көптеген ТМД мемлекеттер қылмыстық заңнамаларында шығарылды. Біздің де Қылмыстық Кодексінде 97-бабында жаңа туған сәбиді анасының өлтіру қылмысы үшін жауапкершілік белгіленеді [15].
Адам өлтірудің басқа түрлеріне қарағанда туған сәбиді анасының өлтіруі қылмысы ауыл жерлерде кең таралған. Мұндай қылмыстардың бір қатарында еркектің (ашынасы) фигурасы да болу мүмкін, соның ықпалынан не келісімімен осындай қылмыстар жасалынады [16].
Бұзақылық қылмысын жасаған әйелдердің саны 5-6% , ал барлық әйел қылмыскерлер арасында 3-4%. Ерлер сияқты әйелдер бұзақылықты маскүнемдік жағдайда жасайды.
Әйел қылмыскерлер арасында үй-жайы жоқ қаңғыбас-әйелдердің саны үлкен. Бірақта 1991 жылдан бастап бұл әрекет қылмыстық жазалаушы әрекеттерінен шығарылып тасталған. Соның нәтижесінде әйелдер қылмыстылығы бойынша жалпы статистикалық жағдайы жақсарылған. Бірақ статистикалық көрсеткіштерінің жақсаруы бұл әлеуметтік құбылыстың жойылып кетуіне алып келмеді.
Әйелдер қылмыстылықтың жалпы құрылымын және бас бостандығынан айыру жазасын өтеп жатқан тұлғалардың қылмыстық-құқықтық мінездемесін талдасақ онда зорлық және пайдақорлық-зорлық қылмыс жасаған әйел қылмыскерлердің өсу тенденциясы байқалды және есірткінің заңсыз айналымына кірген әйелдердің саны да өсуде.
Есірткі заттарды өткізумен айналысатын әйел қылмыскерлердің саны өсіп келе жатыр. Бұл қылмысқа оларды ашық кедейлік итермелейді. Тек Шу даласының емес басқа да қалалар мен селоларда, теміржол стансаларында зейнеткер жасқа толған есірткі заттарды өткізетін әйел қылмыскерлер ұсталып жатыр.
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерді 1996 жылғы Қазақстанда әйелдермен жасалған қылмыстардың жеке санаттарын статистикалық көрсеткіштермен баяндап көрейік. Осылайша қасақана адам өлтіру қылмысын жасағандар - 2458, оның ішінде - 258 немесе 10,5%. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру қылмысы, сонымен бірге жәбірленушінің өліміне әкеп соққан қылмыс жасаған әйелдер саны - 356 немес 9,6%. Тонау қылмысын жасаған саны - 7,5%, бұзақылық әрекеттер - 5,7%. Ұрлық жасағандар - 15,5%, алаяқтық - 32,6%, есірткі заттардың заңсыз айналымы саласындағы қылмыс жасағандар саны - 10,8%7 1998 жылы қылмыстық жауаптылыққа тартылған кәмелетке толмаған әйелдердің саны - 651 немесе 7,9%, немесе қылмыс жасаған әйелдердің барлық санынан - 4,3% құраған.
Қылмыстық статистиканың анализі бойынша 1995 жылы 13 503 әйел деп көрсетсе 1996 жылы 15 340 қылмыс жасаған әйел болды, яғни 13,6%-ға өсті.
Маскүнемдік пен есірткі заттарды пайдалану, яғни нашақорлық проблемасы бірінші кезекте тұр. Маскүнемдік немесе нашақорлык жағдайда әйелдер көбірек қылмыс жасайды. Әйелдердің маскүнемдікпен нашақорлыққа ұрынуының отбасы күйреп және кәмелетке толмағандардың қылмыс жасауына әкеп соғады.
1996 жылы қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың саны —немесе 10,4%. 16 жасқа толмаған қыз балалардың саны 1995 жылға қарағанда 1996 жылы 8,5 %-ға өсті. Және де олардың жасалған қылмыс құрылымында қастандық-зорлық әрекеттерінің өсу тенденциясы байқалды.
Бірақ та криминологиялық шеңберде белгіленген мерзімде жасалған қылмыстар туралы көрсеткіштермен қатар оның динамикалық көрсеткіштері де мәнді. Жиналған статистикалық көрсеткіштер арқасында 1995 жылдан бастап 1997 жылға дейін Қазақстан территориясында қылмыс жасағандардың көрсеткіштер кестесін 21 бетте көруге болады [18].
Статистикалық мәліметтер анализдеуде де криминологиялық қасиет туралы ұмытпауымыз керек. Бұл латенттік, бірақ криминологтар тек орташа санын ғана анықтайды.
Ғылым көп уақыттан бері қылмыстылықтың қара санымен айналысуда. Кетле мен Ферри кезінен бастап бұл санды анықтауға қадам жасаған [19]. Латенттікті анықтауда қолданылған және қазірде қолданылатын әдіс болып таңдаулы криминологиялық зерттеулер, олардың негізінде тұрғындардың әр түрлі санаттарының пікірлерін анықтап, одан соң талдаудан өткізіп әр түрлі математикалық әдістемелерін қолданып соңғы көрсеткіштерді анықтайды [20]. Бірақ осы уақытқа дейін де ғалымдар тек шамалы көрсеткіштерге қол жеткізді. Латенттіктің жалпы есептен кейін 70%-бен анықталуы мүмкін [21]. Бірақ та бұл көрсеткіш қылмыстардың нақты түрлеріне байланысты өзгеруі мүмкін. Қылмыстық статистиканың әдістермен, қылмыстарды тіркеумен жасалған қылмыстардың нақты санын анықтау мүмкін емес. Ал әйелдер қылмыстылығы құрамында латенттіктің алатын орынға келсек, онда ешқандай арнайы зерттеулер өткізілген жоқ. Әйелдер қылмыстылығы латенттігі ірі көлемдегі жүйелік талдауға салынбаған.
Криминологиялық аксиома бойынша қылмыстық әрекеттің қоғамға қауіптілік дәрежесі кіші болған сайын латенттіктің деңгейі үлкен болады немесе керісінше. Сондықтанда әйелдер қылмыстылығының латенттік деңгейі өте жоғары келеді, өйткені әйелдер жасайтын қылмыстық әрекеттерде қоғамға қауіптілік дәреже аз болады [22].
1.3. Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы
Қазақстандағы әйелдер қылмыстылығының суреттейтін статистикалық мәліметтер 60-шы жылдардың басында пайда болды деп есептеуге болады. Тек 1960 жылы жалпыодақтық қылмыстық статистикалық формасы қалыптасты.
Бұл кезеңге де қылмыстылықты жыныстық, жастық, әлеуметтік-рөлдік белгілері бойынша ажыратуы басталды.
Көрсетілген жаңартулар совет мемлекеттік жүйенің құқықтық базадағы реформаларды енгізуге әкеп соқты. Ең алдымен болып Жалпыодақтық Негіздерінің нормалары және республикандық, қылмыстық, қылмыстық-процедуралық және еңбек-түзету заңнамалары табылды.
Одақтық республикаларында жаңа қылмыстық кодекстердің енгізуімен қылмыстылықтың деңгейі өсу бастады. Мысалға, 1956 жылы тіркелген қылмыстардан 28,9% жасалған қылмыстың тепе-теңдікке келді де 80-жылдардың басынан бастап тіркелген қылмыстардың саны оны жасалған адамдардың жоғарылай бастады [23].
Қазақстан Республикасында 1997-2001 жылдары қылмыс жасаған әйелдер туралы статистикалық мәліметтер жоғарыда атап көрсетілгендей Қазақстанның әйелдері мен еркектері деген Қысқаша статистикалық жинақтан көруге болады.
Статистикалық мәліметтер туралы кестелерін 22-29 беттерінде көрсетілген [24].
2006-2007 жылғы статистикалық мәлімет туралы айтатын болсақ Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданы бойынша 2006-2007 жылғы салыстыру анализден көруге болады.
Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасындағы әйелдер жасалған және әйелдерге қатысты жасалған қылмыстық істер бойынша тергеу мен анықтау жүргізу заңдылығына прокурорлық қадағалаудың салыстыру анализі (2007 жылғы I квартал мен 2006 жылғы I квартал).
2007 жылы I квартал бойынша Шымкент қаласы Әл-Фараби АІІБ-да барлығы 434 қылмыс тіркелген, оның ішінде 19 қылмыстық іс әйелдер үстінен қозғалған немесе 4,37%, ал 2006 жылы I квартал бойынша барлығы 344 қылмыс тіркелген, оның ішінде 23 қылмыс әйелдер үстінен қозғалған немесе 6,68 %. Әйелдер қылмыстылықтың деңгейі 2,31% -ға өскен.
2007 жылы I квартал бойынша әйелдер қылмыстылықтың қалпы 2006 жылы І кварталға қарағанда келесідей көрініс тапқан (баб бойынша):
ҚР ҚК-нің 177 бабпен 8 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 6 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 25%- ға өскен;
ҚР ҚК-нің 175 бабпен 7 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 9 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 23,3%- ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 271 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1
қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
ҚР ҚК-нің 178 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
ҚР ҚК-нің 259 бабпен 3 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 2 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 33,3% - ға өскен;
ҚР ҚК-нің 257 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 179 бабпен 1 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы –қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылықтың деңгейі бір қалыпта қалған;
- ҚР ҚК-нің 327 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 104 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған;
Әйелдермен жасалған
Қылмыс түрі (бабпен)
2006
І квартал
2007
І квартал
өсу деңгейі
Азаю деңгейі
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру (104)
Ұрлық (175)
Алаяқтық (177)
Тонау (178)
Қарақшылық (179)
Бұзақылық (257)
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заңсыз дайындау, иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату (259)
Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және жеңгетайлық (271)
Өзінше билік ету (327)
,3
,3
1) 2007 жылдың І квартылында жасалған қылмыстардың ауырлық дәрежесі бойынша 2006 жылдың І кварталмен салыстырғанда әйелдер қылмыстылығының анализі келесідей көрініс тапты:
- онша ауыр емес қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған әйел жоқ, ал 2006 жылы - 1 әйел немесе бұл санат бойынша қылмыстылықтың деңгейі 100 %-ға азайған;
- ауырлығы орташа қылмыстар жасағаны үшін қылмыстылық жауаптылыққа тартылған - 13 әйел, ал 2006 жылы - 14 әйел немесе қылмыстылық деңгейі 7,2% -ға азайған;
- ауыр қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған - 5 әйел, ал 2006 жылы - 9 әйел немесе қылмыстылық деңгейі 44,5% - ға азайған;
- аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған -1 әйел, ал 2006 жылы - мұндай санаттағы қылмыстық іс жоқ немесе әйелдер қылмыстылығының деңгейі 100 % - ға өсті.
2007 жылдың I кварталында қылмыстық жауаптылыққа тартылған әйелдер саны - 21, ал 2006 жылы - 28 немесе 25,5 % -ға қылмыс жасаған әйелдер саны азайған.
2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында сыбайлас жемкорлық қылмысы бойынша қылмыстық іс қозғалмаған. 2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында отбасыға қарсы қылмыстық іс қозғалмаған.
2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында әйелдерге қатысты қылмыстық істерде кәмелетке толмаған жәбірленушілері бар қылмыстық істер қозғалмаған.
2007 жылдың I кварталында Шымкент қаласы Әл-Фараби АІІБ-мен 3 қылмыстық іс қозғалған, оның ішінде 1 қылмыстық іс ерекше ірі мөлшерде есірткі затты өткізу фактісі бойынша, 1 қылмыстық іс ірі мөлшерде есірткі затты өткізу фактісі бойынша, 1 қылмыстық іс ірі мөлшерде есірткі заттарын өткізу мақсатынсыз сақтау фактісі бойынша, ал 2006 жылдың I кварталында
2 қылмыстық іс қозғалған, оның ішінде 1 қылмыстық іс ерекше ірі мөлшерде есірткі затты өткізу мақсатынсыз сақтау фактісі бойынша және 1 қылмыстық іс - ірі мөлшерде есірткі заты өткізу және есірткі пайдалану үшін притонды ұстау бойынша. Бұл дегеніміз қылмыстылық деңгейінің 100% -ға өсуін көрсетеді.
Мысал ретінде: 06.03.2007 жылы 17.00 сағат шамасында жедел-іздестіру шараларын өткізуде героин есірткі затты (салмағы 1,0604 гр) 2500 тенгеге сатқан кезде 1951 жылы туылған уақытша жұмыс істемейтін Ю.Н. атты әйел ұсталған. Жеке тінту барысында әйелдің он қалтасынан арнайы ұнтағымен жағылған ақша (2500 тенге) және героин есірткі заты табылып тәркіленген.
Бұл факт бойынша 07.03.2007 жылы Шымкент қаласы АІІБ-ның тергеушісі Ю.Н. азаматшаның үстінен ҚР ҚК-нің 259 бабы 4 бөлігі б тармағы бойынша қылмыстық іс қозғалған.
30.03.2007 жылы Ю.Н. азаматшаға ҚР ҚК-нің 259 бабы 4 бөлігі б тармақпен айып тағылды.
10.03.2007 жылы Ю.Н. азаматшаға қамауға алу бұлтартпау шарасы қолданылды.
31.03.2007 жылы айыптау қорытындысымен Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық сотына негізінен қарау үшін жіберілген.
5.05.2007 жылы Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық соты Ю.Н. азаматшаға ҚР ҚК-нің 259 бабы 3 бөлігі в тармағы бойынша қылмыс жасады және бұл бап бойынша мүлікті тәркілеумен 7 жылға бас бостандығынан айыру жасаы және жазасын жалпы режимдегі түзеу колониясында өту үшін шығарған.
2) 2007 жылы және 2006 жылы I квартал бойынша қылмыстық істердегі рецидивтік қылмыстылық анықталмаған.
2007 жылы I кварталында топпен жасалған қылмыс бойынша 3 әйел қылмыстылық жауаптылыққа тартылған, ал 2006 жылы I кварталында - 9 әйел немесе 66,6% -ға әйелдер қылмыстылық деңгейі азайған.
Әйелдердің ұйымдасқан қылмыстық топтың кұрамында жасалған қылмыстары 2007 жылы және 2006 жылы I квартал бойынша жоқ.
3) Әйелдер құқықтарын қорғау жөнінде және әйелдер
арасындағы қылмыстылығының қалпы жөнінде жыл сайынғы анализі соңғы
жылдары әйелдер-құқықтарын қорғауына үлкен назар бөлінгенін көрсетеді,
өйткені әйелдер халық санының үлкен бөлігін құрайды. Олардың құқықтары
жалпы адамзат құқықтарының бөлінбес бөлігі болып табылады.
Әйелдер құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы ҚР Бас Прокурорының Өкімі және ҚР ІІМ Бұйрығы бойынша ішкі істер орғандарының арнайы бөлімшелерінде белгіленген жұмыс өткізіледі.
4) жылы I квартал бойынша Шымкент қаласы Әл-Фараби
аудандық прокуратурасымен ҚР ҚК-нің 132 бабымен 7 әйел ұсталған, ал
жылы I квартал - 5 әйелге немесе қылмыстылық деңгейі 28,6% -ға
өсті. Оның ішінде 2007 жылы I кварталында қамауға алу бұлтартпау шарасы
әйелге қолданған, ал 2006 жылы - 5 әйелге немесе қылмыстылық деңгейі
14,3% -ға өсті, Ешқайда кетпеу бұлтартпау шарасы 2007 жылы I кварталында
1 әйелге қолданған, ал 2006 жылы I кварталында - 23 әйелге немесе
қылмыстылық деңгейі 95,7 % -ға азайған.
5) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы
прокурордың санкциясына шағым келтіру фактісі жоқ.
6) Заңсыз ұстау, қамауға алу және қылмыстық жауапершілікке заңсыз
тарту көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы жоқ.
7) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы Шымкент
қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасымен әйелдер жасалған
қылмыстық істер бойынша 2 жазбаша ескерту берілген.
8) 2007 жылы I кварталында ҚР ҚІЖК-нің 37 бабы 1 бөлігі 2), 3)
тармақтары негізінде 2 әйелге қатысты 2 қылмыстық іс қысқартылған. Бұл
шешімдерімен Шымкент қаласы прокуратурасы келіскен. Тоқтатылған
қылмыстық істер көрсетілген кезең бойынша жоқ. 2006 жылы қысқартылған
қылмыстық істер жоқ және 1 әйелге қатысты 1 тоқтатылған қылмыстық іс
прокурормен бұзылған.
9) Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасымен 2007
жылы I кварталында тергеуші мен анықтаушыларға қатысты тәртіптік
өндіріс қозғалмаған, ал 2007 жылы I кварталында 1 тәртіптік өндіріс
қозғалып 1 анықтаушы тәртіптік жауапкершілікке тартылған.
10) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы
Шымкент қаласы Әл-Фараби АИБ-мен әйелдерге қатысты және әйелдер
жасаған қылмыстардың алдын алу жөнінде профилактикалық жұмыстар
жүргізді, яғни қоғамдық бірлестіктермен семинар өткізген, жоғары және
орта оқу орыңдарда сабақ өткізген.
Ауыр қылмыстың әр түріне анализ жүргізіп мұндай қылмыстардың алдын алу шаралары ұсынылды.
11) 2007 жылы I кварталында әйелге қатысты 422 қылмыс жасалынды,
ал 2006 жылы - 361 қылмыс немесе қылмыстылықтың 14,5% өсу деңгейі
байқалған.
Оның ішінде отбасы-тұрмыстық жағдайында 42 қылмыс, ал 2006 жылы -36 немесе қылмыстылық деңгейі 14,3%-ға өсті және 138 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 102 немесе қылмыстылық деңгейі 40,0% -ға өсті.
Қылмыстық істерді қозғаудан бас тарту фактілері - 187, ал 2006 жылы -130 немесе 30,5%-ға өсті.
Тұратын орында жасалған қылмыстар - 147, ал 2006 жылы - 108 немесе 26,6%-ға өсті.
Жұмыс орында - 60, ал 2006 жылы - 29 немесе 51,7%-ға өсті.
Қоғамдық орындарда - 175, ал 2006 жылы - 102 немесе 41,8%-ға өсті.
Қызғаныштан жасалған қылмыстар - 0, ал 2006 жылы - 1 немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған.
Алкогольдық ішімдіктерді ірге ішкеннен кейін жасалған қылмыстар - 0, ал 2006жылы - 1 немесе қылмыстылық деңгейі 100%-га азайған.
Ұрыс жағдайында жасалынған қылмыстар - 107, ал 2006 жылы - 96 немесе қылмыстылық деңгейі 10,3%-ға өсті.
Бұзақылық жағдайында жасалынған қылмыстар - 8, ал 2006 жылы —немесе қылмыстылық деңгейі 33,3%-ға азайған.
2007 жылы I квартал бойынша жәбір шеккен әйелдердің арасында 112 әйел жұмыс істемейді және оқымайды, ал 2006 жылы - 80 немесе 28,6%-ға әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі өсті [25].
ІІ-ТАРАУ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1. Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері
Біріншіден виктимологияға анықтама берейік, ол дегеніміз қылмыс жәбірленушілері туралы ғылым. Криминология теориясында қылмыс құрбаны туралы оқытатын ғылымды - виктимология деп атайды [26].
XVIII ғасырдың ортасынан бастап криминология адамдардың қылмысты мінез-құлқымен, ал XIX ғасырдың соңынан - қылмысты тұлғамен айналаса бастаған. Қылмыс құрбаны криминологиялық зерттеулердің объектісі ретінде екінші дүииежүзілік соғыстан болды.
Егер қылмысты мінез-құлықты терең анализ жасаса онда виктимизация мен криминализацияның қайнар-көздері бір болып келеді: ол әлеуметтік жағдайлар (мысалға, адамның зорлықтың бір субкультурасына жататындығы). Бірақ қылмыс жасалғаннан кейін қоғамның назары қылмыскерге түседі. Ал құрбанға қатысты стигматизация деп аталатын процес, яғни өзін құрбан болу рөлмен ұқсастыру. Бұл процесте рецидивті және қайта виктимдіктің қайнар-көздері жатыр.
Виктимизация деп нақты немесе анықталған адамдардың қоғамдағы қылмыс құрбанына айналу процесі танылады [27]. Осылайша виктимологиялық мәліметтері құрбан болу мүмкіндігі (немесе қылмыстық іс жүргізу мағынасында жәбірленуші) тек тұлғалық қасиеттермен емес сонымен қатар оның криминологиялық жағдайының сыртқы факторларының өзара әрекеттесуімен және қылмыспен жасалынатын виктимогендік жағдайымен шартталған [28].
Виктимологиялық зерттеулердің ажырамас бөлігі болып қылмыстылық алдындағы тұрғындардың қорқынышы танылады. Криминологтар қоғамның пікірін (сауалнама, сұрау, интервью ) зерттеудің әлеуметтік әдістерін қолдану арқылы тұрғындардың қылмыстылықтан қорқу деңгейі анықтауда мүмкіндік жасауда. Бұл жерде айтып кететін жайт: тұрғындардың назарына жалпы қылмыстылығынан келетін үрейге қарағанда экономикалық, ақ жағалы қылмыстылықтан тұрғындарға келетін зардап білінбейді және сезілінбейді. Бұл жағдайда әйелдер өте сезімтал болып келеді. Мұндай жағдайлар жоғарыда атап өткендей әлеуметтік зерттеулер растайды [29]. Мысалы, Германияда әйелдердің 66,7 % түнгі уақытта өздерін тыныш сезінеді, ал еркектерде мұндай көрсеткіш 87,6 % құрайды [30].
Әйел (қыз) - кез келген уақытта кез келген халықта, жаста, әлеуметтік топта құрбан болып табылады. Қылмыстық мінездемелік құрбан түрі-нәпсіқұмарлық сипаттағы қылмысынан жәбір болған тұлғалар. Бұл жерде-айтып кететін бір маңызды жай бұл қылмыстың нақты саны статистикалық көрсеткіштерге қарағанда қайда жоғары. Нақты көрсеткіштерді есептеу әдістемесі өкінішке орай жоқ.
Қазақстанда сонымен қатар қылмыс құрбандарының статистикасы да жоқ. Тіркелген қылмыстардың, қылмыс жасаған тұлғалардың, зардап мөлшерінің сомасымен және т.б. жалпы санын айтқан кезде құрбандары саны туралы біраз білуге болады. Ал қылмыс құрбандарымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1 Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..7
.2 Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .16
.3 Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..21
2 ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1 Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері ... ... ... ... ... ..37
2.2 Әйелдер қылмыстылығының криминологиялық мінездемесі ... ... ... ... ... 40
2.3 Қазақстан Республикасында әйелдер қылмыстылықтың алдын
алу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
Кіріспе
Бұл жұмыста Қазақстандағы бүгінгі әйелдер қылмыстылығының жалпы криминологиялық сипаттама беру әрекеті жасалынды және криминологияның ең күрделі проблеманың бірі, яғни қарастылырған құбылыс бойынша әлеуметтік-құқықтық бақылау шаралар жүйесін жүзеге асыру мен одан әрі дамыту негізінде қылмыстылықтың алдын алу жолдарын ұсынылады.
Жоғарыда көрсетілген проблемаларының шешілуі ғылыми саламен криминология пәнінің салааралық сипаттағы мүмкіндіктерді кеңінен жолдану арқасында қол жеткізілді. Бұл проблемалық жағдайды қарастыру әртүрлі құбылыстармен құқықтық, әлеуметтік, экономикалық, табиғи, жаратылыс тарихи және геосаяси процестерді салыстыру арқасында қол жеткізілді.
Бұл проблеманың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді:
- соңғы жылдары әйелдер қылмыстылығының жалпы және жеке
түрлерінде құрылым мен динамикасындағы өсу тенденциялар;
- әйелдердің қылмыстық мінез-құлықтық жалпы қоғамға, өзінің мінез-
құлық психологиялық жағдайына және жеке институттарға, сонымен қатар
ерекше орында тұратын отбасылы қатынастарға теріс ықпалдың өсуі;
- әйелдер қылмыстылығы құрылымында пайдакүнемдік ниетті
деликіттермен мемлекеттің экономикалық жүйесіне, азаматтардың меншігіне ірі материалдық залал келтіретін қол сұғушылықтардың көбеюі;
- әйелдер қылмыс жасалуына ықпал ететін арнайы себептермен
жағдайларды ескере отырып профилактикалық жұмысты өткізу қажеттілігі;
- әйелдер арасындағы қылмыстылық проблемаларының ғылыми өңдеу
дәрежесінің жеткіліксіздігі.
Әйелдердің қылмысты мінез құлығы әлеуметтік жағдайдың объективтік және субъективтік факторлардың, оның ішінде ең маңыздысы әлеуметтік тәртіптің факторлары өзара әрекеттесумен анықталады.
Бүгінгі әйелдер қылмыстылығы өзінің әлеуметтендірілген ерекшеліктеріне ие. Олар қоғамда жүріп жатқан тарихи, геосаяси, экономикалық-құқықтық, демографиялық және басқа да өзгерістерге тікелей тәуелді. Бұл өзгерістер әйелдердің микроәлеуметтік ортасында анық көрінеді.
Микроәлеуметтік ортаның теріс ықпалы әйелдердің өмір жолының әр сатысында әр түрлі болады және келесі әлеуметтік-демографиялық өзгешеліктермен шартталған, яғни олар: жасы, еңбек ету қызметі, материалдық жағдай, отбасылық қатынастарының жалпы және басқалар.
Микроәлеуметтік ортаның теріс ықпалы жазаны өтеп жүрген бас бостандығынан айыру орындарында өте қатты көрінеді, ал ол орта ерлер колониядағы ортадан өзгешеленеді.
Әйелге қатысты қылмыстык жазалауды қолданумен және орындаумен байланысты проблемаларының көбеюі девианттық мінез-құлықтық белгілері бар әйелдер тұлғаның қалыпты антиәлеуметтік бағытын қалыптастыруға криминогендік факторлардың жүзеге асырылуына жағдай жасайды.
Бұл факторлардың қатарына алкогольдік ішімдіктерге құмарлық, есірткіге құмарлық, жезөкшелік, тұлғамен ресми емес әлеуметтік топтарға әсіресе кәмелетке толмағандарға қылмыстық-кәсіби салт-дәстүрлердің ықпалы, ұйымдасқан қылмыстық бірлестіктердің қызметіне әйелдерді кіргізу процесі. Сонымен бірге кәмелетке толмаған қыздарды қылмыстың әрекет пен жезөкшелікпен айналысуға тартылуы, ресми еңбек қызмет пен қылмыстық қызметпен араласып кетуі өсуде.
Әлемдік криминологиялық ғылымының тарихында әйелдер қылмыстылығы проблемасына арналған зерттеулер әйелдер қылмыстылығының спецификасын, ерлер қылмыстылығынан ерекшеленетін санды және сапалы сипаттамаларын көрсеткен. Мұның нәтижесінде әйелдер қылмыстылығы бүкіл қылмыстылық құрылымынан айырып жеке элементке бөлуге мүмкіндік берді. Қылмыстылықтың бөлшегі болып әйелдер қылмыстылық қоғамға теріс ықпал етеді, әлеуметтік өмірдің құбылыстарының кең шенберіне әсерін тигізеді. Сонымен қатар бүгінгі әйелдер қылмыстылығы өзгермелі құбылыс болып келеді, өйткені бұл құбылыс әлеуметтік процестермен және оларға сәйкестендірілген құқық бұзушылыққа қарсы күрестің құқықтық базасын қалыптастыруға бағытталған мемлекетпен өткізілетін шаралармен шартталған [1].
Әйелдер қылмыстылығы проблемалары әр кезде әлемдегі әйгілі ғұламалардың еңбектерінде өз баяндауларын тапқан. Олардың қатарына Ч. Ломброзо, П.Тарновская, М.Н.Гернет, Ю.М.Антонян және тағы басқалар кіреді. Бұлардың негізінен барлығы әйелдердің қылмысты мінез-құлықтың қалыптасуына өмір сүру әлеуметтік жағдайларымен процестердің ықпалының ерекше мәнділігін атап көрсеткен [2].
Әйелдер қылмыстылығының зерттеулердің басталуы XIX - ғасырдың екінші жартысына сай келеді. Негізін қалаушылар қатарына Ламбер Адольф Жак Кетле (1796-1874) және Чезаре Ломброзо (1836-1909) жатады.
Ғылыми статистиканың негізін қалаушы бельгиялық социолог криминолог А.Кетле қылмыстылықтың даму заңдарын зерттегенде мынадай қорытындыға келді: қылмыс жасауға қалауы адамның жасына, жынысына, оның кәсіби-мамандығына, білім дәрежесіне, жыл мезгіліне және тағы басқаға тәуелді болып келеді [3]. Кетленің айтуынша ерлердің әйелдерге қарағанда қылмыс жасауға талпынысы қатты көрсетілген, өйткені әйелдерге сезімтал, ұят және қарапайымдылық деген қасиеттер тән және өздерінің әлеуметтік тәуелділігіне байланысты оларда қылмыс жасауға мүмкіндіктер аз болады. Сонымен қатар әйелдер өздерінің физикалық әлсіздігіне байланысты қылмыс жасаудың дайын мүмкіншіліктерімен пайдалана алмайды.
Бұл құбылыстың басқа түсіндірілуін антропологиялық мектептің өкілі бұрынғы түрме дәрігері сот-медицинасының профессоры Ч. Ломброзо мен оның жол қуушысы П.Н.Тарновскаямен берілген еді [4]. Ч. Ломброзо әйелдер қылмыстылығының ерлер қылмыстылығына қарағанда аздығы әйел ағзасымен мінезінің ерекшеліктеріне және белгілі бір мөлшерде әйелдердің биологиялық дамымағандығына байланысты [5].
Итальян криминолоғы Энрико Ферри, Ломброзоның жолын қуушысы, әйелдер еркектерге қарағанда өте қатал және қырсық рецидивистер және өздері жасалған қылмыстар үшін онша өкінбейді. Э.Ферри айтуынша әйелдердің осындай төмен сезімталдығы олардың аналық функцияларын атқару нәтижесінде пайда болады, өйткені мұндай атқарулар өте көп күшті жұмсауды қажет етеді. Мұның әйелдердің биологиялық дамуы тоқтатылады да даму дәрежесі бойынша олар балақай мен ересектің ортасында тұрады [6].
Антропологиялық мектептің жол қуушысы П.Н.Тарновская пікірі бойынша адамның қылмысты мінез-құлыққа бейімділігі биологиялық негізде құралған, бірақта Тарновская басқа себептіліктерге де мән бөлген, яғни өмір сүру жағдайы, тәрбие-тәлім, сабақ-дәріс [7].
І-ТАРАУ. ЖАЛПЫ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ
ТҮСІНІГІ
1.1. Әйелдер қылмыстылығының пайда болу себептері
Әйелдер қылмыстылығының негізгі ерекшелігіне, әдебиетте аталып өткендей, әйелдің қоғамдағы әлеуметтік позициясы мен рөлдерінің ерекшеліктері, сондай-ақ оның іс-қимылының негізгі сылтауларының туындысы жатады.
Әйелдер қылмыстылығының деңгейі мен үдемелік қарқыны (тіркелген қылмыстардың абсолюттік саны мен коэфициенттері) ерлердікіне қарағанда едәуір төмен. Бұл негізінен әйелдердің көптеген қылмыстарға тікелей емес, жанама қатысатындығының нәтижесінде болады. Бұл қылмыстар - ерлерде сирек кездесетін арандатушылық қылмыстық жолмен табылғанды сату, пайдалану және т.б.
Әйелдерге қылмыстылығының басқа құрылымы тән, атап айтқанда, оларда пайдакунемдік қылмыстар басым, оның ішінде —иемдену, жаратып қою не қызмет бабын теріс пайдалану; алаяқтық алдау.
Әйелдердің зорлық қылмыстарының бір түрі - жаңа туған сәбиді өлтіру. Адамды басқадай өлтірулер, әдетте отбасы-тұрмыстық жағдайларда, қызғаныштан, ашынасынан айырылып қалмау мақсатта жасалады. Оларда көбіне күйеулері, ашынасы, жақын туыстары, тіптен балалар құрбан болады.
Әйелдерге тән әлеуметтік позициялар мен ролдерді жоғалта бастағанына, аса азғындағандықтан (маскүнемдік, нашақорлық) немесе қартайғандықтан ерлердің өмір салтына жақындай бастағанына қарай әйелдер ерлердікіне ұқсас зорлық және басқа әрекеттер жасайды, тіптен әйел зорлағанға қатысады.
В.А.Серебрякованың айтуына қарағанда айқындалған қылмыскер еркектермен салыстырғанда қылмыскер-әйелдер арасында егде жастағы адамдар көп екен. Тиісінше, қылмыскерлік әрекет, көбіне, не кәсіптік міндеттерді орындаумен, не отбасындағы дау-дамаймен байланысты болады.
Отбасындағы материалдық тапшылықтың салмағы алдымен әйелге түседі, себебі ол, еркекке қарағанда, балаларға, қарияларға қамқорлық жасап, оларды киіндіріп-тамақтандыру міндетін өз мойына алады. Сондықтан да кедейлік жағдай, әсіресе, әйелдердің қабырғасына батады.
Әйелдер қылмыстылығында олардың тіптен заңмен берілген аспектіде ерлермен қатар тең еместігі фактісімен байланысты себептер бар. Бұл әйелдердің еңбек құқығына жасалған қастандық фактісіне мән бермеу, жұмыс берушілердін сексуалдық байланысқа тартуы және т.б.[8].
Әйелдер қылмыстылығын анықтайтын факторлар ретінде себептер мен жағдайлар болып табылады. Бірақ та егер жағдайлар терминін қолданатын болсақ, онда нағыз осы өмірлік жағдайлар әйелдер қылмыстылығы қоғамдағы орнын сипаттайды.
В.А.Серебрякованың айтуынша қоғамның әр жаңа даму кезеңі әйелдердің тұлға ретінде орнының өзгеруіне алып келеді. Осындай байланыс қылмыстылық саласында да бар. Бұдан маңызды әдістемелік қағида шығады: әйелдер қылмыстылығының зерттеуінің нақты тарихи жағдайларын есептеумен байланысты болу керек. Тек нақты әлеуметтік жағдайларды талдау бұл күрделі проблеманың шешілуін қамтамасыз етеді.
60-жылдардың ортасынан бастап бұрынғы КСРО-ның әлеуметтік экономикалық жүйесінде шамалы тұрақтылық болған.
1986 жылдан бастап қоғам әлеуметтік-экономикалық қайта құрудың нәтижелерін сезіне бастады. Барлық жерде қоғамдық-экономикалық қатынастарының асығыс реформалаудың шикі жемістері байқала бастаған. Осы кезеңінде қылмыстылықтың қалпына кері әсерін тигізген ыстық аймақтардан келіп жатқан әлеуметтік әлсіз адамдардың көшу-қон процестер табылды.
Сол 1986 жылда өндірістің құлдырауы, аймақтардың, мекемелердің экономикалық ажырауы және басқа да экономикалық проблемалары қоғамның барлық санаттарына зиян келтірді. Әр түрлі себептерге орай әйелдер өз отбасы ошақтарын тастап кетуге мәжбүр болды. Әйелдер кез келген тәсілмен, оның ішінде заңсыз тәсілдермен де өз жақын-туыстарын өмір сүруге жағдайларын қамтамасыз етуге шықты.
Көшу-қон процестер криминогендік бағытына әсер ететін фактор ретінде ұмытпауымыз керек. Ресми статистикалық мәліметтер келесі көріністі көрсетіп отыр.
Қазақстан Республикасына 1991-1996 жылдар кезеңі бойынша бекітілген квотаға сәйкес жақын және алыс шетелден 35366 отбасы келді немесе 154 941 адам, оның ішінде әйелдер үлкен бөлігін құраған. Тек 1996 жылы Қазақстанға 8760 әйел келген.
Келген әйелдердің үлкен бөлігі ауыл жерлерде орналасқан (1996 жылы қалаларда —, ауылдарда —адам).
Сонымен қатар сыртқы миграция бойынша республикамызға 24970 әйел келсе 11 8365 әйел кеткен [9].
Ішкі миграция бойынша статистикалық мәліметтерге сүйенсек тек 1995 жылы ауыл жерлерден қалаларға 26000 астам әйел келген [10].
Жұмыс күшіне сұраныстан азаю салдарынан жоғары және орта білімі бар 45 жастан асқан әйелдер мамандықтары бойынша жұмыс табуға мүмкіндіктері жоқ. Жұмысқа орналасу проблемасы ауыл жерлерде, қалашықтарда және жұмысшы поселкілерде қиындау. Бұл жерде жасына, біліміне, мамандығына қарай жұмыс табу өте қиын. Республика бойынша 1996 жылы жұмыспен қамту орғандарға барған әйелдердің тек 13% бөлігі жұмысқа орналасқан.
Криминологиялық бағалау кезінде бұл құбылыстың шынайы көлемі жасырын, ресми емес жұмыссыздық және оған сай жасырын жұмыспен қамтылуы құрылымында көруге болады.
Осы кезеңде халықтың өмір сүру ұзақтығының азаю тенденциясы байқалған. Еңбекке қабілетті еркектердің өлімінің өсуі 50-60% (60 ж. қарағанда). Әйелдердің өлімі негізінен үлкен жас топтарда байқалған.
Туу деңгейі азайған [11] Қазақстанда әйел орташа көрсеткіш бойынша 2,5 балаға ие болады. Бірақ бұл жерде этникалық топтарға байланысты көрсеткіш әртүрлі, яғни әйелдер арасында туу көрсеткіші —,1 бала, ал орыс әйелдер - 1,7. Туудың реттеу кең таралған әдісі бұрынғыша түсіктер болып танылады. Қазақстанда бір әйелге —түсік, ал орыс әйелдеріне қатысты —2,8, қазақ әйелдеріне қатысты — 1,2 [12].
Қазақстан Республикасында 2001 жылы жұмыссыздық деңгейі туралы көріністер Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі 2002 жылы шығарылған Қазақстанның әйелдері мен еркектері деген Қысқаша статистикалық жинақта көруге болады. 2001 жылы жұмыссыз халықты жынысы және білімі бойынша бөлу және 2001 жылы жұмыспен қамту мәртебесі және экономикалық қызмет түрлері бойынша жұмыспен қамтылған халық санына қарай бөлу кестелері 11-16 беттерінде көрсетілген [13].
1.2. Әйелдер қылмыстылығының негізгі белгілері
Әйелдер арасындағы қылмыстылықтың келесі негізгі белгілері бар: олар құрылымы және динамикасы.
Қылмыстық деңгейі барлық жасалған қылмыстармен жасаушы адамдардың санымен анықталады.
Қылмыстылық өз ортасына, сондай-ақ тарихи кезеңде түрлеріне қарай бөлек жасалған қылмыстардың жиынтығы.
Қылмыстылықтың динамикасы жалпы қылмыстылықтың жылжуы және оның негізгі құрылым көрсеткіштерді анықтаған уақыт ішіндегі өсуі және төмендеуі [14].
Статистикалық мәліметтер бойынша әйелдер қылмыстылығының құрылымында бөтен мүлікті ұрлау және алаяқтық қылмыстардың пайызы өте жоғары.
Адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру қылмыстарын әйелдер көбінде отбасы-тұрмыстық жанжалдардан жасалуы мүмкін. Бұл жерде бірінші кезекте жәбірленушінің виктимдік мінез-құлқы көзге түседі.
Әйелдер көп жасайтын қылмысы туған сәбиді анасының өлтіруі. Бұл деликті және қылмыс құрамы ретінде көптеген ТМД мемлекеттер қылмыстық заңнамаларында шығарылды. Біздің де Қылмыстық Кодексінде 97-бабында жаңа туған сәбиді анасының өлтіру қылмысы үшін жауапкершілік белгіленеді [15].
Адам өлтірудің басқа түрлеріне қарағанда туған сәбиді анасының өлтіруі қылмысы ауыл жерлерде кең таралған. Мұндай қылмыстардың бір қатарында еркектің (ашынасы) фигурасы да болу мүмкін, соның ықпалынан не келісімімен осындай қылмыстар жасалынады [16].
Бұзақылық қылмысын жасаған әйелдердің саны 5-6% , ал барлық әйел қылмыскерлер арасында 3-4%. Ерлер сияқты әйелдер бұзақылықты маскүнемдік жағдайда жасайды.
Әйел қылмыскерлер арасында үй-жайы жоқ қаңғыбас-әйелдердің саны үлкен. Бірақта 1991 жылдан бастап бұл әрекет қылмыстық жазалаушы әрекеттерінен шығарылып тасталған. Соның нәтижесінде әйелдер қылмыстылығы бойынша жалпы статистикалық жағдайы жақсарылған. Бірақ статистикалық көрсеткіштерінің жақсаруы бұл әлеуметтік құбылыстың жойылып кетуіне алып келмеді.
Әйелдер қылмыстылықтың жалпы құрылымын және бас бостандығынан айыру жазасын өтеп жатқан тұлғалардың қылмыстық-құқықтық мінездемесін талдасақ онда зорлық және пайдақорлық-зорлық қылмыс жасаған әйел қылмыскерлердің өсу тенденциясы байқалды және есірткінің заңсыз айналымына кірген әйелдердің саны да өсуде.
Есірткі заттарды өткізумен айналысатын әйел қылмыскерлердің саны өсіп келе жатыр. Бұл қылмысқа оларды ашық кедейлік итермелейді. Тек Шу даласының емес басқа да қалалар мен селоларда, теміржол стансаларында зейнеткер жасқа толған есірткі заттарды өткізетін әйел қылмыскерлер ұсталып жатыр.
Жоғарыда көрсетілген мәліметтерді 1996 жылғы Қазақстанда әйелдермен жасалған қылмыстардың жеке санаттарын статистикалық көрсеткіштермен баяндап көрейік. Осылайша қасақана адам өлтіру қылмысын жасағандар - 2458, оның ішінде - 258 немесе 10,5%. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру қылмысы, сонымен бірге жәбірленушінің өліміне әкеп соққан қылмыс жасаған әйелдер саны - 356 немес 9,6%. Тонау қылмысын жасаған саны - 7,5%, бұзақылық әрекеттер - 5,7%. Ұрлық жасағандар - 15,5%, алаяқтық - 32,6%, есірткі заттардың заңсыз айналымы саласындағы қылмыс жасағандар саны - 10,8%7 1998 жылы қылмыстық жауаптылыққа тартылған кәмелетке толмаған әйелдердің саны - 651 немесе 7,9%, немесе қылмыс жасаған әйелдердің барлық санынан - 4,3% құраған.
Қылмыстық статистиканың анализі бойынша 1995 жылы 13 503 әйел деп көрсетсе 1996 жылы 15 340 қылмыс жасаған әйел болды, яғни 13,6%-ға өсті.
Маскүнемдік пен есірткі заттарды пайдалану, яғни нашақорлық проблемасы бірінші кезекте тұр. Маскүнемдік немесе нашақорлык жағдайда әйелдер көбірек қылмыс жасайды. Әйелдердің маскүнемдікпен нашақорлыққа ұрынуының отбасы күйреп және кәмелетке толмағандардың қылмыс жасауына әкеп соғады.
1996 жылы қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың саны —немесе 10,4%. 16 жасқа толмаған қыз балалардың саны 1995 жылға қарағанда 1996 жылы 8,5 %-ға өсті. Және де олардың жасалған қылмыс құрылымында қастандық-зорлық әрекеттерінің өсу тенденциясы байқалды.
Бірақ та криминологиялық шеңберде белгіленген мерзімде жасалған қылмыстар туралы көрсеткіштермен қатар оның динамикалық көрсеткіштері де мәнді. Жиналған статистикалық көрсеткіштер арқасында 1995 жылдан бастап 1997 жылға дейін Қазақстан территориясында қылмыс жасағандардың көрсеткіштер кестесін 21 бетте көруге болады [18].
Статистикалық мәліметтер анализдеуде де криминологиялық қасиет туралы ұмытпауымыз керек. Бұл латенттік, бірақ криминологтар тек орташа санын ғана анықтайды.
Ғылым көп уақыттан бері қылмыстылықтың қара санымен айналысуда. Кетле мен Ферри кезінен бастап бұл санды анықтауға қадам жасаған [19]. Латенттікті анықтауда қолданылған және қазірде қолданылатын әдіс болып таңдаулы криминологиялық зерттеулер, олардың негізінде тұрғындардың әр түрлі санаттарының пікірлерін анықтап, одан соң талдаудан өткізіп әр түрлі математикалық әдістемелерін қолданып соңғы көрсеткіштерді анықтайды [20]. Бірақ осы уақытқа дейін де ғалымдар тек шамалы көрсеткіштерге қол жеткізді. Латенттіктің жалпы есептен кейін 70%-бен анықталуы мүмкін [21]. Бірақ та бұл көрсеткіш қылмыстардың нақты түрлеріне байланысты өзгеруі мүмкін. Қылмыстық статистиканың әдістермен, қылмыстарды тіркеумен жасалған қылмыстардың нақты санын анықтау мүмкін емес. Ал әйелдер қылмыстылығы құрамында латенттіктің алатын орынға келсек, онда ешқандай арнайы зерттеулер өткізілген жоқ. Әйелдер қылмыстылығы латенттігі ірі көлемдегі жүйелік талдауға салынбаған.
Криминологиялық аксиома бойынша қылмыстық әрекеттің қоғамға қауіптілік дәрежесі кіші болған сайын латенттіктің деңгейі үлкен болады немесе керісінше. Сондықтанда әйелдер қылмыстылығының латенттік деңгейі өте жоғары келеді, өйткені әйелдер жасайтын қылмыстық әрекеттерде қоғамға қауіптілік дәреже аз болады [22].
1.3. Әйелдер қылмыстылығының өсу динамикасы
Қазақстандағы әйелдер қылмыстылығының суреттейтін статистикалық мәліметтер 60-шы жылдардың басында пайда болды деп есептеуге болады. Тек 1960 жылы жалпыодақтық қылмыстық статистикалық формасы қалыптасты.
Бұл кезеңге де қылмыстылықты жыныстық, жастық, әлеуметтік-рөлдік белгілері бойынша ажыратуы басталды.
Көрсетілген жаңартулар совет мемлекеттік жүйенің құқықтық базадағы реформаларды енгізуге әкеп соқты. Ең алдымен болып Жалпыодақтық Негіздерінің нормалары және республикандық, қылмыстық, қылмыстық-процедуралық және еңбек-түзету заңнамалары табылды.
Одақтық республикаларында жаңа қылмыстық кодекстердің енгізуімен қылмыстылықтың деңгейі өсу бастады. Мысалға, 1956 жылы тіркелген қылмыстардан 28,9% жасалған қылмыстың тепе-теңдікке келді де 80-жылдардың басынан бастап тіркелген қылмыстардың саны оны жасалған адамдардың жоғарылай бастады [23].
Қазақстан Республикасында 1997-2001 жылдары қылмыс жасаған әйелдер туралы статистикалық мәліметтер жоғарыда атап көрсетілгендей Қазақстанның әйелдері мен еркектері деген Қысқаша статистикалық жинақтан көруге болады.
Статистикалық мәліметтер туралы кестелерін 22-29 беттерінде көрсетілген [24].
2006-2007 жылғы статистикалық мәлімет туралы айтатын болсақ Шымкент қаласы Әл-Фараби ауданы бойынша 2006-2007 жылғы салыстыру анализден көруге болады.
Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасындағы әйелдер жасалған және әйелдерге қатысты жасалған қылмыстық істер бойынша тергеу мен анықтау жүргізу заңдылығына прокурорлық қадағалаудың салыстыру анализі (2007 жылғы I квартал мен 2006 жылғы I квартал).
2007 жылы I квартал бойынша Шымкент қаласы Әл-Фараби АІІБ-да барлығы 434 қылмыс тіркелген, оның ішінде 19 қылмыстық іс әйелдер үстінен қозғалған немесе 4,37%, ал 2006 жылы I квартал бойынша барлығы 344 қылмыс тіркелген, оның ішінде 23 қылмыс әйелдер үстінен қозғалған немесе 6,68 %. Әйелдер қылмыстылықтың деңгейі 2,31% -ға өскен.
2007 жылы I квартал бойынша әйелдер қылмыстылықтың қалпы 2006 жылы І кварталға қарағанда келесідей көрініс тапқан (баб бойынша):
ҚР ҚК-нің 177 бабпен 8 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 6 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 25%- ға өскен;
ҚР ҚК-нің 175 бабпен 7 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 9 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 23,3%- ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 271 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1
қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
ҚР ҚК-нің 178 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
ҚР ҚК-нің 259 бабпен 3 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 2 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 33,3% - ға өскен;
ҚР ҚК-нің 257 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы - 1 қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100% - ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 179 бабпен 1 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы –қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылықтың деңгейі бір қалыпта қалған;
- ҚР ҚК-нің 327 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған;
- ҚР ҚК-нің 104 бабпен қылмыстық іс қозғалмаған, ал 2006 жылы қылмыстық іс қозғалған немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған;
Әйелдермен жасалған
Қылмыс түрі (бабпен)
2006
І квартал
2007
І квартал
өсу деңгейі
Азаю деңгейі
Денсаулыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру (104)
Ұрлық (175)
Алаяқтық (177)
Тонау (178)
Қарақшылық (179)
Бұзақылық (257)
Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заңсыз дайындау, иемденіп алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату (259)
Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе ұстау және жеңгетайлық (271)
Өзінше билік ету (327)
,3
,3
1) 2007 жылдың І квартылында жасалған қылмыстардың ауырлық дәрежесі бойынша 2006 жылдың І кварталмен салыстырғанда әйелдер қылмыстылығының анализі келесідей көрініс тапты:
- онша ауыр емес қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған әйел жоқ, ал 2006 жылы - 1 әйел немесе бұл санат бойынша қылмыстылықтың деңгейі 100 %-ға азайған;
- ауырлығы орташа қылмыстар жасағаны үшін қылмыстылық жауаптылыққа тартылған - 13 әйел, ал 2006 жылы - 14 әйел немесе қылмыстылық деңгейі 7,2% -ға азайған;
- ауыр қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған - 5 әйел, ал 2006 жылы - 9 әйел немесе қылмыстылық деңгейі 44,5% - ға азайған;
- аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылған -1 әйел, ал 2006 жылы - мұндай санаттағы қылмыстық іс жоқ немесе әйелдер қылмыстылығының деңгейі 100 % - ға өсті.
2007 жылдың I кварталында қылмыстық жауаптылыққа тартылған әйелдер саны - 21, ал 2006 жылы - 28 немесе 25,5 % -ға қылмыс жасаған әйелдер саны азайған.
2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында сыбайлас жемкорлық қылмысы бойынша қылмыстық іс қозғалмаған. 2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында отбасыға қарсы қылмыстық іс қозғалмаған.
2007 жылдың I кварталында және 2006 жылдың I кварталында әйелдерге қатысты қылмыстық істерде кәмелетке толмаған жәбірленушілері бар қылмыстық істер қозғалмаған.
2007 жылдың I кварталында Шымкент қаласы Әл-Фараби АІІБ-мен 3 қылмыстық іс қозғалған, оның ішінде 1 қылмыстық іс ерекше ірі мөлшерде есірткі затты өткізу фактісі бойынша, 1 қылмыстық іс ірі мөлшерде есірткі затты өткізу фактісі бойынша, 1 қылмыстық іс ірі мөлшерде есірткі заттарын өткізу мақсатынсыз сақтау фактісі бойынша, ал 2006 жылдың I кварталында
2 қылмыстық іс қозғалған, оның ішінде 1 қылмыстық іс ерекше ірі мөлшерде есірткі затты өткізу мақсатынсыз сақтау фактісі бойынша және 1 қылмыстық іс - ірі мөлшерде есірткі заты өткізу және есірткі пайдалану үшін притонды ұстау бойынша. Бұл дегеніміз қылмыстылық деңгейінің 100% -ға өсуін көрсетеді.
Мысал ретінде: 06.03.2007 жылы 17.00 сағат шамасында жедел-іздестіру шараларын өткізуде героин есірткі затты (салмағы 1,0604 гр) 2500 тенгеге сатқан кезде 1951 жылы туылған уақытша жұмыс істемейтін Ю.Н. атты әйел ұсталған. Жеке тінту барысында әйелдің он қалтасынан арнайы ұнтағымен жағылған ақша (2500 тенге) және героин есірткі заты табылып тәркіленген.
Бұл факт бойынша 07.03.2007 жылы Шымкент қаласы АІІБ-ның тергеушісі Ю.Н. азаматшаның үстінен ҚР ҚК-нің 259 бабы 4 бөлігі б тармағы бойынша қылмыстық іс қозғалған.
30.03.2007 жылы Ю.Н. азаматшаға ҚР ҚК-нің 259 бабы 4 бөлігі б тармақпен айып тағылды.
10.03.2007 жылы Ю.Н. азаматшаға қамауға алу бұлтартпау шарасы қолданылды.
31.03.2007 жылы айыптау қорытындысымен Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық сотына негізінен қарау үшін жіберілген.
5.05.2007 жылы Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық соты Ю.Н. азаматшаға ҚР ҚК-нің 259 бабы 3 бөлігі в тармағы бойынша қылмыс жасады және бұл бап бойынша мүлікті тәркілеумен 7 жылға бас бостандығынан айыру жасаы және жазасын жалпы режимдегі түзеу колониясында өту үшін шығарған.
2) 2007 жылы және 2006 жылы I квартал бойынша қылмыстық істердегі рецидивтік қылмыстылық анықталмаған.
2007 жылы I кварталында топпен жасалған қылмыс бойынша 3 әйел қылмыстылық жауаптылыққа тартылған, ал 2006 жылы I кварталында - 9 әйел немесе 66,6% -ға әйелдер қылмыстылық деңгейі азайған.
Әйелдердің ұйымдасқан қылмыстық топтың кұрамында жасалған қылмыстары 2007 жылы және 2006 жылы I квартал бойынша жоқ.
3) Әйелдер құқықтарын қорғау жөнінде және әйелдер
арасындағы қылмыстылығының қалпы жөнінде жыл сайынғы анализі соңғы
жылдары әйелдер-құқықтарын қорғауына үлкен назар бөлінгенін көрсетеді,
өйткені әйелдер халық санының үлкен бөлігін құрайды. Олардың құқықтары
жалпы адамзат құқықтарының бөлінбес бөлігі болып табылады.
Әйелдер құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы ҚР Бас Прокурорының Өкімі және ҚР ІІМ Бұйрығы бойынша ішкі істер орғандарының арнайы бөлімшелерінде белгіленген жұмыс өткізіледі.
4) жылы I квартал бойынша Шымкент қаласы Әл-Фараби
аудандық прокуратурасымен ҚР ҚК-нің 132 бабымен 7 әйел ұсталған, ал
жылы I квартал - 5 әйелге немесе қылмыстылық деңгейі 28,6% -ға
өсті. Оның ішінде 2007 жылы I кварталында қамауға алу бұлтартпау шарасы
әйелге қолданған, ал 2006 жылы - 5 әйелге немесе қылмыстылық деңгейі
14,3% -ға өсті, Ешқайда кетпеу бұлтартпау шарасы 2007 жылы I кварталында
1 әйелге қолданған, ал 2006 жылы I кварталында - 23 әйелге немесе
қылмыстылық деңгейі 95,7 % -ға азайған.
5) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы
прокурордың санкциясына шағым келтіру фактісі жоқ.
6) Заңсыз ұстау, қамауға алу және қылмыстық жауапершілікке заңсыз
тарту көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы жоқ.
7) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы Шымкент
қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасымен әйелдер жасалған
қылмыстық істер бойынша 2 жазбаша ескерту берілген.
8) 2007 жылы I кварталында ҚР ҚІЖК-нің 37 бабы 1 бөлігі 2), 3)
тармақтары негізінде 2 әйелге қатысты 2 қылмыстық іс қысқартылған. Бұл
шешімдерімен Шымкент қаласы прокуратурасы келіскен. Тоқтатылған
қылмыстық істер көрсетілген кезең бойынша жоқ. 2006 жылы қысқартылған
қылмыстық істер жоқ және 1 әйелге қатысты 1 тоқтатылған қылмыстық іс
прокурормен бұзылған.
9) Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық прокуратурасымен 2007
жылы I кварталында тергеуші мен анықтаушыларға қатысты тәртіптік
өндіріс қозғалмаған, ал 2007 жылы I кварталында 1 тәртіптік өндіріс
қозғалып 1 анықтаушы тәртіптік жауапкершілікке тартылған.
10) Көрсетілген кезең бойынша 2007 жылы және 2006 жылы
Шымкент қаласы Әл-Фараби АИБ-мен әйелдерге қатысты және әйелдер
жасаған қылмыстардың алдын алу жөнінде профилактикалық жұмыстар
жүргізді, яғни қоғамдық бірлестіктермен семинар өткізген, жоғары және
орта оқу орыңдарда сабақ өткізген.
Ауыр қылмыстың әр түріне анализ жүргізіп мұндай қылмыстардың алдын алу шаралары ұсынылды.
11) 2007 жылы I кварталында әйелге қатысты 422 қылмыс жасалынды,
ал 2006 жылы - 361 қылмыс немесе қылмыстылықтың 14,5% өсу деңгейі
байқалған.
Оның ішінде отбасы-тұрмыстық жағдайында 42 қылмыс, ал 2006 жылы -36 немесе қылмыстылық деңгейі 14,3%-ға өсті және 138 қылмыстық іс қозғалған, ал 2006 жылы - 102 немесе қылмыстылық деңгейі 40,0% -ға өсті.
Қылмыстық істерді қозғаудан бас тарту фактілері - 187, ал 2006 жылы -130 немесе 30,5%-ға өсті.
Тұратын орында жасалған қылмыстар - 147, ал 2006 жылы - 108 немесе 26,6%-ға өсті.
Жұмыс орында - 60, ал 2006 жылы - 29 немесе 51,7%-ға өсті.
Қоғамдық орындарда - 175, ал 2006 жылы - 102 немесе 41,8%-ға өсті.
Қызғаныштан жасалған қылмыстар - 0, ал 2006 жылы - 1 немесе қылмыстылық деңгейі 100%-ға азайған.
Алкогольдық ішімдіктерді ірге ішкеннен кейін жасалған қылмыстар - 0, ал 2006жылы - 1 немесе қылмыстылық деңгейі 100%-га азайған.
Ұрыс жағдайында жасалынған қылмыстар - 107, ал 2006 жылы - 96 немесе қылмыстылық деңгейі 10,3%-ға өсті.
Бұзақылық жағдайында жасалынған қылмыстар - 8, ал 2006 жылы —немесе қылмыстылық деңгейі 33,3%-ға азайған.
2007 жылы I квартал бойынша жәбір шеккен әйелдердің арасында 112 әйел жұмыс істемейді және оқымайды, ал 2006 жылы - 80 немесе 28,6%-ға әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі өсті [25].
ІІ-ТАРАУ ӘЙЕЛДЕР ҚЫЛМЫСТЫЛЫҒЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТЫ
2.1. Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық аспектілері
Біріншіден виктимологияға анықтама берейік, ол дегеніміз қылмыс жәбірленушілері туралы ғылым. Криминология теориясында қылмыс құрбаны туралы оқытатын ғылымды - виктимология деп атайды [26].
XVIII ғасырдың ортасынан бастап криминология адамдардың қылмысты мінез-құлқымен, ал XIX ғасырдың соңынан - қылмысты тұлғамен айналаса бастаған. Қылмыс құрбаны криминологиялық зерттеулердің объектісі ретінде екінші дүииежүзілік соғыстан болды.
Егер қылмысты мінез-құлықты терең анализ жасаса онда виктимизация мен криминализацияның қайнар-көздері бір болып келеді: ол әлеуметтік жағдайлар (мысалға, адамның зорлықтың бір субкультурасына жататындығы). Бірақ қылмыс жасалғаннан кейін қоғамның назары қылмыскерге түседі. Ал құрбанға қатысты стигматизация деп аталатын процес, яғни өзін құрбан болу рөлмен ұқсастыру. Бұл процесте рецидивті және қайта виктимдіктің қайнар-көздері жатыр.
Виктимизация деп нақты немесе анықталған адамдардың қоғамдағы қылмыс құрбанына айналу процесі танылады [27]. Осылайша виктимологиялық мәліметтері құрбан болу мүмкіндігі (немесе қылмыстық іс жүргізу мағынасында жәбірленуші) тек тұлғалық қасиеттермен емес сонымен қатар оның криминологиялық жағдайының сыртқы факторларының өзара әрекеттесуімен және қылмыспен жасалынатын виктимогендік жағдайымен шартталған [28].
Виктимологиялық зерттеулердің ажырамас бөлігі болып қылмыстылық алдындағы тұрғындардың қорқынышы танылады. Криминологтар қоғамның пікірін (сауалнама, сұрау, интервью ) зерттеудің әлеуметтік әдістерін қолдану арқылы тұрғындардың қылмыстылықтан қорқу деңгейі анықтауда мүмкіндік жасауда. Бұл жерде айтып кететін жайт: тұрғындардың назарына жалпы қылмыстылығынан келетін үрейге қарағанда экономикалық, ақ жағалы қылмыстылықтан тұрғындарға келетін зардап білінбейді және сезілінбейді. Бұл жағдайда әйелдер өте сезімтал болып келеді. Мұндай жағдайлар жоғарыда атап өткендей әлеуметтік зерттеулер растайды [29]. Мысалы, Германияда әйелдердің 66,7 % түнгі уақытта өздерін тыныш сезінеді, ал еркектерде мұндай көрсеткіш 87,6 % құрайды [30].
Әйел (қыз) - кез келген уақытта кез келген халықта, жаста, әлеуметтік топта құрбан болып табылады. Қылмыстық мінездемелік құрбан түрі-нәпсіқұмарлық сипаттағы қылмысынан жәбір болған тұлғалар. Бұл жерде-айтып кететін бір маңызды жай бұл қылмыстың нақты саны статистикалық көрсеткіштерге қарағанда қайда жоғары. Нақты көрсеткіштерді есептеу әдістемесі өкінішке орай жоқ.
Қазақстанда сонымен қатар қылмыс құрбандарының статистикасы да жоқ. Тіркелген қылмыстардың, қылмыс жасаған тұлғалардың, зардап мөлшерінің сомасымен және т.б. жалпы санын айтқан кезде құрбандары саны туралы біраз білуге болады. Ал қылмыс құрбандарымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz