Заңды мінез-құлық түрлері және қалыптасу ерекшелігі
І КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 Заңды мінез.құлық түрлері және қалыптасу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Заңды мінез.құлық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез.құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
ІІ Негізгі бөлім
2.1Девианттық мінез.құлық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Девианттық мінез.құлық әлеуметтануының өзектілігі ... ... ... ... ... .17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
1.1 Заңды мінез.құлық түрлері және қалыптасу ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Заңды мінез.құлық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3 Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез.құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
ІІ Негізгі бөлім
2.1Девианттық мінез.құлық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Девианттық мінез.құлық әлеуметтануының өзектілігі ... ... ... ... ... .17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
Зерттеу объектісі: Азаматтардың құқықтық мінез-құлықтарының мәні мазмұны, құрылымдық компоненттері сипаттамалық белгілері және қалыптасу мәселелелері ерекше зерттеу объектісі ретінде қарастырылып саралану керек.
Құқықтық зерттеу пәні ретінде құқық жүйесінің өмірмен, әлеуметтік практикамен байланысын айқындау үшін құқықтық қоғам өміріндегі орнымен ақтаратын қызметі, мәні, мазмұны, құрылымы әлеуметтік функциялары құқықтық нормалардың шығу тегі, құрылымы және т.б да көптеген белгілік қасиеттерімен өзіндік ерекшеліктері нақтыланып зертелу кажет
Зерттеу пәні: Құқықтық мінез-құлықтың қалыптасуындағы құқықтық заңдардың, атап айтқанда ҚР Конституциясының және ҚР азамат кодексінің баптарындағы құқық нормалары өз диспозицяларында көрсетілу қалпында жеке-жеке алынып, олардың әр-қайсысының азаматтық құқықтық қатынастарды реттеудегі тәрбиелік тағылымдарының мәндері әр түрлі тұрғыдан жан-жақты ерекшеленіп, талдануы.
Құқықтық мінез-құлықты, құқықтық мәдениетті және құқықтық сананы қалыптастыруға ықпал ететін құқықтық қорғау институттары мен құқықтық оқыту жүйелерінің жұмыстарын, құқықтық насихаттық мазмұны мен ұйымдастырылу нысандарын жетілдіру мен тиімділігін арттыру жолдары, тәсілдерімен әдістері жан-жақты қарастырылып нақтылануы.
Зерттеудің міндеттері: Құқық, ұғымы мен “заң” ұғымдарының арасындағы алшақтықтарды, заңдардың өздерінің де әр түрлі болып келетіндігін, заңдардың жарлықтардан, қаулылардан және шешімдерден өзгешелігін анықтап алу қажет сонда ғана мінез - құлықтың қалыптасуында қандай заңдардың шешуші тәрбиелік рөл атқаратындығын түсініп, ұғынуға мүмкіндік туғызу керек.
Құқықтық зерттеу пәні ретінде құқық жүйесінің өмірмен, әлеуметтік практикамен байланысын айқындау үшін құқықтық қоғам өміріндегі орнымен ақтаратын қызметі, мәні, мазмұны, құрылымы әлеуметтік функциялары құқықтық нормалардың шығу тегі, құрылымы және т.б да көптеген белгілік қасиеттерімен өзіндік ерекшеліктері нақтыланып зертелу кажет
Зерттеу пәні: Құқықтық мінез-құлықтың қалыптасуындағы құқықтық заңдардың, атап айтқанда ҚР Конституциясының және ҚР азамат кодексінің баптарындағы құқық нормалары өз диспозицяларында көрсетілу қалпында жеке-жеке алынып, олардың әр-қайсысының азаматтық құқықтық қатынастарды реттеудегі тәрбиелік тағылымдарының мәндері әр түрлі тұрғыдан жан-жақты ерекшеленіп, талдануы.
Құқықтық мінез-құлықты, құқықтық мәдениетті және құқықтық сананы қалыптастыруға ықпал ететін құқықтық қорғау институттары мен құқықтық оқыту жүйелерінің жұмыстарын, құқықтық насихаттық мазмұны мен ұйымдастырылу нысандарын жетілдіру мен тиімділігін арттыру жолдары, тәсілдерімен әдістері жан-жақты қарастырылып нақтылануы.
Зерттеудің міндеттері: Құқық, ұғымы мен “заң” ұғымдарының арасындағы алшақтықтарды, заңдардың өздерінің де әр түрлі болып келетіндігін, заңдардың жарлықтардан, қаулылардан және шешімдерден өзгешелігін анықтап алу қажет сонда ғана мінез - құлықтың қалыптасуында қандай заңдардың шешуші тәрбиелік рөл атқаратындығын түсініп, ұғынуға мүмкіндік туғызу керек.
1.Рахметов.Қ.Ж. Болатова.А.Н. Исмағанбетова:З.Н. "Социология". Алматы. 2005.
2.Джаманбалаева.Ш.Е. "Особенности социолизации подростающего поколения". Алматы. 2002.
3.Первова. "О социальной поведения детей и подросков". Санк-Петербург. 1999.
4.Нысанбаев. "социология". Алматы. 2002.
5.М.Тажин. Б.Аяғанов. "Социология негіздері". Алматы. 1993.
6.Козымбетова.Д.К. "Девиантное поведения моложежи как обьект социологического исследования". Алматы. 1999.
7.Әбсаттаров.Р. Аженов.М. "Әлеуметтану". Алматы. 2003.
8."Молодеж и общество на рубеже веков". Алматы. 1999.
9.Тұрғанбаев.Ә.Х. "Социология". Алматы. 2001.
10.Кудрявцев.В.Н. "Социальная деформация: прицины, механизми и пути продоления". Москва. 1965.
11.Әбсаттаров.Р. "Әлеуметтану". Алматы. 2002.
12.Э.Дюргейм. "Норма и потология". Москва. 1992.
13.Ж.Сарсенова, Г.тәңірбергенова. "Әлеуметтану". Алмты. 2002.
14.Смелзер.Н. "Социология", Москва. 1994.
15.Морковия.Д. "Общая социология". Москва. 1994.
16.Айтов.Н.А. "Основы социологии". Алматы. 1997.
17.Джаманбалаева. Ш.Е. "Общество и подросток", социлогически аспект девиантного поведения. Алматы. 2001.
18."Әлемдік әлеуметтану антологиясы". Алматы. 2006.
2.Джаманбалаева.Ш.Е. "Особенности социолизации подростающего поколения". Алматы. 2002.
3.Первова. "О социальной поведения детей и подросков". Санк-Петербург. 1999.
4.Нысанбаев. "социология". Алматы. 2002.
5.М.Тажин. Б.Аяғанов. "Социология негіздері". Алматы. 1993.
6.Козымбетова.Д.К. "Девиантное поведения моложежи как обьект социологического исследования". Алматы. 1999.
7.Әбсаттаров.Р. Аженов.М. "Әлеуметтану". Алматы. 2003.
8."Молодеж и общество на рубеже веков". Алматы. 1999.
9.Тұрғанбаев.Ә.Х. "Социология". Алматы. 2001.
10.Кудрявцев.В.Н. "Социальная деформация: прицины, механизми и пути продоления". Москва. 1965.
11.Әбсаттаров.Р. "Әлеуметтану". Алматы. 2002.
12.Э.Дюргейм. "Норма и потология". Москва. 1992.
13.Ж.Сарсенова, Г.тәңірбергенова. "Әлеуметтану". Алмты. 2002.
14.Смелзер.Н. "Социология", Москва. 1994.
15.Морковия.Д. "Общая социология". Москва. 1994.
16.Айтов.Н.А. "Основы социологии". Алматы. 1997.
17.Джаманбалаева. Ш.Е. "Общество и подросток", социлогически аспект девиантного поведения. Алматы. 2001.
18."Әлемдік әлеуметтану антологиясы". Алматы. 2006.
МАЗМҰНЫ
І
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...3
1.1 Заңды мінез-құлық түрлері және қалыптасу
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Заңды мінез-құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..8
1.3 Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез-құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
ІІ Негізгі бөлім
2.1Девианттық мінез-құлық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Девианттық мінез-құлық әлеуметтануының
өзектілігі ... ... ... ... ... .17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 26
Кіріспе
Зерттеу объектісі: Азаматтардың құқықтық мінез-құлықтарының мәні
мазмұны, құрылымдық компоненттері сипаттамалық белгілері және қалыптасу
мәселелелері ерекше зерттеу объектісі ретінде қарастырылып саралану керек.
Құқықтық зерттеу пәні ретінде құқық жүйесінің өмірмен, әлеуметтік
практикамен байланысын айқындау үшін құқықтық қоғам өміріндегі орнымен
ақтаратын қызметі, мәні, мазмұны, құрылымы әлеуметтік функциялары құқықтық
нормалардың шығу тегі, құрылымы және т.б да көптеген белгілік қасиеттерімен
өзіндік ерекшеліктері нақтыланып зертелу кажет
Зерттеу пәні: Құқықтық мінез-құлықтың қалыптасуындағы құқықтық
заңдардың, атап айтқанда ҚР Конституциясының және ҚР азамат кодексінің
баптарындағы құқық нормалары өз диспозицяларында көрсетілу қалпында жеке-
жеке алынып, олардың әр-қайсысының азаматтық құқықтық қатынастарды
реттеудегі тәрбиелік тағылымдарының мәндері әр түрлі тұрғыдан жан-жақты
ерекшеленіп, талдануы.
Құқықтық мінез-құлықты, құқықтық мәдениетті және құқықтық сананы
қалыптастыруға ықпал ететін құқықтық қорғау институттары мен құқықтық оқыту
жүйелерінің жұмыстарын, құқықтық насихаттық мазмұны мен ұйымдастырылу
нысандарын жетілдіру мен тиімділігін арттыру жолдары, тәсілдерімен әдістері
жан-жақты қарастырылып нақтылануы.
Зерттеудің міндеттері: Құқық, ұғымы мен “заң” ұғымдарының арасындағы
алшақтықтарды, заңдардың өздерінің де әр түрлі болып келетіндігін,
заңдардың жарлықтардан, қаулылардан және шешімдерден өзгешелігін анықтап
алу қажет сонда ғана мінез - құлықтың қалыптасуында қандай заңдардың шешуші
тәрбиелік рөл атқаратындығын түсініп, ұғынуға мүмкіндік туғызу керек.
Зерттеудің практикалық мәні Кез- келген Заң актілерінен мысалдарды
көптеп келтіруге болады. Олай болса Республика азаматтарының бойына
құқықтық белсенді мінез-құлықты белсенділікпен сіндіру-кезек күттірмейтін
міндет онсыз жеке адамдардың, бүкіл қоғамның мүдделерін қорғайтын, заң
үстемдігі мен құқық принциптеріне негізделген құқықтық мемлекетті орнықтыру
мүмкін емес.
І Тарау. 1.1 Заңды мінез-құлық түрлері және қалыптасу ерекшелігі
Заңды мінез құлық –құқықтың әлеуметтік нормаларының нұсқауларына
сәйкес келетін жеке тұлғаның мінез құлқы. Заңды мінез құлық арқылы заң
орындалады, жүзеге асырылады. Заңның талаптары орындалмаса, ол жансыз.
Тұлғаның заңды мінез-құлқының көлемі мен үлгісі құқықтық норманың
диспозициясында көрсетілген. Егер адамдардың мінез-құлықтары құқық
нормаларына сәйкес келсе, онда құқықтық тәртіп нығаяды.
Құқықықтық нормативтік актілерде адамдарға, қоғамдық қатынастарға
тигізетін ықпалын және қоғамдық қатынастарды құқықтық тұрғыдан реттеудің
әлуеметтік тиімділігін анықтап, саралау өте ауыр әрі күрделі. Бұл құқықтық
құбылыстар, параграфте жан-жақты қарастырылып анықтылғындай, Қазақстан
құқық жүйесінде өзіндік орындары бар әрі белгілі бір құқықтық іс-әрекеттер
(мінез-құлықтар) мен құқықтық рәсімдердің жиынтық мазмұнын бейнелейді.
Мысал үшін құқықтық реттеудің атқаратын әлеуметтік қызметінің мәнін талдап
көрелік. Құқық күшімен қоғамдық қатынастар қалыпқа түседі, реттеледі.
Кейбір қатынастар заң арқылы, ал кейбіреулері заңға тәуелді нормативті
актілердің күшімен реттеледі. [1]
Заңды мінез-құлық арқылы қоғам басқарылады, оның өмірі қалыпты
жағдайда жүргізіледі, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары жүзеге
асырылады. Мұны азаматтардың көбі түсінеді, сондықтан пайда болатын, жүзеге
асырылатын құқықтық қатынастардың басым көпшілігі заңды мінез-құлық
негізінде құрылады.
Азаматтар заңның талабын белсенділікпен немесе енжарлықпен орындайды.
Соған сәйкес мінез-құлық екіге бөлінеді:
1) Белсенді заңды мінез-құлық
2) Бәсең (енжар) заңды мінез-құлық
Белсенді заңды мінез-құлық – лауазымды тұлғалардың азаматтардың
бастамасымен белгілі мақсатқа бейімделген заңды әрекеттері. Ондай әрекеттер
қосымша уақыт, күш, кейде қаражат жұмсаумен байланысты.
Осындай мінез құлық басым болуы үшін қазіргі кезеңде қажетті шарттар
баршылық. Ол-егеменді, дербес мемлекет пен ұлттық құқық жүйесінің
қалыптасуы, экономикалық дағдарысты тоқтату үшін барлық күш-жігерді
жұмсаудың қажеттігі, асқынып бара жатқан қылмысқа қарсы азаматтардың шама
шарқынша күресу борышы. Демек, заңдардың қағидаларын белсенділікпен орындау
–заманымыздың талабы. Белсенді түрдегі заңды мінез-құлықтың көріністері сан
алуан. Ол -лауазымды тұлғалардың өз міндеттерін адал ниетпен , сапалы
атқарып, азаматтардың өздеріне жүктеген міндеттерін қалтқысыз, санады түрде
орындауы, сонымен қатар құқықтарын жүзеге асыра отырып, мемлекеттің,
қоғамдық бірлестіктердің жұмысына белсене қатысып, оларға көмектесу,
заңдардың жобаларын талқылауда бой көрсетіп, өз пікірін ортаға салу- міне,
құқықтық белсенділікке осындай әрекеттер жатады.
Енжар заңды мінез-құлықтың көрінісі де сан алуан
Азамат өзіне жүктелген міндеттерді қалай болса солай орындайды. Ал өзінің
құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға енжарлықпен, немқұрайдылықпен
қарайды. Мысалы, сайлауға, заңның жобасын талқылауға қатыспайды, отбасын
құрғысы келмейді. әрине, мұндай мінез-құлық заңға қайшы келмесе де, адамның
ең алдымен өзіне зиян келтіреді , себебі адамның игілігі үшін берілетін
заңды мүмкіндіктер іске аспай қалады. Мұндай мінез-құлықтан қоғамда ештене
ұтпайды. Демек, екі тарап та ұтылыста болады. Мұндай енжар мінез-құлық
басым болса, мемлекетке де зиян келеді. Азаматтардың енжарлығын,
немқұрайдылығын пайдаланып, қара ниетті лауазымды тұлғалар мемлекет
органының қызметін халықтың бақылауынан тыс қоюға әрекет жасаулары
мүмкін.[2]
Заңды мінез-құлық бірнеше түрде болуы мүмкін.
Әрине, тек насихатпен адамдардың енжар мінез-құлқын белсенділікке
айналдыру оңай емес. Ең алдымен белсенділік-жастайынан қалыптасатын қасиет.
Оның негізгі шарты-еңбекке баулу. Заңдар да адал, ақ ниетпен істелген жұмыс
үшін көтермелеу шараларын белгілесе, ол құқықтық белсенділікке негіз
болады.[3]
Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез-құлық (іс-әрекет)
төмендегідей түрлерге жіктеледі:
1. Маргиналдық (маргинал-аралық) мінез-құлық- бұл мінез-құлық, бәрінен
бұрын, заң бойынша жазаланудан қорқу мен өз есебінен жаңылып қалмау
мақсатына негізделеді. Маргиналдық мінез-құлықты адамдар қай-сы сәтте де
болса заңды оп-оңай аттайды (бұзады), сәті келсе, ыңғайлы жағдай туа қалса,
құқықтық талаптарды дайын тұрады;
2. Конформистік құқыққа сай мінез-құлық. Мұндай мінез-құлық адамның
құқықтық талаптарға конформистік түрде бас июіне (көніп, бағынуына)
негізделеді. Мұндай мінезді адамның ұстанатын қағидатты “бәрі қандай болса,
мен де сондаймын” болады. Мұндай мінез-құлық құқықтық нормаларды жете
түсінбей, олардың байыбына бармай орындауға (атқаруға) негізделеді;
3. Жағымды құқыққа сай мінез-құлық- мұндай мінез-құлық қоғамда бар
құқық нормаларының әділ және әділеттілігіне деген мызғымас сенімге, құқықты
құрметтеуге және оны терең білуге негізделеді. Мұндай мінез-құлық құқықтың
әдеттегі қалып бойынша, әр түрлі себептермен дәлелдердің іштей
арпалысуынсыз орындалуынан (атқарылуынан) көрінеді
4. Құқыққа сай, әлеуметтік тұрғыдан белсенді мінез құлықтың түрі
құқықтың құндылығының қажеттілігі жөніндегі мызғымас сенім мен құқықты
құрметтеуге ғана емес, сонымен бірге құқыққа дәлелді түрде қарау мен оны
жете түсінуге негізделген. әлеуметтік- құқықтық белсенділіктің
сипаттамалық белгілері ретінде азаматтардың, барша халықтың өкімет
тарапынан қабылданғалы отырған заңдарды талқылауға белсене қатынасуларын,
қоғамда қабылданған заңдарды өздерінің күнделікті өмірінде мысалы,
кәсіпкерлікпен шұғылдануда немесе басқалай іс-әрекеттерде пайдалана
білулерін, тәртіп қорғау орындарының қызметіне белсенділікпен араласуларын
қарастыруға болады.
Қоғамдық қатынастарды әлеуметтік-құқықтық тұрғыдан реттеу құқықтық
нормаларды, заң талаптарын жеке тұлғалардың мүлтіксіз орындауын, қоғамдық
тәртіпті қатаң сақтауын, қоғамға жат, зиянды әрекеттерден аулақ жүруін
талаптайды жеке тұлғаның заңды әрекеті дегеніміздің өзі заң талаптарына
сәйкес келетін әрі субъектілердің құқытары және міндеттерімен қабысып
жатқан мінез-құлқы болып саналады.
ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ
Әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған
француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру
үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. Аномия термині француз тілінен
аударғанда ұжымның, заңның болмауы.
Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның
мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының
арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді. [4]
Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық,
геофизикалық, экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік,
өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да
қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге
әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:
• қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік
саясат, салт дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);
• тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этникалық құрылым, әлеуметтік
мәртебе, референтті топ,);
• микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері,
отбасындағы өзара қарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар,
басқа да маңызды адамдар).
Девиация бірнеше типтен тұрады: девиантты, делинквентті және
криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен
ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-
құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл типті антидисциплиналық деп те
атайды.[5]
Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация,
оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету, алкоголизм, наркомания, қоғамға жат
қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид т.б. жатады.
Девиацияның екінші түрі - делинквентті мінез-құлық. Ол заң
бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері бар:
1. Агрессивті-зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін
дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерде
көрініс береді.
2. Ашкөздік мінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-
үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке
байланысты жат мінез-құлық.
3. Наша сату және тарату.
Криминалды мінез-құлық заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі
арқылы жасаған қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.
Девиацияның негативті формалары әлеуметтік патология болып табылады:
алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң бұзушылық
және қылмыскерлік. Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең бірінші
өздеріне үлкен зиян келтіреді.
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда
болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа
ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей:
• жанұяда берекенің болмауы;
• ата-ананың ерекше қамқарлығы;
• тәрбие берудегі кемшіліктер;
• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен
жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау,
сынаушылық ойды дамыта алмау;
• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;
• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;
• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп көрсетсе,
үшіншілері оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады.[6]
Оларды жекеше қарастыратын болсақ:
1. Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі
жасайтын физиологиялық және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға
мыналар жатады:
- ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс
тамақтанбауы, арақ-шарап, нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы,
ананың физикалық, психикалық т.б. сырқаттары себеп болатын генетикалық
факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке
жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.
- психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал,
келіспеушілік жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған
ортаның химиялық құрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға
душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;
- физиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық
кемшіліктер.
Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарым-
қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне
байланысты, құрбы-құрдастары арасында, ұжымда еркін сезіне алмайды,
қатынасы бұзылады.[7]
2. Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі
кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-
психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б. көрінеді.
Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға
міндетті түрде әлеуметтік-медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы
ұйымдастырылған тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек.
Баланың әрбір даму сатысында, олардың психикалық қасиеттері, тұлғалық
және мінездегі ерекшеліктері қалыптасып, дамып отырады. Бала даму барысында
әлеуметтік ортаға бейімделуі немесе керісінше бейімделмей, жатсынып кетуі
мүмкін.
Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол
ата-анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық реакциялар, қоршаған
ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және
суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және патологиялар сияқты жағымсыз
мінез-құлықтың пайда болуына жол ашады. Егер, балада адамгершілік
құндылықтар қалыптаспаса, онда, ол пайдакүнемдік, қанағатсыздық,
зорлаушылық, дөрекілік т.б. сияқты жағымсыз қасиеттерге бейім тұрады.
3. Әлеуметтік-п факторлар. Олар мектептік, отбасылық, қоғамдық
тәрбиедегі кемшіліктердің нәтижесінде, баланың оқудағы үлгермеушілігіне
байланысты. Мұндай балалар көбінесе мектепке дайындығы жоқ, үйге берілген
оқу тапсырмаларына және бағаларға парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың
оқудағы бейімсіздігін көрсетеді. Оқушының оқудағы бейімсіздігінің
(дезадаптация) қалыптасуы мынадай сатылардан өтеді:
- оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы
жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда қиыншылықтарға тап болуынан;
- мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа үлгермеуімен
қатар, оның мінез-құлқы өзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарымен қарым-
қатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп қол
үзе бастайды;
- әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға деген
қызығушылығы жойылады, асоциалдық топтармен араласып, алкогольге,
нашақорлыққа қызыға бастайды;
- криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен
болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, ал
мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып олар
қылмысты іс-әрекеттрмен айналыса бастайды.[8]
Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі факторы -
ата-ана. Баланың бойындағы асоциалды мінез-құлықты қалыптастыратын отбасы
қатынасының бірнеше жағымсыз стилдері бар:
- дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың барлық тілектерін
орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші жағынан конфликті жағдайларға
баланы итермелейді;
- тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы, ажырасу
кезіндегі, ата-ана мен балалар бөлек тұрған жағдайдағы тәлім-тәрбиелік
кемшіліктерден туындайды;
- асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы,
криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру жағдайы, отбасылық қаттыгездік,
зорлаушылық жатады.
Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық,
физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық. Қатыгездік үйде, далада,
мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-
әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға
бейімделе алмай қалады. Соның әсерінен, бала өзін жаман, керексізбін деп
сезінеді. Баланың қаттыгездікке жауап беру түрі баланың жасына, тұлғалық
ерекшелігіне, әлеуметтік тәжірибесіне байланысты.[9]
Психикалық реакциялардан басқа (қорқыныш, үрей, ұйқының бұзылуы,
тәбеттің болмауы т.б.) балалардың мінез-құлқы да өзгереді: агрессия
жоғарылайды, төбелескіш, өзіне сенімсіз, ұялшақ, өзіне деген бағасы өте
төмен болады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-зомбылықты көп көрген балалар
өскенде зорлаушы рөлінде болуды қалайды.
4. Әлеуметтік-экономикалық факторлар. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның
кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция,
әлеуметтік кернеу, т.б.
5. Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі қоғамның адамгершілік
қасиеттерінің деңгейі төмен болуы, рухани құндылықтардың бұзылуы.[9]
Девиантты мінез-құлықты балаларды түзету күрделі әрі қиын әрі ұзақ
процесс. Оны іске асыруда көп шыдамдылық пен белсенділік қажет. Қазіргі,
осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...3
1.1 Заңды мінез-құлық түрлері және қалыптасу
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Заңды мінез-құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..8
1.3 Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез-құлық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
ІІ Негізгі бөлім
2.1Девианттық мінез-құлық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Девианттық мінез-құлық әлеуметтануының
өзектілігі ... ... ... ... ... .17
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 26
Кіріспе
Зерттеу объектісі: Азаматтардың құқықтық мінез-құлықтарының мәні
мазмұны, құрылымдық компоненттері сипаттамалық белгілері және қалыптасу
мәселелелері ерекше зерттеу объектісі ретінде қарастырылып саралану керек.
Құқықтық зерттеу пәні ретінде құқық жүйесінің өмірмен, әлеуметтік
практикамен байланысын айқындау үшін құқықтық қоғам өміріндегі орнымен
ақтаратын қызметі, мәні, мазмұны, құрылымы әлеуметтік функциялары құқықтық
нормалардың шығу тегі, құрылымы және т.б да көптеген белгілік қасиеттерімен
өзіндік ерекшеліктері нақтыланып зертелу кажет
Зерттеу пәні: Құқықтық мінез-құлықтың қалыптасуындағы құқықтық
заңдардың, атап айтқанда ҚР Конституциясының және ҚР азамат кодексінің
баптарындағы құқық нормалары өз диспозицяларында көрсетілу қалпында жеке-
жеке алынып, олардың әр-қайсысының азаматтық құқықтық қатынастарды
реттеудегі тәрбиелік тағылымдарының мәндері әр түрлі тұрғыдан жан-жақты
ерекшеленіп, талдануы.
Құқықтық мінез-құлықты, құқықтық мәдениетті және құқықтық сананы
қалыптастыруға ықпал ететін құқықтық қорғау институттары мен құқықтық оқыту
жүйелерінің жұмыстарын, құқықтық насихаттық мазмұны мен ұйымдастырылу
нысандарын жетілдіру мен тиімділігін арттыру жолдары, тәсілдерімен әдістері
жан-жақты қарастырылып нақтылануы.
Зерттеудің міндеттері: Құқық, ұғымы мен “заң” ұғымдарының арасындағы
алшақтықтарды, заңдардың өздерінің де әр түрлі болып келетіндігін,
заңдардың жарлықтардан, қаулылардан және шешімдерден өзгешелігін анықтап
алу қажет сонда ғана мінез - құлықтың қалыптасуында қандай заңдардың шешуші
тәрбиелік рөл атқаратындығын түсініп, ұғынуға мүмкіндік туғызу керек.
Зерттеудің практикалық мәні Кез- келген Заң актілерінен мысалдарды
көптеп келтіруге болады. Олай болса Республика азаматтарының бойына
құқықтық белсенді мінез-құлықты белсенділікпен сіндіру-кезек күттірмейтін
міндет онсыз жеке адамдардың, бүкіл қоғамның мүдделерін қорғайтын, заң
үстемдігі мен құқық принциптеріне негізделген құқықтық мемлекетті орнықтыру
мүмкін емес.
І Тарау. 1.1 Заңды мінез-құлық түрлері және қалыптасу ерекшелігі
Заңды мінез құлық –құқықтың әлеуметтік нормаларының нұсқауларына
сәйкес келетін жеке тұлғаның мінез құлқы. Заңды мінез құлық арқылы заң
орындалады, жүзеге асырылады. Заңның талаптары орындалмаса, ол жансыз.
Тұлғаның заңды мінез-құлқының көлемі мен үлгісі құқықтық норманың
диспозициясында көрсетілген. Егер адамдардың мінез-құлықтары құқық
нормаларына сәйкес келсе, онда құқықтық тәртіп нығаяды.
Құқықықтық нормативтік актілерде адамдарға, қоғамдық қатынастарға
тигізетін ықпалын және қоғамдық қатынастарды құқықтық тұрғыдан реттеудің
әлуеметтік тиімділігін анықтап, саралау өте ауыр әрі күрделі. Бұл құқықтық
құбылыстар, параграфте жан-жақты қарастырылып анықтылғындай, Қазақстан
құқық жүйесінде өзіндік орындары бар әрі белгілі бір құқықтық іс-әрекеттер
(мінез-құлықтар) мен құқықтық рәсімдердің жиынтық мазмұнын бейнелейді.
Мысал үшін құқықтық реттеудің атқаратын әлеуметтік қызметінің мәнін талдап
көрелік. Құқық күшімен қоғамдық қатынастар қалыпқа түседі, реттеледі.
Кейбір қатынастар заң арқылы, ал кейбіреулері заңға тәуелді нормативті
актілердің күшімен реттеледі. [1]
Заңды мінез-құлық арқылы қоғам басқарылады, оның өмірі қалыпты
жағдайда жүргізіледі, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары жүзеге
асырылады. Мұны азаматтардың көбі түсінеді, сондықтан пайда болатын, жүзеге
асырылатын құқықтық қатынастардың басым көпшілігі заңды мінез-құлық
негізінде құрылады.
Азаматтар заңның талабын белсенділікпен немесе енжарлықпен орындайды.
Соған сәйкес мінез-құлық екіге бөлінеді:
1) Белсенді заңды мінез-құлық
2) Бәсең (енжар) заңды мінез-құлық
Белсенді заңды мінез-құлық – лауазымды тұлғалардың азаматтардың
бастамасымен белгілі мақсатқа бейімделген заңды әрекеттері. Ондай әрекеттер
қосымша уақыт, күш, кейде қаражат жұмсаумен байланысты.
Осындай мінез құлық басым болуы үшін қазіргі кезеңде қажетті шарттар
баршылық. Ол-егеменді, дербес мемлекет пен ұлттық құқық жүйесінің
қалыптасуы, экономикалық дағдарысты тоқтату үшін барлық күш-жігерді
жұмсаудың қажеттігі, асқынып бара жатқан қылмысқа қарсы азаматтардың шама
шарқынша күресу борышы. Демек, заңдардың қағидаларын белсенділікпен орындау
–заманымыздың талабы. Белсенді түрдегі заңды мінез-құлықтың көріністері сан
алуан. Ол -лауазымды тұлғалардың өз міндеттерін адал ниетпен , сапалы
атқарып, азаматтардың өздеріне жүктеген міндеттерін қалтқысыз, санады түрде
орындауы, сонымен қатар құқықтарын жүзеге асыра отырып, мемлекеттің,
қоғамдық бірлестіктердің жұмысына белсене қатысып, оларға көмектесу,
заңдардың жобаларын талқылауда бой көрсетіп, өз пікірін ортаға салу- міне,
құқықтық белсенділікке осындай әрекеттер жатады.
Енжар заңды мінез-құлықтың көрінісі де сан алуан
Азамат өзіне жүктелген міндеттерді қалай болса солай орындайды. Ал өзінің
құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруға енжарлықпен, немқұрайдылықпен
қарайды. Мысалы, сайлауға, заңның жобасын талқылауға қатыспайды, отбасын
құрғысы келмейді. әрине, мұндай мінез-құлық заңға қайшы келмесе де, адамның
ең алдымен өзіне зиян келтіреді , себебі адамның игілігі үшін берілетін
заңды мүмкіндіктер іске аспай қалады. Мұндай мінез-құлықтан қоғамда ештене
ұтпайды. Демек, екі тарап та ұтылыста болады. Мұндай енжар мінез-құлық
басым болса, мемлекетке де зиян келеді. Азаматтардың енжарлығын,
немқұрайдылығын пайдаланып, қара ниетті лауазымды тұлғалар мемлекет
органының қызметін халықтың бақылауынан тыс қоюға әрекет жасаулары
мүмкін.[2]
Заңды мінез-құлық бірнеше түрде болуы мүмкін.
Әрине, тек насихатпен адамдардың енжар мінез-құлқын белсенділікке
айналдыру оңай емес. Ең алдымен белсенділік-жастайынан қалыптасатын қасиет.
Оның негізгі шарты-еңбекке баулу. Заңдар да адал, ақ ниетпен істелген жұмыс
үшін көтермелеу шараларын белгілесе, ол құқықтық белсенділікке негіз
болады.[3]
Құқықтық сананың деңгейіне байланысты заңды мінез-құлық (іс-әрекет)
төмендегідей түрлерге жіктеледі:
1. Маргиналдық (маргинал-аралық) мінез-құлық- бұл мінез-құлық, бәрінен
бұрын, заң бойынша жазаланудан қорқу мен өз есебінен жаңылып қалмау
мақсатына негізделеді. Маргиналдық мінез-құлықты адамдар қай-сы сәтте де
болса заңды оп-оңай аттайды (бұзады), сәті келсе, ыңғайлы жағдай туа қалса,
құқықтық талаптарды дайын тұрады;
2. Конформистік құқыққа сай мінез-құлық. Мұндай мінез-құлық адамның
құқықтық талаптарға конформистік түрде бас июіне (көніп, бағынуына)
негізделеді. Мұндай мінезді адамның ұстанатын қағидатты “бәрі қандай болса,
мен де сондаймын” болады. Мұндай мінез-құлық құқықтық нормаларды жете
түсінбей, олардың байыбына бармай орындауға (атқаруға) негізделеді;
3. Жағымды құқыққа сай мінез-құлық- мұндай мінез-құлық қоғамда бар
құқық нормаларының әділ және әділеттілігіне деген мызғымас сенімге, құқықты
құрметтеуге және оны терең білуге негізделеді. Мұндай мінез-құлық құқықтың
әдеттегі қалып бойынша, әр түрлі себептермен дәлелдердің іштей
арпалысуынсыз орындалуынан (атқарылуынан) көрінеді
4. Құқыққа сай, әлеуметтік тұрғыдан белсенді мінез құлықтың түрі
құқықтың құндылығының қажеттілігі жөніндегі мызғымас сенім мен құқықты
құрметтеуге ғана емес, сонымен бірге құқыққа дәлелді түрде қарау мен оны
жете түсінуге негізделген. әлеуметтік- құқықтық белсенділіктің
сипаттамалық белгілері ретінде азаматтардың, барша халықтың өкімет
тарапынан қабылданғалы отырған заңдарды талқылауға белсене қатынасуларын,
қоғамда қабылданған заңдарды өздерінің күнделікті өмірінде мысалы,
кәсіпкерлікпен шұғылдануда немесе басқалай іс-әрекеттерде пайдалана
білулерін, тәртіп қорғау орындарының қызметіне белсенділікпен араласуларын
қарастыруға болады.
Қоғамдық қатынастарды әлеуметтік-құқықтық тұрғыдан реттеу құқықтық
нормаларды, заң талаптарын жеке тұлғалардың мүлтіксіз орындауын, қоғамдық
тәртіпті қатаң сақтауын, қоғамға жат, зиянды әрекеттерден аулақ жүруін
талаптайды жеке тұлғаның заңды әрекеті дегеніміздің өзі заң талаптарына
сәйкес келетін әрі субъектілердің құқытары және міндеттерімен қабысып
жатқан мінез-құлқы болып саналады.
ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ
Әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған
француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру
үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. Аномия термині француз тілінен
аударғанда ұжымның, заңның болмауы.
Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның
мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының
арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді. [4]
Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық,
геофизикалық, экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік,
өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да
қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге
әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:
• қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік
саясат, салт дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);
• тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этникалық құрылым, әлеуметтік
мәртебе, референтті топ,);
• микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері,
отбасындағы өзара қарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар,
басқа да маңызды адамдар).
Девиация бірнеше типтен тұрады: девиантты, делинквентті және
криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен
ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-
құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл типті антидисциплиналық деп те
атайды.[5]
Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация,
оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету, алкоголизм, наркомания, қоғамға жат
қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид т.б. жатады.
Девиацияның екінші түрі - делинквентті мінез-құлық. Ол заң
бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері бар:
1. Агрессивті-зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін
дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерде
көрініс береді.
2. Ашкөздік мінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-
үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке
байланысты жат мінез-құлық.
3. Наша сату және тарату.
Криминалды мінез-құлық заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі
арқылы жасаған қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.
Девиацияның негативті формалары әлеуметтік патология болып табылады:
алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң бұзушылық
және қылмыскерлік. Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең бірінші
өздеріне үлкен зиян келтіреді.
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда
болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа
ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей:
• жанұяда берекенің болмауы;
• ата-ананың ерекше қамқарлығы;
• тәрбие берудегі кемшіліктер;
• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен
жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау,
сынаушылық ойды дамыта алмау;
• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;
• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;
• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп көрсетсе,
үшіншілері оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады.[6]
Оларды жекеше қарастыратын болсақ:
1. Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі
жасайтын физиологиялық және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға
мыналар жатады:
- ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс
тамақтанбауы, арақ-шарап, нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы,
ананың физикалық, психикалық т.б. сырқаттары себеп болатын генетикалық
факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке
жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.
- психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал,
келіспеушілік жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған
ортаның химиялық құрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға
душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;
- физиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық
кемшіліктер.
Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарым-
қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне
байланысты, құрбы-құрдастары арасында, ұжымда еркін сезіне алмайды,
қатынасы бұзылады.[7]
2. Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі
кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-
психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б. көрінеді.
Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға
міндетті түрде әлеуметтік-медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы
ұйымдастырылған тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек.
Баланың әрбір даму сатысында, олардың психикалық қасиеттері, тұлғалық
және мінездегі ерекшеліктері қалыптасып, дамып отырады. Бала даму барысында
әлеуметтік ортаға бейімделуі немесе керісінше бейімделмей, жатсынып кетуі
мүмкін.
Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол
ата-анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық реакциялар, қоршаған
ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және
суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және патологиялар сияқты жағымсыз
мінез-құлықтың пайда болуына жол ашады. Егер, балада адамгершілік
құндылықтар қалыптаспаса, онда, ол пайдакүнемдік, қанағатсыздық,
зорлаушылық, дөрекілік т.б. сияқты жағымсыз қасиеттерге бейім тұрады.
3. Әлеуметтік-п факторлар. Олар мектептік, отбасылық, қоғамдық
тәрбиедегі кемшіліктердің нәтижесінде, баланың оқудағы үлгермеушілігіне
байланысты. Мұндай балалар көбінесе мектепке дайындығы жоқ, үйге берілген
оқу тапсырмаларына және бағаларға парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың
оқудағы бейімсіздігін көрсетеді. Оқушының оқудағы бейімсіздігінің
(дезадаптация) қалыптасуы мынадай сатылардан өтеді:
- оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы
жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда қиыншылықтарға тап болуынан;
- мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа үлгермеуімен
қатар, оның мінез-құлқы өзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарымен қарым-
қатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп қол
үзе бастайды;
- әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға деген
қызығушылығы жойылады, асоциалдық топтармен араласып, алкогольге,
нашақорлыққа қызыға бастайды;
- криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен
болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, ал
мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып олар
қылмысты іс-әрекеттрмен айналыса бастайды.[8]
Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі факторы -
ата-ана. Баланың бойындағы асоциалды мінез-құлықты қалыптастыратын отбасы
қатынасының бірнеше жағымсыз стилдері бар:
- дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың барлық тілектерін
орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші жағынан конфликті жағдайларға
баланы итермелейді;
- тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы, ажырасу
кезіндегі, ата-ана мен балалар бөлек тұрған жағдайдағы тәлім-тәрбиелік
кемшіліктерден туындайды;
- асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы,
криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру жағдайы, отбасылық қаттыгездік,
зорлаушылық жатады.
Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық,
физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық. Қатыгездік үйде, далада,
мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-
әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға
бейімделе алмай қалады. Соның әсерінен, бала өзін жаман, керексізбін деп
сезінеді. Баланың қаттыгездікке жауап беру түрі баланың жасына, тұлғалық
ерекшелігіне, әлеуметтік тәжірибесіне байланысты.[9]
Психикалық реакциялардан басқа (қорқыныш, үрей, ұйқының бұзылуы,
тәбеттің болмауы т.б.) балалардың мінез-құлқы да өзгереді: агрессия
жоғарылайды, төбелескіш, өзіне сенімсіз, ұялшақ, өзіне деген бағасы өте
төмен болады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-зомбылықты көп көрген балалар
өскенде зорлаушы рөлінде болуды қалайды.
4. Әлеуметтік-экономикалық факторлар. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның
кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция,
әлеуметтік кернеу, т.б.
5. Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі қоғамның адамгершілік
қасиеттерінің деңгейі төмен болуы, рухани құндылықтардың бұзылуы.[9]
Девиантты мінез-құлықты балаларды түзету күрделі әрі қиын әрі ұзақ
процесс. Оны іске асыруда көп шыдамдылық пен белсенділік қажет. Қазіргі,
осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz