Экономикалық қауіпсіздік және оны қамтамасыз етудің экономикалық мазмұны
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Экономикалық қауіпсіздік және оны қамтамасыз етудің экономикалық мазмұны
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні жэне мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Экономикалық қауіпсіздік қамтамасыз ету әдістері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кеден органдарының атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4. Кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтар . елдің
экономикалық қауіпсіздігінің нақты қауіптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
II. Қазақстан Республикасы кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде шетел мемлекеттері кеден органдарымен және халықаралық кедендік ұйымдармен ынтымақтастығы
2.1. СЭҚ.тарда кедендік.саудалық реттеуге қатысатын ұйымдар ... ... ... ... ...42
2.2. ҚР.ның өзге елдермен халықаралық кедендік ынтымақтастығының кұқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
2.3. ЕурАзЭҚ елдері шеңберіндегі кедендік ынтымақтастық ... ... ... ... ... ... 69
III. ОҚО бойынша кеден басқармасының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қызметін талдау және жетілдіру жолдары
3.1. Кеден органдарының құқық бұзушылықтарына қарсы атқарылған іс
. шараларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
3.2. Оңтүстік Қазақстан облысы кеден басқармасының контрабанда жэне
кедендік құқық бұзушылықтарымен күрес бөлімінің
қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
3.3. ОҚО кеден басқарамасының қызметін жетілдіру жоспары ... ... ... ... ...89
Қорытындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...95
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 97
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Экономикалық қауіпсіздік және оны қамтамасыз етудің экономикалық мазмұны
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні жэне мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Экономикалық қауіпсіздік қамтамасыз ету әдістері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кеден органдарының атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4. Кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтар . елдің
экономикалық қауіпсіздігінің нақты қауіптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
II. Қазақстан Республикасы кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде шетел мемлекеттері кеден органдарымен және халықаралық кедендік ұйымдармен ынтымақтастығы
2.1. СЭҚ.тарда кедендік.саудалық реттеуге қатысатын ұйымдар ... ... ... ... ...42
2.2. ҚР.ның өзге елдермен халықаралық кедендік ынтымақтастығының кұқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
2.3. ЕурАзЭҚ елдері шеңберіндегі кедендік ынтымақтастық ... ... ... ... ... ... 69
III. ОҚО бойынша кеден басқармасының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қызметін талдау және жетілдіру жолдары
3.1. Кеден органдарының құқық бұзушылықтарына қарсы атқарылған іс
. шараларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 76
3.2. Оңтүстік Қазақстан облысы кеден басқармасының контрабанда жэне
кедендік құқық бұзушылықтарымен күрес бөлімінің
қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
3.3. ОҚО кеден басқарамасының қызметін жетілдіру жоспары ... ... ... ... ...89
Қорытындылар мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...95
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 97
Кіріспе
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алмай тұрып, мемлекеттің алдында қазіргі уақыпағыдай проблемалар мен переспективалар анағұрлым маңызды болмаған. Себебі барлық мәселелер орталықты шешімін табатын болған. Ал еліміз өз алдына егемендік алған соң оның негізгі мүддесі болып, мемлекеттің жан-жақты дамуы табылды. 1990 жылдардың басында және орта шенінде ел халқының элеуметтік хал-ахуалы, экономиакалық дамуының тенденциясының төмендеуі, яғмн экономикалық дағдарыс ерекше байқалды. Осы дағдарыстан шығу ұшін, елдегі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін, мемлекет әрі қарай даму үшін белгілі стратегиялық маңызды шаралар жасау керек болды. Осындай кедендік саясаттың бір тармағы- халықаралық кедендік ұйымдармен, жекелеген елдермен мемлекеттің кедендік байланыс орнатуы.
Әлемде әлемдік және аймақтық маңызға ие халықаралық ұйымдар бар.
Соның ішінде, осы дипломдық жұмыста қарастырылған ұйымдарды атап өтуге болады: Дүниежүзілік Сауда ұйымы, Дүниежүзілік Кеден ұйымы, ЕуроАзиялық Экономикалық қауымдастық. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты оған мүше елдер арасында тауар айналымын жоғарлата отырып, сол арқылы халықаралық сауданың дамуына әсер ету.
Бұл ұйымдар Қазақстан үшін үлкен маңызды рөлі атқарады. Бұл ұйымдарға мүше болу, ондағы мүшелікті тиімді пайдалану Қазақстан үшін аса маңызды болып табылады. Қазақстан осы ұйымдардың белсенді мүшесі бола шырып, өзін халықаралық аренада мықтап орнықтырады.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты жоғарыда көрсетілген халықаралық кедендік ұйымдардың жұмысын және мемлекеттің экономиаклық кауіпсіздігін қамтамасыз етудегі оның қызметіне талдау жасау және ондағы кеден қызметінің алатын орны туралы мәселелерді қарастыру.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз - бұл елдің экономикасын тұрақты деңгейде ұстап түру және дамыту. Сол аркылы мемлекеттің өмір сүргіштігін жүзеге асыру, басқа елге деген экономикалық тәуелсіздікті жою арқылы экономикалық егеменділікті сақтауға тырысу. Жалпы бұл дипломдық жұмыста келесідей мэселелер қарастырылған:
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз ету туралы мәселелер;
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз етудегі кеден органдарының рөлі;
- Қазақстан үшін Дүниежүзілік Сауда ұйымына қалай кіру керектігі туралы мәселелер;
- ДСҰ-дағы мүшелікті қалай пайдалану керектігі туралы мәселелері;
- ЕурАзия црмлекеттерінің алдына қойған мақсаттарын жүзеге асыру туралы мәселелері;
- ОҚО бойынша Кеден Басқармасының Контрабандамен және кеден ережелерін бұзушылықтармен күрес бөлімінің экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі атқарған іс-шаралары және жетілдіру жолдары туралы мәселелер.
Осындай мәселелердің шешімін табу менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты болып табылады.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алмай тұрып, мемлекеттің алдында қазіргі уақыпағыдай проблемалар мен переспективалар анағұрлым маңызды болмаған. Себебі барлық мәселелер орталықты шешімін табатын болған. Ал еліміз өз алдына егемендік алған соң оның негізгі мүддесі болып, мемлекеттің жан-жақты дамуы табылды. 1990 жылдардың басында және орта шенінде ел халқының элеуметтік хал-ахуалы, экономиакалық дамуының тенденциясының төмендеуі, яғмн экономикалық дағдарыс ерекше байқалды. Осы дағдарыстан шығу ұшін, елдегі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін, мемлекет әрі қарай даму үшін белгілі стратегиялық маңызды шаралар жасау керек болды. Осындай кедендік саясаттың бір тармағы- халықаралық кедендік ұйымдармен, жекелеген елдермен мемлекеттің кедендік байланыс орнатуы.
Әлемде әлемдік және аймақтық маңызға ие халықаралық ұйымдар бар.
Соның ішінде, осы дипломдық жұмыста қарастырылған ұйымдарды атап өтуге болады: Дүниежүзілік Сауда ұйымы, Дүниежүзілік Кеден ұйымы, ЕуроАзиялық Экономикалық қауымдастық. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты оған мүше елдер арасында тауар айналымын жоғарлата отырып, сол арқылы халықаралық сауданың дамуына әсер ету.
Бұл ұйымдар Қазақстан үшін үлкен маңызды рөлі атқарады. Бұл ұйымдарға мүше болу, ондағы мүшелікті тиімді пайдалану Қазақстан үшін аса маңызды болып табылады. Қазақстан осы ұйымдардың белсенді мүшесі бола шырып, өзін халықаралық аренада мықтап орнықтырады.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты жоғарыда көрсетілген халықаралық кедендік ұйымдардың жұмысын және мемлекеттің экономиаклық кауіпсіздігін қамтамасыз етудегі оның қызметіне талдау жасау және ондағы кеден қызметінің алатын орны туралы мәселелерді қарастыру.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз - бұл елдің экономикасын тұрақты деңгейде ұстап түру және дамыту. Сол аркылы мемлекеттің өмір сүргіштігін жүзеге асыру, басқа елге деген экономикалық тәуелсіздікті жою арқылы экономикалық егеменділікті сақтауға тырысу. Жалпы бұл дипломдық жұмыста келесідей мэселелер қарастырылған:
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз ету туралы мәселелер;
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз етудегі кеден органдарының рөлі;
- Қазақстан үшін Дүниежүзілік Сауда ұйымына қалай кіру керектігі туралы мәселелер;
- ДСҰ-дағы мүшелікті қалай пайдалану керектігі туралы мәселелері;
- ЕурАзия црмлекеттерінің алдына қойған мақсаттарын жүзеге асыру туралы мәселелері;
- ОҚО бойынша Кеден Басқармасының Контрабандамен және кеден ережелерін бұзушылықтармен күрес бөлімінің экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі атқарған іс-шаралары және жетілдіру жолдары туралы мәселелер.
Осындай мәселелердің шешімін табу менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты болып табылады.
Қолданлыған әдебиеттер
1. ҚР Конституциясы 1995ж.
2. ҚР Кеден Кодексі. 01.05.2003ж.
3. Драганов В.Г. "Основы томоженного дела" Москва 1998ж.
4. Әкімшілк құқық бұзушылық туралы ҚР-ның Кодексі.
5. Алимбеков Б.М. "Томоженное право" Алматы 1997ж.
6. Алимбеков Б.М. "Томоженное дело в РК" Алматы 1997ж.
7. Основы таможенного дела: учебное пособие. Выпуск III. Экономическая деятельность томоженных органов: М:РИО РТА,1995ж
8. Основы таможенного дела: учебное пособие. Выпуск I. Развитие томоженнсмх) дела в России. М. 1995г.
9. Сәрсенбаев М.А. "Томоженное право" Алматы І998ж.
10. Мадиярова Д.М. "Кеден ісін Ұйымдастыру және басқару" Алматы 2000ж. 11. Садықов Е. "Ішкі экономикалық қатер" Ақиқат І998ж.
І2.М.Шаманбаев "Қауіпсіздік бәрінен де қымбат" Егемен Қазақстан 13 желтоқсан 2000 ж. .Н.Назарбаев "Қауіпсіздікке мән бермеу-нақты қатерді бағалаумен тең" Егемен Қазақстан. 25-ақпан 2000ж.
14. Н.Б.Балғарина "Қауіпсіздік тұжырымдамасы болашаққа қызмет етеді" Егемен Қазақстан 2-маусым 2ОО0ж.
15.С.Мұса "Еуразиялық Экономикалық Қауымдстық" Егемен Қазақстан 11- қазан 2000 ж.
16.ҚР Президентінің Жарлығы "Қазақстанның 2001-2005 жылдары арналған экономикалық қауіпсіздік стратегиясы".
17.Е.О. Алауханов "Есірткіні ауыздықтау қауіпсіз жол ашу" Үкімет жаршысы -,2001ж.
18.Байгісиев М.Н. "Халықаралық экономикалық қатынастар" Алматы, санат1998ж.
19.Л.Матақбаева "ҚР-ның ТМД -дағы интеграциялық саясаты туралы " Ақиқат 3,1999ж.
20. М.Нұкенов "Экономикалық қауіпсіздік күзетінде " Егемен Қазақстан 2006ж.
21. В.Персняков "Экономическая бехопасность; Томоженнное методы и средства обеспечения" Внешняя торговля, 1995г.12.
22.А.Д. Ершов "Упровления экономической безопасностью а томожнном деле: материалы научно-практической конференций "Томоженная деятельность и обеспечение экономической безопастности государства" Ростав на Доу: Ростовский филиал РТА,1998 г.
23. Кислелевский Ю.Г. Контрабанда: История и современность, М, автор, 1996г.
24.Дюмулен И.И. Всемирная Торговая Организация: М: ТППРФ 1997г. 25.Лозбенко Л.А. Стратегия Весмирной Томоженной Организаций (ВТО) по модернизации томоженных служб мира; М:РИОРТА, 1995г.
26. Тенлибаев Н. "Снижения пошлины: Вести о томожене". Сегодня, 1998г.
27.Исингарин Н. "ІОЛЕТ -СНГ" проблемы. Поиски решения. С.П.200ІГ.
28.Исингарин Н. "Томоженный Союз"1999г.
29.Мадиярова Д.М. "Сыртқы экономикалық қызмет жэне мемлекетердің
экономикадық қауіпсіздігі" 2000ж.
30.Аль-Пари стратегия безопасного экономического развития Казакстана а
условиях глобализации. 2002.
31. Г.Оразбаков "Применение защитных мер. Проблемы и преспективы", 2002г.
32.Исингарин Н. "Евразийское экономическое сообщество и проблемы вступления в ВТО Казакстана 2002г.2-3"
33."Всемирная Таможенная Организация-50лет" Кеден,2. 2002г.
34."От таможенного Союза к Евразийскому Экономическому Сообществу",
Кеден 3 ,2002г.
35.Т. Издиб^ев "Разработан Проект импортозамещение в отсраслых легкой и
пищевой промышленности на 2000-2003г.г." Каз Правда 8,2000г.
36. К.Арыстанбеков "Казакстан и Вто: экономичеснкий ожидания" Каз Правда 5.2002г.
37.Теория "Методолгия управления", 2002г. 18-январь. Экономическая Безопасность: сущность, критерии, формы.
38.Герчикова И.Н. "Международные экономические организации" М.200ІГ. 39.Қазақстан ДСұ-ға кіруге эзірленуде. Үкімет жаршысы 1999ж.5, 4О.Н.Исенгарин "Казакстан и содружества", Алматы:1999г.
41.Ә.Құланбай "ДСұ-на ену Қазақстанның әлемдік қоғамдастығы орнынбекемдеу" Егемен Қазақстан 2002ж. 11-желтоқсан. 42."Импортозамещение" Панорама 2003г. 3-марта.
43."Об утверждении соглашении об общем таможенном тарифе государств
участников Таможенного Союза" ВЭДа РК2001,5
44.Егемен Қазақстан 10 қазан 2000жыл. Еуразиялық экономикалық қауымдастық Еуразиялық одақ құрамына бастайтын төте жол. 45.Панарама 13 октября 2000г Президент пятерки Таможенного союза подписали договор о созданий Еуразиского экономического сообщества.
46.Понарама 20 октября 2000года. Н.Исенгарин, Интеграционный комитет СНГ: Договор по ЕврАзЭС по сути первый документ, предусматривающий дейстыенный организационно-правовой механизм интеграций.
47.«Парасатты кеден саясаты- мемлекеттің экономикалық дамуының қуаты» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция еңбектері, шымкент,
2005 ж.
1. ҚР Конституциясы 1995ж.
2. ҚР Кеден Кодексі. 01.05.2003ж.
3. Драганов В.Г. "Основы томоженного дела" Москва 1998ж.
4. Әкімшілк құқық бұзушылық туралы ҚР-ның Кодексі.
5. Алимбеков Б.М. "Томоженное право" Алматы 1997ж.
6. Алимбеков Б.М. "Томоженное дело в РК" Алматы 1997ж.
7. Основы таможенного дела: учебное пособие. Выпуск III. Экономическая деятельность томоженных органов: М:РИО РТА,1995ж
8. Основы таможенного дела: учебное пособие. Выпуск I. Развитие томоженнсмх) дела в России. М. 1995г.
9. Сәрсенбаев М.А. "Томоженное право" Алматы І998ж.
10. Мадиярова Д.М. "Кеден ісін Ұйымдастыру және басқару" Алматы 2000ж. 11. Садықов Е. "Ішкі экономикалық қатер" Ақиқат І998ж.
І2.М.Шаманбаев "Қауіпсіздік бәрінен де қымбат" Егемен Қазақстан 13 желтоқсан 2000 ж. .Н.Назарбаев "Қауіпсіздікке мән бермеу-нақты қатерді бағалаумен тең" Егемен Қазақстан. 25-ақпан 2000ж.
14. Н.Б.Балғарина "Қауіпсіздік тұжырымдамасы болашаққа қызмет етеді" Егемен Қазақстан 2-маусым 2ОО0ж.
15.С.Мұса "Еуразиялық Экономикалық Қауымдстық" Егемен Қазақстан 11- қазан 2000 ж.
16.ҚР Президентінің Жарлығы "Қазақстанның 2001-2005 жылдары арналған экономикалық қауіпсіздік стратегиясы".
17.Е.О. Алауханов "Есірткіні ауыздықтау қауіпсіз жол ашу" Үкімет жаршысы -,2001ж.
18.Байгісиев М.Н. "Халықаралық экономикалық қатынастар" Алматы, санат1998ж.
19.Л.Матақбаева "ҚР-ның ТМД -дағы интеграциялық саясаты туралы " Ақиқат 3,1999ж.
20. М.Нұкенов "Экономикалық қауіпсіздік күзетінде " Егемен Қазақстан 2006ж.
21. В.Персняков "Экономическая бехопасность; Томоженнное методы и средства обеспечения" Внешняя торговля, 1995г.12.
22.А.Д. Ершов "Упровления экономической безопасностью а томожнном деле: материалы научно-практической конференций "Томоженная деятельность и обеспечение экономической безопастности государства" Ростав на Доу: Ростовский филиал РТА,1998 г.
23. Кислелевский Ю.Г. Контрабанда: История и современность, М, автор, 1996г.
24.Дюмулен И.И. Всемирная Торговая Организация: М: ТППРФ 1997г. 25.Лозбенко Л.А. Стратегия Весмирной Томоженной Организаций (ВТО) по модернизации томоженных служб мира; М:РИОРТА, 1995г.
26. Тенлибаев Н. "Снижения пошлины: Вести о томожене". Сегодня, 1998г.
27.Исингарин Н. "ІОЛЕТ -СНГ" проблемы. Поиски решения. С.П.200ІГ.
28.Исингарин Н. "Томоженный Союз"1999г.
29.Мадиярова Д.М. "Сыртқы экономикалық қызмет жэне мемлекетердің
экономикадық қауіпсіздігі" 2000ж.
30.Аль-Пари стратегия безопасного экономического развития Казакстана а
условиях глобализации. 2002.
31. Г.Оразбаков "Применение защитных мер. Проблемы и преспективы", 2002г.
32.Исингарин Н. "Евразийское экономическое сообщество и проблемы вступления в ВТО Казакстана 2002г.2-3"
33."Всемирная Таможенная Организация-50лет" Кеден,2. 2002г.
34."От таможенного Союза к Евразийскому Экономическому Сообществу",
Кеден 3 ,2002г.
35.Т. Издиб^ев "Разработан Проект импортозамещение в отсраслых легкой и
пищевой промышленности на 2000-2003г.г." Каз Правда 8,2000г.
36. К.Арыстанбеков "Казакстан и Вто: экономичеснкий ожидания" Каз Правда 5.2002г.
37.Теория "Методолгия управления", 2002г. 18-январь. Экономическая Безопасность: сущность, критерии, формы.
38.Герчикова И.Н. "Международные экономические организации" М.200ІГ. 39.Қазақстан ДСұ-ға кіруге эзірленуде. Үкімет жаршысы 1999ж.5, 4О.Н.Исенгарин "Казакстан и содружества", Алматы:1999г.
41.Ә.Құланбай "ДСұ-на ену Қазақстанның әлемдік қоғамдастығы орнынбекемдеу" Егемен Қазақстан 2002ж. 11-желтоқсан. 42."Импортозамещение" Панорама 2003г. 3-марта.
43."Об утверждении соглашении об общем таможенном тарифе государств
участников Таможенного Союза" ВЭДа РК2001,5
44.Егемен Қазақстан 10 қазан 2000жыл. Еуразиялық экономикалық қауымдастық Еуразиялық одақ құрамына бастайтын төте жол. 45.Панарама 13 октября 2000г Президент пятерки Таможенного союза подписали договор о созданий Еуразиского экономического сообщества.
46.Понарама 20 октября 2000года. Н.Исенгарин, Интеграционный комитет СНГ: Договор по ЕврАзЭС по сути первый документ, предусматривающий дейстыенный организационно-правовой механизм интеграций.
47.«Парасатты кеден саясаты- мемлекеттің экономикалық дамуының қуаты» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция еңбектері, шымкент,
2005 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Экономикалық қауіпсіздік және оны қамтамасыз етудің экономикалық
мазмұны
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні жэне
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Экономикалық қауіпсіздік қамтамасыз ету әдістері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кеден органдарының
атқаратын
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..17
1.4. Кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтар - елдің
экономикалық қауіпсіздігінің нақты
қауіптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
II. Қазақстан Республикасы кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуде шетел мемлекеттері кеден органдарымен және халықаралық
кедендік ұйымдармен ынтымақтастығы
2.1. СЭҚ-тарда кедендік-саудалық реттеуге қатысатын
ұйымдар ... ... ... ... ...42
2.2. ҚР-ның өзге елдермен халықаралық кедендік ынтымақтастығының
кұқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .60
2.3. ЕурАзЭҚ елдері шеңберіндегі кедендік
ынтымақтастық ... ... ... ... ... .. ..69
III. ОҚО бойынша кеден басқармасының экономикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етудегі қызметін талдау және жетілдіру жолдары
3.1. Кеден органдарының құқық бұзушылықтарына қарсы атқарылған іс
- шараларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..76
3.2. Оңтүстік Қазақстан облысы кеден басқармасының контрабанда жэне
кедендік құқық бұзушылықтарымен күрес бөлімінің
қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 80
3.3. ОҚО кеден басқарамасының қызметін жетілдіру
жоспары ... ... ... ... ...89
Қорытындылар мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 95
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..97
Кіріспе
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алмай тұрып, мемлекеттің алдында
қазіргі уақыпағыдай проблемалар мен переспективалар анағұрлым маңызды
болмаған. Себебі барлық мәселелер орталықты шешімін табатын болған. Ал
еліміз өз алдына егемендік алған соң оның негізгі мүддесі болып,
мемлекеттің жан-жақты дамуы табылды. 1990 жылдардың басында және орта
шенінде ел халқының элеуметтік хал-ахуалы, экономиакалық дамуының
тенденциясының төмендеуі, яғмн экономикалық дағдарыс ерекше байқалды. Осы
дағдарыстан шығу ұшін, елдегі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
үшін, мемлекет әрі қарай даму үшін белгілі стратегиялық маңызды шаралар
жасау керек болды. Осындай кедендік саясаттың бір тармағы- халықаралық
кедендік ұйымдармен, жекелеген елдермен мемлекеттің кедендік байланыс
орнатуы.
Әлемде әлемдік және аймақтық маңызға ие халықаралық ұйымдар бар.
Соның ішінде, осы дипломдық жұмыста қарастырылған ұйымдарды атап өтуге
болады: Дүниежүзілік Сауда ұйымы, Дүниежүзілік Кеден ұйымы, ЕуроАзиялық
Экономикалық қауымдастық. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты оған
мүше елдер арасында тауар айналымын жоғарлата отырып, сол арқылы
халықаралық сауданың дамуына әсер ету.
Бұл ұйымдар Қазақстан үшін үлкен маңызды рөлі атқарады.
Бұл ұйымдарға мүше болу, ондағы мүшелікті тиімді пайдалану Қазақстан үшін
аса маңызды болып табылады. Қазақстан осы ұйымдардың белсенді мүшесі бола
шырып, өзін халықаралық аренада мықтап орнықтырады.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты жоғарыда көрсетілген
халықаралық кедендік ұйымдардың жұмысын және мемлекеттің экономиаклық
кауіпсіздігін қамтамасыз етудегі оның қызметіне талдау жасау және ондағы
кеден қызметінің алатын орны туралы мәселелерді қарастыру.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз - бұл
елдің экономикасын тұрақты деңгейде ұстап түру және дамыту. Сол аркылы
мемлекеттің өмір сүргіштігін жүзеге асыру, басқа елге деген экономикалық
тәуелсіздікті жою арқылы экономикалық егеменділікті сақтауға тырысу. Жалпы
бұл дипломдық жұмыста келесідей мэселелер қарастырылған:
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз ету туралы мәселелер;
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз етудегі кеден органдарының рөлі;
- Қазақстан үшін Дүниежүзілік Сауда ұйымына қалай кіру керектігі туралы
мәселелер;
- ДСҰ-дағы мүшелікті қалай пайдалану керектігі туралы мәселелері;
- ЕурАзия црмлекеттерінің алдына қойған мақсаттарын жүзеге асыру туралы
мәселелері;
- ОҚО бойынша Кеден Басқармасының Контрабандамен және кеден ережелерін
бұзушылықтармен күрес бөлімінің экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудегі атқарған іс-шаралары және жетілдіру жолдары туралы мәселелер.
Осындай мәселелердің шешімін табу менің дипломдық жұмысымның негізгі
мақсаты болып табылады.
I.Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі, оны камтамасыз
етудегі кеденнің рөлі
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні және мазмұны
XX ғасырдың соңында Қазақстан саяси тәуелсіздігін ала отырып күрделі
экономикалық процестермен тоғысты. Әлеуметтік-экономикалық реформалардың
негативті зардаптары кез-келген мемлекет тұрғынының өміріне кауіп,
экономикалық тұрақтылыққа қатер төндірді.
Әлемдік экономикадағы соңғы өзгерістер- террористік ұйымдар
қызметтерінің күшеюі, биологиялық қару-жарақтардың жаңа түрлерінің пайда
болуы, ядерлік қарулардың кең жаюлуы- әр бір адамға тек жеке бас емес,
сонымен қатар, ұлттық қауіпсіздікті түсінулерін мәжбүр етті.
Ұлттық қауіпсіздік- ішкі және сыртқы себептер әсерінен қоғамның өмір
сүру аумақтары мен әр түрлі салаларында пайда болатын оның түпкілікті
ұлттық-мемлекеттік мүдделері мен өзінің тіршілік етуіне қауіпті жою немесе
болдырмауды қамтамасыз ететін жағдай.
Ұлттық қауіпсіздіктің ерекшеліктері:
Біріншіден, ұлттық қауіпсіздік түсінігі нақты- тарихи мазмұнға ие, яғни
нақты жағдайға нақты талдау қажет қажет екенін талап етеді. Бұл талдау қай
салалара қауіп бар және оның қауіпсіздік дәрежесі қандай екенін анықтауға
мүмкіндік береді.
Екіншіден, ұлттық қауіпсіздік белгілі бір сипатқа ие. Экономикалық
қауіпсіздік кері өлшемдермен, яғни оған қауіп төндіретін, қандай да бір
қиыншылықтармен сипатталады.
Үшіншіден, ұлттық қауіпсіздік мәні және оның қаупті проблемалары
мемлекеттің, жекелеген аймақтардың және әлемдік ынтымақтастықтың дамуы
кезінде өседі.
Төртіншіден, ұлттық қауіпсіздіктің критерийлері мен параметрлері, оның
әр елде әр түрлі екендігіне қарамастан соңында ол экономиканың
жалпы тенденциясымен және адамзаттың әлеуметтік тенденциясымен
тығыз байланысты.
Бесіншіден, ұлттық қауіпсіздіке мәнінің мазмұнына әдетте ұлттық
мемлекеттік мүдде мен ұлттық идея әсер етеді. Ұлттық қауіпсіздік
экономикалық қауіпсіздікке қарағанда мағынасы өте кең. Ол өзіне қорғанысты,
экономиканы, энергетикалық қауіпсіздікті қосады.
Ұлттық қауіпсіздіктің еңбасты факторлардың бірі экономикалық
қауіпсіздік.
Ресевдің атақты экономисіті Л.И. Абалкин "Экономикалық қауіпсіздік"
түсінігін аша келіп, келесі үш басты элементін ашып көрсетті: экономикалық
тәуелсіздік; ұлттық экономиканың тұрақтылығы; өзінің дамуға және прогреске
қабілеттілігі;
Экономикалық қауіпсіздік мәнін түсіну үшін оның даму және
тұрақтылық түсінігімен тығыз байланыстылығын анықтап алу қажет. Бұл
түсініктер экономикалық қауіпсіздіктің басты сипаты және экономикалық
қауіпсіздіктің басты атрибуты болып табылады. Даму - бұл экономикалық
қауіпсіздіктің компоненттерінің бірі. Егер экономика дамымаса, онда оның
өмір сүргіштігі бірден төмендейді. Сонымен қатар ішкі және сыртқы
қауіптерге деген қарсы тұрушылығы төмендейді.
Тұрақтылық және қауіпсіздік бір жүйенің маңызды элементтері болып
табылады.
Қауіпсіздік бұл обьектінің өзіндік өмір сүргіштікке және дамуға
қабілеттілігіне сыртқы және ішкі қауіп кезіндегі байланыстылығы.
Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі - бұл экономикалық
қатынастарды қорғау, халықтық өмір сүру қабілеттілігін жоғарылату,
экономикалық жағдайы, мемлекеттің қатысуымен экономиканы сыртқы және ішкі
қауіптен сақтау болып табылады. Қазақстанда экономикалық кауіпсіздік
қатерлері мыналардан айқын: экспорттың шикізаттық бағыты; халықтың
әлеуметті қорғалмаған топтарының өмір сүру денгейінін төмендігі; орта
және кіші кәсіпкерліктің әлсіз дамуы. Мемлекеттің экономикалық
қызығушылығын қорғау және қауіп қатерге қарсы түру мақсатында
ҚР Президентінің Указымен 2001 жылдың 7 ақпанынан бастап 2001-2005 жж.
Қазақстанның экономикалық қауіпсіздік стратегиясы бекітілді. Бұл
стратегияның негізгі міндеттері: нақты және потенциалды қауіп-қатерлерді
анықтау; экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін және олардың бастапқы
мазмұнын анықтау; мүмкін болатын қауіп-қатерлерді болжау және олардың
ескерту шараларын талдау; экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесін
қалыптастыру.
Бұл құжатта Қазақстанда экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
бағдарламасын құрудың негізгі бағыттарын береді. Мұнда экономикалық
қауіпсіздік мәнін бірнеше элементтер топтары көрсетеді:
1) Мемлекеттің экономикалық қызығушылығы.
2) Экономика саласындагы қатерлер;
3) Экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері;
4) Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
бойынша мемлекеттік органдар жүйесі;
5) Экономикалық қауіпсіздіктің құқықтық және заңдылық базалары. Жоғарыда
келтірілген экономикалық қауіпсіздік жүйесінің элементтері
бір-бірімен байланысты және тәуелді. (Сызба 1 )
Бірінші элементті сипаттай отырып, экономикалық дамудың приоритетті бағытын
таңдау негізгі мәселе екенін ескеру қажет. Қазіргі кезде Қазақстан үшін ең
маңызды мақсат бұл халықаралық стандартқа сәйкес өндіру және дайын өнімді
экспорттау жолымен әлемдік рынокта өзіміздің кедейшілігімізді жеңу болып
табылады. Бұл үшін қажет: машина жасау және өңдеу өнеркәсіп шараларын
техникалық жаңарту, ірі капитал салымдарын салу; жоғары білікті кадрлар;
жаңа технологияларды күштеп ендіру. Бұл жағдайлардың орындалмауы мемлекетке
әлемдік экономиканың ірі шикізаттық базасы болып калу қауіпі бар.
Сонымен қатар, Қазақстанның экономикалық қызығушылық кұрылымындағы
элементтеріне мыналар жатады: халықтың өмір сүруін белгілі бір деңгейге
дейін жеткізу; сыртқы сауданың балансты құрылымы; тұрақты қаржылық жүйесі;
мемлекеттік реттеудің тиімді жүйесі; қаржылық қолдау және ғылыми-техникалық
потенциалдың аса дамуы; заңдылық базаны жетілдіру. Әрине, бұл мемлекеттің
экономикалық қызығушылығы қорғалады, егер де экономикалық қауіпсіздік
жүйесінің екінші блогы болып табылатын болжамдалған қатерлер өз уақытысында
анықталса. Қатерлерге мыналарды жатқызуға болады: халықтың өмір сүру
деңгейіне және экономиканың жалпы қызмет етуіне әсер ететін теңге курсының
және әлемде мұнай бағасының күрт түсуі.
Үшінші жүйе экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері, бұл мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздік жағдайын және қауіп -қатерлердің сандық формасын
анықтайды. Мемлекет бұл көрсеткіштерді талдап алып, мүмкін болатын
қауіптерді анықтауға және макроэкономикалық реттеу шараларын түзеуге
мүмкіндігі бар. Бұл көрсеткіштерді бірнеше топтарға бөлуге болады:
Бірінші топ- өндірістік саланы анықтайтын көрсеткіштер (ЖІӨ көлемі,
жан басына шаққандағы ЖІӨ көлемі,ЖІӨ инновациялық өнім үлесі, тұтынудағы
импорт үлесі).
Екінші топ- халықтың өмір сүру деңгейінің керсеткіштері (күн көру
минимумынан төмен табыс алатын халықтардың үлесі, мемлекетте өмір сүру
ұзақтылығы, жұмыссыздық деңгейі).
Үшінші топ- қаржылық жағдайды көрсететін көрсеткіштер (ішкі қарыз
көлемі, сыртқы қарыз көлемі, бюджет тапшылығы және т.б.)
Экономикалық қауіпсіздіктің төртінші жүйесі -экономикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі мемлекеттік органдар. Олардың
қатарына:
қауіпсіздік Советті, ұлттық қауіпсіздік Комитетті, стратегиялық жоспарлау
бойынша Агенттікті, Кедендік бақылау Агенттігін жатқызуға болады.
Бесінші блок- экономикалық қауіпсіздіктің заңдылық базасы. Бұл жүйенің
негізін: ҚР ұлттық қауіпсіздігі туралы Заңы, Экономикалық қауіпсіздік
стратегияУказы, тауарларды импорттау кезінде ішкі рынокты
қорғау шаралары туралы Заңы құрайды. Осылардың ішінде ҚР
экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін тереңірек қарастыру қажет.
Экономикалық дамудың индикаторларын және бастапқы мәнін салыстырмалы талдау
экономиканың нақты жағдайын, кемшіліктерін анықтауға, сонымен қатар,оларға
әсер ететін әдістерді өзгертуге мүмкіндік береді. Қазақстандағы
экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері 2000-2002 жж.аралығы бойынша келесі
кестеде берілген.
Экономикалық қауіпсіздіктің негізгі көрсеткіші-ЖІӨ көлемі 2000 ж
2016,5 млрд тг, бұл 1990 ж ЖІӨ көлемінен 81,5 % құрады. 2002 ж. ЖІӨ көлемі
өсті және де 2596,0 млрд. Тг., бұл 1990 ж ЖІӨ көлемінен 103,3% құрады. ЖІӨ
көлемінің өсуі әлемдік шикізат рыногында жақсы жағдайларға мүмкіндік
туғызды.
Экономикалық қауіпсіздік түсінігі әртүрлі субьектігі қатысты.
Мысалы: азаматтар табиғи, техника-экономикалық, инфрақұрылымдық,
элементтік және факторлармен, әртүрлі тұрақтылықты және
құрылымды бұзылған әсерлерден ішкі иммунитетпен және сырттан қорғанумен
байланысты болады.
Сыртқы экономикалық сферада қауіпсіздік елдің әлемдік рынокта
бәсекелестік қабілеттілігін, оның валюталық тұрақтылығын, мемлекеттің қаржы
жағдайын білдіреді. Ашық экономика кезінде елдің әлемдік шаруашылық енуі
кезінде оның негізгі проблемасы елдің экономикалық тәуелсіздігі болып
табылады.
Аралас экономика кезінде, барлық шаруашылық жүргізуші субьекттілер
қызметін дерективті түрде бағыттай алмай жатқанда, ҚР-
экономикалық қауіпсіздігіне қолдау жасау үшін қоғамдық өндірістік
процестерге тиімді әсер етуді қамтамасыз ететін белгілі бір
реттеулер қажет. Ол өндірістер
макроэкономикалық параметрлер, салалық өндіріс құрылымдары, баға және
қаржы ақша ағымдары.
Экономикалық қауіпсіздік проблемаларын шешу үшін және
оның істерін анықтайтын көптеген әдістер қатарынан келесі 2-факторды
бөліп араластыруға болады.
Біріншіден, бұл ұлттық экономика жағдайы, оның
бәсекелестік қабілеттілігінің деңгейі.
Екіншіден, бұл элемдік шаруашылықтағы бәсекелестік деңгейі, әлемдік
рыноктағы белгілі бір орын үшін күрес.
Экономикалық қауіпсіздік дегеніміз-бұл "ескі" бір орталықтан басқару
және милитаризацияланған экономика емес, ол әлемдік даму "шақыруларына"
тінің белгілі бір бағыты бар экономика. Рыноктық аралас экономика кезінде
Ііісмлекеттің маңызды қызметі-құқық кепілі атынан кез-келген келісімдер мен
юомтрактілерге сот билігі және сот шешімінің орындалуын күштеп орындату
арқылы жүзеге асырылады.
Республикадағы нарық экономиканың қалыптасуына байланысты
экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету проблемасы бірнеше
деңгейлі қаызға ие болады. Мемлекеттік экономикалық қауіпсіздігіне
обьективті түрде ғана емес, сонымен қатар субьективті түрде де бірнеше
факторлар әсер етеді, мысалы, белгілі халықаралық саяси және экономикалық
ұйымдар қызметінің, шетел мемлекеттерінің, арнайы қызметші мекемелердің,
ірі фирмалардың және корпорациялардың және жекеленген жоғары тұлғалардың
қызметтері. Қауіпсіздіктің негізгі обьектілері мыналар: жеке адам-оның
құқығы және ірюмдігі; Қоғам оның матералдық және рухани құндылығы; мемлекет
-оның юнституциялық құрылысы, егемендігі және территориялық бір
тұтастылығы. Мемлекеттің экономикалық жүйесі күрделі иерархиялық
құрылымды білдіретін болғандықтан экономикалық қауіпсіздік
обьектілері болып, экономикалық қатынастың әртүрлі деңгейі табылады.
-макроэкономикалық деңгей елдің экономикасы
-аймақтық және салалық деңгейлер-Республика обьектілерінің және
шалар экономикасы,
-микроэкономикалық деңгей-рынок агенттері,
-жанұя және жеке адам деңгейі-елдің әрбір азаматының экономикалық
Көрсетілген экономикалық обьектілердің мүддесі өзара байланысты және
әсеріне байланыста болады.
I Қазақстандағы экономикалық қауіпті жою үшін мемлекет саясаты экономикалық
дамуға бағыт алуға қажет. Экономикалық факторларды дұрыс бақылау-саясат
және соғыс сферасында қауіптердің шиеленсуіне әкеліп соғуы ықтымал. Мұндай
қауіп ішкі және сыртқы сипат түрінде туындайтындығына
көзіміз жетеді. Дамыған экономика, елдің өмір деңгейінің төмендегі,
мамандар біліктілігінің төмендегі және ең бастысы макро, микро деңгейдегі
экономикалық ішкі саяси билікті қолдана отырып жемқорлыққа жақындығы —
Қазақстанның қауіпсіздігін құрайтын факторлар болып табылады. Сондықтан
экономикалық имудағы ішкі қайшылықтарға ерекше көңіл аудару керек.
Сол сияқты, қауіпсіздік әртүрлі формаларда көрініс алуы мүмкін, соғыс, пен
факторлардан бастап әлеуметтік, қаржы, сауда ақпарат факторларына кйім:
бұлардың әрқайсысы өз бетінше іске асырылып отырады. Мұндай автономды
режимнің болуы, біздің ойымызша, экономикалық тәуелділіктің негізгі сауда,
қаржы техника сияқты факторларын, сонымен қатар азық-түлік дағдарысы,
экология, қылмыстың өсуімен байланысты экономикалық қауіптерді ұйымдастыру
туындайды.
Сауда тәуелділігі екі вектордың нәтижесі болып табылады.: бір жағынан
сауданың өнеркэсібі дамыған елдерге тәуелділігі, ал екінші жағынан әлемдік
нарықтағы циклдік өзгерістерге тәуелділігі. Дамушы елдердің тәжірбиесі
бойынша, шетел капиталы қатаң мемлекеттік реттеу жағдайында да сыртқы
сауданы өзіне жағымды бағытта жүргізудің бағыттарын табады.
Жүзеге асыру құралдары ретінде несиелік саясат және банктік бақылау
қолданылуы мүмкін. Тәуелділік модельдері әр түрлі болуы мүмкін:
инвестицияланған тауарларға арналған негізгі қорлар тек
солардың фирмалары арқылы алынады: өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығының
және басқа да салалардың құрамына реттеу, яғни саясаттың негізгі
инвесторлар елдердің ұлттық мүдделерінен және олардың нарық көлемінен
тұрады, мұндай экономикалық саясаттың арам ниетке істелген әрекет
екендігіне талас болуы сөзсіз. Шетел мемлекеттерінің
сыртқы экономикалық шараларының өзіндік ішкі мақсаты болғанымен,
бірақ оған жеткізген тиімділік біркелкі емес.
Мысалы. Қазақстан үшін белгілі бір келісім тек қана бір стратегиялық
мақсатқа қызмет етуі мүмкін. Мысалы, сауда балансын жақсарту және шетел
валютасының ағымың көбейту, ал дамыған ел бірнеше мақсаттарын іске асырады.
Сауда осалдылығымен қатар, Қазақстан үшін қаржы-экономикалық
байланыстар да қауіпсіздік үшін қатер болуы мүмкін және оның салдары
топжақты болып келеді.
Капиталдың және еңбектің төмен деңгейіндегі өнімділігі ең кемінде жағдайы
өндірісті де қамтамасыз ете алмағандығы және технологиялық,
өнеркәсіптік потенциялдың деграциялық құрамы негізгі өңдеуші бөліктердің
алдына аман қалу мәселесін қойып отыр. Шаруашылық жабдықтарының
барлығы қазіргі кездегі талаптарға сәйкес емес, ал көбісі тез уақытта жаңа
ресурсты үнемдейтін жабдықтарға ауыстыруды талап етеді.
Бірақ республиканың осалдығынан қамтамасыз ету тек
қана халық шаруашылығының салдарында негізгі қорларды жаңартумен
ғана шектелмейді. Ұлттық нарық шеңберінде капиталды шынайы
қорландыру процесі өте шындатылған және оның күрделі де жаңа
ыңғайын табуды талап етеді.
Индустрияның жаңа кезеңі шектуі жоқсақ ең тәуір дегенде біз өндіріс
барысын бұрынғы көлемінде және бұрынғы техникалық базада қайталамаймыз, ол
болса капиталситік өндірістік тәсілінің көбейту үшін сырттан көмек қажет.
Дамушы елдің экономикасында сыртқы қарыздар үлкен үлес алады.
Шетел капиталын орналастырудың нақты концепциясының болмауы, яғни табыс
қарқынының өсінің жеткіліксіздігі қайтадан қарыз алуға мәжбүр етеді.
Бір жағдай төлем қабілеттілігінің дағдысына және қаржы қиындықтарының
ұзаққа созылуына әкеліп соқтырады. Несие беруші банктер қарыз
елдер экономикасына араласа отырып, экономикаға "шипалы" құралдарды
ұсынады.
Осылайша, есебін тауып, ол елді тәуелділікке әкеледі,
басқаша айтқанда орталықтар реттейтін болады.
Экономикалық қылмыстардың қазіргідей өсу жағдайына реформалардың
ойдағыдай және табысты жүзеге асырылуын мүмкіндік болмайды. Сондықтан,
өкімет функцияларын атқару бөлімі берілген күшті меншікті мақсаттарды
колдану экономикалық қауіпсіздіктің бірден-бір қатері болып табылады.
Басқарушылар қолда бар күшін, өзіндік мүдделерін және беделін сақтау үшін
қолданылады, бұл жеке азамат үшін және жалпы қоғамға қауіп-қатер келтіреді.
Басқа мемлекеттер, ең алдымен ТМД елдері арасында төлемдер және өзара
міндеттемелер жайлы келісімге келу экономикалық қауіпсіздіктің және
қаржылық тұрлқтылықтың бірден-бір факторы болып табылады.
Нарық қатынастарына көшу және сонымен байланысты республикадағы
жономикалық жағдайдың өзгеруі экономикалық және мемлекеттік қауіпсіздікті
қамтамасыз ететін құқық негіздерін жақсартуды талап етеді.
Оларды іске асыруды мемлекеттік басқару органдарды орындайтын
болғандықтан, өзгермелі экономикалық жағдай ұйымдастырушылық кұрылымының
реформалануын қажет етеді, сонда экономикалық өркендеуге, экономикалық
қауіпсіздікке жэне ҚР -ның қауіпсіздігіне тиімді түрде әсер етуге мүмкіндік
туындайды.
1.2 Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде кеден органдарының ролі
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден
органдары үлкен роль атқаралды. Кеден органдары сыртқы сауда айналымын
реттеуге қатыса отырып, сонымен қатар фискалдық функцияны жүзеге асыра
отырып, ол мемлекет бюджетін толықтырады және сол арқылы мемлекеттің
экономикалық проблемаларын шешуге көмектеседі.
Кеден органдары протекционистік шаралар арқылы мемлекеттің өндірісін
қорғайды. Қазіргі кезде ҚР-ның экономикасы ашық болғалы бері бұрынғығы
қарағанда ҚР-ның экономикалық қауіпсіздігі күрделі проблемаға айналады.
Оны қамтамасыз етуге сәйкес кеден органдарының құзіретіне келесілер
тиесілі болып табылады:
1. ҚР кеден саясатын құруда оны жүзеге асыруға қатысады.
2. Заңдылықты қамтамасыз етуді, кеден ісін жүзеге
асыруды азаматтарды кеден органдарының, мемлекеттік және
ұйымдардың мүдделерін мен құқығын қорғауға шаралар қолданылады.
3. ҚР экономикалық негізі болып табылатын ҚР-ның экономикалық
қауіпсіздігін өзінің құзіреттілігі шегінде қамтамасыз етеді;
4 ҚР экономикалық мүдделерін қорғайды:
5.Сауда-экономикалық қатынастарды реттеуде кедендік реттеудің
құралдарын пайдаланады.
6. Кеден салықтарын, баждарын және т.б. кеден төлемдерін алады.
7. ҚР -ң кеден территориясының өткізілетін тауарлардың өткізу
тәртібін қамтамасыз ету.
8. Контрабандамен, салық заңдылықтарын және кеден тәртібін
бұзушылықпен, кеден шекарасы арқылы наркотикалық заттардың,
қарулардың, ҚР және шетел мемлекеттерінің халық жинаған архиологиялық,
тарихи, көркем заттардың, жоғалып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер
және т.б. тауарлардың заңсыз айналысымен күрес жүргізеді, сонымен қатар
халықаралық терроризммен күресуде көмек береді.
9. Кедендік ресімдеу ҚР-ның кеден территориясынан өтетін тауар айналымын
тездетуге жағдай жасайды:
10. Кедендік сыртқы сауда стратегиясын жэне арнайы
статистиканы жүргізеді;
11.СЭҚ ТН жүргізіледі;
12.СЭҚ субьектілерінің, сонымен қатар азаматтардың,
ұйымдардың, мекемелердің жэне кеден органдарының СЭҚ -ын дамытуға
көмектеседі:
13.Мемлекет қауіпсіздігін, қоғамдық тәртіпті, адам денсаулығы мен өмірін,
жануарлар мен өсімдіктерді, сырттан келетін тауарлардан
қазақстандық тұтынушылар мүдделерін қорғаудағы шараларды жүзеге
асыруға көмектеседі.
14.Қазақстан мүддесіне стратегиялық маңызы бар материалдардың сыртқа
әкелуін бақылауда жүзеге асырылады.
15.Өз құзіреттілігі шегінде валюталық бақылауда жүзеге асады.
16.ҚР-ның халықаралық міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, ҚР-
ң халықаралық келісім-шарттарын жасауға қатысты, шетел
мемлекеттерінің кеден және т.б. компоненттері органдарымен, халықаралық
Ұйымдармен кеден ісі сұрақтары мен айналысатын, ынтымақтастықты
жүзеге асырады.
17.Кеден ісі саласында консультативтік және ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізеді.
18.ҚР Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің және т.б. мемлекеттік
органдардың, кеден органдарының, мемлекеттік және азаматтардың кеден
сұрақтары бой ынша мәлеметтерін тәртіппен жүзеге асырады.
19.Біртұтас қаржы-шаруашылық саясатты жүзеге асырады, кеден органдарының
әлеуметтік және материалдық-техникалық базасын дамытады.
Қазақстанның кеден қызметінің приоритетті бағыты болып, құрылған
бағдарламада белгіленгендей, мыналар табылады: фискалды және құқық шушылық
функцияны жүзеге асырады, кедендік бақылау және кедендік ресімдеу
технологиясын жетілдіру, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін оның
экономикалық мүдделерін қамтамасыз етеді.
ҚР экономикалық қауіпсіздігін күшейтуде барлық мемлекеттің органдар
қызмет атқарады, бұл олардың Конституциялық қызметінің бірі болып табылады.
Кеден органдарының қүзіретіне ҚР-ң экономикалық қауіпсіздігінің келесідей
сұрақтары кіреді: контрабандамен, заңсыз валюталық операциялармен, кеден
тәртібін бұзушылықтармен күресу, мемлекеттік бюджетті толықтыру жэне
мемлекеттің экономикалық мүддесін және СЭҚ қатысушылардың мүддесін
қорғауға мемлекеттік реттеу шараларын датамасыз ету.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден
адамдарының басты қызметі бұл белгіленген кедендік құқықтық нормаларды да
ау үшін барлық қоғамдық қатынастар қатысушыларына әсер ету. Мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздігі, оның экономикалық мүдделері өзіне оны қорғаудың
әртүрлі аспектілер бар. Мысалы, ішкі және сыртқы экономикалық мүдделер.
Ішкі экомомикалық мүдделер өндірісті және
ауылшаруашылығын
дамыту мен байланысты болуы мүмкін. Сонымен қатар көлікті
және шанысты дамытумен байланысты болады, т.б. кеден органдары өздерінің
құралдарымен және өзіне тән әдістерімен аталғандардың және олардың пайда
болған кәсіпорынның және шаруашылық жасаушы ұйымдардың, мемлекеттік
кәіпорынның және шаруалшылық жасаушы ұйымдардың мемлекеттік, аймақтық
нақты мүдделерін қорғауға арналған.
Кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және
мемлекеттің экономикалық мүддесін қорғау үшін қолданылатын құралдарымен
әдістерін екі топқа бөлуге болады.
Құқықтық реттеу құралдары және құқық қорғаушылық қызмет әдісі. Мұндай
жағдайда кеден органдарының заңдылықты бұзуға бағытталған әрекеті мыңға
сәйкес өкіметтік билікті пайдалана отырып, құқықтық күшейту, яғни
санкциялар. Қорғау шараларын қолдану. Бұл топ кеден органдарының құқық
шаруашылық қызметін құрады.
2. Сыртқы сауда қатынастарын экономикалық реттеу құралдары
1 және әдістер. Олар: тарифтік реттеу (кеден төлемдері, алымдар, салықтар,
кеден құнын анықтау әдістері, валюталық бақылау, тауардың шыққан жерін
анқтыау және т.б.) және тарифтік емес реттеу (эмбарго, әкелуге тыйым салу
немесе тауарларды шығаруға, тауарларды әкелуге және әкетуге шектеулер:
лицензиялар, квоталар, сертификаттаушылар және т.б. шектеулер).
Кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету сатысында
қолданылатын кедендік реттеулер өзіне құқықтық, экономикалық және
ұйымдастырушылық шаралары мен бағдарламаларды қосады.
әлеуметтік қатынастарды қамтамасыз ету және дамыту процесін оптималдау
үшін, ұлттық экономиканы дамытуды ынталандыру және бұл экономиканы бұған
сырттан келетін деструктивті элементтерден шеттету үшін қолданылады.
1.3 Экономикалық қауіпсіздікті қаматамасыз ету әдістері мен шаралары.
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің 2 әдісі бар:
экономикалық және құқықтық.
Экономикалық әдісіне СЭҚ-ті тарифтік және бейтарифтік реттеу шаралары
және импорталмастыру бағдарламасын жүзеге асыру жатады.
Тарифтің көмегімен, сондай-ақ сыртқы сауда балансының белсенді ортасын
қалыптастырады, валюта ағымын арттырады, елдердің жекелеген нарықтарының
дамуын көтереді. Одан басқа тарифтік реттеу қызметі салық қызыметімен тығыз
байланыста жүргізіледі, ол өзіне тариф элементін жартылай алады да сонымен
оны толықтырады.
Кеден тарифі өзінің маңызы жағынан экономиаклық сипатта
деуге
болады. Бұл жерде ол нарық экономикасы жағдайында болуына байланысты
активті шешім тауып отыр. Импорттық тариф кеден реттеуінде негізгі үлесті
алады, ішкі салық иесімен бірге қосылып, біріншіден, бағаның көлеміне ықпал
етеді, кәсіпорындардың тиімділігі, Ұлттық валюта жағдайы, тауар құрылымының
қалыптасуы т.б. жүйелерді реттеуде көмек етеді.
Импорттық тарифті санау процес; кеден тарифіндегі
өнімнің коменклатуралық позициясын анықтау ғана емес сондай-ақ,
кедендік бағаны анықтау әдісімен тығыз байланысты.
Әлемдік тәжірибеде сыртқы сауданы реттеудің экономикалық әдістері
болып тарифтік реттеу саналады. Олар мемлекет шекарасынан өту кезінде
ұлттық-импорттық ағымдардың бағалық көрсеткіштеріне ықпал етеді. Ең басты
тарифтік реттеу, тауарға кеден салығын салу әдісі мен тәртібін, сондай-
ақ, салық пен тарифтік түрлерін, оның себептерін, кеден жеңілдіктерін игру
тәртібін анықтайды.
Халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер қызметінің көмегімен және де
шекаралық жан-жақты келісімдер негізінде көптеген елдердің ұлттық -тарифтік
реттеу жүйесі бірдей принциптер мен тәртіптерге сүйенеді, сондай-ақ,
олардың ішін өзара көп ұқсастықтары бар, ол өздігінен халықаралық сауда
арцесін жеңілдетеді.
Жоғарыда көрсетілген бағыттарды іске қосу үшін көптеген өнімнің шыкқан
еліне салық салуды өзгерту және алып тастау тәртібін кіргізу ймпорттық
кеден тарифінің белсенді бөлігі болып кеден салығының мөлшерлемесін анықтау
болып жатады.
Экспорттық кеден тарифі сыртқы сауданы реттеудегі тек шамалы елдер
Азия қолданатын құрал, негізінен дамушы елдер кіреді. Табиғи байлыққа бай,
бірақ әлемдік тауар нарығында өздерінің шикізатты ұстау
позициясын санады. Кей жағдайда олар экспорттық бағаның өсуіне, сонымен
бірге, оныңң валюталық ресурстарының толығуына ықпал етеді. Бірақ,
экспорттық тарифті шектеу көмегімен экспорттың көлемі мен
құрлымын өзгерту экспорттық потенциялды төмендетіп ішкі бағаға
инфляциялық қысым жасауға әкеп соқтырады. Көптеген елдерде кеден
тарифін дамыту мынандай екі әдіспен жүргізіледі: тауар номенклатурасын
көбейту және белгілі бір өнімнің түріне бірнеше ставка қою.
Бірінші әдіс қарапайым кеден тарифі деп аталады. Бұл әр тауарға бірдей
швканың қойылуы деген сөз.
Екінші әдіс әр тауарға екі немесе одан да көп ставканың қойылуы. Бұл
олардың қандай елден шығуына байланысты. Соңғы жағдайда жоғары тариф
ставкасы автономды болып саналады да, оны бас тариф деп атайды. Мұндай
тариф сауда келісімі және шартты жасалынбаған елдердің тауарларына
койылады.
Ал төмен, яғни конвенциялық немесе минималды ставкаға жағымды тәртіпке ие
болған елдердің тауарлары жатады. Кеденді тариф ретінде өзінің экономикалық
мағнасы мен сипаты жағынан сыртқы сауда процесін нарықтық реттеуге жатады.
Кеден салығы жинағы ретінде не салық ретінде тауарға және басқа байлық
түрлеріне елдің шекарасынан өткенде салынатын салық. Барлық басқа салықтар
сияқты ол тауардың бағасын көтереді немесе оның бәсеке қаблеттілігін
төмендетеді. Бағалық шектеулер кеден салығы арқылы тауардың топтарына және
оның еңдеу деңгейіне қарап белгіленеді. Импорттық кеден тарифтерін
қолдау келесі мақсаттарды көздейді:
• Шетел тауарларының ішкі рыногына ықпал етуді реттейді;
• Отандық тауар өндірушілерді қорғау және елдің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
. Елдегі экономикалық жағдайды тұрақтандыру;
• Ішкі және импорттық ресурстар негізінде тұтынудың ұтымды экономикалық
кұрылдымын қалыптастыру;
• Ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құрылуына көмектесу;
• Сауда және саяси мәселелерді шешу;
Максималды тарифтер көбінесе елдің қауіпсіздігі үшін өзін-өзі
қамтамасыз етуге стратегиялық маңызы бар өнімді шығаратын немесе
халықаралық масштабта бәсекеге қабілетті салаларға орнатылады.
Импорттық баждардың минималды ставклері елде өндірілмейтін өнімдерге
немесе жоғары емес деңгейде ел өнеркәсібінің алдыңғы қатарлы салаларымен
тұтынылатын өнімдерге белгіленеді. Қазіргі уақытта көптеген дамыған
мемлекеттерде кеден баждары шикізат импортына,тым жоғары баждар дайын
өнімдерге орнатылады, ал бұл ішкі өндірісті айтарлықтай дәрежеде
ынталандырады.
Көптеген жағдайда импорттық тауарлардың отандық аналогтары болады
және оларға бәсекелестік тудырады. Мұндай шығындар мен бағалар арасында
кұрылған арақатынастың есебінен анықталуы керек.
Осы шығындар мен бағалар арасындағы арақатынастар өнімінің, топтары және
түрлері бойынша кең диапозонда ауытқи алады, ал бұл импорттық баждардың
өнім топтары және түрлері бойынша ставклер өзгеруінің кажеттілігін алдын
ала анықтайды.
Әкелінетін өнімдердің шектеулі ассортименті кезінде және көп мөлшерде
әкелінген кезде елден баждардың ставкілері нақты өнімдер үшін жеке орнатыла
алады.
Кеден баждарды сыртқы экономикалық қызметті маңызды экономикалық
реттеуші болып табылады, соның көмегімен сыртқы экономикалық алмасу
саласында мемлекеттік техникалық саясаты жүзеге асырылады, сондықтан
импортталатын машиналар мен құрал-жабдықтар техникалық дәрежесі мен табиғи
жағдайына инертті бола алмақ түгіл, моральді ескірген және табиғи тозған
машиналар үшін артықшылық жасай алмайды.Белсенді сыртқы сауда саястын
жүргізумен байланысты Қазақстанның экспорттық-импорттық операцияларының
көлемінің өсуі,кеден тарифтік реттеуінің өсуіне әкеледі.
Сыртқы сауда операцияларын кеден реттеу әлемдік экономикада маңызды
орынға ие, өйткені түрлі елдердің тауарлары мен қызыметтері арқылы
экспортының азаюына да,өсуіне де нақты әсер етсе болады.
Әлемдік тәжірибеде сыртқы сауданы реттеудің экономикалық маңызды әдістері
кедендік тарифтік реттеу екендігі белгілі.
Кеден тарифтік реттеу мәселелері көп жақты. Әлемдік тәжірибеде кең
таралған бағыттарының бірі әр түрлі преференциялар мен жеңілдіктер беру
жүйесі болып табылады.
Тарифтік жеңілдіктер бір жақты не екі жаққа бірдей белгіленген
шарттар бойынша кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға берілетін
жеңілдіктер.
Оларға мынандай жағдайларда қолданылады:
1.Шет елде жұмыс істеп жатқан Қазақстан кәсіпорындарына жіберілітін азық-
түлік, жабдықтау мен жасақтау заттары.
2. Теңіз кәсіпшілігін жүргізетін кемелердің қызметін
қамтамасыз ету үшін Қазақстанға әкелінетін кәсіпшілік өнімдері.
3 . Ұлттық валюта, шетел валютасы және бағалы қағаздар кеден төлемдерінен
босатылады.
4.Жүктілер мен жолаушыларды халықаралық тасымалдауды жүзеге асыратын көлік
құралдарды.
5.Қазақстанға ізгілік көмек ретінде әкелінетін тауарлар.
6.Шет ел мемлекеттері және халықаралық тарапынан,қайырымдылық мақсаттарда
әкелінетін және әкетілетін тауарлар.
7.Қазақстан Республикасының ұлттық Банкі үшін әкелетін және әкететін
тауарлар.
8.Кеден шекарасы арқылы жеке тұлғаларын өткізетін өндіріске және
кәсіпкерлікке қатысы жоқ тауарлар.
Преференциялар сауда экономикалық саясатын жүргізуідің тиімді құралы болып
табылады және рынок өтіміне шикізат көздерінің және капиталды колдану
саласына бәсеке күресте қолданылады.
Қазақстанның шет ел мемлекеттерімен сауда саяси қатынастарын жүзеге
асыру кезінде Қазақстан Республикасының кеден тарифі бойынша бұрын төленген
бажды қайтару, бажды төлеуден босату, баж мөлшерінің төмендеуі немесе
преференциялық әкелуге тарифтік квоталарды орнату түрінде преференциялар
қолданылады.
Тарифтік преференциялардың қолданылу жағдайлары:
Переренциялар Қазақстанның басқа шет мемлекеттерімен сауда аймағы мен кеден
одағы құрған немесе одақ құруға әзірлік жасаған елдерден әкелінетін
тауарларға қолданылады.
Бес жылда бір рет қайта қаралып тұратын ұлттық артықшылықтар
зерілетін мемлекеттерден шығатын тауарларға қолданылады.
Кедендік преференциялар Қазақстан Республикасының территориясына:
Дамушы елдерден шығатын тауарларға қатысты; Нашар дамыған елдерден
шығатын тауарларға қатысты преференциялар қолданылады.
Кедендік реттеудің тағы бір түрі бұл — тарифтік емес тосқауылдар.
Тарифтік емес шектеулер - бұл ішкі нарыққа шет ел өнімдерінің кіруіне
кедергі жасаудағы шектеу сипатындағы кешенді шаралар. Бұл шарттардың
мақсаты-тауарлар импорттайтын елдердің бәсекелесу жағдайын күшейту ғана
емес, сонымен бірге, ұлттық өнеркәсіптік, халықтың денсаулығын және өмірін,
қоршаған орта, ұлттық қауіпсіздікті қорғау. Қосымша бейтарифтік шектеулер
спорт операцияларында қолданылады,бұл жерде де ақсат ұлттық, нарықтық
қорғау. Қазіргі кезеңде халықаралық шеңберде үш жүздей бейтарифтік
шектеулер түрлері бар. Ең көп тараған классификациялық әдіс тікелей немесе
жанама сыртқы сауданы реттейді және бірнеше топқа бөлінеді. Қазақстанда
бейтарифтік шектеулердің барлық түрі қолданылмайды,бірақ отандық
қауіпсіздік қажеттілігіне байланысты бейтарифтік шектеулерді толық қолдану
кажет болады.
Бейтарифтік шара үлкен екі топқа бөлінеді: экономикалық, әкімшілік.
Басты экономикалық бейтарифтік шектеулерге баждардың ерекше түрі, әртүрлі
салықтар мен алымдар, импорттық депозиттер, валюталық реттеу әдістері
жатады.
Әкімшілік бейтарифтік реттеулер көп түрлі болады: эмбарго,
лицензиялау, квоталау, еркін экспортты шектеу, монополиялық әдістер,
протекционистік саясатты стандарттық және техникалық шаралар қолдану,
қосымша кедендік іс қағаздары мен құжаттары нарық механизмі арқылы қызмет
етеді де, импортты және экспортты қымбаттатады. Ал екіншісі болса,нарық
қатынасынан бөлек импорт кіруін шектейді және отандық тауарлардың шетке
шығуын шектейді. Айта кететін нәрсе,егер біз экономикалық бейтарифтік
шектеулерді қолдансақ,онда нарықтағы соңғы сөз тұтынушы болады: ол таңдау
және шешім қабылдау еркіндігін сақтайды.
Сыртқы экономикалық қызметті бейтарифтік реттеудің көп
тараған түрлері:
Тауарларды шеттен әкелуге немесе шектеулер деп аталатын шығаруға тиым салу;
Лицензиялау; Квота белгілеу; Кедендік тосқауыл және эмбарго;
Кейбір тауарларды әкелуге және елден әкетуге тиым салудың мақсаты
артық қауіпсіздікті сақтау,сондай-ақ қоғамдық тәртіпті,халықтың
өмірін,қоршаған ортаны, ұлттық нарықты қорғау болып табылады. Аталған өнім
салу негіздері мен мақсаттары әр елдің саяси және экономикалық жағдайларына
сәйкес өзгеріп отырады. Тиым салу түрлері:
Тек белгілі бір тауардың екелуіне тиым салу, мұндай
жағдайларда толық, уақытша және маусымдық шектетеулі деп аталатын түрлері
қолданылады;
Ашық және бүркемеленген тиым салу, бұл шешімдері негізінде белгіленген
қағидалар мен нормаларды импортерлердің орындалмаған жағдайларында
қолданылады. Бүркемеленген шектеуге елдің ішкі суларына шет ел кемелерінің
енуіне тиым салуды жатқызуға болады.
Лицензиялау халықаралық саудада өзінің үлкен ерекшелігімен көзге
тұседі және оның жауапты мемлекеттік ұйымдардың рұқсаты мен бір өнімнің
көлемін алып кіруге уақыты бар. Лицензиялау халықаралық тәжірибеде белгілі
бір өнім ағымын қатал бақылайтын уақытша қолданылатын шара ретінде
көрінеді,бұл уақытша қажет емес ипорттауға шектеуі салу.
Шетел тәжірибесінде лицензиялық тәртіптің шығу күнінен бастап
импорттық өнімге лицензия беру тізімінің қысқаруы басталады. Бұл тәжірибені
бірінші болып бастаған Франция елі еді. Бірақ кез-келген батыс
мемлекеттердің бұл тізімге бірнше тарифтік позициядағы өнімдергі
кіргізген.Қазіргі кездегі шетел тәжірибесінде қолданылатын лицензия
түрлері: негізн және жеке болып бөлінеді.
Негізгі лицензия- фирманың белгілі бір өнімді импортқа шығаруы үшін
турақты қызмет етуге берілге рұқсат қағазы. Бұл шығарылатын өнімдердің
көлемі,бағасы шектеусіз болады. Кейде лицензияда алып келетін өнімнің
түріне рұқсат етілмейді деп көрсетіледі. Негізгі лицензия тізімі тұрақты,
арнайы басталады. Жеке лицензия - нақты бір өнімнің түріне бір рет сауда
операциясын жүргізуге беріледі .Бұл жерде алушының аты жөні өнімнің және
өнімнің шыққан елі көрсетіледі.Бұл қағаз жеке адамда болады,басқа
импортерге беруге болмайды және бір уақыт мөлшері көрсетіледі.
Кеден бажы болмаған жағдайда немесе оның тиімді болмаған жағдайында
ішкі нарықтық қорғау мақсатында лицензиялау таңдалады.
Квота - бұл сандық шектеу. Максималды көлемде немесе алып келуге рұқсат
етілетін тауар құнына жеке тарифтік,маусымдық,глобалдық және басқа да
пайыздық шектеулер.
Жеке квота дегеніміз - импорттауға рұқсат етілген тауарлардың жалпы
саны тауар әкелуші елге бөлінеді.Топтастыру әдісі бойынша екі түрлі квота
бар:
- пропорциялық барлық квота шеңберінде әр елдің өткен мерзім импорт үлесі;
-екі жақты келісімдер. Ол басқа елдің сауда саяси ұсынылған
айырбасқа міндеттеме (кейбір кезде екі жақтың келісімімен).
Денсаулық сақтау, қауіпсіздік, қоршаған ортаны қорғау мақсатында
импорт тауарларына пайыздық квота бекітілуі мүмкін.
Тарифтік емес реттеудің ең төтенше шарасы кедендік блокада мен эмбарго
болып табылады.
Кедендік блокадо - кедендік ресімделуді тоқтатып қою,
кеден қоймаларында тауарларды ұстап түру т.б. жүзеге асырылады.
Мұндай шаралар мақсаты — блокада жасалатын мемлекеттермен сыртқы
экономикалық байланыстарды бұзу болып табылады.
Эмбраго — белгілі бір нақты елдердің экспорты мен импортына тиым салу.
Қазіргі таңда Қазақстанда импорт алмастыру бағдарламасы жүзеге асуда.
Бұл бағдарлама бойынша кейбір өзгерістер бар: 2000 жылдың өзінде өндірістің
өсуі-114% ,ал 2005 жылы – 116,4 % болды. Ал 2005% осы бағдарлама
шеңберінде 3 млрд. теңгенің өнімі өндірілген. Ол 2004 жылмен салыстырғанда
44,4% көп. Осы бағдарлама нәтижесінде 192 кәсіпорын құрылып, 17,9 мың жаңа
жұмыс орны пайда болған, 94 кәсіпорында - ISO халықаралық сапа жүйесімен
баскарылу енгізіледі.
Жалпы импорт алмастыру дегеніміздің өзі — бұрын импортталған өзі
туарларды ішкі нарықта жаңа отандық өнімнің шығарылумен ауыстыру және
елдегі соған дейін өндіріліп келген өндірістің көлемін кеңейту. Импорт
алмастыру негізінен көп жағдайдайда ұлттық экономикалық тұрақтанумен бірге
жұреді.
Импорт алмастыру өнеркәсіпті көтерудің шешуші бағыттарының бірі болып
табылады. Импорт алмастыру саясатының жүргізіліп отырған жұмысының
негізінде импорт алмастыру концепциясы бар.
Қазақстанның тәжірибесі көрсеткендей біздің экономикамыз дамыған
сыртқы сауданың менеджменті бар және қуатты механизмі бар елдермен кең
масштабты сыртқы экономикалық байланыстарды жүргізі алмайтындығын көрсетті.
Сыртқы асуданы ырықтандыру нәтижесінде республика Батыс Европа, Жапония,
АҚШ сияқты елдердің стандарттарына сәйкес келе алмайтындығын көрсетті. Оның
үстіне бұл елдер еркін сауда қағидаларына сәйкес емес, түрлі санкциялар
қолдау арқылы сауда сипатына тән емес әрекеттер жүргізеді.
Жалпы импорт алмастыру саясатының жалпы кешенді әрекетінің мақсаты:
саладағы өнеркәсіптік құлдырауды жеңіп және өндірісті көтеру, өнімнің
сапасын көтеру, мәнайгаз ауылшаруашылығы, тау-металургия сияқты негізгі
басым салаларды дамыту.
Жеңіл және тамақ өнркәсіптегі импорт алмастыру бағдарламасының негізгі
бағыттары - жеңіл және тамақ өнекәсіпорындарының техникалық және
технологиялық артта қалуын жеңу, өнімнің сапасын көтеру арқылы оның (немесе
қабілеттілігін арттыру, өнімнің шығындарын және бағасын төмендету
ассортиментті көп түрлілікті жетілдіру, сонымен бірге 2007жылдың аяғына
кйін ішкі нарықтағы жалпы тауарлардың үлесінде шаққанда отандық өнімнің
ретін жеңіл өнекәсіп тауарлары бойынша 58 % дейін жеткізу.
Бір айта кететіні химия және машина жасау өнеркәсіптеріне импорт
алмастыру бағдарламасына сәйкес 2005 жылға импорт алмастыру созылған.
Алайда қазіргі таңда жоғарыдағы мәселелерді ескеретін болсақ, 2005
жылы Қазақстандағы өнеркәсіптік өндіріс 5 % қысқарған. Индустрия және Сауда
министрлігінің мәліметтеріне қарағанда өндірістің қысқаруының негізгі
себептерінің бірі өндірістік өнмдік сатып алуды қысқарту. Бұған себеп, яғни
өнімді сатып алуға деген ынтаның төмендеуінің себебінен Қазақстандық
өнімнің сапасының төмен болуы және бағасының жоғары болуы. Қазіргі күні
жалпы тамақ өнеркәсібінің нарығын алатын болсақ, санитарлық димиологиялық
стансаның СЭС тексерілулеріне қарағанда - ет нарығындағы сапасыз ет
үлесі - 14,7%, ал отандық ет соның ішінде - 82%, сүт өнімдері жалпы нарықта
оның 14,5% болса, отандық сүт өнімдерінің 79% сапасыз өсімдік майы - 21,4%,
отандық - 6,7%, қант - 8,9%, отандық - 36%. Бүгінгі таңда ауылшаруашылығы
нарығындағы тауарлардың 80% сапасыз деп жаңылып отыр. Сонымен бірге тамақ
өнеркәсібінің стандарттарының басым болігі КСРО стандарттары бойынша
істеуде. Оны І8О стандарттарына көшіру керек. Әрине, сапасыз тауарлардың
нарықта орын алуы тұтынушылар оңай тиімді.
Осы әрекеттерді ескеріп, Сауда және Индустрия министрлігі, Энергетика
министрлігі жалпы Үкімет ЕврАзия Евразиялық экономикалық қауымдастық
елдеріне, әсіресе Ресей тауарларына қатысты импорт тауарларына қатысты
ешқандай кедендік шаралар қолданылмайтындығына кепіл беріп отыр. Бұл өз
кезегінде отандық өндірушілерге үлкен соққы болып тиері сөзсіз, ал баска
Жеңіл және тамақ өнркәсіптегі импорт алмастыру бағдарламасының негізгі
бағыттары - жеңіл және тамақ өнекәсіпорындарының техникалық және
технологиялық артта қалуын жеңу, өнімнің сапасын көтеру арқылы оның адіеке
қабілеттілігін арттыру, өнімнің шығындарын және бағасын төмендету
ассортиментті көп түрлілікті жетілдіру, сонымен бірге 2005жылдың аяғына
дейін ішкі нарықтағы жалпы тауарлардың үлесіне. шаққанда отандық өнімнің
үлесін жеңіл өнекәсіп тауарлары бойынша% дейін жеткізу.
Бір айта кететіні химия және машина жасау өнеркәсіптеріне импорт
алмастыру бағдарламасына сәйкес 2005 жылға импорт алмастырудың. Алайда
қазіргі таңда жоғарыдағы мәселелерді ескеретіп болсақ, 2005 жылы
Қазақстандағы өнеркәсіптік өндіріс % қысқарған. Индустрия және Сауда
министрлігінің мәліметтеріне қарағанда өндірістің қысқаруының негізгі
себептерінің бірі өндірістік өнмдік сатып алуды қысқарту. Бұған себеп, яғни
өнімді сатып алуға деген ынттаның төмендеуінің себебінен Қазақстандық
өнімнін, сапасының төмен болуы және бағасының жоғары болуы. Қазіргі күні
оны тамақ өнеркәсібінің нарығын алатын болсақ, санитарлық шидимиологиялық
стансаның СЭС тексерілулеріне қарағанда - ет нарығындағы сапасыз ет
үлесі - 14,7%, ал отандық ет соның ішінде - 82%, сүт анімдері жалпы нарықта
оның 14,5% болса, отандық сүт өнімдерінің 79% сапасыз өсімдік майы - 21,4%,
отандық - 6,7%, қант - 8,9%, отандық - 36%. Бүгінгі таңда ауылшаруашылығы
нарығындағы тауарлардың 80% сапасыз деп танылып отыр. Сонымен бірге тамақ
өнеркәсібінің стандарттарының басым бөлігі КСРО стандарттары бойынша
істеуде. Оны І8О стандарттарына көшіру керек. Әрине, сапасыз тауарлардың
нарықта орын алуы тұтынушылар оңай тиімді.
Осы әрекеттерді ескеріп, Сауда және Индустрия министрлігі, Энергетика
министрлігі жалпы Үкімет ЕврАзия Евразиялық экономикалық қауымдастық
елдеріне, әсіресе Ресей тауарларына қатысты импорт тауарларына катысты
ешкандай кедендік шаралар қолданылмайтындығына кепіл беріп отыр. Бұл өз
кезегінде отандық өндірушілерге үлкен соққы болып тиері сөзсіз, ал басқа
жағынан алып қарасақ біздің тауарлардың сапалы болып жасалуына түрткі
болады.
Қазіргі таңда дайын өнімнің негізгі массасы импорттан келеді. Оған
біріншіден индустриялды сектордың бір жайда тұрақтап қалуы себепші. Оның
Факторлары келесідей:
1)Моральдық және физикалық тозудың деңгейінің жоғарлауы бірқатар
кәсіпорындарда ол 50% жетеді;
2)Өндіруші өнеркәсіп өнімдерінің ішкі және сырқы нарықта бәсекеге қабілетті
бола алмауы;
3)Ішкі нарық сиымдылығының шектеулі болуы, ішкі нарықтағы төлем қабілетінің
төмен болуы әлеуметтік жағдай;
4)Отандық өнеркәсіптің тұтынушылардың сұранысын әлі де болса қанағаттандыра
алмауы;
5)Кейбір кәсіпорындардың тоқтауына байланысты Өскемен, Глубокое, Қазақмыс
заводы, Стройдеталь, Фосфор заводтары отандық өндірушілердің сырқы
нарықтардағы өз позицияларын жоғалтуы;
6)Экспорт құрылымдағы машина, көлік құралдары сияқты дайын өнімдердің
болмауы;
7)Отандық өнімді сыртқы нарыққа шығаруда халықаралық әдісті пайдаланудың
төмен деңгейлілігі;
8)Өндіріс шығындарының жоғары болуы. өңдеуші салада ол шығындар 60% барады;
9)Сыртқы нарыққа шығудың қиындығы. Транспорт инфрақұрылымының дамымауы.
Міне осы сияқты факторлар тауар сапасына, бағасына әсер етеді. Қазіргі
күнде импорт алмастыру бағдарламасына 26 ірі импортер компаниялар, оның
ішінде KEGOC, Қазақстан теміржолы Ұлттық компаниясы, Казақтелеком, ААҚ,
Испат - Кармет, Қазақстан алюминий ААҚ, КИО және гагы басқа өздерінің
қызметімен өнімін Ұсынатынмыз Қазақстандық кәсіпорын бар. Осы
кәсіпорындардың өнімін өткізу үшін ірі импортерлар компаниялардың қызметі
туралы ақпараттарға әрдайым қол жеткізе алатындай болу керек. Шардың
қызметінің жабық болуы өндірушілердің қызметін жобалауға шындық туғызады.
Импорт алмастыратын өндірісті дамыту мақсатында әділетсіз бәсекені
болдыртпау үшін, олардың экономикалық қауіпсіздігін сақтау үшін қорғау
шаралары жүргізілуі тиіс. Қазіргі таңда Үкіметте әсіресе ауылшаруашылық
тауарларына қатысты, яғни ауылшаруашылық өндірісін дамыту бағдарламасына
сәйкес тарифтік деңгейлер негізінен "өсу нүктесіне" сәйкес келетін
өнімдерге қатысты болады, ал өнімдерге бидай, мақта, сүт өнімдері, күріш,
құс еті. Бұдан басқа Дүниежүзілік сауда ұйымы ауылшаруашылығы Келісіміне
сәйкес ерекше жағдайларда осы тауарларға ұқсас импорт тауарларының көлемі
бірден ұлғайған кезде елдер арнайы қорғау шараларын қолдана алады.
Қорғау туралы келісім шартты іс жүзінде қолдану қолданылып жатқан
тарифтерді оның сол деңгейінен белгілі бір деңгейде көтеру. Оның мерзімі 1
күнтізбелік жыл. Яғни ол мерзім ол қорғау шарасы жылдың қай бөлігінен
болмағанынан тәуелсіз 1 жылға созылады. Қазіргі таңда Қазақстанға елдің
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін тауарларға қатысты қорғау
шараларын қолданған жөн. Яғни құс, сарымай, өсімдік майы, ұн, қант және
барлық және тағы басқа. Мұндай тізім 86 тауар позициясын қарастырып отыр.
Бүгінгі күнде Қазақстанның тауарлар нарығына кіру үшін келесідей
орташа тарифтер ұсынылып отыр. Бастапқы -19,5%, соңғысы -14%. Өнеркәсіп
тауарлар үшін бастапқысы - 16,3%, соңғысы -11,7%.
Ауылшаруашылық тауарлары бойынша орташа ставка-30,5%, соңғысы -21,7%.
Қазіргі таңда Қазақстанда максималды адвалорлық ставкілер - 90%,
ауылшаруашылық өнімдері бойынша -60% елде өндірілмейтін өнеркәсіптік
тауарлар үшін — 5% - 0% дейін. Бұл мөлшерлер Дүниежүзілік сауда ұйымына
кірерден бұрын ұсынылып отырған тарифтер.
Бүгінгі таңда ауылшаруашылық тауарлар бойынша байланыстырушы деңгейі
ретінде ұсынылып отырған тарифтер 2-3 есе қазіргі тарифтерден
жоғары. Яғни ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I. Экономикалық қауіпсіздік және оны қамтамасыз етудің экономикалық
мазмұны
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні жэне
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Экономикалық қауіпсіздік қамтамасыз ету әдістері мен
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кеден органдарының
атқаратын
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..17
1.4. Кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтар - елдің
экономикалық қауіпсіздігінің нақты
қауіптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
II. Қазақстан Республикасы кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуде шетел мемлекеттері кеден органдарымен және халықаралық
кедендік ұйымдармен ынтымақтастығы
2.1. СЭҚ-тарда кедендік-саудалық реттеуге қатысатын
ұйымдар ... ... ... ... ...42
2.2. ҚР-ның өзге елдермен халықаралық кедендік ынтымақтастығының
кұқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .60
2.3. ЕурАзЭҚ елдері шеңберіндегі кедендік
ынтымақтастық ... ... ... ... ... .. ..69
III. ОҚО бойынша кеден басқармасының экономикалық қауіпсіздікті
қамтамасыз етудегі қызметін талдау және жетілдіру жолдары
3.1. Кеден органдарының құқық бұзушылықтарына қарсы атқарылған іс
- шараларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..76
3.2. Оңтүстік Қазақстан облысы кеден басқармасының контрабанда жэне
кедендік құқық бұзушылықтарымен күрес бөлімінің
қызметін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 80
3.3. ОҚО кеден басқарамасының қызметін жетілдіру
жоспары ... ... ... ... ...89
Қорытындылар мен
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 95
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..97
Кіріспе
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алмай тұрып, мемлекеттің алдында
қазіргі уақыпағыдай проблемалар мен переспективалар анағұрлым маңызды
болмаған. Себебі барлық мәселелер орталықты шешімін табатын болған. Ал
еліміз өз алдына егемендік алған соң оның негізгі мүддесі болып,
мемлекеттің жан-жақты дамуы табылды. 1990 жылдардың басында және орта
шенінде ел халқының элеуметтік хал-ахуалы, экономиакалық дамуының
тенденциясының төмендеуі, яғмн экономикалық дағдарыс ерекше байқалды. Осы
дағдарыстан шығу ұшін, елдегі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
үшін, мемлекет әрі қарай даму үшін белгілі стратегиялық маңызды шаралар
жасау керек болды. Осындай кедендік саясаттың бір тармағы- халықаралық
кедендік ұйымдармен, жекелеген елдермен мемлекеттің кедендік байланыс
орнатуы.
Әлемде әлемдік және аймақтық маңызға ие халықаралық ұйымдар бар.
Соның ішінде, осы дипломдық жұмыста қарастырылған ұйымдарды атап өтуге
болады: Дүниежүзілік Сауда ұйымы, Дүниежүзілік Кеден ұйымы, ЕуроАзиялық
Экономикалық қауымдастық. Бұл ұйымдардың негізгі мақсаты оған
мүше елдер арасында тауар айналымын жоғарлата отырып, сол арқылы
халықаралық сауданың дамуына әсер ету.
Бұл ұйымдар Қазақстан үшін үлкен маңызды рөлі атқарады.
Бұл ұйымдарға мүше болу, ондағы мүшелікті тиімді пайдалану Қазақстан үшін
аса маңызды болып табылады. Қазақстан осы ұйымдардың белсенді мүшесі бола
шырып, өзін халықаралық аренада мықтап орнықтырады.
Менің дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты жоғарыда көрсетілген
халықаралық кедендік ұйымдардың жұмысын және мемлекеттің экономиаклық
кауіпсіздігін қамтамасыз етудегі оның қызметіне талдау жасау және ондағы
кеден қызметінің алатын орны туралы мәселелерді қарастыру.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз - бұл
елдің экономикасын тұрақты деңгейде ұстап түру және дамыту. Сол аркылы
мемлекеттің өмір сүргіштігін жүзеге асыру, басқа елге деген экономикалық
тәуелсіздікті жою арқылы экономикалық егеменділікті сақтауға тырысу. Жалпы
бұл дипломдық жұмыста келесідей мэселелер қарастырылған:
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз ету туралы мәселелер;
- Экономикалық қауіпсіздікті қамтамсыз етудегі кеден органдарының рөлі;
- Қазақстан үшін Дүниежүзілік Сауда ұйымына қалай кіру керектігі туралы
мәселелер;
- ДСҰ-дағы мүшелікті қалай пайдалану керектігі туралы мәселелері;
- ЕурАзия црмлекеттерінің алдына қойған мақсаттарын жүзеге асыру туралы
мәселелері;
- ОҚО бойынша Кеден Басқармасының Контрабандамен және кеден ережелерін
бұзушылықтармен күрес бөлімінің экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудегі атқарған іс-шаралары және жетілдіру жолдары туралы мәселелер.
Осындай мәселелердің шешімін табу менің дипломдық жұмысымның негізгі
мақсаты болып табылады.
I.Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі, оны камтамасыз
етудегі кеденнің рөлі
1.1. Экономикалық қауіпсіздік мәні және мазмұны
XX ғасырдың соңында Қазақстан саяси тәуелсіздігін ала отырып күрделі
экономикалық процестермен тоғысты. Әлеуметтік-экономикалық реформалардың
негативті зардаптары кез-келген мемлекет тұрғынының өміріне кауіп,
экономикалық тұрақтылыққа қатер төндірді.
Әлемдік экономикадағы соңғы өзгерістер- террористік ұйымдар
қызметтерінің күшеюі, биологиялық қару-жарақтардың жаңа түрлерінің пайда
болуы, ядерлік қарулардың кең жаюлуы- әр бір адамға тек жеке бас емес,
сонымен қатар, ұлттық қауіпсіздікті түсінулерін мәжбүр етті.
Ұлттық қауіпсіздік- ішкі және сыртқы себептер әсерінен қоғамның өмір
сүру аумақтары мен әр түрлі салаларында пайда болатын оның түпкілікті
ұлттық-мемлекеттік мүдделері мен өзінің тіршілік етуіне қауіпті жою немесе
болдырмауды қамтамасыз ететін жағдай.
Ұлттық қауіпсіздіктің ерекшеліктері:
Біріншіден, ұлттық қауіпсіздік түсінігі нақты- тарихи мазмұнға ие, яғни
нақты жағдайға нақты талдау қажет қажет екенін талап етеді. Бұл талдау қай
салалара қауіп бар және оның қауіпсіздік дәрежесі қандай екенін анықтауға
мүмкіндік береді.
Екіншіден, ұлттық қауіпсіздік белгілі бір сипатқа ие. Экономикалық
қауіпсіздік кері өлшемдермен, яғни оған қауіп төндіретін, қандай да бір
қиыншылықтармен сипатталады.
Үшіншіден, ұлттық қауіпсіздік мәні және оның қаупті проблемалары
мемлекеттің, жекелеген аймақтардың және әлемдік ынтымақтастықтың дамуы
кезінде өседі.
Төртіншіден, ұлттық қауіпсіздіктің критерийлері мен параметрлері, оның
әр елде әр түрлі екендігіне қарамастан соңында ол экономиканың
жалпы тенденциясымен және адамзаттың әлеуметтік тенденциясымен
тығыз байланысты.
Бесіншіден, ұлттық қауіпсіздіке мәнінің мазмұнына әдетте ұлттық
мемлекеттік мүдде мен ұлттық идея әсер етеді. Ұлттық қауіпсіздік
экономикалық қауіпсіздікке қарағанда мағынасы өте кең. Ол өзіне қорғанысты,
экономиканы, энергетикалық қауіпсіздікті қосады.
Ұлттық қауіпсіздіктің еңбасты факторлардың бірі экономикалық
қауіпсіздік.
Ресевдің атақты экономисіті Л.И. Абалкин "Экономикалық қауіпсіздік"
түсінігін аша келіп, келесі үш басты элементін ашып көрсетті: экономикалық
тәуелсіздік; ұлттық экономиканың тұрақтылығы; өзінің дамуға және прогреске
қабілеттілігі;
Экономикалық қауіпсіздік мәнін түсіну үшін оның даму және
тұрақтылық түсінігімен тығыз байланыстылығын анықтап алу қажет. Бұл
түсініктер экономикалық қауіпсіздіктің басты сипаты және экономикалық
қауіпсіздіктің басты атрибуты болып табылады. Даму - бұл экономикалық
қауіпсіздіктің компоненттерінің бірі. Егер экономика дамымаса, онда оның
өмір сүргіштігі бірден төмендейді. Сонымен қатар ішкі және сыртқы
қауіптерге деген қарсы тұрушылығы төмендейді.
Тұрақтылық және қауіпсіздік бір жүйенің маңызды элементтері болып
табылады.
Қауіпсіздік бұл обьектінің өзіндік өмір сүргіштікке және дамуға
қабілеттілігіне сыртқы және ішкі қауіп кезіндегі байланыстылығы.
Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі - бұл экономикалық
қатынастарды қорғау, халықтық өмір сүру қабілеттілігін жоғарылату,
экономикалық жағдайы, мемлекеттің қатысуымен экономиканы сыртқы және ішкі
қауіптен сақтау болып табылады. Қазақстанда экономикалық кауіпсіздік
қатерлері мыналардан айқын: экспорттың шикізаттық бағыты; халықтың
әлеуметті қорғалмаған топтарының өмір сүру денгейінін төмендігі; орта
және кіші кәсіпкерліктің әлсіз дамуы. Мемлекеттің экономикалық
қызығушылығын қорғау және қауіп қатерге қарсы түру мақсатында
ҚР Президентінің Указымен 2001 жылдың 7 ақпанынан бастап 2001-2005 жж.
Қазақстанның экономикалық қауіпсіздік стратегиясы бекітілді. Бұл
стратегияның негізгі міндеттері: нақты және потенциалды қауіп-қатерлерді
анықтау; экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін және олардың бастапқы
мазмұнын анықтау; мүмкін болатын қауіп-қатерлерді болжау және олардың
ескерту шараларын талдау; экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесін
қалыптастыру.
Бұл құжатта Қазақстанда экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
бағдарламасын құрудың негізгі бағыттарын береді. Мұнда экономикалық
қауіпсіздік мәнін бірнеше элементтер топтары көрсетеді:
1) Мемлекеттің экономикалық қызығушылығы.
2) Экономика саласындагы қатерлер;
3) Экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері;
4) Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
бойынша мемлекеттік органдар жүйесі;
5) Экономикалық қауіпсіздіктің құқықтық және заңдылық базалары. Жоғарыда
келтірілген экономикалық қауіпсіздік жүйесінің элементтері
бір-бірімен байланысты және тәуелді. (Сызба 1 )
Бірінші элементті сипаттай отырып, экономикалық дамудың приоритетті бағытын
таңдау негізгі мәселе екенін ескеру қажет. Қазіргі кезде Қазақстан үшін ең
маңызды мақсат бұл халықаралық стандартқа сәйкес өндіру және дайын өнімді
экспорттау жолымен әлемдік рынокта өзіміздің кедейшілігімізді жеңу болып
табылады. Бұл үшін қажет: машина жасау және өңдеу өнеркәсіп шараларын
техникалық жаңарту, ірі капитал салымдарын салу; жоғары білікті кадрлар;
жаңа технологияларды күштеп ендіру. Бұл жағдайлардың орындалмауы мемлекетке
әлемдік экономиканың ірі шикізаттық базасы болып калу қауіпі бар.
Сонымен қатар, Қазақстанның экономикалық қызығушылық кұрылымындағы
элементтеріне мыналар жатады: халықтың өмір сүруін белгілі бір деңгейге
дейін жеткізу; сыртқы сауданың балансты құрылымы; тұрақты қаржылық жүйесі;
мемлекеттік реттеудің тиімді жүйесі; қаржылық қолдау және ғылыми-техникалық
потенциалдың аса дамуы; заңдылық базаны жетілдіру. Әрине, бұл мемлекеттің
экономикалық қызығушылығы қорғалады, егер де экономикалық қауіпсіздік
жүйесінің екінші блогы болып табылатын болжамдалған қатерлер өз уақытысында
анықталса. Қатерлерге мыналарды жатқызуға болады: халықтың өмір сүру
деңгейіне және экономиканың жалпы қызмет етуіне әсер ететін теңге курсының
және әлемде мұнай бағасының күрт түсуі.
Үшінші жүйе экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері, бұл мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздік жағдайын және қауіп -қатерлердің сандық формасын
анықтайды. Мемлекет бұл көрсеткіштерді талдап алып, мүмкін болатын
қауіптерді анықтауға және макроэкономикалық реттеу шараларын түзеуге
мүмкіндігі бар. Бұл көрсеткіштерді бірнеше топтарға бөлуге болады:
Бірінші топ- өндірістік саланы анықтайтын көрсеткіштер (ЖІӨ көлемі,
жан басына шаққандағы ЖІӨ көлемі,ЖІӨ инновациялық өнім үлесі, тұтынудағы
импорт үлесі).
Екінші топ- халықтың өмір сүру деңгейінің керсеткіштері (күн көру
минимумынан төмен табыс алатын халықтардың үлесі, мемлекетте өмір сүру
ұзақтылығы, жұмыссыздық деңгейі).
Үшінші топ- қаржылық жағдайды көрсететін көрсеткіштер (ішкі қарыз
көлемі, сыртқы қарыз көлемі, бюджет тапшылығы және т.б.)
Экономикалық қауіпсіздіктің төртінші жүйесі -экономикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі мемлекеттік органдар. Олардың
қатарына:
қауіпсіздік Советті, ұлттық қауіпсіздік Комитетті, стратегиялық жоспарлау
бойынша Агенттікті, Кедендік бақылау Агенттігін жатқызуға болады.
Бесінші блок- экономикалық қауіпсіздіктің заңдылық базасы. Бұл жүйенің
негізін: ҚР ұлттық қауіпсіздігі туралы Заңы, Экономикалық қауіпсіздік
стратегияУказы, тауарларды импорттау кезінде ішкі рынокты
қорғау шаралары туралы Заңы құрайды. Осылардың ішінде ҚР
экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштерін тереңірек қарастыру қажет.
Экономикалық дамудың индикаторларын және бастапқы мәнін салыстырмалы талдау
экономиканың нақты жағдайын, кемшіліктерін анықтауға, сонымен қатар,оларға
әсер ететін әдістерді өзгертуге мүмкіндік береді. Қазақстандағы
экономикалық қауіпсіздік көрсеткіштері 2000-2002 жж.аралығы бойынша келесі
кестеде берілген.
Экономикалық қауіпсіздіктің негізгі көрсеткіші-ЖІӨ көлемі 2000 ж
2016,5 млрд тг, бұл 1990 ж ЖІӨ көлемінен 81,5 % құрады. 2002 ж. ЖІӨ көлемі
өсті және де 2596,0 млрд. Тг., бұл 1990 ж ЖІӨ көлемінен 103,3% құрады. ЖІӨ
көлемінің өсуі әлемдік шикізат рыногында жақсы жағдайларға мүмкіндік
туғызды.
Экономикалық қауіпсіздік түсінігі әртүрлі субьектігі қатысты.
Мысалы: азаматтар табиғи, техника-экономикалық, инфрақұрылымдық,
элементтік және факторлармен, әртүрлі тұрақтылықты және
құрылымды бұзылған әсерлерден ішкі иммунитетпен және сырттан қорғанумен
байланысты болады.
Сыртқы экономикалық сферада қауіпсіздік елдің әлемдік рынокта
бәсекелестік қабілеттілігін, оның валюталық тұрақтылығын, мемлекеттің қаржы
жағдайын білдіреді. Ашық экономика кезінде елдің әлемдік шаруашылық енуі
кезінде оның негізгі проблемасы елдің экономикалық тәуелсіздігі болып
табылады.
Аралас экономика кезінде, барлық шаруашылық жүргізуші субьекттілер
қызметін дерективті түрде бағыттай алмай жатқанда, ҚР-
экономикалық қауіпсіздігіне қолдау жасау үшін қоғамдық өндірістік
процестерге тиімді әсер етуді қамтамасыз ететін белгілі бір
реттеулер қажет. Ол өндірістер
макроэкономикалық параметрлер, салалық өндіріс құрылымдары, баға және
қаржы ақша ағымдары.
Экономикалық қауіпсіздік проблемаларын шешу үшін және
оның істерін анықтайтын көптеген әдістер қатарынан келесі 2-факторды
бөліп араластыруға болады.
Біріншіден, бұл ұлттық экономика жағдайы, оның
бәсекелестік қабілеттілігінің деңгейі.
Екіншіден, бұл элемдік шаруашылықтағы бәсекелестік деңгейі, әлемдік
рыноктағы белгілі бір орын үшін күрес.
Экономикалық қауіпсіздік дегеніміз-бұл "ескі" бір орталықтан басқару
және милитаризацияланған экономика емес, ол әлемдік даму "шақыруларына"
тінің белгілі бір бағыты бар экономика. Рыноктық аралас экономика кезінде
Ііісмлекеттің маңызды қызметі-құқық кепілі атынан кез-келген келісімдер мен
юомтрактілерге сот билігі және сот шешімінің орындалуын күштеп орындату
арқылы жүзеге асырылады.
Республикадағы нарық экономиканың қалыптасуына байланысты
экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету проблемасы бірнеше
деңгейлі қаызға ие болады. Мемлекеттік экономикалық қауіпсіздігіне
обьективті түрде ғана емес, сонымен қатар субьективті түрде де бірнеше
факторлар әсер етеді, мысалы, белгілі халықаралық саяси және экономикалық
ұйымдар қызметінің, шетел мемлекеттерінің, арнайы қызметші мекемелердің,
ірі фирмалардың және корпорациялардың және жекеленген жоғары тұлғалардың
қызметтері. Қауіпсіздіктің негізгі обьектілері мыналар: жеке адам-оның
құқығы және ірюмдігі; Қоғам оның матералдық және рухани құндылығы; мемлекет
-оның юнституциялық құрылысы, егемендігі және территориялық бір
тұтастылығы. Мемлекеттің экономикалық жүйесі күрделі иерархиялық
құрылымды білдіретін болғандықтан экономикалық қауіпсіздік
обьектілері болып, экономикалық қатынастың әртүрлі деңгейі табылады.
-макроэкономикалық деңгей елдің экономикасы
-аймақтық және салалық деңгейлер-Республика обьектілерінің және
шалар экономикасы,
-микроэкономикалық деңгей-рынок агенттері,
-жанұя және жеке адам деңгейі-елдің әрбір азаматының экономикалық
Көрсетілген экономикалық обьектілердің мүддесі өзара байланысты және
әсеріне байланыста болады.
I Қазақстандағы экономикалық қауіпті жою үшін мемлекет саясаты экономикалық
дамуға бағыт алуға қажет. Экономикалық факторларды дұрыс бақылау-саясат
және соғыс сферасында қауіптердің шиеленсуіне әкеліп соғуы ықтымал. Мұндай
қауіп ішкі және сыртқы сипат түрінде туындайтындығына
көзіміз жетеді. Дамыған экономика, елдің өмір деңгейінің төмендегі,
мамандар біліктілігінің төмендегі және ең бастысы макро, микро деңгейдегі
экономикалық ішкі саяси билікті қолдана отырып жемқорлыққа жақындығы —
Қазақстанның қауіпсіздігін құрайтын факторлар болып табылады. Сондықтан
экономикалық имудағы ішкі қайшылықтарға ерекше көңіл аудару керек.
Сол сияқты, қауіпсіздік әртүрлі формаларда көрініс алуы мүмкін, соғыс, пен
факторлардан бастап әлеуметтік, қаржы, сауда ақпарат факторларына кйім:
бұлардың әрқайсысы өз бетінше іске асырылып отырады. Мұндай автономды
режимнің болуы, біздің ойымызша, экономикалық тәуелділіктің негізгі сауда,
қаржы техника сияқты факторларын, сонымен қатар азық-түлік дағдарысы,
экология, қылмыстың өсуімен байланысты экономикалық қауіптерді ұйымдастыру
туындайды.
Сауда тәуелділігі екі вектордың нәтижесі болып табылады.: бір жағынан
сауданың өнеркэсібі дамыған елдерге тәуелділігі, ал екінші жағынан әлемдік
нарықтағы циклдік өзгерістерге тәуелділігі. Дамушы елдердің тәжірбиесі
бойынша, шетел капиталы қатаң мемлекеттік реттеу жағдайында да сыртқы
сауданы өзіне жағымды бағытта жүргізудің бағыттарын табады.
Жүзеге асыру құралдары ретінде несиелік саясат және банктік бақылау
қолданылуы мүмкін. Тәуелділік модельдері әр түрлі болуы мүмкін:
инвестицияланған тауарларға арналған негізгі қорлар тек
солардың фирмалары арқылы алынады: өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығының
және басқа да салалардың құрамына реттеу, яғни саясаттың негізгі
инвесторлар елдердің ұлттық мүдделерінен және олардың нарық көлемінен
тұрады, мұндай экономикалық саясаттың арам ниетке істелген әрекет
екендігіне талас болуы сөзсіз. Шетел мемлекеттерінің
сыртқы экономикалық шараларының өзіндік ішкі мақсаты болғанымен,
бірақ оған жеткізген тиімділік біркелкі емес.
Мысалы. Қазақстан үшін белгілі бір келісім тек қана бір стратегиялық
мақсатқа қызмет етуі мүмкін. Мысалы, сауда балансын жақсарту және шетел
валютасының ағымың көбейту, ал дамыған ел бірнеше мақсаттарын іске асырады.
Сауда осалдылығымен қатар, Қазақстан үшін қаржы-экономикалық
байланыстар да қауіпсіздік үшін қатер болуы мүмкін және оның салдары
топжақты болып келеді.
Капиталдың және еңбектің төмен деңгейіндегі өнімділігі ең кемінде жағдайы
өндірісті де қамтамасыз ете алмағандығы және технологиялық,
өнеркәсіптік потенциялдың деграциялық құрамы негізгі өңдеуші бөліктердің
алдына аман қалу мәселесін қойып отыр. Шаруашылық жабдықтарының
барлығы қазіргі кездегі талаптарға сәйкес емес, ал көбісі тез уақытта жаңа
ресурсты үнемдейтін жабдықтарға ауыстыруды талап етеді.
Бірақ республиканың осалдығынан қамтамасыз ету тек
қана халық шаруашылығының салдарында негізгі қорларды жаңартумен
ғана шектелмейді. Ұлттық нарық шеңберінде капиталды шынайы
қорландыру процесі өте шындатылған және оның күрделі де жаңа
ыңғайын табуды талап етеді.
Индустрияның жаңа кезеңі шектуі жоқсақ ең тәуір дегенде біз өндіріс
барысын бұрынғы көлемінде және бұрынғы техникалық базада қайталамаймыз, ол
болса капиталситік өндірістік тәсілінің көбейту үшін сырттан көмек қажет.
Дамушы елдің экономикасында сыртқы қарыздар үлкен үлес алады.
Шетел капиталын орналастырудың нақты концепциясының болмауы, яғни табыс
қарқынының өсінің жеткіліксіздігі қайтадан қарыз алуға мәжбүр етеді.
Бір жағдай төлем қабілеттілігінің дағдысына және қаржы қиындықтарының
ұзаққа созылуына әкеліп соқтырады. Несие беруші банктер қарыз
елдер экономикасына араласа отырып, экономикаға "шипалы" құралдарды
ұсынады.
Осылайша, есебін тауып, ол елді тәуелділікке әкеледі,
басқаша айтқанда орталықтар реттейтін болады.
Экономикалық қылмыстардың қазіргідей өсу жағдайына реформалардың
ойдағыдай және табысты жүзеге асырылуын мүмкіндік болмайды. Сондықтан,
өкімет функцияларын атқару бөлімі берілген күшті меншікті мақсаттарды
колдану экономикалық қауіпсіздіктің бірден-бір қатері болып табылады.
Басқарушылар қолда бар күшін, өзіндік мүдделерін және беделін сақтау үшін
қолданылады, бұл жеке азамат үшін және жалпы қоғамға қауіп-қатер келтіреді.
Басқа мемлекеттер, ең алдымен ТМД елдері арасында төлемдер және өзара
міндеттемелер жайлы келісімге келу экономикалық қауіпсіздіктің және
қаржылық тұрлқтылықтың бірден-бір факторы болып табылады.
Нарық қатынастарына көшу және сонымен байланысты республикадағы
жономикалық жағдайдың өзгеруі экономикалық және мемлекеттік қауіпсіздікті
қамтамасыз ететін құқық негіздерін жақсартуды талап етеді.
Оларды іске асыруды мемлекеттік басқару органдарды орындайтын
болғандықтан, өзгермелі экономикалық жағдай ұйымдастырушылық кұрылымының
реформалануын қажет етеді, сонда экономикалық өркендеуге, экономикалық
қауіпсіздікке жэне ҚР -ның қауіпсіздігіне тиімді түрде әсер етуге мүмкіндік
туындайды.
1.2 Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде кеден органдарының ролі
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден
органдары үлкен роль атқаралды. Кеден органдары сыртқы сауда айналымын
реттеуге қатыса отырып, сонымен қатар фискалдық функцияны жүзеге асыра
отырып, ол мемлекет бюджетін толықтырады және сол арқылы мемлекеттің
экономикалық проблемаларын шешуге көмектеседі.
Кеден органдары протекционистік шаралар арқылы мемлекеттің өндірісін
қорғайды. Қазіргі кезде ҚР-ның экономикасы ашық болғалы бері бұрынғығы
қарағанда ҚР-ның экономикалық қауіпсіздігі күрделі проблемаға айналады.
Оны қамтамасыз етуге сәйкес кеден органдарының құзіретіне келесілер
тиесілі болып табылады:
1. ҚР кеден саясатын құруда оны жүзеге асыруға қатысады.
2. Заңдылықты қамтамасыз етуді, кеден ісін жүзеге
асыруды азаматтарды кеден органдарының, мемлекеттік және
ұйымдардың мүдделерін мен құқығын қорғауға шаралар қолданылады.
3. ҚР экономикалық негізі болып табылатын ҚР-ның экономикалық
қауіпсіздігін өзінің құзіреттілігі шегінде қамтамасыз етеді;
4 ҚР экономикалық мүдделерін қорғайды:
5.Сауда-экономикалық қатынастарды реттеуде кедендік реттеудің
құралдарын пайдаланады.
6. Кеден салықтарын, баждарын және т.б. кеден төлемдерін алады.
7. ҚР -ң кеден территориясының өткізілетін тауарлардың өткізу
тәртібін қамтамасыз ету.
8. Контрабандамен, салық заңдылықтарын және кеден тәртібін
бұзушылықпен, кеден шекарасы арқылы наркотикалық заттардың,
қарулардың, ҚР және шетел мемлекеттерінің халық жинаған архиологиялық,
тарихи, көркем заттардың, жоғалып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктер
және т.б. тауарлардың заңсыз айналысымен күрес жүргізеді, сонымен қатар
халықаралық терроризммен күресуде көмек береді.
9. Кедендік ресімдеу ҚР-ның кеден территориясынан өтетін тауар айналымын
тездетуге жағдай жасайды:
10. Кедендік сыртқы сауда стратегиясын жэне арнайы
статистиканы жүргізеді;
11.СЭҚ ТН жүргізіледі;
12.СЭҚ субьектілерінің, сонымен қатар азаматтардың,
ұйымдардың, мекемелердің жэне кеден органдарының СЭҚ -ын дамытуға
көмектеседі:
13.Мемлекет қауіпсіздігін, қоғамдық тәртіпті, адам денсаулығы мен өмірін,
жануарлар мен өсімдіктерді, сырттан келетін тауарлардан
қазақстандық тұтынушылар мүдделерін қорғаудағы шараларды жүзеге
асыруға көмектеседі.
14.Қазақстан мүддесіне стратегиялық маңызы бар материалдардың сыртқа
әкелуін бақылауда жүзеге асырылады.
15.Өз құзіреттілігі шегінде валюталық бақылауда жүзеге асады.
16.ҚР-ның халықаралық міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, ҚР-
ң халықаралық келісім-шарттарын жасауға қатысты, шетел
мемлекеттерінің кеден және т.б. компоненттері органдарымен, халықаралық
Ұйымдармен кеден ісі сұрақтары мен айналысатын, ынтымақтастықты
жүзеге асырады.
17.Кеден ісі саласында консультативтік және ғылыми-зерттеу жұмыстарын
жүргізеді.
18.ҚР Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің және т.б. мемлекеттік
органдардың, кеден органдарының, мемлекеттік және азаматтардың кеден
сұрақтары бой ынша мәлеметтерін тәртіппен жүзеге асырады.
19.Біртұтас қаржы-шаруашылық саясатты жүзеге асырады, кеден органдарының
әлеуметтік және материалдық-техникалық базасын дамытады.
Қазақстанның кеден қызметінің приоритетті бағыты болып, құрылған
бағдарламада белгіленгендей, мыналар табылады: фискалды және құқық шушылық
функцияны жүзеге асырады, кедендік бақылау және кедендік ресімдеу
технологиясын жетілдіру, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін оның
экономикалық мүдделерін қамтамасыз етеді.
ҚР экономикалық қауіпсіздігін күшейтуде барлық мемлекеттің органдар
қызмет атқарады, бұл олардың Конституциялық қызметінің бірі болып табылады.
Кеден органдарының қүзіретіне ҚР-ң экономикалық қауіпсіздігінің келесідей
сұрақтары кіреді: контрабандамен, заңсыз валюталық операциялармен, кеден
тәртібін бұзушылықтармен күресу, мемлекеттік бюджетті толықтыру жэне
мемлекеттің экономикалық мүддесін және СЭҚ қатысушылардың мүддесін
қорғауға мемлекеттік реттеу шараларын датамасыз ету.
Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден
адамдарының басты қызметі бұл белгіленген кедендік құқықтық нормаларды да
ау үшін барлық қоғамдық қатынастар қатысушыларына әсер ету. Мемлекеттің
экономикалық қауіпсіздігі, оның экономикалық мүдделері өзіне оны қорғаудың
әртүрлі аспектілер бар. Мысалы, ішкі және сыртқы экономикалық мүдделер.
Ішкі экомомикалық мүдделер өндірісті және
ауылшаруашылығын
дамыту мен байланысты болуы мүмкін. Сонымен қатар көлікті
және шанысты дамытумен байланысты болады, т.б. кеден органдары өздерінің
құралдарымен және өзіне тән әдістерімен аталғандардың және олардың пайда
болған кәсіпорынның және шаруашылық жасаушы ұйымдардың, мемлекеттік
кәіпорынның және шаруалшылық жасаушы ұйымдардың мемлекеттік, аймақтық
нақты мүдделерін қорғауға арналған.
Кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және
мемлекеттің экономикалық мүддесін қорғау үшін қолданылатын құралдарымен
әдістерін екі топқа бөлуге болады.
Құқықтық реттеу құралдары және құқық қорғаушылық қызмет әдісі. Мұндай
жағдайда кеден органдарының заңдылықты бұзуға бағытталған әрекеті мыңға
сәйкес өкіметтік билікті пайдалана отырып, құқықтық күшейту, яғни
санкциялар. Қорғау шараларын қолдану. Бұл топ кеден органдарының құқық
шаруашылық қызметін құрады.
2. Сыртқы сауда қатынастарын экономикалық реттеу құралдары
1 және әдістер. Олар: тарифтік реттеу (кеден төлемдері, алымдар, салықтар,
кеден құнын анықтау әдістері, валюталық бақылау, тауардың шыққан жерін
анқтыау және т.б.) және тарифтік емес реттеу (эмбарго, әкелуге тыйым салу
немесе тауарларды шығаруға, тауарларды әкелуге және әкетуге шектеулер:
лицензиялар, квоталар, сертификаттаушылар және т.б. шектеулер).
Кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету сатысында
қолданылатын кедендік реттеулер өзіне құқықтық, экономикалық және
ұйымдастырушылық шаралары мен бағдарламаларды қосады.
әлеуметтік қатынастарды қамтамасыз ету және дамыту процесін оптималдау
үшін, ұлттық экономиканы дамытуды ынталандыру және бұл экономиканы бұған
сырттан келетін деструктивті элементтерден шеттету үшін қолданылады.
1.3 Экономикалық қауіпсіздікті қаматамасыз ету әдістері мен шаралары.
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің 2 әдісі бар:
экономикалық және құқықтық.
Экономикалық әдісіне СЭҚ-ті тарифтік және бейтарифтік реттеу шаралары
және импорталмастыру бағдарламасын жүзеге асыру жатады.
Тарифтің көмегімен, сондай-ақ сыртқы сауда балансының белсенді ортасын
қалыптастырады, валюта ағымын арттырады, елдердің жекелеген нарықтарының
дамуын көтереді. Одан басқа тарифтік реттеу қызметі салық қызыметімен тығыз
байланыста жүргізіледі, ол өзіне тариф элементін жартылай алады да сонымен
оны толықтырады.
Кеден тарифі өзінің маңызы жағынан экономиаклық сипатта
деуге
болады. Бұл жерде ол нарық экономикасы жағдайында болуына байланысты
активті шешім тауып отыр. Импорттық тариф кеден реттеуінде негізгі үлесті
алады, ішкі салық иесімен бірге қосылып, біріншіден, бағаның көлеміне ықпал
етеді, кәсіпорындардың тиімділігі, Ұлттық валюта жағдайы, тауар құрылымының
қалыптасуы т.б. жүйелерді реттеуде көмек етеді.
Импорттық тарифті санау процес; кеден тарифіндегі
өнімнің коменклатуралық позициясын анықтау ғана емес сондай-ақ,
кедендік бағаны анықтау әдісімен тығыз байланысты.
Әлемдік тәжірибеде сыртқы сауданы реттеудің экономикалық әдістері
болып тарифтік реттеу саналады. Олар мемлекет шекарасынан өту кезінде
ұлттық-импорттық ағымдардың бағалық көрсеткіштеріне ықпал етеді. Ең басты
тарифтік реттеу, тауарға кеден салығын салу әдісі мен тәртібін, сондай-
ақ, салық пен тарифтік түрлерін, оның себептерін, кеден жеңілдіктерін игру
тәртібін анықтайды.
Халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер қызметінің көмегімен және де
шекаралық жан-жақты келісімдер негізінде көптеген елдердің ұлттық -тарифтік
реттеу жүйесі бірдей принциптер мен тәртіптерге сүйенеді, сондай-ақ,
олардың ішін өзара көп ұқсастықтары бар, ол өздігінен халықаралық сауда
арцесін жеңілдетеді.
Жоғарыда көрсетілген бағыттарды іске қосу үшін көптеген өнімнің шыкқан
еліне салық салуды өзгерту және алып тастау тәртібін кіргізу ймпорттық
кеден тарифінің белсенді бөлігі болып кеден салығының мөлшерлемесін анықтау
болып жатады.
Экспорттық кеден тарифі сыртқы сауданы реттеудегі тек шамалы елдер
Азия қолданатын құрал, негізінен дамушы елдер кіреді. Табиғи байлыққа бай,
бірақ әлемдік тауар нарығында өздерінің шикізатты ұстау
позициясын санады. Кей жағдайда олар экспорттық бағаның өсуіне, сонымен
бірге, оныңң валюталық ресурстарының толығуына ықпал етеді. Бірақ,
экспорттық тарифті шектеу көмегімен экспорттың көлемі мен
құрлымын өзгерту экспорттық потенциялды төмендетіп ішкі бағаға
инфляциялық қысым жасауға әкеп соқтырады. Көптеген елдерде кеден
тарифін дамыту мынандай екі әдіспен жүргізіледі: тауар номенклатурасын
көбейту және белгілі бір өнімнің түріне бірнеше ставка қою.
Бірінші әдіс қарапайым кеден тарифі деп аталады. Бұл әр тауарға бірдей
швканың қойылуы деген сөз.
Екінші әдіс әр тауарға екі немесе одан да көп ставканың қойылуы. Бұл
олардың қандай елден шығуына байланысты. Соңғы жағдайда жоғары тариф
ставкасы автономды болып саналады да, оны бас тариф деп атайды. Мұндай
тариф сауда келісімі және шартты жасалынбаған елдердің тауарларына
койылады.
Ал төмен, яғни конвенциялық немесе минималды ставкаға жағымды тәртіпке ие
болған елдердің тауарлары жатады. Кеденді тариф ретінде өзінің экономикалық
мағнасы мен сипаты жағынан сыртқы сауда процесін нарықтық реттеуге жатады.
Кеден салығы жинағы ретінде не салық ретінде тауарға және басқа байлық
түрлеріне елдің шекарасынан өткенде салынатын салық. Барлық басқа салықтар
сияқты ол тауардың бағасын көтереді немесе оның бәсеке қаблеттілігін
төмендетеді. Бағалық шектеулер кеден салығы арқылы тауардың топтарына және
оның еңдеу деңгейіне қарап белгіленеді. Импорттық кеден тарифтерін
қолдау келесі мақсаттарды көздейді:
• Шетел тауарларының ішкі рыногына ықпал етуді реттейді;
• Отандық тауар өндірушілерді қорғау және елдің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
. Елдегі экономикалық жағдайды тұрақтандыру;
• Ішкі және импорттық ресурстар негізінде тұтынудың ұтымды экономикалық
кұрылдымын қалыптастыру;
• Ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құрылуына көмектесу;
• Сауда және саяси мәселелерді шешу;
Максималды тарифтер көбінесе елдің қауіпсіздігі үшін өзін-өзі
қамтамасыз етуге стратегиялық маңызы бар өнімді шығаратын немесе
халықаралық масштабта бәсекеге қабілетті салаларға орнатылады.
Импорттық баждардың минималды ставклері елде өндірілмейтін өнімдерге
немесе жоғары емес деңгейде ел өнеркәсібінің алдыңғы қатарлы салаларымен
тұтынылатын өнімдерге белгіленеді. Қазіргі уақытта көптеген дамыған
мемлекеттерде кеден баждары шикізат импортына,тым жоғары баждар дайын
өнімдерге орнатылады, ал бұл ішкі өндірісті айтарлықтай дәрежеде
ынталандырады.
Көптеген жағдайда импорттық тауарлардың отандық аналогтары болады
және оларға бәсекелестік тудырады. Мұндай шығындар мен бағалар арасында
кұрылған арақатынастың есебінен анықталуы керек.
Осы шығындар мен бағалар арасындағы арақатынастар өнімінің, топтары және
түрлері бойынша кең диапозонда ауытқи алады, ал бұл импорттық баждардың
өнім топтары және түрлері бойынша ставклер өзгеруінің кажеттілігін алдын
ала анықтайды.
Әкелінетін өнімдердің шектеулі ассортименті кезінде және көп мөлшерде
әкелінген кезде елден баждардың ставкілері нақты өнімдер үшін жеке орнатыла
алады.
Кеден баждарды сыртқы экономикалық қызметті маңызды экономикалық
реттеуші болып табылады, соның көмегімен сыртқы экономикалық алмасу
саласында мемлекеттік техникалық саясаты жүзеге асырылады, сондықтан
импортталатын машиналар мен құрал-жабдықтар техникалық дәрежесі мен табиғи
жағдайына инертті бола алмақ түгіл, моральді ескірген және табиғи тозған
машиналар үшін артықшылық жасай алмайды.Белсенді сыртқы сауда саястын
жүргізумен байланысты Қазақстанның экспорттық-импорттық операцияларының
көлемінің өсуі,кеден тарифтік реттеуінің өсуіне әкеледі.
Сыртқы сауда операцияларын кеден реттеу әлемдік экономикада маңызды
орынға ие, өйткені түрлі елдердің тауарлары мен қызыметтері арқылы
экспортының азаюына да,өсуіне де нақты әсер етсе болады.
Әлемдік тәжірибеде сыртқы сауданы реттеудің экономикалық маңызды әдістері
кедендік тарифтік реттеу екендігі белгілі.
Кеден тарифтік реттеу мәселелері көп жақты. Әлемдік тәжірибеде кең
таралған бағыттарының бірі әр түрлі преференциялар мен жеңілдіктер беру
жүйесі болып табылады.
Тарифтік жеңілдіктер бір жақты не екі жаққа бірдей белгіленген
шарттар бойынша кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарларға берілетін
жеңілдіктер.
Оларға мынандай жағдайларда қолданылады:
1.Шет елде жұмыс істеп жатқан Қазақстан кәсіпорындарына жіберілітін азық-
түлік, жабдықтау мен жасақтау заттары.
2. Теңіз кәсіпшілігін жүргізетін кемелердің қызметін
қамтамасыз ету үшін Қазақстанға әкелінетін кәсіпшілік өнімдері.
3 . Ұлттық валюта, шетел валютасы және бағалы қағаздар кеден төлемдерінен
босатылады.
4.Жүктілер мен жолаушыларды халықаралық тасымалдауды жүзеге асыратын көлік
құралдарды.
5.Қазақстанға ізгілік көмек ретінде әкелінетін тауарлар.
6.Шет ел мемлекеттері және халықаралық тарапынан,қайырымдылық мақсаттарда
әкелінетін және әкетілетін тауарлар.
7.Қазақстан Республикасының ұлттық Банкі үшін әкелетін және әкететін
тауарлар.
8.Кеден шекарасы арқылы жеке тұлғаларын өткізетін өндіріске және
кәсіпкерлікке қатысы жоқ тауарлар.
Преференциялар сауда экономикалық саясатын жүргізуідің тиімді құралы болып
табылады және рынок өтіміне шикізат көздерінің және капиталды колдану
саласына бәсеке күресте қолданылады.
Қазақстанның шет ел мемлекеттерімен сауда саяси қатынастарын жүзеге
асыру кезінде Қазақстан Республикасының кеден тарифі бойынша бұрын төленген
бажды қайтару, бажды төлеуден босату, баж мөлшерінің төмендеуі немесе
преференциялық әкелуге тарифтік квоталарды орнату түрінде преференциялар
қолданылады.
Тарифтік преференциялардың қолданылу жағдайлары:
Переренциялар Қазақстанның басқа шет мемлекеттерімен сауда аймағы мен кеден
одағы құрған немесе одақ құруға әзірлік жасаған елдерден әкелінетін
тауарларға қолданылады.
Бес жылда бір рет қайта қаралып тұратын ұлттық артықшылықтар
зерілетін мемлекеттерден шығатын тауарларға қолданылады.
Кедендік преференциялар Қазақстан Республикасының территориясына:
Дамушы елдерден шығатын тауарларға қатысты; Нашар дамыған елдерден
шығатын тауарларға қатысты преференциялар қолданылады.
Кедендік реттеудің тағы бір түрі бұл — тарифтік емес тосқауылдар.
Тарифтік емес шектеулер - бұл ішкі нарыққа шет ел өнімдерінің кіруіне
кедергі жасаудағы шектеу сипатындағы кешенді шаралар. Бұл шарттардың
мақсаты-тауарлар импорттайтын елдердің бәсекелесу жағдайын күшейту ғана
емес, сонымен бірге, ұлттық өнеркәсіптік, халықтың денсаулығын және өмірін,
қоршаған орта, ұлттық қауіпсіздікті қорғау. Қосымша бейтарифтік шектеулер
спорт операцияларында қолданылады,бұл жерде де ақсат ұлттық, нарықтық
қорғау. Қазіргі кезеңде халықаралық шеңберде үш жүздей бейтарифтік
шектеулер түрлері бар. Ең көп тараған классификациялық әдіс тікелей немесе
жанама сыртқы сауданы реттейді және бірнеше топқа бөлінеді. Қазақстанда
бейтарифтік шектеулердің барлық түрі қолданылмайды,бірақ отандық
қауіпсіздік қажеттілігіне байланысты бейтарифтік шектеулерді толық қолдану
кажет болады.
Бейтарифтік шара үлкен екі топқа бөлінеді: экономикалық, әкімшілік.
Басты экономикалық бейтарифтік шектеулерге баждардың ерекше түрі, әртүрлі
салықтар мен алымдар, импорттық депозиттер, валюталық реттеу әдістері
жатады.
Әкімшілік бейтарифтік реттеулер көп түрлі болады: эмбарго,
лицензиялау, квоталау, еркін экспортты шектеу, монополиялық әдістер,
протекционистік саясатты стандарттық және техникалық шаралар қолдану,
қосымша кедендік іс қағаздары мен құжаттары нарық механизмі арқылы қызмет
етеді де, импортты және экспортты қымбаттатады. Ал екіншісі болса,нарық
қатынасынан бөлек импорт кіруін шектейді және отандық тауарлардың шетке
шығуын шектейді. Айта кететін нәрсе,егер біз экономикалық бейтарифтік
шектеулерді қолдансақ,онда нарықтағы соңғы сөз тұтынушы болады: ол таңдау
және шешім қабылдау еркіндігін сақтайды.
Сыртқы экономикалық қызметті бейтарифтік реттеудің көп
тараған түрлері:
Тауарларды шеттен әкелуге немесе шектеулер деп аталатын шығаруға тиым салу;
Лицензиялау; Квота белгілеу; Кедендік тосқауыл және эмбарго;
Кейбір тауарларды әкелуге және елден әкетуге тиым салудың мақсаты
артық қауіпсіздікті сақтау,сондай-ақ қоғамдық тәртіпті,халықтың
өмірін,қоршаған ортаны, ұлттық нарықты қорғау болып табылады. Аталған өнім
салу негіздері мен мақсаттары әр елдің саяси және экономикалық жағдайларына
сәйкес өзгеріп отырады. Тиым салу түрлері:
Тек белгілі бір тауардың екелуіне тиым салу, мұндай
жағдайларда толық, уақытша және маусымдық шектетеулі деп аталатын түрлері
қолданылады;
Ашық және бүркемеленген тиым салу, бұл шешімдері негізінде белгіленген
қағидалар мен нормаларды импортерлердің орындалмаған жағдайларында
қолданылады. Бүркемеленген шектеуге елдің ішкі суларына шет ел кемелерінің
енуіне тиым салуды жатқызуға болады.
Лицензиялау халықаралық саудада өзінің үлкен ерекшелігімен көзге
тұседі және оның жауапты мемлекеттік ұйымдардың рұқсаты мен бір өнімнің
көлемін алып кіруге уақыты бар. Лицензиялау халықаралық тәжірибеде белгілі
бір өнім ағымын қатал бақылайтын уақытша қолданылатын шара ретінде
көрінеді,бұл уақытша қажет емес ипорттауға шектеуі салу.
Шетел тәжірибесінде лицензиялық тәртіптің шығу күнінен бастап
импорттық өнімге лицензия беру тізімінің қысқаруы басталады. Бұл тәжірибені
бірінші болып бастаған Франция елі еді. Бірақ кез-келген батыс
мемлекеттердің бұл тізімге бірнше тарифтік позициядағы өнімдергі
кіргізген.Қазіргі кездегі шетел тәжірибесінде қолданылатын лицензия
түрлері: негізн және жеке болып бөлінеді.
Негізгі лицензия- фирманың белгілі бір өнімді импортқа шығаруы үшін
турақты қызмет етуге берілге рұқсат қағазы. Бұл шығарылатын өнімдердің
көлемі,бағасы шектеусіз болады. Кейде лицензияда алып келетін өнімнің
түріне рұқсат етілмейді деп көрсетіледі. Негізгі лицензия тізімі тұрақты,
арнайы басталады. Жеке лицензия - нақты бір өнімнің түріне бір рет сауда
операциясын жүргізуге беріледі .Бұл жерде алушының аты жөні өнімнің және
өнімнің шыққан елі көрсетіледі.Бұл қағаз жеке адамда болады,басқа
импортерге беруге болмайды және бір уақыт мөлшері көрсетіледі.
Кеден бажы болмаған жағдайда немесе оның тиімді болмаған жағдайында
ішкі нарықтық қорғау мақсатында лицензиялау таңдалады.
Квота - бұл сандық шектеу. Максималды көлемде немесе алып келуге рұқсат
етілетін тауар құнына жеке тарифтік,маусымдық,глобалдық және басқа да
пайыздық шектеулер.
Жеке квота дегеніміз - импорттауға рұқсат етілген тауарлардың жалпы
саны тауар әкелуші елге бөлінеді.Топтастыру әдісі бойынша екі түрлі квота
бар:
- пропорциялық барлық квота шеңберінде әр елдің өткен мерзім импорт үлесі;
-екі жақты келісімдер. Ол басқа елдің сауда саяси ұсынылған
айырбасқа міндеттеме (кейбір кезде екі жақтың келісімімен).
Денсаулық сақтау, қауіпсіздік, қоршаған ортаны қорғау мақсатында
импорт тауарларына пайыздық квота бекітілуі мүмкін.
Тарифтік емес реттеудің ең төтенше шарасы кедендік блокада мен эмбарго
болып табылады.
Кедендік блокадо - кедендік ресімделуді тоқтатып қою,
кеден қоймаларында тауарларды ұстап түру т.б. жүзеге асырылады.
Мұндай шаралар мақсаты — блокада жасалатын мемлекеттермен сыртқы
экономикалық байланыстарды бұзу болып табылады.
Эмбраго — белгілі бір нақты елдердің экспорты мен импортына тиым салу.
Қазіргі таңда Қазақстанда импорт алмастыру бағдарламасы жүзеге асуда.
Бұл бағдарлама бойынша кейбір өзгерістер бар: 2000 жылдың өзінде өндірістің
өсуі-114% ,ал 2005 жылы – 116,4 % болды. Ал 2005% осы бағдарлама
шеңберінде 3 млрд. теңгенің өнімі өндірілген. Ол 2004 жылмен салыстырғанда
44,4% көп. Осы бағдарлама нәтижесінде 192 кәсіпорын құрылып, 17,9 мың жаңа
жұмыс орны пайда болған, 94 кәсіпорында - ISO халықаралық сапа жүйесімен
баскарылу енгізіледі.
Жалпы импорт алмастыру дегеніміздің өзі — бұрын импортталған өзі
туарларды ішкі нарықта жаңа отандық өнімнің шығарылумен ауыстыру және
елдегі соған дейін өндіріліп келген өндірістің көлемін кеңейту. Импорт
алмастыру негізінен көп жағдайдайда ұлттық экономикалық тұрақтанумен бірге
жұреді.
Импорт алмастыру өнеркәсіпті көтерудің шешуші бағыттарының бірі болып
табылады. Импорт алмастыру саясатының жүргізіліп отырған жұмысының
негізінде импорт алмастыру концепциясы бар.
Қазақстанның тәжірибесі көрсеткендей біздің экономикамыз дамыған
сыртқы сауданың менеджменті бар және қуатты механизмі бар елдермен кең
масштабты сыртқы экономикалық байланыстарды жүргізі алмайтындығын көрсетті.
Сыртқы асуданы ырықтандыру нәтижесінде республика Батыс Европа, Жапония,
АҚШ сияқты елдердің стандарттарына сәйкес келе алмайтындығын көрсетті. Оның
үстіне бұл елдер еркін сауда қағидаларына сәйкес емес, түрлі санкциялар
қолдау арқылы сауда сипатына тән емес әрекеттер жүргізеді.
Жалпы импорт алмастыру саясатының жалпы кешенді әрекетінің мақсаты:
саладағы өнеркәсіптік құлдырауды жеңіп және өндірісті көтеру, өнімнің
сапасын көтеру, мәнайгаз ауылшаруашылығы, тау-металургия сияқты негізгі
басым салаларды дамыту.
Жеңіл және тамақ өнркәсіптегі импорт алмастыру бағдарламасының негізгі
бағыттары - жеңіл және тамақ өнекәсіпорындарының техникалық және
технологиялық артта қалуын жеңу, өнімнің сапасын көтеру арқылы оның (немесе
қабілеттілігін арттыру, өнімнің шығындарын және бағасын төмендету
ассортиментті көп түрлілікті жетілдіру, сонымен бірге 2007жылдың аяғына
кйін ішкі нарықтағы жалпы тауарлардың үлесінде шаққанда отандық өнімнің
ретін жеңіл өнекәсіп тауарлары бойынша 58 % дейін жеткізу.
Бір айта кететіні химия және машина жасау өнеркәсіптеріне импорт
алмастыру бағдарламасына сәйкес 2005 жылға импорт алмастыру созылған.
Алайда қазіргі таңда жоғарыдағы мәселелерді ескеретін болсақ, 2005
жылы Қазақстандағы өнеркәсіптік өндіріс 5 % қысқарған. Индустрия және Сауда
министрлігінің мәліметтеріне қарағанда өндірістің қысқаруының негізгі
себептерінің бірі өндірістік өнмдік сатып алуды қысқарту. Бұған себеп, яғни
өнімді сатып алуға деген ынтаның төмендеуінің себебінен Қазақстандық
өнімнің сапасының төмен болуы және бағасының жоғары болуы. Қазіргі күні
жалпы тамақ өнеркәсібінің нарығын алатын болсақ, санитарлық димиологиялық
стансаның СЭС тексерілулеріне қарағанда - ет нарығындағы сапасыз ет
үлесі - 14,7%, ал отандық ет соның ішінде - 82%, сүт өнімдері жалпы нарықта
оның 14,5% болса, отандық сүт өнімдерінің 79% сапасыз өсімдік майы - 21,4%,
отандық - 6,7%, қант - 8,9%, отандық - 36%. Бүгінгі таңда ауылшаруашылығы
нарығындағы тауарлардың 80% сапасыз деп жаңылып отыр. Сонымен бірге тамақ
өнеркәсібінің стандарттарының басым болігі КСРО стандарттары бойынша
істеуде. Оны І8О стандарттарына көшіру керек. Әрине, сапасыз тауарлардың
нарықта орын алуы тұтынушылар оңай тиімді.
Осы әрекеттерді ескеріп, Сауда және Индустрия министрлігі, Энергетика
министрлігі жалпы Үкімет ЕврАзия Евразиялық экономикалық қауымдастық
елдеріне, әсіресе Ресей тауарларына қатысты импорт тауарларына қатысты
ешқандай кедендік шаралар қолданылмайтындығына кепіл беріп отыр. Бұл өз
кезегінде отандық өндірушілерге үлкен соққы болып тиері сөзсіз, ал баска
Жеңіл және тамақ өнркәсіптегі импорт алмастыру бағдарламасының негізгі
бағыттары - жеңіл және тамақ өнекәсіпорындарының техникалық және
технологиялық артта қалуын жеңу, өнімнің сапасын көтеру арқылы оның адіеке
қабілеттілігін арттыру, өнімнің шығындарын және бағасын төмендету
ассортиментті көп түрлілікті жетілдіру, сонымен бірге 2005жылдың аяғына
дейін ішкі нарықтағы жалпы тауарлардың үлесіне. шаққанда отандық өнімнің
үлесін жеңіл өнекәсіп тауарлары бойынша% дейін жеткізу.
Бір айта кететіні химия және машина жасау өнеркәсіптеріне импорт
алмастыру бағдарламасына сәйкес 2005 жылға импорт алмастырудың. Алайда
қазіргі таңда жоғарыдағы мәселелерді ескеретіп болсақ, 2005 жылы
Қазақстандағы өнеркәсіптік өндіріс % қысқарған. Индустрия және Сауда
министрлігінің мәліметтеріне қарағанда өндірістің қысқаруының негізгі
себептерінің бірі өндірістік өнмдік сатып алуды қысқарту. Бұған себеп, яғни
өнімді сатып алуға деген ынттаның төмендеуінің себебінен Қазақстандық
өнімнін, сапасының төмен болуы және бағасының жоғары болуы. Қазіргі күні
оны тамақ өнеркәсібінің нарығын алатын болсақ, санитарлық шидимиологиялық
стансаның СЭС тексерілулеріне қарағанда - ет нарығындағы сапасыз ет
үлесі - 14,7%, ал отандық ет соның ішінде - 82%, сүт анімдері жалпы нарықта
оның 14,5% болса, отандық сүт өнімдерінің 79% сапасыз өсімдік майы - 21,4%,
отандық - 6,7%, қант - 8,9%, отандық - 36%. Бүгінгі таңда ауылшаруашылығы
нарығындағы тауарлардың 80% сапасыз деп танылып отыр. Сонымен бірге тамақ
өнеркәсібінің стандарттарының басым бөлігі КСРО стандарттары бойынша
істеуде. Оны І8О стандарттарына көшіру керек. Әрине, сапасыз тауарлардың
нарықта орын алуы тұтынушылар оңай тиімді.
Осы әрекеттерді ескеріп, Сауда және Индустрия министрлігі, Энергетика
министрлігі жалпы Үкімет ЕврАзия Евразиялық экономикалық қауымдастық
елдеріне, әсіресе Ресей тауарларына қатысты импорт тауарларына катысты
ешкандай кедендік шаралар қолданылмайтындығына кепіл беріп отыр. Бұл өз
кезегінде отандық өндірушілерге үлкен соққы болып тиері сөзсіз, ал басқа
жағынан алып қарасақ біздің тауарлардың сапалы болып жасалуына түрткі
болады.
Қазіргі таңда дайын өнімнің негізгі массасы импорттан келеді. Оған
біріншіден индустриялды сектордың бір жайда тұрақтап қалуы себепші. Оның
Факторлары келесідей:
1)Моральдық және физикалық тозудың деңгейінің жоғарлауы бірқатар
кәсіпорындарда ол 50% жетеді;
2)Өндіруші өнеркәсіп өнімдерінің ішкі және сырқы нарықта бәсекеге қабілетті
бола алмауы;
3)Ішкі нарық сиымдылығының шектеулі болуы, ішкі нарықтағы төлем қабілетінің
төмен болуы әлеуметтік жағдай;
4)Отандық өнеркәсіптің тұтынушылардың сұранысын әлі де болса қанағаттандыра
алмауы;
5)Кейбір кәсіпорындардың тоқтауына байланысты Өскемен, Глубокое, Қазақмыс
заводы, Стройдеталь, Фосфор заводтары отандық өндірушілердің сырқы
нарықтардағы өз позицияларын жоғалтуы;
6)Экспорт құрылымдағы машина, көлік құралдары сияқты дайын өнімдердің
болмауы;
7)Отандық өнімді сыртқы нарыққа шығаруда халықаралық әдісті пайдаланудың
төмен деңгейлілігі;
8)Өндіріс шығындарының жоғары болуы. өңдеуші салада ол шығындар 60% барады;
9)Сыртқы нарыққа шығудың қиындығы. Транспорт инфрақұрылымының дамымауы.
Міне осы сияқты факторлар тауар сапасына, бағасына әсер етеді. Қазіргі
күнде импорт алмастыру бағдарламасына 26 ірі импортер компаниялар, оның
ішінде KEGOC, Қазақстан теміржолы Ұлттық компаниясы, Казақтелеком, ААҚ,
Испат - Кармет, Қазақстан алюминий ААҚ, КИО және гагы басқа өздерінің
қызметімен өнімін Ұсынатынмыз Қазақстандық кәсіпорын бар. Осы
кәсіпорындардың өнімін өткізу үшін ірі импортерлар компаниялардың қызметі
туралы ақпараттарға әрдайым қол жеткізе алатындай болу керек. Шардың
қызметінің жабық болуы өндірушілердің қызметін жобалауға шындық туғызады.
Импорт алмастыратын өндірісті дамыту мақсатында әділетсіз бәсекені
болдыртпау үшін, олардың экономикалық қауіпсіздігін сақтау үшін қорғау
шаралары жүргізілуі тиіс. Қазіргі таңда Үкіметте әсіресе ауылшаруашылық
тауарларына қатысты, яғни ауылшаруашылық өндірісін дамыту бағдарламасына
сәйкес тарифтік деңгейлер негізінен "өсу нүктесіне" сәйкес келетін
өнімдерге қатысты болады, ал өнімдерге бидай, мақта, сүт өнімдері, күріш,
құс еті. Бұдан басқа Дүниежүзілік сауда ұйымы ауылшаруашылығы Келісіміне
сәйкес ерекше жағдайларда осы тауарларға ұқсас импорт тауарларының көлемі
бірден ұлғайған кезде елдер арнайы қорғау шараларын қолдана алады.
Қорғау туралы келісім шартты іс жүзінде қолдану қолданылып жатқан
тарифтерді оның сол деңгейінен белгілі бір деңгейде көтеру. Оның мерзімі 1
күнтізбелік жыл. Яғни ол мерзім ол қорғау шарасы жылдың қай бөлігінен
болмағанынан тәуелсіз 1 жылға созылады. Қазіргі таңда Қазақстанға елдің
азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін тауарларға қатысты қорғау
шараларын қолданған жөн. Яғни құс, сарымай, өсімдік майы, ұн, қант және
барлық және тағы басқа. Мұндай тізім 86 тауар позициясын қарастырып отыр.
Бүгінгі күнде Қазақстанның тауарлар нарығына кіру үшін келесідей
орташа тарифтер ұсынылып отыр. Бастапқы -19,5%, соңғысы -14%. Өнеркәсіп
тауарлар үшін бастапқысы - 16,3%, соңғысы -11,7%.
Ауылшаруашылық тауарлары бойынша орташа ставка-30,5%, соңғысы -21,7%.
Қазіргі таңда Қазақстанда максималды адвалорлық ставкілер - 90%,
ауылшаруашылық өнімдері бойынша -60% елде өндірілмейтін өнеркәсіптік
тауарлар үшін — 5% - 0% дейін. Бұл мөлшерлер Дүниежүзілік сауда ұйымына
кірерден бұрын ұсынылып отырған тарифтер.
Бүгінгі таңда ауылшаруашылық тауарлар бойынша байланыстырушы деңгейі
ретінде ұсынылып отырған тарифтер 2-3 есе қазіргі тарифтерден
жоғары. Яғни ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz