Кайқауыстың зиянды әдеттерге қарсы ой-пікірлері

Қазіргі қоғамымыздағы, әсіресе жасөспірімдер арасында жағымсыз іс-әрекеттер мен зиянды әдеттер: темекі шегу, наша тарту, ішімдікке салыну, соның салдарынан зұлымдық пен жауыздықтың етек алуы індетке айналып бара жатқандығы үлкен алаңдатушылық туындатып отыр. Өйткені бүгінгі жас ұрпақ, бүкіл ұлт үмітін артып отырған, ертеңгі ел азаматтары. Сондықтан темекі шегуге, ішімдік, ішіп, наша тартуға қарсы тәрбие беруді белгілі бір жүйе бойынша іске асыру жолдарын қарастырған жөн.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан - 2030» стратегиялық даму бағдарламасында былай делінген: «Салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға , дұрыс тамақтануымызға, есірткі, темекі немесе алкагольді тұтынуды қойып, тазалық пен санитария шараларын сақтауымызға бағытталған және т.с.с.» [1].
Олай болса, Елбасы болып көтерген осы мәселені ел болып жұмыла шешкен жөн. Мұның бәрі әрине білім беру ұйымдары және бала тәрбиесімен айналысатын мекемелер мен ондағы қызметкерлердің де міндеттерін арттырып, олардың алдында үлкен жауапкершілік пен алаңдатушылық тудырары сөзсіз. Жастар тәрбиесінде мұндай үлкен проблемаларды шешуде бұл мекемелердің атқарар жұмысы орасан болмақ. Десек те, бұл мәселені шешуде отбасының да бірлескен жұмысы қажет. Өйткені, бала тәрбиесінің дұрыс жолға қойылуы негізінен ата-анаға байланысты. Сайып келгенде, осының бәрі тәрбиеге келіп тіреліп отыр.
Бұл әрине, адамзат тарихындағы тәлім-тәрбие жұмыстарының тіршілік дамуының негізгі арнасы екендігін бізге тағы бір кезекте мойындатып отыр. Олай болса, адамдардың анатомиялық-физиологиялық жетілуінде, сондай-ақ әлеуметтік ортада өзіндік дүниетанымдық көзқарастары қалыптасқан салауатты тұлғаларды қалыптастыруда педагогика негіздері мен педагогика тарихының да орны ерекше болмақ.
Республикамыздағы балалар мен жастар арасындағы темекі мен наша тарту, ішімдік ішу сияқты зиянды әдеттердің өршуі және келешекте олардың осы зиянды әрекеттерге мүлдем тәуелді болып қалмауының алдын алу шраларын қарастырып, имандылыққа, салауатты өмір сүруді қолдауға, отаншылдық рухта тәрбиелеу істерін барынша жандандыра түскен жөн. Оның үстіне бүгінгі жас ұрпақ әлемдік биіктерге көтерілуімен қатар ұлттық игіліктерді де бойына сіңіріп, ұлттық менталитетімізді сезініп өсуі тиіс. Ал бұл тұста халықтық педагогиканың атқарар міндеті ерекше болмақ.
Халықтық педагогика – бұл ұлттық қазына. Бірақ, халықтық педагогиканың берер тәлім-тәрбиесі тек қана ұлттық дәстүрмен шектеліп қоймай, халық даналығының қазынасымен де сабақтасып жататынын әсте естен шығармау керек. Яғни, халықтық педагогика ата-бабаларымыздан, көне көз қариялар мен ғұлама-ойшылдардан, шешен-билер мен ақын-жыраулардан қалған тәрбие құралы. Оның үстіне «өткенсіз бүгін жоқ» дегендей, өткеннен қалған мұраларды сұрыптап-саралай отырып, жас ұрпақ тәрбиесінде тиісінше пайдаланып жатсақ ұтпасақ ұтылмасымыз анық.
Көптеген ғалымдардың пікіріне жүгінер болсақ, ата-бабаларымыз бен ұлы ғұлама-ойшылдардың да деннің саулығына ерекше мән беріп, өз еңбектерінде осы деннің саулығы, маскүнемдік, нашақорлық сияқты жаман, жағымсыз әдеттердің адамзат баласы үшін зиянын және олардың алдын алу шараларын ашып көрсете білген.
Ғұлама ойшыл Ж. Баласағұн өзінің бүкіл әлемге әйгілі, танымал дидактика-этикалық жанырда жазылған дастаны «Құтты білікте» адам бойындағы әр түрлі жағымды және жағымсыз қасиеттер туралы айта келіп, соның ішінде шарап ішуді қатты сынға алады. Мәселен, ол шарапқұмарлықты халықтың рухани жауы ретінде қарап, адамдарды шарап ішпеуге үндейді. Еңбектің бірінші тарауларындағы бәйіттерден шарап ішудің адам баласын тек қана аздырып-тоздыратынын, ар-ожданға, ақыл-еске, білімділік пен біліктілікке, кісілікке, ең бастысы – денсаулыққа тигізер залалы туралы ойларын кездестіруге болады [2]:
Ішімдік бұл жауы ақыл-есіңнің,
Шоғы даудың, төбелес пен кесірдің.
Қаншама арлы, құлқы жақсы адамдар,
Шарап ішсе, жынды болар қараңдар.
Шарап ішпе, ішсең құтың қашады,
Ішкен сайын, ессіздігің асады!
Білімді ішсе, жұрдай болып ақылдан,
Надан ішсе, сөзді ұмытып шатылған.

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Алматы: Білім, 1998.
2. Жүсіп Баласағұн. Құтты білік. Алматы: «Жазушы», 1986.
3. Кайқауыс. Қабуснама. Алматы: «Балауса», 1992.