Жасөспірі мнің өзін-өзі тәрбиелеу белсенділігін арттыру мәселесінің теориялық-әдіснамалық негіздері

1 Әлеуметтік педагогикалық және психологиялық аспекті
2 Өзіндік сана.сезім

Әлеуметтік педагогикалық және психологиялық аспектіде жасөспірімдік кезең
басқа жас кезеңдерімен салыстырғанда, білімділіктің неғұрлым жоғары деңгеймен және
танымдық мотивацияның жоғары деңгеймен ерекшеленеді. Сонымен бірге жасөспірімдік
кезең - әлеуметтік қауым, яғни ол әлеуметтік белсенділік пен интеллектуалдық және
әлеуметтік кемелділіктің жеткілікті үйлесімді арақатынасымен сипатталады. Жасөспірімдік
кезеңнің осы ерекшілігін есепке алу – мұғалімнің әр оқушыға педагогикалық қарым-
қатынас серіктесі ретіндегі, оқытушы үшін қызықты тұлға ретіндегі қатынастарының
негізінде жатыр. Тұлғалық, іс-әрекеттік тұрғыдан жасөспірім оқушы белсенді, өз іс-
әрекетін өз бетінше ұйымдастыратын педагогикалық өзара әрекеттесу субъектісі ретінде
қарастырылады. Оған танымдық және коммуникативтік белсенділіктің нақты, тұлғалық
бағдарланған міндеттерін орындау деген ерекше бағыттылық тән.
Өзiндiк сана-сезiм және өзін-өзі тәрбиелеу мәселесінің педагогикалық мәні мен оны
зерттеудегі теориялық көзқарастарды бірге топтастыратын болсақ, онда олардың ортақ
пікірлері бірегеді. Яғни, жеке өзіндік сана-сезім мәселесі даму тарихының ментальды
рефлексиямен синтезделген адамның өзіндік болмысы ретіндегі көзқарас И. Кант, И.
Фихте, Г. Гегель, М. Хайдеггер, М. Шеллер, А. Шопенгауер, П. Рикер, М. Фуко, В. Библер
және М. Бахтиннің философиялық еңбектерінде табылған. Бұл идеялар әлеуметтік
ғылымдар үшін жалпы болып табылатын сәйкестілік ішкі өзін-өзі жүзеге асыру және
сыртқы контексттің нәтижесі ретіндегі көзқарастың пайда болуында маңызды рөлге
ие болды. Олар шетелдік (Э. Гоффман, Э. Дюркгейм, Ч. Кули, С. Мадди, Дж. Мид, С.
Московичи, А. Мумендий, Ж. Пиаже, Э. Эриксон т.б.) және кеңестік ойшылдардың (Н.А.
Антонова, В.Д. Балин, М.С. Каган, С.Л. Рубинштейн, И.С. Кон, А.Г. Спиркин, В.В. Столин,
И.И. Чеснокова, А.Р. Лурия, B.C. Мухина, В.А. Ядов) тұлғалық және әлеуметтік жетілуін
зерттелуіне ықпал етті. Кеңестік психологияда өзін өзі тәрбиелеу жөніндегі түсініктер
өзін-өзі тануды зерттеулер шеңберінде дамыды. Бүгінгі таңда, кеңестік ғалымдардың
С.Л. Рубинштейн, И.С. Кон, А.Г. Спиркин, В.В. Столин, И.И. Чеснокова, А.Р. Лурия, B.C.
Мухина, т.б. зерттеулерінің арқасында өзін-өзі тәрбиелеуді зерттеу саласында белгілі бір
категориялық аппарат қалыптасты. Мұнда өзін-өзі тәрбиелеу, өзіне деген қатынас, өзін-
өзі бағалау сияқты түсініктердің арасында байланыстар тағайындалып, сана мен өзін-өзі тәрбиелеудің ара-қатынасы сияқты сұрақтар жақсы зерттелінген.

1. Ежак, Е. В. Подходы к пониманию самовоспитания в отечественной педагогической теории.
//Вестник Московского университета МВ Д России. -2008. - № 4. -137-138б.
2. Есмағамбетова Ш. Оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру. Оқу-әдістемелік
құрал. –Алматы: Мектеп, 2002. -241б.
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология.
-Алматы: Мектеп, 2002. -218 б.
4. Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. -Алматы: Дарын, 2004.-236 б.
5. Бержанов Қ., Әміралиев Ш. Тәрбие мен оқытудың бірлігі. -Алматы: Мектеп, 1973. -302 б.
Редакцияға 7.08.2009 қабылданд__