Белоктардың жіктелуі
1 Кіріспе
2. Құрлымы
3. Түзілуі
4. Белоктардың құрамы және құрылысы
5. Полипептид тізбегінің құрылысы
6. Белоктардың жіктелуі
7. Белоктардың денатурациясы
8. Химиялық қасиеттері
9. Белоктардың организмдегі өзгерісі
10. Белок синтезінің проблемасы
11. Пайдаланылған әдебиеттер
2. Құрлымы
3. Түзілуі
4. Белоктардың құрамы және құрылысы
5. Полипептид тізбегінің құрылысы
6. Белоктардың жіктелуі
7. Белоктардың денатурациясы
8. Химиялық қасиеттері
9. Белоктардың организмдегі өзгерісі
10. Белок синтезінің проблемасы
11. Пайдаланылған әдебиеттер
Я. Беккори 1736 жылы тұңғыш рет бидай ұнынан желімтіктелген ақуыз алды. Бірақ ақуыздың құрамы тек жүз жылдан кейін ғана басқа ғалымдардың тәжірибелері негізінде анықталды. Оны анықтау үшін жасалған алғашқы қадам ақуызды ыдырату анықталды. Егер ақуызды күшті қышқылмен (тұз қышқылымен) араластыра отырып қыздырса, ол өте кішкене бөлшектерге ыдырайды. Бұл бөлшектерді мұқият зерттегенде олардың құрамында карбоксил (СООН) тобының қышқылдық және амин (NH2) тобының негіздік қасиет көрсететіндігі дәлелденді. Кейіннен осы топтарды аминқышқылдары деп атады. Ақуыз молекуласының құрамына кіретін аминқышқылдарының саны – 20, олар молекуласының құрылымы жөнінен әр текті болып келеді. Осы 20 түрлі аминқышқылын ашуда қажымас қайрат, көп уақыт қажет болды. Мәселен, 1806 жылы Р. Воклен мен К. Робике ақуыздың ыдырауынан пайда болған аминқышқылын аспарагус өсімдігінің сөлінен бөліп алып, аспарагин деген ат берді.
1820 жылы француз ғалымы А. Браконно ақуызды ыдырату арқылы аминқышқылы – глицинді алды, осыдан кейін аминқышқылдарын жүйелі түрде зерттеу басталды. Ең соңғы жиырмасыншы аминқышқылы – треонин 1935 жылы фибрин ақуызының құрамынан алынған болатын. Сөйтіп, ақуыз құрамына кіретін 20 түрлі аминқышқылын ашуға 130 жыл уақыт кетті.
Биополимерлердің ішіндегі мөлшері мен маңызы жөнінен ерекше орын алатыны ақуыз молекуласы. Ақуыз макромолекулаға жатады.
Ақуыз молекуласы органикалық заттардың ішіндегі алыбы екенін мына сандардан көруге болады. Мысалы, органикалық зат этил спиртінің молекулалық массасы – 60, ал жұмыртқа ақуызы – альбуминдікі – 36000, гемоглобиндікі (қанның қызыл түйіршіктері) – 152000. Ақуыз молекуласының алып болуы заңды да, себебі оны құруға мыңдаған атомдардан тұратын мономерлер қатысады. Ақуыз полимері мономерлерінің рөлін аминқышқылдары атқарады.
1820 жылы француз ғалымы А. Браконно ақуызды ыдырату арқылы аминқышқылы – глицинді алды, осыдан кейін аминқышқылдарын жүйелі түрде зерттеу басталды. Ең соңғы жиырмасыншы аминқышқылы – треонин 1935 жылы фибрин ақуызының құрамынан алынған болатын. Сөйтіп, ақуыз құрамына кіретін 20 түрлі аминқышқылын ашуға 130 жыл уақыт кетті.
Биополимерлердің ішіндегі мөлшері мен маңызы жөнінен ерекше орын алатыны ақуыз молекуласы. Ақуыз макромолекулаға жатады.
Ақуыз молекуласы органикалық заттардың ішіндегі алыбы екенін мына сандардан көруге болады. Мысалы, органикалық зат этил спиртінің молекулалық массасы – 60, ал жұмыртқа ақуызы – альбуминдікі – 36000, гемоглобиндікі (қанның қызыл түйіршіктері) – 152000. Ақуыз молекуласының алып болуы заңды да, себебі оны құруға мыңдаған атомдардан тұратын мономерлер қатысады. Ақуыз полимері мономерлерінің рөлін аминқышқылдары атқарады.
1. Химия: Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы баспасы, 2007.
2. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005ж.
3. Т.Мұсақұлов,ОРЫСША-ҚАЗАҚШАТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТ БАСПАСЫ, Алматы — 1959,
4. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007
2. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005ж.
3. Т.Мұсақұлов,ОРЫСША-ҚАЗАҚШАТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТ БАСПАСЫ, Алматы — 1959,
4. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007
ЖОСПАР
1 Кіріспе
2. Құрлымы
3. Түзілуі
4. Белоктардың құрамы және құрылысы
5. Полипептид тізбегінің құрылысы
6. Белоктардың жіктелуі
7. Белоктардың денатурациясы
8. Химиялық қасиеттері
9. Белоктардың организмдегі өзгерісі
10. Белок синтезінің проблемасы
11. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Я. Беккори 1736 жылы тұңғыш рет бидай ұнынан желімтіктелген ақуыз
алды. Бірақ ақуыздың құрамы тек жүз жылдан кейін ғана басқа ғалымдардың
тәжірибелері негізінде анықталды. Оны анықтау үшін жасалған алғашқы қадам
ақуызды ыдырату анықталды. Егер ақуызды күшті қышқылмен (тұз қышқылымен)
араластыра отырып қыздырса, ол өте кішкене бөлшектерге ыдырайды. Бұл
бөлшектерді мұқият зерттегенде олардың құрамында карбоксил (СООН) тобының
қышқылдық және амин (NH2) тобының негіздік қасиет көрсететіндігі
дәлелденді. Кейіннен осы топтарды аминқышқылдары деп атады. Ақуыз
молекуласының құрамына кіретін аминқышқылдарының саны – 20, олар
молекуласының құрылымы жөнінен әр текті болып келеді. Осы 20 түрлі
аминқышқылын ашуда қажымас қайрат, көп уақыт қажет болды. Мәселен, 1806
жылы Р. Воклен мен К. Робике ақуыздың ыдырауынан пайда болған аминқышқылын
аспарагус өсімдігінің сөлінен бөліп алып, аспарагин деген ат берді.
1820 жылы француз ғалымы А. Браконно ақуызды ыдырату арқылы
аминқышқылы – глицинді алды, осыдан кейін аминқышқылдарын жүйелі түрде
зерттеу басталды. Ең соңғы жиырмасыншы аминқышқылы – треонин 1935 жылы
фибрин ақуызының құрамынан алынған болатын. Сөйтіп, ақуыз құрамына кіретін
20 түрлі аминқышқылын ашуға 130 жыл уақыт кетті.
Биополимерлердің ішіндегі мөлшері мен маңызы жөнінен ерекше орын алатыны
ақуыз молекуласы. Ақуыз макромолекулаға жатады.
Ақуыз молекуласы органикалық заттардың ішіндегі алыбы екенін мына сандардан
көруге болады. Мысалы, органикалық зат этил спиртінің молекулалық массасы –
60, ал жұмыртқа ақуызы – альбуминдікі – 36000, гемоглобиндікі (қанның қызыл
түйіршіктері) – 152000. Ақуыз молекуласының алып болуы заңды да, себебі оны
құруға мыңдаған атомдардан тұратын мономерлер қатысады. Ақуыз полимері
мономерлерінің рөлін аминқышқылдары атқарады.
Ақуыз химиялық құрамы жөнінен гетерополимерлерге (грекше hetezos -
әр түрлі) жатады.
Табиғатта 200-ден астам аминқышқылдарының түрлері бар. Ақуыз
молекуласының құрамына кірмейтіндері зат алмасудың нәтижесінде реакция
аралық қосылыстар түрінде пайда болып, кейбір ерекше бактериялар үшін
қоректік зат ретінде жұмсалады.
Ақуыз молекуласының құрамына кіретін аминқышқылда-
рының ерекшелігі неде? Басқа аминқышқылдары неліктен ақуыз молекуласының
құрамына кірмейді деген заңды сұрақ еріксіз туады. Бұл сұрақтардың жауабы
мынадай мағлұматтар негізінде түсіндіріледі.
Жоғарыда айтып кеткендей, табиғатта 200-ден астам аминқышқылдары болады,
бірақ, ақуыз молекуласының құрамына соның 20 түрлі аминқышқылы ғана кіреді.
Себебі бұл аминқышқылдарының амин тобы да, карбоксил тобы да бір көміртегі
атомымен байланысқан және ол көміртегі атомы аминқышқылының молекуласындағы
бірінші тұрған көміртегі болып саналады. Ол көміртегі атомы α- жағдайдағы
деп аталады. Аминқышқылы молекуласындағы тізбектің құрамына кіретін екінші
көміртегі – β, үшіншісі – γ, төртіншісі – δ, т.б болып белгіленеді..
Ақуыз, нәруыз, белок — молекулалары өте күрделі болатын
аминқышқылдарынан құралған органикалық зат; тірі ағзаларга тән азотты
күрделі органикалық қосылыс. Аминқышқылдары қалдықтарынан күралған жоғары
молекуларлық органикалық түзілістер. Ақуыз ағзалар тіршілігінде олардын
құрылысы дамуы мен зат алмасуына қатысуы арқылы эр алуан өте манызды қызмет
атқарады. Ақуызды зат құрамында міндетті түрде азоты бар күрделі
органикалық қосылыс.
Белоктар органикалық заттар дамуының ең жоғарғы сатысы және жер
бетіндегі тіршіліктің негізі. Организмнің тірек, бұлшық ет, жамылғы
тканьдері белоктардан құралған. Олар организмде әр түрлі қызмет атқарады,
химиялық реакцияларды жүргізеді, дене мүшелерінің қызметтерін өзара
үйлестіреді, аурулармен күреседі, т.б.
Белоктардың құрамы мен құрылысы өте күрделі. Молекулалық массалары
жүздеген мыңнан миллионға дейін жетеді. Төрт түрлі құрылымы болады. Олардың
құрылымы бұзылса, денатурацияға ұшырап, организмдегі қызметін атқара
алмайды.
Белоктар гидролизденіп, аминқышқылдарын түзеді және өздеріне тән түсті
реакциялары бар.
Белоктар азықтың құрамына кіреді. Адам тәулігіне, шамамен, — 100 г
белок қабылдауы керек. Азықпен түскен белок әуелі асқазанда, сосын ішектегі
ферменттердің әсерінен гидролизденіп, аминқышқылдарына дейін ыдырайды.[1]
Ақуыз тірі организмнің негізін құрайды, онсыз өмір жоқ. Сондықтан
Фридрих Энгельс: Тіршілік — белок заттарының өмір сүру формасы — деп
үйретеді.
Белок тек тірі организмдер құрамында ғана болады. Оның құрамында 50,6
– 54,5% көміртек, 21,5 – 23,5% оттек, 6,5 – 7,3% сутек, 15 – 17,6% азот,
0,3 – 2,5% күкірт бар, кейде фосфор кездеседі. Осы элементтерден түзілетін
амин кышқылдарының бір-бірімен байланысып қосылуы нәтижесінде белок
молекуласы түзіледі. Белок молекуласының массасы өте үлкен, ол бірнеше
мыңнан бірнеше миллионға дейін барады.
Белоктар туралы алғашқы мәліметтер 18 ғасырдан белгілі. 1745 ж.
италиялық ғалым Беккори бидай ұнынан лейковина деген белокты бөліп
шығарған. 19 ғасырдың 30-жылдарында ет, жұмыртқа, сүт, өсімдік тұқымдарында
белоктық заттар бар екені анықталды. Ғалымдардың содан бергі зерттеулері
нәтижесінде барлық тірі организмдер клеткасында болатын тірі материя
– протоплазма, негізінен, белоктан құралатыны анықталды.
Белоктардың барлығы екі топқа бөлінеді: 1) қарапайым белоктар
– протеиндер (альбуминдер, глобулин дер, гистондар, глутелиндер,пролами ндер,
протаминдер, протеноидтар); 2) күрделі белоктар
–протеидтер (гликопротеидтер, нукле опротеидтер, липопротеидтер,фосфопр отеидт
ер). Бұлардың құрамында амин қышқылдарынан басқа заттар да болады.
Ақуыздың құрылымының деңгейлерi: 1 — біріншілік, 2 — екіншілік, 3 —
үшіншілік, 4 — төртіншілік
Биiк температураның әсерiyен тауық жұмыртқасының ақуызының қайтымсыз
денатурациясы.
Құрылымы
Белок клетка құрамына кіретін тірі құрылымдар
– ядро, митохондрия, рибосома, цито плазманегіздерін құрайды. Сондықтан ол
организм құрамында үлкен орын алады. Мысалы, адам мен жануарлар денесінің
құрғақ заттарында 45%, жасыл өсімдіктерде 9 – 16%, дақыл тұқымында 10 –
20%, бұршақ тұқымдастар дәнінде 24 – 35%, бактерия клеткаларында 50 – 93%
белоктық заттар бар. Белок барлық организмге ортақ зат болғанымен, әр түрлі
организм белоктарының құрылымы түрліше болады. Сондай-ақ, организм
түрлерінің бір-біріне ұқсамауы, олардың эволюция жолымен үздіксіз өзгеріп
дамуы да белок қасиеттерінің үнемі өзгеріп отыруына байланысты. Белок –
бүкіл тірі организмнің негізгі қорегі. Ол клетка протоплазмасын құрумен
қатар, организмдегі көптеген тіршілік кұбылыстарына
– тамақтану, өсу, көбею, тітіркену, козғалу,тыныс алу процестеріне тікелей
қатысады.
Организмнің күнделікті тіршілігі оның клеткаларында жүріп жататын
көптеген биохимиялық реакцияларға негізделген. Осы реакциялар нәтижесінде
өсімдіктерде, бір жағынан, тіршілікке қажетті химиялық қосылыстар –
белоктар, нуклеин қышқылдары, көмірсулар, майлар, витаминдер синтезделетін
болса, екінші жағынан, онда ферменттер арқылы күрделі заттар ыдырап,
өсімдіктің қоректенуіне, тозған клеткаларын жаңартуына, организмге қуат
беруге жұмсалады. Бұл құбылыстарды метаболизм деп атайды. Осы реакциялардың
бәрінде де белок катализаторлық қызмет атқарады. Қан құрамындағы ерекше
белок – гемоглобин бүкіл денеге оттек таратады. Клеткалардағы тотығу
ферменттері – цитохромдар тыныс алу процесін реттеп отырады. Сондай-ақ
организм тіршілігіне аса кажетті заттар гормондар да белоктан құралған.
Ерімтал белоктар – гидрофильді коллоидтар – суды бойына көп тартады.
Олардың ерітінділері желім сияқты: осмостық қысымы төмен, қозғалу қабілеті
нашар, өсімдік пен жануарлар мембранасынан өте алмайды. Белоктардың тағы
бір қасиеті – олар амфотерлі электролиттер. Молекулаларында бос карбоксил
және амин топтары болатындықтан, олар оң немесе теріс электр зарядты
болады. Химиялық табиғаты жағынан белок биополимерлер тобына жатады.
Белоктың құрамында жиырма түрлі амин қышқылдары болады. Әр түрлі
белоктардың амин қышқылы құрамы жағынан да, олардың тізбектегі орналасу
тәртібі жағынан да бір-бірінен айырмашылығы зор. Табиғатта белок түрлерінің
көп болуы да осыған байланысты. Мысалы, үш амин қышқылының қосылуынан алты
түрлі, төрт қышкылдан жиырма төрт түрлі белок изомерлері пайда болады.
Белок молекуласы амин қышқылдарының өзара моншақтай тізіле байланысқан
полипептидтік тізбегінен құралады. Белок молекуласының сыртқы пішіні екі
түрлі болады.Біріншісі – шар тәрізді домалақ – глобулярлы белоктар. Бұларға
альбуминдер, глобулиндер, гемоглобин, пепсин және өсімдік клеткасының
белоктары жатады. Екіншісі фибриллярлық (талшық тәріздес) белоктар. Бұларға
бұлшық ет белогы – миозин, актин, сіңір белогы – коллаген және малдың жүні
мен піллә жібегі белоктары жатады. Белок молекуласының өзіне тән
ерекшеліктері мен құрылымдылық дәрежелері көптеген сутектік байланыстар,
электрстатикалық қуаттар, күкірттен құралатын дисульфидтік байланыстар,
т.б. жағдайлар арқылы қамтамасыз етіледі. Белок ерітіндісін қыздырса немесе
оған күшті кышқылмен әсер етсе, ол өзінің табиғи қасиеттерін (ферменттік,
гормондық) жояды, кейде ұйып та қалады. Мұндай құбылысты денатурация деп
атайды. Белок – адам тағамы мен жануарлар қорегінің, сондай-ақ тері, жүн,
жібек сияқты табиғи талшық заттардың негізгі құраушысы болғандықтан, 20
ғасырдың екінші жартысынан бастап оны қолдан өндірудің (микробиологиялық
синтез) маңызы артып отыр.[2][3]
Түзілуі
Ақуыз түзілу бұл өте күрделі процесс жасушадағы ұсақ бөлшектер-
рибосомаларда жүреді. Қашан, қанша және қандай ақуыз түзілуі керектігі
жайлы мағлұмат жасуша ядросындағы ДНҚ, РНҚ арқылы жеткізіледі. Ақ
көбелектер (Pieridae) жәндіктер класының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Кіріспе
2. Құрлымы
3. Түзілуі
4. Белоктардың құрамы және құрылысы
5. Полипептид тізбегінің құрылысы
6. Белоктардың жіктелуі
7. Белоктардың денатурациясы
8. Химиялық қасиеттері
9. Белоктардың организмдегі өзгерісі
10. Белок синтезінің проблемасы
11. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Я. Беккори 1736 жылы тұңғыш рет бидай ұнынан желімтіктелген ақуыз
алды. Бірақ ақуыздың құрамы тек жүз жылдан кейін ғана басқа ғалымдардың
тәжірибелері негізінде анықталды. Оны анықтау үшін жасалған алғашқы қадам
ақуызды ыдырату анықталды. Егер ақуызды күшті қышқылмен (тұз қышқылымен)
араластыра отырып қыздырса, ол өте кішкене бөлшектерге ыдырайды. Бұл
бөлшектерді мұқият зерттегенде олардың құрамында карбоксил (СООН) тобының
қышқылдық және амин (NH2) тобының негіздік қасиет көрсететіндігі
дәлелденді. Кейіннен осы топтарды аминқышқылдары деп атады. Ақуыз
молекуласының құрамына кіретін аминқышқылдарының саны – 20, олар
молекуласының құрылымы жөнінен әр текті болып келеді. Осы 20 түрлі
аминқышқылын ашуда қажымас қайрат, көп уақыт қажет болды. Мәселен, 1806
жылы Р. Воклен мен К. Робике ақуыздың ыдырауынан пайда болған аминқышқылын
аспарагус өсімдігінің сөлінен бөліп алып, аспарагин деген ат берді.
1820 жылы француз ғалымы А. Браконно ақуызды ыдырату арқылы
аминқышқылы – глицинді алды, осыдан кейін аминқышқылдарын жүйелі түрде
зерттеу басталды. Ең соңғы жиырмасыншы аминқышқылы – треонин 1935 жылы
фибрин ақуызының құрамынан алынған болатын. Сөйтіп, ақуыз құрамына кіретін
20 түрлі аминқышқылын ашуға 130 жыл уақыт кетті.
Биополимерлердің ішіндегі мөлшері мен маңызы жөнінен ерекше орын алатыны
ақуыз молекуласы. Ақуыз макромолекулаға жатады.
Ақуыз молекуласы органикалық заттардың ішіндегі алыбы екенін мына сандардан
көруге болады. Мысалы, органикалық зат этил спиртінің молекулалық массасы –
60, ал жұмыртқа ақуызы – альбуминдікі – 36000, гемоглобиндікі (қанның қызыл
түйіршіктері) – 152000. Ақуыз молекуласының алып болуы заңды да, себебі оны
құруға мыңдаған атомдардан тұратын мономерлер қатысады. Ақуыз полимері
мономерлерінің рөлін аминқышқылдары атқарады.
Ақуыз химиялық құрамы жөнінен гетерополимерлерге (грекше hetezos -
әр түрлі) жатады.
Табиғатта 200-ден астам аминқышқылдарының түрлері бар. Ақуыз
молекуласының құрамына кірмейтіндері зат алмасудың нәтижесінде реакция
аралық қосылыстар түрінде пайда болып, кейбір ерекше бактериялар үшін
қоректік зат ретінде жұмсалады.
Ақуыз молекуласының құрамына кіретін аминқышқылда-
рының ерекшелігі неде? Басқа аминқышқылдары неліктен ақуыз молекуласының
құрамына кірмейді деген заңды сұрақ еріксіз туады. Бұл сұрақтардың жауабы
мынадай мағлұматтар негізінде түсіндіріледі.
Жоғарыда айтып кеткендей, табиғатта 200-ден астам аминқышқылдары болады,
бірақ, ақуыз молекуласының құрамына соның 20 түрлі аминқышқылы ғана кіреді.
Себебі бұл аминқышқылдарының амин тобы да, карбоксил тобы да бір көміртегі
атомымен байланысқан және ол көміртегі атомы аминқышқылының молекуласындағы
бірінші тұрған көміртегі болып саналады. Ол көміртегі атомы α- жағдайдағы
деп аталады. Аминқышқылы молекуласындағы тізбектің құрамына кіретін екінші
көміртегі – β, үшіншісі – γ, төртіншісі – δ, т.б болып белгіленеді..
Ақуыз, нәруыз, белок — молекулалары өте күрделі болатын
аминқышқылдарынан құралған органикалық зат; тірі ағзаларга тән азотты
күрделі органикалық қосылыс. Аминқышқылдары қалдықтарынан күралған жоғары
молекуларлық органикалық түзілістер. Ақуыз ағзалар тіршілігінде олардын
құрылысы дамуы мен зат алмасуына қатысуы арқылы эр алуан өте манызды қызмет
атқарады. Ақуызды зат құрамында міндетті түрде азоты бар күрделі
органикалық қосылыс.
Белоктар органикалық заттар дамуының ең жоғарғы сатысы және жер
бетіндегі тіршіліктің негізі. Организмнің тірек, бұлшық ет, жамылғы
тканьдері белоктардан құралған. Олар организмде әр түрлі қызмет атқарады,
химиялық реакцияларды жүргізеді, дене мүшелерінің қызметтерін өзара
үйлестіреді, аурулармен күреседі, т.б.
Белоктардың құрамы мен құрылысы өте күрделі. Молекулалық массалары
жүздеген мыңнан миллионға дейін жетеді. Төрт түрлі құрылымы болады. Олардың
құрылымы бұзылса, денатурацияға ұшырап, организмдегі қызметін атқара
алмайды.
Белоктар гидролизденіп, аминқышқылдарын түзеді және өздеріне тән түсті
реакциялары бар.
Белоктар азықтың құрамына кіреді. Адам тәулігіне, шамамен, — 100 г
белок қабылдауы керек. Азықпен түскен белок әуелі асқазанда, сосын ішектегі
ферменттердің әсерінен гидролизденіп, аминқышқылдарына дейін ыдырайды.[1]
Ақуыз тірі организмнің негізін құрайды, онсыз өмір жоқ. Сондықтан
Фридрих Энгельс: Тіршілік — белок заттарының өмір сүру формасы — деп
үйретеді.
Белок тек тірі организмдер құрамында ғана болады. Оның құрамында 50,6
– 54,5% көміртек, 21,5 – 23,5% оттек, 6,5 – 7,3% сутек, 15 – 17,6% азот,
0,3 – 2,5% күкірт бар, кейде фосфор кездеседі. Осы элементтерден түзілетін
амин кышқылдарының бір-бірімен байланысып қосылуы нәтижесінде белок
молекуласы түзіледі. Белок молекуласының массасы өте үлкен, ол бірнеше
мыңнан бірнеше миллионға дейін барады.
Белоктар туралы алғашқы мәліметтер 18 ғасырдан белгілі. 1745 ж.
италиялық ғалым Беккори бидай ұнынан лейковина деген белокты бөліп
шығарған. 19 ғасырдың 30-жылдарында ет, жұмыртқа, сүт, өсімдік тұқымдарында
белоктық заттар бар екені анықталды. Ғалымдардың содан бергі зерттеулері
нәтижесінде барлық тірі организмдер клеткасында болатын тірі материя
– протоплазма, негізінен, белоктан құралатыны анықталды.
Белоктардың барлығы екі топқа бөлінеді: 1) қарапайым белоктар
– протеиндер (альбуминдер, глобулин дер, гистондар, глутелиндер,пролами ндер,
протаминдер, протеноидтар); 2) күрделі белоктар
–протеидтер (гликопротеидтер, нукле опротеидтер, липопротеидтер,фосфопр отеидт
ер). Бұлардың құрамында амин қышқылдарынан басқа заттар да болады.
Ақуыздың құрылымының деңгейлерi: 1 — біріншілік, 2 — екіншілік, 3 —
үшіншілік, 4 — төртіншілік
Биiк температураның әсерiyен тауық жұмыртқасының ақуызының қайтымсыз
денатурациясы.
Құрылымы
Белок клетка құрамына кіретін тірі құрылымдар
– ядро, митохондрия, рибосома, цито плазманегіздерін құрайды. Сондықтан ол
организм құрамында үлкен орын алады. Мысалы, адам мен жануарлар денесінің
құрғақ заттарында 45%, жасыл өсімдіктерде 9 – 16%, дақыл тұқымында 10 –
20%, бұршақ тұқымдастар дәнінде 24 – 35%, бактерия клеткаларында 50 – 93%
белоктық заттар бар. Белок барлық организмге ортақ зат болғанымен, әр түрлі
организм белоктарының құрылымы түрліше болады. Сондай-ақ, организм
түрлерінің бір-біріне ұқсамауы, олардың эволюция жолымен үздіксіз өзгеріп
дамуы да белок қасиеттерінің үнемі өзгеріп отыруына байланысты. Белок –
бүкіл тірі организмнің негізгі қорегі. Ол клетка протоплазмасын құрумен
қатар, организмдегі көптеген тіршілік кұбылыстарына
– тамақтану, өсу, көбею, тітіркену, козғалу,тыныс алу процестеріне тікелей
қатысады.
Организмнің күнделікті тіршілігі оның клеткаларында жүріп жататын
көптеген биохимиялық реакцияларға негізделген. Осы реакциялар нәтижесінде
өсімдіктерде, бір жағынан, тіршілікке қажетті химиялық қосылыстар –
белоктар, нуклеин қышқылдары, көмірсулар, майлар, витаминдер синтезделетін
болса, екінші жағынан, онда ферменттер арқылы күрделі заттар ыдырап,
өсімдіктің қоректенуіне, тозған клеткаларын жаңартуына, организмге қуат
беруге жұмсалады. Бұл құбылыстарды метаболизм деп атайды. Осы реакциялардың
бәрінде де белок катализаторлық қызмет атқарады. Қан құрамындағы ерекше
белок – гемоглобин бүкіл денеге оттек таратады. Клеткалардағы тотығу
ферменттері – цитохромдар тыныс алу процесін реттеп отырады. Сондай-ақ
организм тіршілігіне аса кажетті заттар гормондар да белоктан құралған.
Ерімтал белоктар – гидрофильді коллоидтар – суды бойына көп тартады.
Олардың ерітінділері желім сияқты: осмостық қысымы төмен, қозғалу қабілеті
нашар, өсімдік пен жануарлар мембранасынан өте алмайды. Белоктардың тағы
бір қасиеті – олар амфотерлі электролиттер. Молекулаларында бос карбоксил
және амин топтары болатындықтан, олар оң немесе теріс электр зарядты
болады. Химиялық табиғаты жағынан белок биополимерлер тобына жатады.
Белоктың құрамында жиырма түрлі амин қышқылдары болады. Әр түрлі
белоктардың амин қышқылы құрамы жағынан да, олардың тізбектегі орналасу
тәртібі жағынан да бір-бірінен айырмашылығы зор. Табиғатта белок түрлерінің
көп болуы да осыған байланысты. Мысалы, үш амин қышқылының қосылуынан алты
түрлі, төрт қышкылдан жиырма төрт түрлі белок изомерлері пайда болады.
Белок молекуласы амин қышқылдарының өзара моншақтай тізіле байланысқан
полипептидтік тізбегінен құралады. Белок молекуласының сыртқы пішіні екі
түрлі болады.Біріншісі – шар тәрізді домалақ – глобулярлы белоктар. Бұларға
альбуминдер, глобулиндер, гемоглобин, пепсин және өсімдік клеткасының
белоктары жатады. Екіншісі фибриллярлық (талшық тәріздес) белоктар. Бұларға
бұлшық ет белогы – миозин, актин, сіңір белогы – коллаген және малдың жүні
мен піллә жібегі белоктары жатады. Белок молекуласының өзіне тән
ерекшеліктері мен құрылымдылық дәрежелері көптеген сутектік байланыстар,
электрстатикалық қуаттар, күкірттен құралатын дисульфидтік байланыстар,
т.б. жағдайлар арқылы қамтамасыз етіледі. Белок ерітіндісін қыздырса немесе
оған күшті кышқылмен әсер етсе, ол өзінің табиғи қасиеттерін (ферменттік,
гормондық) жояды, кейде ұйып та қалады. Мұндай құбылысты денатурация деп
атайды. Белок – адам тағамы мен жануарлар қорегінің, сондай-ақ тері, жүн,
жібек сияқты табиғи талшық заттардың негізгі құраушысы болғандықтан, 20
ғасырдың екінші жартысынан бастап оны қолдан өндірудің (микробиологиялық
синтез) маңызы артып отыр.[2][3]
Түзілуі
Ақуыз түзілу бұл өте күрделі процесс жасушадағы ұсақ бөлшектер-
рибосомаларда жүреді. Қашан, қанша және қандай ақуыз түзілуі керектігі
жайлы мағлұмат жасуша ядросындағы ДНҚ, РНҚ арқылы жеткізіледі. Ақ
көбелектер (Pieridae) жәндіктер класының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz