Жер шарындағы халықтардың әркелкі таралуы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жер жарындағы халықтардың әркелкі таралуы.

Жер шарының халқы 6 млрд - тан асты, осы халықтардың барлығы 15-20млн түрдегі мекендерде - қалаларда, қала маңында, ауылда, саяжайларда және т. б. жерлерде тұрады. Алаайда бұл мекендер жер беіндегі құрлаықта әркелкі орналамқан. Зерттеулер бойынша бүкіл адамзаттың жартысы құрлықтың ½ бөлігінде тұрады.

Жер шарындағы халықтардың әркелкі таралуы 4 басты себептермен анықталады.

Бірінші себеп - табиғи факторлардың әсері. Төтенше қауіпті табиғи жағдайдағы кең көлемді аудандар (шөлдер, мұздықты аймақтар, тропикалық ормандар) адамдар үшін қолайлы мекен болып табылмайды.

Мұны 1 - кестеден байқауға болады. Кестеде жеке аудандар арасындағы жалпы заңдылықтар мен ерекшеліктер көрсетілген.

кесте. Биіктік зоналар бойынша жер шарындағы

халықтың таралуы.

Бүкіл құрлық

Теңіз деңгейінен төмен немесе жоғары орналасқан аймақтардағы халықтың таралуы. %

200м

төмен

200 - 500м аралығында

500 - 1000м аралығында

1000-2000м аралығында

2000 м жоғары

Тіршілік ортасының орташа биіктігі. м

Территорияның орташа биіктігі. м

Бүкіл құрлық:

Еуропа

Азия

Африка

Солтүстік Америка

Оңтүстік Америка

Мұжиттық Аралдар

Бүкіл құрлық (Антарктида мен Гренландияны қоспағанда)

Теңіз деңгейінен төмен немесе жоғары орналасқан аймақтардағы халықтың таралуы. %:

170

320

590

430

645

320

300

950

750

700

580

350

725

Олардың басты жалпы заңдылықтарын былай қолдауға болады, яғни бүкіл халықтың 80% 500м дейінгі биік қыраттар мен ойлаттарда мекендейді. Бұл жер бедерінің үлесі жалпы жер беті құрлығының 28% алады. Оған сондай - ақ Еуропа, Австралия мен Мұхиттың Аралдары кіреді. Бұлелдерде бүкіл Халықтың 90 % астамы осындай аймақта мекендейді. Азияда және Солтүстік Америка да ол 80 % тең. АлайдаАмерика мен Оңтүстік Америка халқының 43 - 44 % - 500 м жоғары орналасқан мекендерде өмір сүреді. Осындай әркелкі орналасуда басқа да елдерден байқауға болады. Мысалы, төмен аймақтарда менкендейтін елдерге Нидерланды, Қытай, АҚШ кірсе, ал ең биік аймақтарда орналасқан елдерге Боливия, Ауғанистан, Эфиопия, Мексика, Иран, Перу елдері кіреді. Бұл елдер негізінен жер бетінің субэкваторлық және субтропиктік климаттың белдеулерінде жинақталған.

Екінші себеп терихи ерекшеліктерінің әсерінен адамзаттың жер бетіндегі құрлықты әркелкі таралуы жатады. Негізгінен халықтың жер территориясы бойынша орналасуы адамзаттың бүкіл тарихы бойы жүрді. Б. ғ. д. 40 -30 жылдан басталып, қазіргі түрдегі адамның қалыптасу процессі Оңтүстік Шығыс Азияда, Солтүстік Шығыс Азияда, Оңтүстік Еуропада жүрді. Осы жерлерден адамдар бүкіл жер шары бойынша таралды. Б. ғ. д. 30-20 жүз жылдықта олар Солтүстік және Оңтүстік Американы, ал осы кезеңнің соңында Австралияға да таралды.

Үшінші себеп - қазіргі демографиялық жағдайдың ерекшелігі халықтың саны мен тығыздығ оның табиғи өсімінен жоғары елдер мен аймақтарда жылдам артуда. Осыған дәлел ретінде Бангладешті айтуға болады. Бангладеш шағын территориясымен тығыздығы мен табиғи өсімнің ең жоғары бөлумен халықтың тығыздығы 1 км 940 адамнан келеді. Мұнда қазіргі туу мен табиғи өсуі дәрежесі сақталып, не болмаса артса, онда 2025 ж келіп, елдегі халықтің тығыздығы 1 км 2000 адамнан асады.

Төртінші себебі - адам өмірінің, олардың шаруашылық қызметінің өндірудің даму дәрежесінің әлеуметтік - экономикалық жағдайы. Осы құбылыстың әсерінен халықтар теңіз бен мұхит маңыңа нақтырақ айтсақ «құрлық - мұхит» шекарасы зонасында орналаса бастады.

Теңізден 50 км дейін аралықта орналасқан зонаны тікелей теңіз маңын мекендеу зонасы деп атайды. Оларда бүкіл адамның 29 %, сондай - ақ әлемнің бүкіл қала халқының 40 % өмір сүреді. Бұл ретте Автралия мен Мұхиттық Аралдардың үлесі жоғары (шамамен 80 %) . Ал одан кейінгі орындарды Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка және Еуропа (30 - 35%), Азия(27 %), Африка (22 %) алады. Теңізден 50 - 200 кмден қашықта орналасқан зонасын жағалаумен жанама түрдегі байланысты деп айтуға болады. Бұл зонада жер бетіндегі бүкіл халықтың 24 % орналасқан әдебиеттерде теңізден 200 км аралықта өмір сүретін халықтың үлесі үнемі артуда; 1850ж ол 48, 9 %, 1950 ж 50, 3% жетсе, кейін келешекте - 53 - 54% жетуі мүмкін деген тұжырымдар байқалады.

Халықтың жер шары территориясы бойынша орналасу тезистерін нақтылау үшін көптеген мысалдар келтіруге болады. Бұл ретте Шығыс және Батыс жарты шарларда (сәйкессінше 80 % пен 20 % халық), Солтүстік пен Оңтүстік жарты шарлардың (90 және 10 % халық) ара қатынасында алуға болады. Жер бетіндегі ең аз және ең көп қоныстанған аралдарды ажыратуға болады. Олардың алғашқысына барлық биіктаулы аймақтарда (орталық және Оңтүстік, Шығыс Азия мен Солтүстік Африканың ) алып шөлдерінің үлкен бөлігі кіреді.

Сондай ақ бұл аймақтар тропикалық орман массивтері, яғни Антрактида мен Гренландияны қоспағанда кіреді. Егінші аймаққа Шығыс Оңтүстік және Оңтүстік Шығыс Азия, атыс Еуропа, Солтүстік Шығыс АҚШ кіреді.

Халықтың орналасуының сипаттамасы үшін түрлі көрсеткіштерді қолднанады. Олардың бастысы - халықтың тығыздық көрсеткіші - территориядағы мекендеу дәрежесін туралы шолуға мүмкіндік береді. Ол 1 км - ге келетін тұрақты тұрғындар санымен анықталады. Бүкіл жер бетінде мекендейтін халықтың орташа тығыздығынан бастаймыз.

ХХ ғасыр бойы ол демографиялық жарылыстың нәтижесінен өте жылдам артты.

1990жылы бұл көрсеткіш 1 км -12 адамды құраса, 1950 жылы - 18 адам, 1980 жылы - 33 адам, 1980 жылы 40 адам, ал 2000 жылы шамамен - 45 адам, 2005 жылы - 48 адамда құрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.