Жануарлармен шөптердің емдік қасиеті
1 Теңізде өмір сүретін жануарлардан алынған дәрілік заттар.
2 Дәрілік амфибиялар
3 Емші . жылан
4 Фармацевт жәндіктер
4 Мүйізден жасалған дәрілер
5 Жан . жануарлардан жасалатын дәрілер
2 Дәрілік амфибиялар
3 Емші . жылан
4 Фармацевт жәндіктер
4 Мүйізден жасалған дәрілер
5 Жан . жануарлардан жасалатын дәрілер
Дәрілердің жалпы санынан 40 % - ы өсімдік тектес дәрілер, ал кейбір ауруларда, мысалы жүрек – тамыр ауруларында бұл дәрілер ең керекті деп табылар. Ал дәрілік шикізат алуының тағыда бір жолы әлі аз қолданылады, сонымен бірге осы күнге дейін толық зерттелмеген. Бұл жануар тектес физиологиялық активті заттар.
Жер шарында осы күнде тек қана 300.000 түр өсімдіктер бар, тек жәндіктердің 10.000.000 түрі бар, өрмекшілердің 35.000 балықтардың 20.000 түрі бар. Жануарлардың түрлер саны көп болғанымен, олардың жалпы саны өсімдіктерден қаншама аз, сондықтан жануар тектес биологиялық активті заттардың формакологиялық әсерлері көп зерттелмеген. Өсімдіктер адамға жақындау, өйткені жақындау, өйткені олардың көбісі тамаққа қолданады, ал жануарлардан жасалатын, жануарлардан алынатын тағамдар қаншамада аз.
Жануарлар тектес дәрілердің емге қолдануы әлі кезге дейін көбінесе мистика, немесе тәуіптіктен бағаланады. Бірақ көп ғасырлар бойы ғылыми және халық медицинаның дамуымен бірге жануар тектес дәрілердің қолдануынан көптеген деректер жиналған, сонымен бірге ескі заманның мистикалық деп есептелген рецептер қазіргі күндерде ғылыми дәлел тапқан.
Жер шарында осы күнде тек қана 300.000 түр өсімдіктер бар, тек жәндіктердің 10.000.000 түрі бар, өрмекшілердің 35.000 балықтардың 20.000 түрі бар. Жануарлардың түрлер саны көп болғанымен, олардың жалпы саны өсімдіктерден қаншама аз, сондықтан жануар тектес биологиялық активті заттардың формакологиялық әсерлері көп зерттелмеген. Өсімдіктер адамға жақындау, өйткені жақындау, өйткені олардың көбісі тамаққа қолданады, ал жануарлардан жасалатын, жануарлардан алынатын тағамдар қаншамада аз.
Жануарлар тектес дәрілердің емге қолдануы әлі кезге дейін көбінесе мистика, немесе тәуіптіктен бағаланады. Бірақ көп ғасырлар бойы ғылыми және халық медицинаның дамуымен бірге жануар тектес дәрілердің қолдануынан көптеген деректер жиналған, сонымен бірге ескі заманның мистикалық деп есептелген рецептер қазіргі күндерде ғылыми дәлел тапқан.
1. Тибетская медицина ( Хунданов Л.Л Москва 1993)
2. Традиционная китайская медицина
«Клиническая фармакология» (Нагатой В.Г. Москва 2001)
3. Аюрведическая терапия
(Давид Фроули Москва 1998)
4. Основы врачебной науки Тибета Жуд - Ши
(Петр Бадмаев 1991)
2. Традиционная китайская медицина
«Клиническая фармакология» (Нагатой В.Г. Москва 2001)
3. Аюрведическая терапия
(Давид Фроули Москва 1998)
4. Основы врачебной науки Тибета Жуд - Ши
(Петр Бадмаев 1991)
Дәрілік өсімдіктер
Дәрілердің жалпы санынан 40 % - ы өсімдік тектес дәрілер, ал кейбір
ауруларда, мысалы жүрек – тамыр ауруларында бұл дәрілер ең керекті деп
табылар. Ал дәрілік шикізат алуының тағыда бір жолы әлі аз қолданылады,
сонымен бірге осы күнге дейін толық зерттелмеген. Бұл жануар тектес
физиологиялық активті заттар.
Жер шарында осы күнде тек қана 300.000 түр өсімдіктер бар, тек
жәндіктердің 10.000.000 түрі бар, өрмекшілердің 35.000 балықтардың 20.000
түрі бар. Жануарлардың түрлер саны көп болғанымен, олардың жалпы саны
өсімдіктерден қаншама аз, сондықтан жануар тектес биологиялық активті
заттардың формакологиялық әсерлері көп зерттелмеген. Өсімдіктер адамға
жақындау, өйткені жақындау, өйткені олардың көбісі тамаққа қолданады, ал
жануарлардан жасалатын, жануарлардан алынатын тағамдар қаншамада аз.
Жануарлар тектес дәрілердің емге қолдануы әлі кезге дейін
көбінесе мистика, немесе тәуіптіктен бағаланады. Бірақ көп ғасырлар бойы
ғылыми және халық медицинаның дамуымен бірге жануар тектес дәрілердің
қолдануынан көптеген деректер жиналған, сонымен бірге ескі заманның
мистикалық деп есептелген рецептер қазіргі күндерде ғылыми дәлел
тапқан.
Жануарлардың шикізаттардың көптеген классификациялары бар.Тибет
медицинасында оларды екі топқа бөледі:
1.Жануарлардың денесінен алынған дәрілік заттар.
2.Жануардың бір мүшесінен алынған дәрілік заттар.
Жануарлар және класстарға бөлінеді: .
1. Mammaria-Млекопитающие
2. Vertebrata- Позвоночные
3.Ophidia- Змей
4.Pisces- Рыбы
5.Batrachia- Земноводные
6.Mollusea- Моллюски
7.Articulata- Прямокрылые
8.Hemipteria- Пауки
Теңізде өмір сүретін жануарлардан алынған дәрілік заттар.
Егер жерде өмір сүретін жануарлардың көбісі оның сүрсе, ал мүқитте
өмір сансыз түрлерде, мүқиттың бетінен бастап оның ең терең дерлерінде
табылат. Адамзат ардайым судың байлықтарын зарттеп оны қолдануға
ұмтылған, сонымен қатар жаңа дәрілер түрін шығаруға. Гректердің айтуы
бойынша теңіз түлпарын өрттеп, күлін басқа жақса шаштың түсіуін
тоқтатады, ал теңіз крабының күлін құтырған ит тістегенде қолданылады.
Орыс халық медиинасында балықтардың бас сүйегінің үнтағын өте көп
қолданады. Окунның, краптың, пельманың бүйрек - тас ауруында, және
зәрайдайтын ретінде, – ауыр босануында, және тас ауруында.
Бір байқағаны су жануарлары жерде өмір сүретін жануарларға қарағанда
жұқпалы аурулармен өте аз ауырады. Сонда тұған сұрақ – ал теңізде сүретін
жануарлар өздері бір ауру тудыратын бактерияларды өлтіретін заттар шығарама
деген? Сондай ақ, губкалар колониясының аймаласында су көпке дейін таза
сақталады, губкалардың көбісі қайтыс болсада. Сонымен қатар байқалғаны,
губкалардан алынған кейбір химиялық заттарды суға еріткенде сол судағы
кейбір жануарлар тез арада өлетін. Кейбір губкалардан алынған заттардың
әсіре лабораториялард өсірілген микроорганизімдерде зерттелген. Ең жақсы
әсер бергені, ол субтропикалық қызылсақалды губкамен шығарылған
заттар: олар туберкулёз таяқталарынада әсер етеді.
Бұдан екі препарат алынған – суда еритін және майда еритін. Бірінші
тыныс жолдары арқылы ингалляция түрінді қолданылады, ал екіншісін
сілекей қабығына жағады. Губкалардың әр – бір түрлерінен басқада
физиологиялық активті заттар алынған. Губкалар ең ғажайып жануарлар. Олар
соншалықты қарапайым құрылысының арқасында ХІХ ғ. болына дейін өсімдіктер
деп саналған. Оларда сезу мүшелері мүлдем жоқ, ал үлкен губкалар оған қоса
қимылдап – жүре алмайды. Олардың ауыз тесігі жоқ.
Ол өлместеп есептеледі. Оны илектеп өткізседе, оның бөлектері қайта қосылып
жаңа организмге айналады.
1950 жылы кариб губкасының бір түрінің ерекше қасиеті анықталған.
Оның нуклеин қышқылында рибоза емес арабиноза бар екенін анықталған. Бұл
губканың нуклеин қышқылын зерттеген соң, сол мәліметтердің арқысында
рибозаның орынына арабиноза құрамына кіретін бірнеше заттар синтез жолымен
алынған. Сөйтіп цитозинарабиноза алынған. Бұның лейкемия кезінде адам
қанының клеткаларынағы риброзаны арабинозаға ауыстытып, олардың өсуін
тоқтатып, ақыры қатерлі ісік клеткаларын жояды.
Ең көп қолданылатын губкалардың бірі түзсіз суда суретін губка, ол
дәріханада сатылады – бо – дяга. Тірі кезінде ол қара – қоңыр, немесе
жасыл түсті сілекейлі зат ретінде болады. Бодяганың ұзындығы 40 см –ге
дейін болады да, ол су астындағы ағаштардың тамырларына жабысып өседі.
Бұрыннан бері оны кептіріп, ұнтақ, сұйық және май ретінде тетіркілеу
қасиеті арқылы ревматикалық, неврологиялық ауруларда керектенді. Өзінің
емдік әсерін ол ең бастысы құрамына кіретін, және спонгиндар немесе
спонгининдар деп аталатын органикалық заттар арқылы қосылған кремниялық
инелер арқылы береді.
Бодяганың құрамына және форфор-қышқылды, күкіртқышқылды тұздар, және
басқада органикалық заттар бар.
Халихондрия майорика деген губкалардың емдік қасиеттері Жаңа
Зеландияның аборигендеріне көптен бері белгілі, және олар оны дәрі ретінде
жараларды емдеуге қолданылады. Бұл губкалардың құрғақ салмағынан 11,5
% - ға дейін фтор құрайды. Терапевтикалық әсері бұрыннан белгілі натрий
фторсиликат арқылы табылады, ол жергілікті қабыну реакциясын басады.
Дәрілік препараттарды кейбір балықтардан да алуға болады. Д. Иенсен
дәрігер көп уақыт тыныш мұқиттың миксинасын зерттегн. Бұл өзарада ерекше
жануардың төрт жүрегі бар, әрқайсысы өз ритімінде жұмысын атқарып, тек
белгілі бір мүшелерге қан келтіреді. Миксина көздің орнына радар қолданады.
Ол оралып байланысып қалалады, ал қауіпті жағдайда ол өз денесінен соншама
көп дымқылдық шығарады, сонда жан-жағындағы су құйылып одан жау өте алмай
қалады. Көптеген зерттеулерден соң эктатеррин пептиді алынған, ол оның
жүрегін соқтырады. Ол басқа еш бір жануарда табылмаған. Оның химиялық
құрамы әлі толық емделмеген. Оны келешекте жүрек қантамырлар ауруларында
керектенеді.
Химиялық, биохимиялық және фармакологиялық деңгейде толығырақ
зерттелген Tetraodontiade тұқымдасынан алынған кейбір балықтарының
биотенсиялар. Бұл балықтардың 40-тай түрі бар. Әр бір халықта оның өз
аттары бар. Гавай аралдарында бұл балықтарды мани – мани деп атайды,
Испанияда – ботете, ал Японияда – фугу. Соңғы аты ең көп тараған. Бұл балық
бұрыннан бері белгілі, және өте улы. Бұл балықтың уы туралы әлі шығыс
философтар жазған. Ит – балық (оны өйістіп де атайды) уымен улануды ең
бірінші рет Дәрілік шөптер деген Қытай медициналық кітабы жазған. Осы
кезде Жапонның кейбір префектураларында осы балықтан тағам жасау үшін
асшыларға арнайы рұқсат алуы керек. Көбінесе Tetraodontiade балықтарының
тұқымдастарымен улану, олардың уылдырығын немесе бауырын жегеннен болады.
Уландырудың белгілері тамақтан соң 15-30 минут аралығындағы белгілене
басталады. Уланудың белгілерінің бірі ауызда ұйю және тітіркену сезімі,
асқазанның қатты тітіркенуі, сонымен қоса оның нервтерініңде, сөйтіп
адамның жүрегі айнып, құсады. Ауыр жағдайларда тез арада аяқтарды параличке
әкеледі, одан соң тыныс алу бұлшық еттерінің және қолдардың. Науқас үшін ең
қауіптісі диагфрагманың параличі болып келеді.
Профессор И.Агтихин көрсеткен рецептте, бұрынғы емшілердің фугу
балығынан дәрі дайындағанын көрсеткен: балықтың ішкі ағзаларын бір апта
шіркейге салады. Одан соң оларды қаймақтай болғанша езіп, ұнмен және балмен
араластырады. Осылардан домалақ дәрілер жасап бірнеше ауруларда қолданады:
лепрада, психикалық өзгерістерде, жүрек тамырлар ауыруында, жөтелде, бас
ауырғанда. 1894 жылы Токио қаласында Нашизуми Тохара фугу уынан тетрадонин,
және тетродон қышқылын алған, ол 1910 жылы – тетрадотоксинді – удың басты
затын. 1950 жылы ғалымдар тетрадотоксиннің таза, кристаллды түрін алған.
Дәрілік заттарды және басқа теңіз жануарларынан алған Голотуриядан, немесе
теңіз қиярынан голотурин алған. Голотурин қатерлі ісіктердің өсуін
азайтады, немесе толық тоқтатады. Голотуриялар тікентерілер тобына жатады.
Голотурин тікентерілердің басқаларында табылған, мысалы теңіз жұлдызында.
Оның мықты у нерв импульсын өткізуіне кедергі беріп, ісіктердің өсуін
тоқтататыны белгіленген.
Теңіз жануарлардан алынатын және медицинаға қолдануға болатын
жабыстырғыш заттар бар. Мысалы су жануары – теңіз жұлдызы кемелердің
астына, тастарға жабына, олардың жұлып алу кезінде металдың бөліктерімен
бірге жұлынған. Олардың жабысуының мықтылығы металдың мықтылығынан артық
емес. Химиялық зерттеулермен бұл жабыстырғыш зат аморфтық метилденген
полисахарид екенін анықтаған. Бұл ыстыққа шыдамды, қышқылдармен, және
көптеген еріткіштермен әсер етуге шыдамды. Осыған ұқсас (ерекшелігі
шамалақ) жабыстырғыш алынған. Оны мидиялардан алған.
Осы кезде гамеопатияда қолданылатын препарат сепия каракатицадан
алынған. Бұл жануардың қара-қоңыр сұйықтық сақтайтын кішкентай қаншығы
(гермилтті безі) бар. Бұл сұйықтықты адамға қауіпсіз деп, оны бояулар
шығаруға кең қолданған. Ал кейбір каракатицалардың безінен белокты улы зат
– цефалотоксин алынған, ол нервпен бұлшық ет арасында импульстерін өткізуге
кедергі жасайды.
Сегізаяқтардың кейбір түрлерінің түкірік бездерінен эледозин пептиді
алынған, сол бездерде шығарылады. Бұл зат тамырларды кеңейтіп, қан
тамырлардың қысылымын түсіріп, ас қорыту жүйелерінің қимылын жақсартады.
Ғалымдардың жұмысы көрсеткендей, тұнық мұхиттың пальмарының нерв
түйінденен хамин эстераза ферменті алынады. Ол медицинада шокке қарсы
қолданылады.
Қытай халық медицинасында тек түсінде ұлудың 20% -ды майын
қолданылады. Әсері көбінесе 5-16 күнде білінеді. Жер бетіндегі ұлулардың
ең- ірісі ахатия Нигерияда дәрілік зат ретінде қолданады. Бұл молюсктен
алынған экстракт қауыпты түсікте, етеккірдің бұзылуында, коньюктивитте.
Ежелгі гректер шырыштан жасалған майларды пайдаланған. Қазіргі
заманда Болгарияда мукостабил дәрісі жасалған, оның басты заттардың бірі
басқаша ұлуының шырышы кіреді. Бұл дәрінің ең көп қолдануы, ол асқазан және
ұлтабар жарасы.
Молюсктердің, кейбір кептунийлердің өздерінен кураре ретінде
әсер ететін тетрамин заты алынған. Мидияларды ревматизм кезінде
қолданылған туралы мәліметтер бар. Шығыстың дәрігерлері маржан қабығының
ұнтағын қабынуға, ыстыққа қарсы және остеомиелитке қолданылған.
Ежелгі заманда медузалар медицинада зәр айдайтын, іш
босататын, өт қуатын дәрі ретінде қолданған. Азов теңізінде медузалардың
ең көп кездесетін түрі - ризостома. Медузамен зақымдалғандарға ауру
сезімі серотонин арқылы пайда болады. Сонымен қатар таллочин, конгестин,
және гиптеотенсин табылған. Қанға түс кенде және талассин қышуды және
үшкіруді тудырады; конгестин талассинның әсерін күшейтеді; гиплатоксин
бұлардың ең улы заты, нейротроптың әсері бар. Медузалардың ішінен айтылып
өтуі қажетті Gomonemus Vorteus. Осымен зақымдалған адамдарда жергілікті
реакциядан басқа, кейбір нервті – психикалық белгілер пайда болады: ажалдан
қорқу, жылау, деприссия, ұйқы кезінде галлюцинациялар, дене мүшелерінің
үлкендігі өзгергендей сезім, т.б. әсерлері LSD ескерткіштің әсеріне ұқсас.
Киттер - өте бағалы дәрілік шикізат береді. Ежелгі, бұрынғы
замандарда өте көп керектенгендердің бірі – амбра, киттің шегінен алынған
зат. Ауада тұрғасын оның спецификалық, қош иісі пайда болады. Амбраның
басты құрамында жоғары молекулярлы спирттер бар. Бұлардың ең нериті иісі
амбринде, ол ентисептик, және қоздырғыш ретінде қоданылады. Бұдан басқа зат
– спермацет, қазірде медицинада және парфюмерияда қолданылады. Оны
пластырьлер және майлар дайындауға керектенеді, әсіресе ногметикада.
Бұлардан және А витамині алынады. Бұл жануарлардың бауырында басқа су
жануарларға қарағанда А витамині ең көп.
Дәрілік амфибиялар.
Ең көп көректенетін басқалар. Бұның терісінен алынатын секреті басқа
жануарларға улы екені бұрынан байқалған. Басқа уымен адамдарда уланған
деген мәліметтер бар.
Емге басқалар уы бұрыннан қолданылған. Бақа терісінің ұнтағы Қытайда
Чан-су, ал Жапонияда Сен - со деп аталады. Оны ішке су жиналғанда,
жүрек жұмысын жақсартуға, ал сыртқа шелпек ретінде тіс ауырғанда қолданған,
және қосымша синустардың (мұрынның) қабынуында, қызылішектен қан аққанда .
Емге бақаның етін де қолданған. Бақа етін қытай дәрігерлері бронхиалды
астмада, және күш – қуат беретін зат ретінде қолданған. Қазіргі кезде бақа
уынан алынған заттардың ішінде ең жақсы зерттелген – буфатоксин. Басқа
уының құрамында 5-7% - ыз адреналин бар.
Құрбақалар өте көп биологиялық активті заттар бар. Құрбақалардың
(уын) етін Қытай медицинасында іш өтуге қарсы (дизентерияда) беріледі. Егер
сүтке құрбақаны салып қойса ол сүт ашымай тұра береді. Құрбақалардың шырыны
микробқа қарсы әсері бар, және сүт қышқыл бактерияларға қарсы әсері бар.
Пан Сум Денсаулық негіздері деген кітабында: құрбақаның уылдырығын
матаға орап күніне 5-6 рет бет сүртіп тұрады. Қапшыққа жиналған бақа
терісін сығып, кептіреді. Оны жағып, күлмен араластырып, ұнтақ ретінде
күніне 5-6 рет қолданса, жатырдан қан кетуді тоқтатады.
Емші – жылан.
Ежелгі заманнан жылан емдеумен бірге тең. Жыланның тастаған терісін
ауырған тіске, көзге, іріңді жараға қояды. Тері алмасу кезінде
қолданылатын дәрілер Vipera терісін карпаттың кейбір аймақтарында қайнатпа
ретінде әйелдің шашын өсіретін дәрі деп қолданылады. Онымен шаш жуады.
Аюрведтің кейбір рецепттеріне жылан басы кіреді Грузияда тірі жыландарды
қуырып, қақсағанда, ревматизмде қолданылатын, сыртқа жағатын май алатын.
Дәрігерлік ғылым канонында Ибн Сина пісірілген Vipera етінен жасалған
шелпектер туралы және оларды жасау әдісін туралы жазған. Жылан Шығыс
медицинасының ең басты дәрілерінің бірі болып саналады. Егер батыстың
дәрігері жыланның уын кейбір ауруларда қолданылатынын білсе, шығыстың
дәрігері қайбір жағдайда, қайсы науқасқа жыланның қанын, өтін немесе
жыландардан алынған тұндырманы беруін білетін. Тұндырманы жасауының құпиясы
– оған улы және усыз жыландарды қосатынында. Ф.И.Ибрагимов,
В.Р.Ибрагимованың келтірген мәліметтер бойынша қытай халық медицинасында
Жапон ужының пісірілген немесе кептірілген етін склеродермия және алопесте
қолданылады.
Жылан уының құрамына кіретін токсикалық заттардың ішінен төмендегі
топтарды бөлуге болады:
1). Нерв жүйесіне және жалпы әсер ететіндер;
2). Қан тамырларын зақымдайтын және қан ағуды тудыратын;
3). Эритроциттерді зақымдайтын;
4). Қан ұюын өзгертетін;
Әр бір жыланның уының құрамы өзгеше болады. Vipera шаққанда ең басты
болып жергілікті геморрагиялық өзгерістер болып келеді, ал Naja шаққанда
оның уы ең басты нерв жүйесін зақымдайды. Удың әсеріне шыдамдылау деп
кірпішешендерді және теңіз шошқаларын айтады. Жылан шаққанда ең жақсы әсер
беретін уға қарсылық сыворотка. Жыландардың уы пептидті және полипептидті
физиологиялық активті заттардың күрделі комплекстары. Аз уақыт ішінде
жылан уын қыздырса гемализ және қан ағуды тудыратын заттар құртылады, ал
нейратоксин сақталады. Олар осы кезде үш топқа бөлінеді: Удың құрамында ол
3 топ заттардан басқа да, заттар бар. Жыландардың уынан коагулциялық әсері
бар заттар алынған.
Жыланның құрамында антитромбопластин болғандықтан олар қанның ұйюын
төмендетеді, ол тромбопластинды құртып, оның жаңадан құрылуын төмендетеді.
Жылан уының құрамында ферменттерде бар. Дені сау адам үшін өлім дозасы
болып келетін қоңыраулы жыланның уы, алапеспен ауыратын адамға зиян
келтірмейді. Мысалы гомеопатияда жыландардың уы бір ғасырдай қолданылып
келеді. Гемофилия ауруын емдеуге Vipera уынан жасалған отандық препарат
Лебетокс қолданылатын. Неврология, артралгия, палиартриттерде,
миозиттерде ауырғанда және қабынуды басуға удың төмендегі инъякциялық
түрлерін қолданады: випраксин – Vipera жыланының құрғақ уының 0,06% сулы
ертіндісі, випералған – Чехословакияда, кобротоксин – Ташкент химиялық
зауытында; эпиларитин – ГДР – да өндіріледі.
Жылан уын пайдаланып сырттай қолданылатын випратокс, випросал
майларды өндіреді.
Фармацевт жәндіктер.
Осы күнде жер бетінде бір миллионнан көп жәндіктердің түрлері бар.
Олардың ең көбі қоңыздар, олардың 30 мыңдай түрі бар. Осы күнде 50 мың улы
жәндіктер белгілі.
Дәрілік жануарлардың ішінен ең танымалы, және ең атақты – бал арасы.
Ежелгі заманнан дәрі ретінде араның уы, шамы, балы, аналық сүті, прополис
қолданылған.
Араның уы – апитоксин, осы ғасырдан бұрын Египетте, Үндістанда,
Қытайда, Грецияда қолданған. Араның уын ауруды басуға, жараның тез
жазылуына, ас қортуды жақсартуына керектенеді. Теріге енгізілгенде у жедел
қабыну реакциясын тудырады. Араның уы лейкоциттер санын көбейтеді,
жергілікті қан тамырларын кеңейтеді, жоғары қан қысылуын төмендетеді,
эритроциттердің гемолизін тудырады.
Араның уымен көбінесе ара бағатындар айналысатын, ал медицинаға
апитерапия ретінде кірген. Бірінші рет ара уын таза у ретінде 1928 жылы
алып, апикозан деп сата бастаған. Бұл дәрі бұлшық етке енгізілетін.
Құрамында апитоксин бар майларда шығарылған. Апитоксиннің химиялық құрамы
өте жақсы зерттелген. Оның құрамына кіретін заттарды үш топқа бөледі:
пептидтер, биологиялық аминдер және ферменттер. Токсикаық заттың бастысы
полипептид мелиттин. Биогенді аминдерден өте көбі – гистамин, аз мөлшерде –
дофаминдер және норадренамин. Басты фермит – фогфолипаза А2.
Осымен қатар емге прополисте қолданылады. Прополис деген сөз “pro -
алды“, “polys” – қала деген грек сөздерінен шыққан. Өйткені жабайы аралар
ағаштардың ішінде (ұяда) өмір сүріп, ауа – райы салқындағанда “есігін”
прополиспен бітейтін. Прополистің бірнеше түрі бар: қою – құрамында шам,
гүл шаңы – тесіктер мен жарықтарды жабуға; сұйық – ішкі дуалдарды
тазалауға және орташа – ұйяны жабыстыруға. Сонымен бірге таза прополисті
ажыратады, оны аралар тамақтан соң ауызынан құсып шығарады. Прополистің
фармакологиялыұқ зерттеуі оның қабынуға қарсы, ауырғанды басатын, жараны
жазатын әсерлерін тапқан. Прополис тері ауруларында, асқазан және ұлтабар
жарасында, созылмалы бронхитте және фарингитте жақсы әсер көрсеткен.
Араның сүті араның аналық безінен шығады. Аналық сүт қаймақ тәрізді,
ақ – сарғыш, дәмі қышқыл сұйық. Аналық сүт парфюмерияда крем және майлар
жасауға көректенеді, ал медицинада денені жалпы қуаттандыратын зат ретінде
керектенеді.
Арадан ең оңай алынатын заттардың бірі бал. Қазіргі медицина балды
бауыр, бүйрек, асқазан, ішек, тыныс жолдарының, жүрек-қанамыр жүйкесінің,
зат алмасу, және көз бен тері ауруларында ұсынады. Бал барлық адамдарға,
әсіресе ауыр науқастарға, және ауыр жұмыстан шаршағандарға пайдалы. Жақсы
сіңу үшін балды 2 – 3 қабылдаумен ауқаттан 2 сағат бұрын қабылдайды,
ересектерге 100 – 150 гр, балдарға 30 – 50 гр, бір тәулікте.
Бұрынғы заманнан бері адамзат бәрімен қоса тағы рар шамын
қолданылады. Ол араның денесінен шыңарылады. Оның басты құрылымында
церитин, мелиссин қышқылдары, церитин – мирихсилды эфир, пигменттер,
майлар және басқа заттар бар. Шамның бірнеше түрі бар; ең жоғары сапалы
пасеке шамы, ол палеканың өзінен алынады. Медицинада араның сары, немесе
аң шамын қолданады.
Кейбір кезде, ескі фармокологиялық кітаптарда қоңыздардан – ыспан
мушкасынан алынған дәрілердің сипаттамасын кездестіруге болады. Олардың
сырттай қолданатын дәрілер жасайтын, сонымен қатар жыныстық сезімдікті
тітіркену үшін қолданатын махаббат сусындарына кіреді. Осы мақсатпен
және педерус – қоңызын қолданатын. Ескі заманнан халық медицинасында буын,
невралогияға қарсы қолданылатын құмырсқа спиртін керектенген. Сары
құмырсқалардың уына құмырсқа қышқылы кіреді. Бұл удың нейротроптық әсері
бар.
Үйдің жәндіктерінен емдік қасиеті ең толық тарақандарда зерттелген.
Шығыс медицинасында қанатсыз әйел тарақандарды және олардың құрттарын жыныс
бездерінің жұмысын жақсартатын, зәр айдайтын, сүйектердің бітуін
жақсартатын дәрі ретінде қолданған.
Мүйізден жасалған дәрілер.
Қазіргі заманда тұйақтар, мүйіздер, тырнақтар кератиннен тұратынын
анықтаған. Кератин - өз әсерлерімен ұқсас белокты заттардың тобы.
Кератиндердің айырмашылығы құрамында күкірті көп аминқышқылдары мол,
оларды өртегенде, күкіртті заттар шығып, күйген мүйіздің иісін білдіреді.
Шығыс Азия мемлекеттерінің халық медицинасында қатпаған бұғы мүйіздерін
(панты) қан жетіспеушілігінде, шаршағанда, ағзаның жалпы әмірегенде,
жұқпалы аурулардан соң, көп уақыт жазылмай жүрген жараларда. Бұғы мүйізінің
құрамы өте күрделі болып келеді. Оның ішінде органикалық заттар, күлі,
азот, майлар бар. Пантының минералды құрамы өте бай: күлінде Ca, Mg, Fe, P,
Na, K. Аз мөлшерде - Ni, Cu, Ti, Mn, Sn, Pb, Ba. Панты құрамында майлар
көп. Қытай медицинасында ол ұнтақ немесе сулы ертіндісі ретінде
қолданылады.
Кейбір халықтар мүйізтұллықтың мүйізіне сиқырлы сипаттар беретігн.
Ұнтақталған кезінде ол барлық ауруға ем деп саналатын. Оның емдік
қасиеті бар екенін еш қандай ғылыми зерттеулер анықтамаған. Бәрібір халық
медицинасында мүйізтұллық мүйізі өте жоғары бағаланады, әсіресе қара мүйіз.
Оны антитоксикалдық, ыстықты болатын және тыныштантыратын дәрі ретінде
қолданады.
Жан – жануарлардан жасалатын дәрілер.
( Сайид – Юлдаш Әлі Құрайыш Қажы).
Шөл қояны.
Қазақстанның шөлді құмдарында кездесетішн дала қоянының бауыздау
қанымен бетті сүртсе, жүздегі сепкіл мен қара дақты кетіреді.
Қоянның бас сүйегін күйдіріп, оның күлін жарты килограмм балға
араластырып, күніне бір шай қасықпен 3 рет жеп жүрсе, талма ауруын
жазады.
Қоян терісін сыпырып тастап, етін, ішек - қарнын бірге зейтун майына
қуырып, қалдықты жанжып түйіп, күніне бір шай қасықтан таңертең, кешке жеп
жүрсе – бұлда талма ауруына таптырмайтын ем.
Ал қоянның сіпіріп алған жас терісін бала көтермей жүрген әйел 2
– 3 сағат беліне тартып байлап жүрсе, ұрық жүретін жолдардың қабынуын
жазады.
Қалтылдақ ауруына ұшыраған адам қоянның миын пісіріп жеп жүрсе,
сырқатынан сауығуына көмектеседі.
Қоянның ішкі мойын жас баланың ала – құла шыққан тісінің қызыл етіне
үйкеп, ауық – ауық жағын отырса, бала тісі біркелкі боп тез шығады.
Теңіз қояны.
Теңіз қояннының қанын жылыдай жүзге түскен сепкіл мен қара даққа
жақса, нағыз ем. Етін пісіріп жесе, өкре ауруына шипа. Ал талма ауруы бар
адам оның бауырын пісіріп жеп жүшрсе, сырқатынан жазылады.
Түйе
Бастың қайызғағын кетіру үшін оны енесін еміп жүрсен ботаның зәрімен
жуса, түк қалмайды. Сондай – ақ бетке түскен безеу мен сепкіл бота зәрін
ысытып, компресс жасаса, кетеді.
Мұрыннан аққан қанды тоқтату үшін түйенің бір құмалағын айдалап,
бір ас қасық алма сірке суына араластырып оған тамызса, тез тияды.
Түйе құмалағының 1 данасын алып, ұнтақтап, жарты литр алма сірке суына
салып, бір күннен кейін сүзеді. Оны жазылмай жүрген жараға, қотыр,
қышыма, теміреткіге ауық – ауық бір – екі күн үзбей жағып жүрсе, жоғалтып
жібереді. Бұған күмән келтіруге болмайды.
Бұрынғы емшілер бала көтермеген әйелге түйенің жүніне ешкінің
құмалағын орап, құғының басына байлап жүруге кеңес берген. Бір ғажабы -
нәтижесі керемет болған.
Кептер.
Ақ қан ауруымен ауырған адамға ақ кептердің қанын ішкізіп, етін
пісіріп береді. Емдеу мерзімі – 30 кептердің қанын ішіп, етін жеу керек.
Сонан соң 15 күн демелып, қайта бастайды. Қатан науқас сауыққанша емді
жалғастыра береді.
Борсық.
Жаңа сойған борсықтың терісін бала көтермей жүрген әйел беліне
байлайды. Емдеу мерзімі – 15 күн. Жатырдың қабынуын жазып, нәресте жағдай
жасайды.
Есек.
Есектің зәрімен жазылмай жүрген жараның ауызын жиі – жиі жуса, тез
жазылады. Қышыма, қотыр мен теміреткінің барлық түрін жуса, ем болады. Оны
керамзитті ыдысқа құйып сақтау керек. Бірақ екі күннен артық ұстауға
болмайды.
Көкжөтелмен ауырған балаға есектің сүтін сауып шылыдай ішкізіп отырса,
үш – төрт күнде сырқатынан 30 жаста, немес 60 жыста болсада, сырқатынан
сауығып кетеді.
Есектің 100 грамм іш майына 300 грамм алма сірке суын қосып, 10 минут
қайнатып аяққа жақса; буын – буынның ісігін қайтарады.
Ешкі.
Тау ешкісінің зәрін полиарит пен буынның ісігіне жылыдай компресс
етіп тартса, жақсы ем. Қашан сырқаты жазылғанша жасай беру керек. Немесе
бір стакан құмалағын жарты литр алма сірке суына салып бір күннен кейін
сүзіп, буындағы ревматизммен белдегі құянға жақса, жоғалтады. Осыны жылан,
шаян шаққан жерге компресс жасаса, уды тез қайтарады, тез ашады. Жылан,
шаян, қарақұрт шаққан жерге жақса, уды тез қайтарады.
Бұқа
Бұқаның зәрін жылыдай ірің аққан құлаққа тамызса, оны жазады. әрі
құлақтың естуін жақсартып, ішкі қабынуын жазады.
Әбу Әли ибн Синаның жазуы бойынша, қараталақ ісіп ауырғанда науқасты
өзінің кіші дәретін ішкізіп жазған екен.
Қасқалдақ.
Көкжөтелмен науқастанған адамға қасқалдақтың қанын ішкізіп, етін
пісіріп жегізеді. Ал етін бітіп қалған мұрынға тамызса, тез ашады. Жылан,
шаян, қарақұрт шаққан жерге жақса, уды тез қайтарады.
Ұлар.
Ұлардың қанын жылыдай бетке жағып, қанын пісіріп ішсе, талма ауруына
бірден бір ем. Еті де бұл сыртатқа дауа. Бұған менің көзім үш мәрте жетті
дейді емші.
Май қоңыз.
Май қоңыз түсі қара, үлкендігі бас бармақтай болады. Мамыр айында
жоңышқалыққа қаптап кетеді. Сол кезде қоңызды бөтелкенің түбіне майы
ағып қалады. Сол майды жазылмай жүрген қотырға, қара теміреткіге жақса, 5
- 6 күннің ішінде жазады.
Жыланның жұмыртқасы
Жылан жұмыртқасының бір данасын кептіріп, ұнтақтап, оны жарты
килограмм балға араластырып, күніне 3 рет бір май қалыптан жеп жүрсе,
талма ауруы қалмайды. Бұған күмән келтіруге болмайды.
Ешкіемер.
Етін кептіріп, ұнтақтап, оны бір май қасықтан күніне екі рет сумен
ішкізсе, бүйрек пен қуықтағы тастарды ерітіп түсіреді.
Аю.
Талма ауруы бар адам күніне 2 рет аю майының 2 – 3 тамшысын су қосып
ішіп жүрсе, жазылады және бұл ем өкпе туберкулезін қоймайды. Мұны жатыры
қабынып, сауығынып, нәрестелі болады. Және майды кешке жатарда қуығының
үстіне жағып жылы ұстауы керек.
Аю өтін қыздырып, қотыр, теміреткіге жақса, 2 – 3 күнде жазылып кетеді.
Кірпі.
Кірпінің өтін жарты латр суда қайнатып, суытып, күніне таңертең, кешке
бір ас қасықтан ішіп жүрсе, талма ауруын жоғалтады. Ал оның қанын ыстықтай
бетке сүртсе, жүзге түскен сепкіл мен қара дақты кетіреді. Бойына шыр
бітпей жүрген адам етін пісіріп жесе, семіреді. Және өкпе туберкулезіне
ем.
Ит.
Ит майының бір шай қасыған бір стакан ыстық сүтке қосып, үнем ішіп жүрсе,
өкпе туберкулезін қоймайды. Ал оның өтін жарты жарты литр алма сірке
суына қосып, ауырған буынға сүртсе, сыздап ауырғанын басады. Ревматизм
полиартрит ауруларына ем.
Қорытындысы.
Француз ғалымы Пьер Оженің айтқан ойын бір сөзбен айтқанда, осы кезде
ғалымдар көптеген табыстарға жетіп, қаншама жаңалықтарға жетседе, осы
күнге дейін жануар – тектес дәрілер, және олардың медицинада қолдануын
әлі ішкімде толық зерттемеген. Ал оны зерттесе әлі көптеген жаңалықтар,
табыстар алады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. В.В. Корпачев. Емдік фауна Мәскеу 1989ж
2. Э.Ф. Фаррингтан. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дәрілердің жалпы санынан 40 % - ы өсімдік тектес дәрілер, ал кейбір
ауруларда, мысалы жүрек – тамыр ауруларында бұл дәрілер ең керекті деп
табылар. Ал дәрілік шикізат алуының тағыда бір жолы әлі аз қолданылады,
сонымен бірге осы күнге дейін толық зерттелмеген. Бұл жануар тектес
физиологиялық активті заттар.
Жер шарында осы күнде тек қана 300.000 түр өсімдіктер бар, тек
жәндіктердің 10.000.000 түрі бар, өрмекшілердің 35.000 балықтардың 20.000
түрі бар. Жануарлардың түрлер саны көп болғанымен, олардың жалпы саны
өсімдіктерден қаншама аз, сондықтан жануар тектес биологиялық активті
заттардың формакологиялық әсерлері көп зерттелмеген. Өсімдіктер адамға
жақындау, өйткені жақындау, өйткені олардың көбісі тамаққа қолданады, ал
жануарлардан жасалатын, жануарлардан алынатын тағамдар қаншамада аз.
Жануарлар тектес дәрілердің емге қолдануы әлі кезге дейін
көбінесе мистика, немесе тәуіптіктен бағаланады. Бірақ көп ғасырлар бойы
ғылыми және халық медицинаның дамуымен бірге жануар тектес дәрілердің
қолдануынан көптеген деректер жиналған, сонымен бірге ескі заманның
мистикалық деп есептелген рецептер қазіргі күндерде ғылыми дәлел
тапқан.
Жануарлардың шикізаттардың көптеген классификациялары бар.Тибет
медицинасында оларды екі топқа бөледі:
1.Жануарлардың денесінен алынған дәрілік заттар.
2.Жануардың бір мүшесінен алынған дәрілік заттар.
Жануарлар және класстарға бөлінеді: .
1. Mammaria-Млекопитающие
2. Vertebrata- Позвоночные
3.Ophidia- Змей
4.Pisces- Рыбы
5.Batrachia- Земноводные
6.Mollusea- Моллюски
7.Articulata- Прямокрылые
8.Hemipteria- Пауки
Теңізде өмір сүретін жануарлардан алынған дәрілік заттар.
Егер жерде өмір сүретін жануарлардың көбісі оның сүрсе, ал мүқитте
өмір сансыз түрлерде, мүқиттың бетінен бастап оның ең терең дерлерінде
табылат. Адамзат ардайым судың байлықтарын зарттеп оны қолдануға
ұмтылған, сонымен қатар жаңа дәрілер түрін шығаруға. Гректердің айтуы
бойынша теңіз түлпарын өрттеп, күлін басқа жақса шаштың түсіуін
тоқтатады, ал теңіз крабының күлін құтырған ит тістегенде қолданылады.
Орыс халық медиинасында балықтардың бас сүйегінің үнтағын өте көп
қолданады. Окунның, краптың, пельманың бүйрек - тас ауруында, және
зәрайдайтын ретінде, – ауыр босануында, және тас ауруында.
Бір байқағаны су жануарлары жерде өмір сүретін жануарларға қарағанда
жұқпалы аурулармен өте аз ауырады. Сонда тұған сұрақ – ал теңізде сүретін
жануарлар өздері бір ауру тудыратын бактерияларды өлтіретін заттар шығарама
деген? Сондай ақ, губкалар колониясының аймаласында су көпке дейін таза
сақталады, губкалардың көбісі қайтыс болсада. Сонымен қатар байқалғаны,
губкалардан алынған кейбір химиялық заттарды суға еріткенде сол судағы
кейбір жануарлар тез арада өлетін. Кейбір губкалардан алынған заттардың
әсіре лабораториялард өсірілген микроорганизімдерде зерттелген. Ең жақсы
әсер бергені, ол субтропикалық қызылсақалды губкамен шығарылған
заттар: олар туберкулёз таяқталарынада әсер етеді.
Бұдан екі препарат алынған – суда еритін және майда еритін. Бірінші
тыныс жолдары арқылы ингалляция түрінді қолданылады, ал екіншісін
сілекей қабығына жағады. Губкалардың әр – бір түрлерінен басқада
физиологиялық активті заттар алынған. Губкалар ең ғажайып жануарлар. Олар
соншалықты қарапайым құрылысының арқасында ХІХ ғ. болына дейін өсімдіктер
деп саналған. Оларда сезу мүшелері мүлдем жоқ, ал үлкен губкалар оған қоса
қимылдап – жүре алмайды. Олардың ауыз тесігі жоқ.
Ол өлместеп есептеледі. Оны илектеп өткізседе, оның бөлектері қайта қосылып
жаңа организмге айналады.
1950 жылы кариб губкасының бір түрінің ерекше қасиеті анықталған.
Оның нуклеин қышқылында рибоза емес арабиноза бар екенін анықталған. Бұл
губканың нуклеин қышқылын зерттеген соң, сол мәліметтердің арқысында
рибозаның орынына арабиноза құрамына кіретін бірнеше заттар синтез жолымен
алынған. Сөйтіп цитозинарабиноза алынған. Бұның лейкемия кезінде адам
қанының клеткаларынағы риброзаны арабинозаға ауыстытып, олардың өсуін
тоқтатып, ақыры қатерлі ісік клеткаларын жояды.
Ең көп қолданылатын губкалардың бірі түзсіз суда суретін губка, ол
дәріханада сатылады – бо – дяга. Тірі кезінде ол қара – қоңыр, немесе
жасыл түсті сілекейлі зат ретінде болады. Бодяганың ұзындығы 40 см –ге
дейін болады да, ол су астындағы ағаштардың тамырларына жабысып өседі.
Бұрыннан бері оны кептіріп, ұнтақ, сұйық және май ретінде тетіркілеу
қасиеті арқылы ревматикалық, неврологиялық ауруларда керектенді. Өзінің
емдік әсерін ол ең бастысы құрамына кіретін, және спонгиндар немесе
спонгининдар деп аталатын органикалық заттар арқылы қосылған кремниялық
инелер арқылы береді.
Бодяганың құрамына және форфор-қышқылды, күкіртқышқылды тұздар, және
басқада органикалық заттар бар.
Халихондрия майорика деген губкалардың емдік қасиеттері Жаңа
Зеландияның аборигендеріне көптен бері белгілі, және олар оны дәрі ретінде
жараларды емдеуге қолданылады. Бұл губкалардың құрғақ салмағынан 11,5
% - ға дейін фтор құрайды. Терапевтикалық әсері бұрыннан белгілі натрий
фторсиликат арқылы табылады, ол жергілікті қабыну реакциясын басады.
Дәрілік препараттарды кейбір балықтардан да алуға болады. Д. Иенсен
дәрігер көп уақыт тыныш мұқиттың миксинасын зерттегн. Бұл өзарада ерекше
жануардың төрт жүрегі бар, әрқайсысы өз ритімінде жұмысын атқарып, тек
белгілі бір мүшелерге қан келтіреді. Миксина көздің орнына радар қолданады.
Ол оралып байланысып қалалады, ал қауіпті жағдайда ол өз денесінен соншама
көп дымқылдық шығарады, сонда жан-жағындағы су құйылып одан жау өте алмай
қалады. Көптеген зерттеулерден соң эктатеррин пептиді алынған, ол оның
жүрегін соқтырады. Ол басқа еш бір жануарда табылмаған. Оның химиялық
құрамы әлі толық емделмеген. Оны келешекте жүрек қантамырлар ауруларында
керектенеді.
Химиялық, биохимиялық және фармакологиялық деңгейде толығырақ
зерттелген Tetraodontiade тұқымдасынан алынған кейбір балықтарының
биотенсиялар. Бұл балықтардың 40-тай түрі бар. Әр бір халықта оның өз
аттары бар. Гавай аралдарында бұл балықтарды мани – мани деп атайды,
Испанияда – ботете, ал Японияда – фугу. Соңғы аты ең көп тараған. Бұл балық
бұрыннан бері белгілі, және өте улы. Бұл балықтың уы туралы әлі шығыс
философтар жазған. Ит – балық (оны өйістіп де атайды) уымен улануды ең
бірінші рет Дәрілік шөптер деген Қытай медициналық кітабы жазған. Осы
кезде Жапонның кейбір префектураларында осы балықтан тағам жасау үшін
асшыларға арнайы рұқсат алуы керек. Көбінесе Tetraodontiade балықтарының
тұқымдастарымен улану, олардың уылдырығын немесе бауырын жегеннен болады.
Уландырудың белгілері тамақтан соң 15-30 минут аралығындағы белгілене
басталады. Уланудың белгілерінің бірі ауызда ұйю және тітіркену сезімі,
асқазанның қатты тітіркенуі, сонымен қоса оның нервтерініңде, сөйтіп
адамның жүрегі айнып, құсады. Ауыр жағдайларда тез арада аяқтарды параличке
әкеледі, одан соң тыныс алу бұлшық еттерінің және қолдардың. Науқас үшін ең
қауіптісі диагфрагманың параличі болып келеді.
Профессор И.Агтихин көрсеткен рецептте, бұрынғы емшілердің фугу
балығынан дәрі дайындағанын көрсеткен: балықтың ішкі ағзаларын бір апта
шіркейге салады. Одан соң оларды қаймақтай болғанша езіп, ұнмен және балмен
араластырады. Осылардан домалақ дәрілер жасап бірнеше ауруларда қолданады:
лепрада, психикалық өзгерістерде, жүрек тамырлар ауыруында, жөтелде, бас
ауырғанда. 1894 жылы Токио қаласында Нашизуми Тохара фугу уынан тетрадонин,
және тетродон қышқылын алған, ол 1910 жылы – тетрадотоксинді – удың басты
затын. 1950 жылы ғалымдар тетрадотоксиннің таза, кристаллды түрін алған.
Дәрілік заттарды және басқа теңіз жануарларынан алған Голотуриядан, немесе
теңіз қиярынан голотурин алған. Голотурин қатерлі ісіктердің өсуін
азайтады, немесе толық тоқтатады. Голотуриялар тікентерілер тобына жатады.
Голотурин тікентерілердің басқаларында табылған, мысалы теңіз жұлдызында.
Оның мықты у нерв импульсын өткізуіне кедергі беріп, ісіктердің өсуін
тоқтататыны белгіленген.
Теңіз жануарлардан алынатын және медицинаға қолдануға болатын
жабыстырғыш заттар бар. Мысалы су жануары – теңіз жұлдызы кемелердің
астына, тастарға жабына, олардың жұлып алу кезінде металдың бөліктерімен
бірге жұлынған. Олардың жабысуының мықтылығы металдың мықтылығынан артық
емес. Химиялық зерттеулермен бұл жабыстырғыш зат аморфтық метилденген
полисахарид екенін анықтаған. Бұл ыстыққа шыдамды, қышқылдармен, және
көптеген еріткіштермен әсер етуге шыдамды. Осыған ұқсас (ерекшелігі
шамалақ) жабыстырғыш алынған. Оны мидиялардан алған.
Осы кезде гамеопатияда қолданылатын препарат сепия каракатицадан
алынған. Бұл жануардың қара-қоңыр сұйықтық сақтайтын кішкентай қаншығы
(гермилтті безі) бар. Бұл сұйықтықты адамға қауіпсіз деп, оны бояулар
шығаруға кең қолданған. Ал кейбір каракатицалардың безінен белокты улы зат
– цефалотоксин алынған, ол нервпен бұлшық ет арасында импульстерін өткізуге
кедергі жасайды.
Сегізаяқтардың кейбір түрлерінің түкірік бездерінен эледозин пептиді
алынған, сол бездерде шығарылады. Бұл зат тамырларды кеңейтіп, қан
тамырлардың қысылымын түсіріп, ас қорыту жүйелерінің қимылын жақсартады.
Ғалымдардың жұмысы көрсеткендей, тұнық мұхиттың пальмарының нерв
түйінденен хамин эстераза ферменті алынады. Ол медицинада шокке қарсы
қолданылады.
Қытай халық медицинасында тек түсінде ұлудың 20% -ды майын
қолданылады. Әсері көбінесе 5-16 күнде білінеді. Жер бетіндегі ұлулардың
ең- ірісі ахатия Нигерияда дәрілік зат ретінде қолданады. Бұл молюсктен
алынған экстракт қауыпты түсікте, етеккірдің бұзылуында, коньюктивитте.
Ежелгі гректер шырыштан жасалған майларды пайдаланған. Қазіргі
заманда Болгарияда мукостабил дәрісі жасалған, оның басты заттардың бірі
басқаша ұлуының шырышы кіреді. Бұл дәрінің ең көп қолдануы, ол асқазан және
ұлтабар жарасы.
Молюсктердің, кейбір кептунийлердің өздерінен кураре ретінде
әсер ететін тетрамин заты алынған. Мидияларды ревматизм кезінде
қолданылған туралы мәліметтер бар. Шығыстың дәрігерлері маржан қабығының
ұнтағын қабынуға, ыстыққа қарсы және остеомиелитке қолданылған.
Ежелгі заманда медузалар медицинада зәр айдайтын, іш
босататын, өт қуатын дәрі ретінде қолданған. Азов теңізінде медузалардың
ең көп кездесетін түрі - ризостома. Медузамен зақымдалғандарға ауру
сезімі серотонин арқылы пайда болады. Сонымен қатар таллочин, конгестин,
және гиптеотенсин табылған. Қанға түс кенде және талассин қышуды және
үшкіруді тудырады; конгестин талассинның әсерін күшейтеді; гиплатоксин
бұлардың ең улы заты, нейротроптың әсері бар. Медузалардың ішінен айтылып
өтуі қажетті Gomonemus Vorteus. Осымен зақымдалған адамдарда жергілікті
реакциядан басқа, кейбір нервті – психикалық белгілер пайда болады: ажалдан
қорқу, жылау, деприссия, ұйқы кезінде галлюцинациялар, дене мүшелерінің
үлкендігі өзгергендей сезім, т.б. әсерлері LSD ескерткіштің әсеріне ұқсас.
Киттер - өте бағалы дәрілік шикізат береді. Ежелгі, бұрынғы
замандарда өте көп керектенгендердің бірі – амбра, киттің шегінен алынған
зат. Ауада тұрғасын оның спецификалық, қош иісі пайда болады. Амбраның
басты құрамында жоғары молекулярлы спирттер бар. Бұлардың ең нериті иісі
амбринде, ол ентисептик, және қоздырғыш ретінде қоданылады. Бұдан басқа зат
– спермацет, қазірде медицинада және парфюмерияда қолданылады. Оны
пластырьлер және майлар дайындауға керектенеді, әсіресе ногметикада.
Бұлардан және А витамині алынады. Бұл жануарлардың бауырында басқа су
жануарларға қарағанда А витамині ең көп.
Дәрілік амфибиялар.
Ең көп көректенетін басқалар. Бұның терісінен алынатын секреті басқа
жануарларға улы екені бұрынан байқалған. Басқа уымен адамдарда уланған
деген мәліметтер бар.
Емге басқалар уы бұрыннан қолданылған. Бақа терісінің ұнтағы Қытайда
Чан-су, ал Жапонияда Сен - со деп аталады. Оны ішке су жиналғанда,
жүрек жұмысын жақсартуға, ал сыртқа шелпек ретінде тіс ауырғанда қолданған,
және қосымша синустардың (мұрынның) қабынуында, қызылішектен қан аққанда .
Емге бақаның етін де қолданған. Бақа етін қытай дәрігерлері бронхиалды
астмада, және күш – қуат беретін зат ретінде қолданған. Қазіргі кезде бақа
уынан алынған заттардың ішінде ең жақсы зерттелген – буфатоксин. Басқа
уының құрамында 5-7% - ыз адреналин бар.
Құрбақалар өте көп биологиялық активті заттар бар. Құрбақалардың
(уын) етін Қытай медицинасында іш өтуге қарсы (дизентерияда) беріледі. Егер
сүтке құрбақаны салып қойса ол сүт ашымай тұра береді. Құрбақалардың шырыны
микробқа қарсы әсері бар, және сүт қышқыл бактерияларға қарсы әсері бар.
Пан Сум Денсаулық негіздері деген кітабында: құрбақаның уылдырығын
матаға орап күніне 5-6 рет бет сүртіп тұрады. Қапшыққа жиналған бақа
терісін сығып, кептіреді. Оны жағып, күлмен араластырып, ұнтақ ретінде
күніне 5-6 рет қолданса, жатырдан қан кетуді тоқтатады.
Емші – жылан.
Ежелгі заманнан жылан емдеумен бірге тең. Жыланның тастаған терісін
ауырған тіске, көзге, іріңді жараға қояды. Тері алмасу кезінде
қолданылатын дәрілер Vipera терісін карпаттың кейбір аймақтарында қайнатпа
ретінде әйелдің шашын өсіретін дәрі деп қолданылады. Онымен шаш жуады.
Аюрведтің кейбір рецепттеріне жылан басы кіреді Грузияда тірі жыландарды
қуырып, қақсағанда, ревматизмде қолданылатын, сыртқа жағатын май алатын.
Дәрігерлік ғылым канонында Ибн Сина пісірілген Vipera етінен жасалған
шелпектер туралы және оларды жасау әдісін туралы жазған. Жылан Шығыс
медицинасының ең басты дәрілерінің бірі болып саналады. Егер батыстың
дәрігері жыланның уын кейбір ауруларда қолданылатынын білсе, шығыстың
дәрігері қайбір жағдайда, қайсы науқасқа жыланның қанын, өтін немесе
жыландардан алынған тұндырманы беруін білетін. Тұндырманы жасауының құпиясы
– оған улы және усыз жыландарды қосатынында. Ф.И.Ибрагимов,
В.Р.Ибрагимованың келтірген мәліметтер бойынша қытай халық медицинасында
Жапон ужының пісірілген немесе кептірілген етін склеродермия және алопесте
қолданылады.
Жылан уының құрамына кіретін токсикалық заттардың ішінен төмендегі
топтарды бөлуге болады:
1). Нерв жүйесіне және жалпы әсер ететіндер;
2). Қан тамырларын зақымдайтын және қан ағуды тудыратын;
3). Эритроциттерді зақымдайтын;
4). Қан ұюын өзгертетін;
Әр бір жыланның уының құрамы өзгеше болады. Vipera шаққанда ең басты
болып жергілікті геморрагиялық өзгерістер болып келеді, ал Naja шаққанда
оның уы ең басты нерв жүйесін зақымдайды. Удың әсеріне шыдамдылау деп
кірпішешендерді және теңіз шошқаларын айтады. Жылан шаққанда ең жақсы әсер
беретін уға қарсылық сыворотка. Жыландардың уы пептидті және полипептидті
физиологиялық активті заттардың күрделі комплекстары. Аз уақыт ішінде
жылан уын қыздырса гемализ және қан ағуды тудыратын заттар құртылады, ал
нейратоксин сақталады. Олар осы кезде үш топқа бөлінеді: Удың құрамында ол
3 топ заттардан басқа да, заттар бар. Жыландардың уынан коагулциялық әсері
бар заттар алынған.
Жыланның құрамында антитромбопластин болғандықтан олар қанның ұйюын
төмендетеді, ол тромбопластинды құртып, оның жаңадан құрылуын төмендетеді.
Жылан уының құрамында ферменттерде бар. Дені сау адам үшін өлім дозасы
болып келетін қоңыраулы жыланның уы, алапеспен ауыратын адамға зиян
келтірмейді. Мысалы гомеопатияда жыландардың уы бір ғасырдай қолданылып
келеді. Гемофилия ауруын емдеуге Vipera уынан жасалған отандық препарат
Лебетокс қолданылатын. Неврология, артралгия, палиартриттерде,
миозиттерде ауырғанда және қабынуды басуға удың төмендегі инъякциялық
түрлерін қолданады: випраксин – Vipera жыланының құрғақ уының 0,06% сулы
ертіндісі, випералған – Чехословакияда, кобротоксин – Ташкент химиялық
зауытында; эпиларитин – ГДР – да өндіріледі.
Жылан уын пайдаланып сырттай қолданылатын випратокс, випросал
майларды өндіреді.
Фармацевт жәндіктер.
Осы күнде жер бетінде бір миллионнан көп жәндіктердің түрлері бар.
Олардың ең көбі қоңыздар, олардың 30 мыңдай түрі бар. Осы күнде 50 мың улы
жәндіктер белгілі.
Дәрілік жануарлардың ішінен ең танымалы, және ең атақты – бал арасы.
Ежелгі заманнан дәрі ретінде араның уы, шамы, балы, аналық сүті, прополис
қолданылған.
Араның уы – апитоксин, осы ғасырдан бұрын Египетте, Үндістанда,
Қытайда, Грецияда қолданған. Араның уын ауруды басуға, жараның тез
жазылуына, ас қортуды жақсартуына керектенеді. Теріге енгізілгенде у жедел
қабыну реакциясын тудырады. Араның уы лейкоциттер санын көбейтеді,
жергілікті қан тамырларын кеңейтеді, жоғары қан қысылуын төмендетеді,
эритроциттердің гемолизін тудырады.
Араның уымен көбінесе ара бағатындар айналысатын, ал медицинаға
апитерапия ретінде кірген. Бірінші рет ара уын таза у ретінде 1928 жылы
алып, апикозан деп сата бастаған. Бұл дәрі бұлшық етке енгізілетін.
Құрамында апитоксин бар майларда шығарылған. Апитоксиннің химиялық құрамы
өте жақсы зерттелген. Оның құрамына кіретін заттарды үш топқа бөледі:
пептидтер, биологиялық аминдер және ферменттер. Токсикаық заттың бастысы
полипептид мелиттин. Биогенді аминдерден өте көбі – гистамин, аз мөлшерде –
дофаминдер және норадренамин. Басты фермит – фогфолипаза А2.
Осымен қатар емге прополисте қолданылады. Прополис деген сөз “pro -
алды“, “polys” – қала деген грек сөздерінен шыққан. Өйткені жабайы аралар
ағаштардың ішінде (ұяда) өмір сүріп, ауа – райы салқындағанда “есігін”
прополиспен бітейтін. Прополистің бірнеше түрі бар: қою – құрамында шам,
гүл шаңы – тесіктер мен жарықтарды жабуға; сұйық – ішкі дуалдарды
тазалауға және орташа – ұйяны жабыстыруға. Сонымен бірге таза прополисті
ажыратады, оны аралар тамақтан соң ауызынан құсып шығарады. Прополистің
фармакологиялыұқ зерттеуі оның қабынуға қарсы, ауырғанды басатын, жараны
жазатын әсерлерін тапқан. Прополис тері ауруларында, асқазан және ұлтабар
жарасында, созылмалы бронхитте және фарингитте жақсы әсер көрсеткен.
Араның сүті араның аналық безінен шығады. Аналық сүт қаймақ тәрізді,
ақ – сарғыш, дәмі қышқыл сұйық. Аналық сүт парфюмерияда крем және майлар
жасауға көректенеді, ал медицинада денені жалпы қуаттандыратын зат ретінде
керектенеді.
Арадан ең оңай алынатын заттардың бірі бал. Қазіргі медицина балды
бауыр, бүйрек, асқазан, ішек, тыныс жолдарының, жүрек-қанамыр жүйкесінің,
зат алмасу, және көз бен тері ауруларында ұсынады. Бал барлық адамдарға,
әсіресе ауыр науқастарға, және ауыр жұмыстан шаршағандарға пайдалы. Жақсы
сіңу үшін балды 2 – 3 қабылдаумен ауқаттан 2 сағат бұрын қабылдайды,
ересектерге 100 – 150 гр, балдарға 30 – 50 гр, бір тәулікте.
Бұрынғы заманнан бері адамзат бәрімен қоса тағы рар шамын
қолданылады. Ол араның денесінен шыңарылады. Оның басты құрылымында
церитин, мелиссин қышқылдары, церитин – мирихсилды эфир, пигменттер,
майлар және басқа заттар бар. Шамның бірнеше түрі бар; ең жоғары сапалы
пасеке шамы, ол палеканың өзінен алынады. Медицинада араның сары, немесе
аң шамын қолданады.
Кейбір кезде, ескі фармокологиялық кітаптарда қоңыздардан – ыспан
мушкасынан алынған дәрілердің сипаттамасын кездестіруге болады. Олардың
сырттай қолданатын дәрілер жасайтын, сонымен қатар жыныстық сезімдікті
тітіркену үшін қолданатын махаббат сусындарына кіреді. Осы мақсатпен
және педерус – қоңызын қолданатын. Ескі заманнан халық медицинасында буын,
невралогияға қарсы қолданылатын құмырсқа спиртін керектенген. Сары
құмырсқалардың уына құмырсқа қышқылы кіреді. Бұл удың нейротроптық әсері
бар.
Үйдің жәндіктерінен емдік қасиеті ең толық тарақандарда зерттелген.
Шығыс медицинасында қанатсыз әйел тарақандарды және олардың құрттарын жыныс
бездерінің жұмысын жақсартатын, зәр айдайтын, сүйектердің бітуін
жақсартатын дәрі ретінде қолданған.
Мүйізден жасалған дәрілер.
Қазіргі заманда тұйақтар, мүйіздер, тырнақтар кератиннен тұратынын
анықтаған. Кератин - өз әсерлерімен ұқсас белокты заттардың тобы.
Кератиндердің айырмашылығы құрамында күкірті көп аминқышқылдары мол,
оларды өртегенде, күкіртті заттар шығып, күйген мүйіздің иісін білдіреді.
Шығыс Азия мемлекеттерінің халық медицинасында қатпаған бұғы мүйіздерін
(панты) қан жетіспеушілігінде, шаршағанда, ағзаның жалпы әмірегенде,
жұқпалы аурулардан соң, көп уақыт жазылмай жүрген жараларда. Бұғы мүйізінің
құрамы өте күрделі болып келеді. Оның ішінде органикалық заттар, күлі,
азот, майлар бар. Пантының минералды құрамы өте бай: күлінде Ca, Mg, Fe, P,
Na, K. Аз мөлшерде - Ni, Cu, Ti, Mn, Sn, Pb, Ba. Панты құрамында майлар
көп. Қытай медицинасында ол ұнтақ немесе сулы ертіндісі ретінде
қолданылады.
Кейбір халықтар мүйізтұллықтың мүйізіне сиқырлы сипаттар беретігн.
Ұнтақталған кезінде ол барлық ауруға ем деп саналатын. Оның емдік
қасиеті бар екенін еш қандай ғылыми зерттеулер анықтамаған. Бәрібір халық
медицинасында мүйізтұллық мүйізі өте жоғары бағаланады, әсіресе қара мүйіз.
Оны антитоксикалдық, ыстықты болатын және тыныштантыратын дәрі ретінде
қолданады.
Жан – жануарлардан жасалатын дәрілер.
( Сайид – Юлдаш Әлі Құрайыш Қажы).
Шөл қояны.
Қазақстанның шөлді құмдарында кездесетішн дала қоянының бауыздау
қанымен бетті сүртсе, жүздегі сепкіл мен қара дақты кетіреді.
Қоянның бас сүйегін күйдіріп, оның күлін жарты килограмм балға
араластырып, күніне бір шай қасықпен 3 рет жеп жүрсе, талма ауруын
жазады.
Қоян терісін сыпырып тастап, етін, ішек - қарнын бірге зейтун майына
қуырып, қалдықты жанжып түйіп, күніне бір шай қасықтан таңертең, кешке жеп
жүрсе – бұлда талма ауруына таптырмайтын ем.
Ал қоянның сіпіріп алған жас терісін бала көтермей жүрген әйел 2
– 3 сағат беліне тартып байлап жүрсе, ұрық жүретін жолдардың қабынуын
жазады.
Қалтылдақ ауруына ұшыраған адам қоянның миын пісіріп жеп жүрсе,
сырқатынан сауығуына көмектеседі.
Қоянның ішкі мойын жас баланың ала – құла шыққан тісінің қызыл етіне
үйкеп, ауық – ауық жағын отырса, бала тісі біркелкі боп тез шығады.
Теңіз қояны.
Теңіз қояннының қанын жылыдай жүзге түскен сепкіл мен қара даққа
жақса, нағыз ем. Етін пісіріп жесе, өкре ауруына шипа. Ал талма ауруы бар
адам оның бауырын пісіріп жеп жүшрсе, сырқатынан жазылады.
Түйе
Бастың қайызғағын кетіру үшін оны енесін еміп жүрсен ботаның зәрімен
жуса, түк қалмайды. Сондай – ақ бетке түскен безеу мен сепкіл бота зәрін
ысытып, компресс жасаса, кетеді.
Мұрыннан аққан қанды тоқтату үшін түйенің бір құмалағын айдалап,
бір ас қасық алма сірке суына араластырып оған тамызса, тез тияды.
Түйе құмалағының 1 данасын алып, ұнтақтап, жарты литр алма сірке суына
салып, бір күннен кейін сүзеді. Оны жазылмай жүрген жараға, қотыр,
қышыма, теміреткіге ауық – ауық бір – екі күн үзбей жағып жүрсе, жоғалтып
жібереді. Бұған күмән келтіруге болмайды.
Бұрынғы емшілер бала көтермеген әйелге түйенің жүніне ешкінің
құмалағын орап, құғының басына байлап жүруге кеңес берген. Бір ғажабы -
нәтижесі керемет болған.
Кептер.
Ақ қан ауруымен ауырған адамға ақ кептердің қанын ішкізіп, етін
пісіріп береді. Емдеу мерзімі – 30 кептердің қанын ішіп, етін жеу керек.
Сонан соң 15 күн демелып, қайта бастайды. Қатан науқас сауыққанша емді
жалғастыра береді.
Борсық.
Жаңа сойған борсықтың терісін бала көтермей жүрген әйел беліне
байлайды. Емдеу мерзімі – 15 күн. Жатырдың қабынуын жазып, нәресте жағдай
жасайды.
Есек.
Есектің зәрімен жазылмай жүрген жараның ауызын жиі – жиі жуса, тез
жазылады. Қышыма, қотыр мен теміреткінің барлық түрін жуса, ем болады. Оны
керамзитті ыдысқа құйып сақтау керек. Бірақ екі күннен артық ұстауға
болмайды.
Көкжөтелмен ауырған балаға есектің сүтін сауып шылыдай ішкізіп отырса,
үш – төрт күнде сырқатынан 30 жаста, немес 60 жыста болсада, сырқатынан
сауығып кетеді.
Есектің 100 грамм іш майына 300 грамм алма сірке суын қосып, 10 минут
қайнатып аяққа жақса; буын – буынның ісігін қайтарады.
Ешкі.
Тау ешкісінің зәрін полиарит пен буынның ісігіне жылыдай компресс
етіп тартса, жақсы ем. Қашан сырқаты жазылғанша жасай беру керек. Немесе
бір стакан құмалағын жарты литр алма сірке суына салып бір күннен кейін
сүзіп, буындағы ревматизммен белдегі құянға жақса, жоғалтады. Осыны жылан,
шаян шаққан жерге компресс жасаса, уды тез қайтарады, тез ашады. Жылан,
шаян, қарақұрт шаққан жерге жақса, уды тез қайтарады.
Бұқа
Бұқаның зәрін жылыдай ірің аққан құлаққа тамызса, оны жазады. әрі
құлақтың естуін жақсартып, ішкі қабынуын жазады.
Әбу Әли ибн Синаның жазуы бойынша, қараталақ ісіп ауырғанда науқасты
өзінің кіші дәретін ішкізіп жазған екен.
Қасқалдақ.
Көкжөтелмен науқастанған адамға қасқалдақтың қанын ішкізіп, етін
пісіріп жегізеді. Ал етін бітіп қалған мұрынға тамызса, тез ашады. Жылан,
шаян, қарақұрт шаққан жерге жақса, уды тез қайтарады.
Ұлар.
Ұлардың қанын жылыдай бетке жағып, қанын пісіріп ішсе, талма ауруына
бірден бір ем. Еті де бұл сыртатқа дауа. Бұған менің көзім үш мәрте жетті
дейді емші.
Май қоңыз.
Май қоңыз түсі қара, үлкендігі бас бармақтай болады. Мамыр айында
жоңышқалыққа қаптап кетеді. Сол кезде қоңызды бөтелкенің түбіне майы
ағып қалады. Сол майды жазылмай жүрген қотырға, қара теміреткіге жақса, 5
- 6 күннің ішінде жазады.
Жыланның жұмыртқасы
Жылан жұмыртқасының бір данасын кептіріп, ұнтақтап, оны жарты
килограмм балға араластырып, күніне 3 рет бір май қалыптан жеп жүрсе,
талма ауруы қалмайды. Бұған күмән келтіруге болмайды.
Ешкіемер.
Етін кептіріп, ұнтақтап, оны бір май қасықтан күніне екі рет сумен
ішкізсе, бүйрек пен қуықтағы тастарды ерітіп түсіреді.
Аю.
Талма ауруы бар адам күніне 2 рет аю майының 2 – 3 тамшысын су қосып
ішіп жүрсе, жазылады және бұл ем өкпе туберкулезін қоймайды. Мұны жатыры
қабынып, сауығынып, нәрестелі болады. Және майды кешке жатарда қуығының
үстіне жағып жылы ұстауы керек.
Аю өтін қыздырып, қотыр, теміреткіге жақса, 2 – 3 күнде жазылып кетеді.
Кірпі.
Кірпінің өтін жарты латр суда қайнатып, суытып, күніне таңертең, кешке
бір ас қасықтан ішіп жүрсе, талма ауруын жоғалтады. Ал оның қанын ыстықтай
бетке сүртсе, жүзге түскен сепкіл мен қара дақты кетіреді. Бойына шыр
бітпей жүрген адам етін пісіріп жесе, семіреді. Және өкпе туберкулезіне
ем.
Ит.
Ит майының бір шай қасыған бір стакан ыстық сүтке қосып, үнем ішіп жүрсе,
өкпе туберкулезін қоймайды. Ал оның өтін жарты жарты литр алма сірке
суына қосып, ауырған буынға сүртсе, сыздап ауырғанын басады. Ревматизм
полиартрит ауруларына ем.
Қорытындысы.
Француз ғалымы Пьер Оженің айтқан ойын бір сөзбен айтқанда, осы кезде
ғалымдар көптеген табыстарға жетіп, қаншама жаңалықтарға жетседе, осы
күнге дейін жануар – тектес дәрілер, және олардың медицинада қолдануын
әлі ішкімде толық зерттемеген. Ал оны зерттесе әлі көптеген жаңалықтар,
табыстар алады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. В.В. Корпачев. Емдік фауна Мәскеу 1989ж
2. Э.Ф. Фаррингтан. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz