Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер
III. Қорытынды бөлім
IV. Пайдаланған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер
III. Қорытынды бөлім
IV. Пайдаланған әдебиеттер
ҚР Қылмыстық істер жүргізу кодекісінің 134, 216, 217 – баптарына сәйкес сезіктікмен айыпталуышыдан жауап алынады. Бұл баптарда көрсетілген талап-тәртіптер бойынша сезіктіден ұсталған кезден бастап 24 сағат ішінде жауап алынатын болса, айыпталушыдан жауап алу айып тағылғаннан кейін 24 сағаттан кешіктірілмей жүргізілуі қажет.
ҚР Қылмыстық істер кодекісінің 119 – шы бабына сәйкес сезіктімен айыпталушыдан жауап алу жазбаша нышанда жүргізіледі. Сезікті өзіне қарсы туып отырған сезік жөнінде, сондай-ақ іс бойынша маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге және жауап беруден бас тартуға құқылы. Айыпталушы өзіне тағылған айыптау бойынша сонымен бірге іске маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән жайлармен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы. Айыпталушының қылмыс жасауда өзінің кінәсін мойындауы оның кінәлілігі бар дәлелдемелердің жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негізіне жатқызылуы мүмкін.
Сезіктімен айыпталушыдан жауап алу маңызды тергеу әрекетінің қатарына жатады. Қылмыстық іс жүргізу заңында алдын-ала тергеу сатысында қылмыстарды тез әрі тиымды тергеп және жасалған қылмыс бойынша қажетті негізгі мәліметтерді, фактілі деректерді алу сезіктімен айыпкерден жауап алу болып келеді. Бұл өте күрделі процеске жатады. Тергеушінің әрбір дәлелдемелерді табуға байланысты жасаған әрекеттері заң бойынша күмән тудырса онда ол кінәлі адамның пайдасына шешіледі. Сондықтан да тергеуші сезіктімен айыпталушының жауап алу алдында қылмыстық іс бойынша жиналған айғақты заттарды, жәбірленушілермен куәлердің көрсетулерін, сарапшының қорытындысын т.б. дәлелдемелерді жан-жақты толық зерттеп, бағалап боғаннан кейін ғана сезіктімен айыпталушыдан жауап алуы тиіс. Өйткені, сезіктімен айыпталушы жауапкершіліктен құтылу мақсатында жалған мәліметтер береді. Сондықтанда оған сын көзбен қарау керек. Алдын-ала тергеу барысында тергеушілер сезіктімен айыпталушылардан жауап алу барысында қандай тактикалық әдіс қолданса, сонда ғана жауап алу жан-жақты және толық болады деп есептей аламыз.
ҚР Қылмыстық істер кодекісінің 119 – шы бабына сәйкес сезіктімен айыпталушыдан жауап алу жазбаша нышанда жүргізіледі. Сезікті өзіне қарсы туып отырған сезік жөнінде, сондай-ақ іс бойынша маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге және жауап беруден бас тартуға құқылы. Айыпталушы өзіне тағылған айыптау бойынша сонымен бірге іске маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән жайлармен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы. Айыпталушының қылмыс жасауда өзінің кінәсін мойындауы оның кінәлілігі бар дәлелдемелердің жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негізіне жатқызылуы мүмкін.
Сезіктімен айыпталушыдан жауап алу маңызды тергеу әрекетінің қатарына жатады. Қылмыстық іс жүргізу заңында алдын-ала тергеу сатысында қылмыстарды тез әрі тиымды тергеп және жасалған қылмыс бойынша қажетті негізгі мәліметтерді, фактілі деректерді алу сезіктімен айыпкерден жауап алу болып келеді. Бұл өте күрделі процеске жатады. Тергеушінің әрбір дәлелдемелерді табуға байланысты жасаған әрекеттері заң бойынша күмән тудырса онда ол кінәлі адамның пайдасына шешіледі. Сондықтан да тергеуші сезіктімен айыпталушының жауап алу алдында қылмыстық іс бойынша жиналған айғақты заттарды, жәбірленушілермен куәлердің көрсетулерін, сарапшының қорытындысын т.б. дәлелдемелерді жан-жақты толық зерттеп, бағалап боғаннан кейін ғана сезіктімен айыпталушыдан жауап алуы тиіс. Өйткені, сезіктімен айыпталушы жауапкершіліктен құтылу мақсатында жалған мәліметтер береді. Сондықтанда оған сын көзбен қарау керек. Алдын-ала тергеу барысында тергеушілер сезіктімен айыпталушылардан жауап алу барысында қандай тактикалық әдіс қолданса, сонда ғана жауап алу жан-жақты және толық болады деп есептей аламыз.
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.95 ж.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі, “Жеті Жарғы”, Алматы 1998 ж.
3.Г.Ж.Сулейменова, Суд и судебная власть в РК. – Алматы, 1999 г.
4. Б.Х.Төлеубекова. Уголовно-процессуальное право РК. Алматы, 1998 г.
2.Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі, “Жеті Жарғы”, Алматы 1998 ж.
3.Г.Ж.Сулейменова, Суд и судебная власть в РК. – Алматы, 1999 г.
4. Б.Х.Төлеубекова. Уголовно-процессуальное право РК. Алматы, 1998 г.
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер
III. Қорытынды бөлім
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР Қылмыстық істер жүргізу кодекісінің 134, 216, 217 – баптарына
сәйкес сезіктікмен айыпталуышыдан жауап алынады. Бұл баптарда
көрсетілген талап-тәртіптер бойынша сезіктіден ұсталған кезден бастап 24
сағат ішінде жауап алынатын болса, айыпталушыдан жауап алу айып
тағылғаннан кейін 24 сағаттан кешіктірілмей жүргізілуі қажет.
ҚР Қылмыстық істер кодекісінің 119 – шы бабына сәйкес сезіктімен
айыпталушыдан жауап алу жазбаша нышанда жүргізіледі. Сезікті өзіне
қарсы туып отырған сезік жөнінде, сондай-ақ іс бойынша маңызы бар өзіне
белгілі өзге де мән жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге және
жауап беруден бас тартуға құқылы. Айыпталушы өзіне тағылған айыптау
бойынша сонымен бірге іске маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән
жайлармен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы. Айыпталушының қылмыс
жасауда өзінің кінәсін мойындауы оның кінәлілігі бар дәлелдемелердің
жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негізіне жатқызылуы мүмкін.
Сезіктімен айыпталушыдан жауап алу маңызды тергеу әрекетінің
қатарына жатады. Қылмыстық іс жүргізу заңында алдын-ала тергеу
сатысында қылмыстарды тез әрі тиымды тергеп және жасалған қылмыс
бойынша қажетті негізгі мәліметтерді, фактілі деректерді алу сезіктімен
айыпкерден жауап алу болып келеді. Бұл өте күрделі процеске жатады.
Тергеушінің әрбір дәлелдемелерді табуға байланысты жасаған әрекеттері
заң бойынша күмән тудырса онда ол кінәлі адамның пайдасына шешіледі.
Сондықтан да тергеуші сезіктімен айыпталушының жауап алу алдында қылмыстық
іс бойынша жиналған айғақты заттарды, жәбірленушілермен куәлердің
көрсетулерін, сарапшының қорытындысын т.б. дәлелдемелерді жан-жақты
толық зерттеп, бағалап боғаннан кейін ғана сезіктімен айыпталушыдан жауап
алуы тиіс. Өйткені, сезіктімен айыпталушы жауапкершіліктен құтылу
мақсатында жалған мәліметтер береді. Сондықтанда оған сын көзбен қарау
керек. Алдын-ала тергеу барысында тергеушілер сезіктімен айыпталушылардан
жауап алу барысында қандай тактикалық әдіс қолданса, сонда ғана жауап
алу жан-жақты және толық болады деп есептей аламыз.
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
Жауап алу дегеніміз заңда көрсетілген тергеу және сот әрекеті. Ол
арқылы жасалған қылмыстыңмән – жайлары жөнінде керекті деректі мәліметтер
алынып, олар қылмысты ашуға пайдаланылады. Іс жүргізу жағдайына байланысты
жауап беретін адамнан жауап алудың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда,
жәбірленушіден, сезікті адамнан, куәден, айыпкерден жауап алу деп, бұл
тергеу әрекеті төрт түрге бөлінеді. Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс
жүргізу заңында көрсетілген тәртіп бойынша жүргізілуге тиісті. Бірақ іс
бойынша неғұрлым көп, маңызды мәліметтер жинап, осы тергеу әрекетінің
сапасын арттыру үшін жауап алғанда, бұған тиімді, ыңғайлы тактикалық
әдістер қолданылады. Бірақ ол қаншалықты тиімді болғанымен ол заңда
көрсетілген тәртіпке қайшы келмеуі керек.
Жауап алғанда қылмысты оқиғаға қатысты мынандай мәліметтер, қылмыстың
болған уақыты, оның орны, амал – әдісі, қылмысты кімдердің жасағаны, оған
қанша адамның қатысқаны, істеген қылмыстың зардабы, залалы, сипаты мен
мөлшері және қылмыстық оқиғаның басқа да мән – жайлары анықталады. Бұлар –
заңда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар, қылмысты
оқиғаға тікелей қатысы бар деректі мәліметтер. Сондай – ақ, жауап алу
арқылы тікелей қылмысты оқиғаға қатысы жоқ, бірақ қылмысты ашуға керекті
аралық мәліметтер де алынады. Айталық қылмыскердің қайда жүргенін, оның
мекен – жайын білу үшін қылмыскердің ең жақын адамдарынан да жауап алуға
тура келеді. Жауап алудың мұндай аралық түрінің қылмысты оқиғаға тікелей
қатысы болмаса да, істі тез ашуда, қылмыскерді тауып ұстауда, істің кейбір
мән – жайын анықтауда үлкен маңызы бар.
Жәбірленушінің, куәнің жауаптары істегі басқа деректерді нақтылап,
тергеушінің, соттың оқиғаның мән – жайына толық қанығып, тиісті шешім
қабылдауына зор септігін тигізеді. Дегенмен, болған қылмыстың мән – жайын
қылмыскердің өзінен артық ешкім білмейді. Сондықтан қылмысты мойындап, өз
қателігін дұрыс түсінген қылмыскерден аса маңызды мәліметтер алуға болады.
Бірақ оны асыра бағалап, оған ерекше сенімділікпен қарауға болмайды.
Өйткені, істегі деректердің дәлелдемелік күштері бірдей, бірінен – бірінің
артықшылығы жоқ. Сондықтан қылмыскердің қылмысын мойындап, берген жауабына
да сын көзбен қарау керек. Тіпті, кей жағдайларда қылмыскердің жасаған ауыр
қылмысын жасыру үшін, бір ұсақ қылмыстарын мойнына алып, тергеушіні осыған
сендіріп, өзінің жасаған ауыр қылмыстарынан құтылып кетуге тырысуы мүмкін.
Айып істегі барлық деректердің тұжырымды қорытындысына ғана негізделуі
тиіс.
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары.
Жауап алудың пәрменділігіне және сапасына тергеушінің осы тергеу
әрекетін өткізу алдында жүргізген дайындық жұмыстары көп әсер етеді.
Куәден, жәбірленушіден, не қылмыскерден жауап алар алдында тергеуші,
біріншіден деректерді, құжаттарды толық оқып, танысып алуы керек. Іспен
толық танысып болғаннан кейін, әрбір жауап алу барысында, қандай
мәселелерге назар аудару керектігін анықтап, жоспарлап жазып алуы тиіс. Әр
жауапкерге қандай сұрақ қою керек екендігін және осы сұрақтарды қандай
кезекте қой керек екендігін, алдын – ала анықтап белгілеген жөн. Жауап
алуға дайындық үстінде қажет адамның мінез – құлқы, моральдық және
интелектуалдық қасиеттері жөнінде берілген мәліметтер жинап, ол адамның
кім, қандай адам екенін біліп, онымен қандай бағытта қалай сөйлесу керек
екендігін тергеушінің алдын – ала жүйелеп алғаны жөн.
Дайындық жұмыстарын өткізу барысында жауапты қай уақытта, қай күні алу
керектігін шешу керек. Бұл мәселені шешкенде, жауап алуға шақырылатын
куәнің денсаулығы, жасы есепке алынуы тиіс. Әрине, егер оны біреулер өтірік
жауап беруге азғырып, көндіруі мүмкін деген қауіп туса, одан уақөыт
өткізбей дереу жауап алған жөн.
Жауап алу уақытын белгілегенде тергеуші бұған өзінің бос уақыты бар
ма, жоқ па соны мұқият ескеруі тиіс. Бұрын басқа тергеу әрекеттері
жоспарланған, басқа да жұмыстар қат – қабат келген күнге жауап алуды
белгілеуге болмайды. Асығыс, шаршап жүргенде өткізілген шараның сапасы,
әрине, төмен болады.
Қай жерде жауап алу керек екендігі де алдын ала жоспарланады.
Көбінесе тергеуші жауапты өзінің жұмыс бөлмесінде алады. Кей жағдайларда
жауапкердің денсаулығына байланысты жауапты оның үйінен не ауруханаға барып
алуға тура келеді. Қылмыскер қамауда отырса, тергеуші одан жауапты көбінесе
сол қамау орнында алады. Кейде айыпкерді тергеушінің талап етуі бойынша,
қамау орнының әкімшілігі тергеушінің жұмыс бөлмесіне жеткізеді.
Жауап алуға керек жағдайда мамандар, тілмаш, ал жасы толмаған куәдан
жауап алғанда педагог, дәрігер, не тергеушінің қалауы бойынша жасы толмаған
куәнің ата – анасы да қатысады.
Дайындық жұмысы жауап алу жоспарын құрумен аяқталады. Жауап алынатын
әр адамға арнап қойған жоспарда оған қойылатын сұрақтар жазылады, істегі
қандай деректер мен фактілердің дәлелденетіні көрсетіледі, ол деректерді
қандай кезекте көрсету керектігі белгіленеді. Жазбаша жоспар құру
тәжірибесі аз, жас тергеушілерге өте қажет. Көп көріністі істерді мұндай
жоспар істің мән – жайын толық зерттеп, анықтауға көмектеседі.
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері.
Жауап алушы – тергеуші әр куәден, жәбірленушіден қандай көлемде және
қандай мәлімет алуға болатынын білу үшін жауаптың куәнің, жәбірленушінің
ойында қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу керек.
Жауаптың қалыптасу процесі бірнеше кезеңнен құралады. Бірінші кезең –
оқиғаны, не істің басқа бір мән – жайын қабылдау (көру, есту), екінші – осы
қабылдап алған мәліметті ойда сақтау, үшінші – осы мәліметтерді есіне
түсіріп тергеушіге айтып жеткізу қабілеті.
Болған оқиғаны қабылдап алу, оқиғаға қатысты мәліметтердің толық
қабылдануы белгілі бір себептерге байланысты. Бұл себептер объективті және
субъективті болып екі топқа бөлінеді. Объективті себептер – көруге, естуге
бөгет болатын жағдайлар, субъективті – есту, көру мүшелерінің қабілеті.
Қабылдауға объективті түрде бөгет болатын себептер оқиған шұғыл, тығыл –
таяң уақытта қабылдау, жарықтың көріну жағдайының нашар болуы, қатты шуда
нашар естілу, болып жатқан оқиғаны алыстан көру, ауа – райының жаман болуы,
қар не жауын жауып тұрғанда оқиғаны қабылдау, осының бәрі оқиғаны толық
және анық көріп, естіп, қабылдауына бөгет жасайды. Оқиға жөніндегі
ақпараттың толықтығына, сапасына кері әсер етеді. Сондықтан жауап алғанда
тергеуші осы себептерді ескеруі шарт.
Қабылдауға субъективті түрде әсер ететін себептермен, яғни жауап беріп
отырған адамның қабылдау мүшелерінің кемістігімен, есту, көру мүшелерінің
қабылдау қабілетінің төмендігімен бірге, оқиғаны толық және анвқ қабылдауға
жауап беруші адамның мамандығы, жасы, интелектуалдық қабілеті, ол оқиғаға
зер салып, көңіл аударып, бақылай алды ма, жоқ па, міне, осының бәрі әсер
етеді. Айталық, жол – көлік оқиғасын екі куә бір кезде, бірдей жағдайда
көрді дейік. Куәләрдің біреуі- айталық қарт адам, екіншісі – автокөлік
жүргізушісі, екеуі де оқиғаны бір жерден бірдей қашықтықтан көрді дейік.
Мұндай жағдайда осы екі куәнің қайсысынан оқиға жөнінде толық мәлімет алуға
болады? Әрине, оқиғаны блірдей жағдайда көргенімен толық мәліметті
жүргізуші бере алады. Ол машинаның маркасын, түрін ғанан айтып қоймай, қай
машина жол жүргізу ережесін бұзғандығы жөнінде де мәлімет бере алады.
Байсалды, сабырлы адамның оқиғаны қабылдау қабілеті, аңғалақ, жеңілтек
адамға қарағанда, әрине жоғары. Сабырлы, байсалды адамдар, оқиғаның кейбір
көзге көп іліне бермейтін маңызды сәттерін аңғарып қалуы мүмкін, ал аңғалақ
адамдардан мұны күту қиын. Сондай – ақ, әсіресе, жасы толмаған, куә
есебінде жауап алынатын балалар, көрген оқиғаға қиялдағысын қосып, өсіре
айтуы, сөйтіп жалған мәліметтер беруі мүмкін. Сондықтан тергеуші жас
балалардан жауап алғанда олардың осындай психологиялық ерекшеліктерін
ескеруге тиіс.
Жауаптың толықтығына, шындығына, сонымен қатар куәнің, жәбірленушінің
болған оқиғаны ұмытпай ойында сақтау қабілеті де әсер етеді. Ал, ондай
қабілет әр адамда әртүрлі – кейбіреулер белгілі бір қимыл – әрекетті есте
жақсы сақтайды, екінші біреу – көрген жерін ұмытпайды, сондай – ақ
нстігенін есте жақсы сақтайтын, керісінше, өте ұмытшақ адамдар бар.
Тергеуші жауап алғанда осының бәрін ескеріп, қажеттілік туса ұмытылған
жәйттерді еске түсіру үшін қолайлы жағдай жасауға әрекет етуі керек.
Болған оқиғаны есіне түсіріп, жауабын толық айтып жеткізу қабілеті де
әр адамда әртүрлі. Жауап алғанда бұл да мұқият ескерілуі тиіс. Жауап
куәнің, не жә3бірленушінің болған оқиғаның мән – жайын еркін баяндауынан
басталады. Куә, не жәбірленуші, өзінің өтініші бойынша, жауап бергеннен
кейін, жауабын өз қолымен жазуына құқығы бар. Тергеуші толық жауапты
естігеннен кейін, жауап беруші адамға қосымша сұрақтар қойып, істің кейбір
мән – жайын нақтылайды.
Қосымша сұрақ бергенде тергеуші заңда көрсетілген тәртіпті ескеруі
керек:
· қойылған сұрақтардың анық және түсінікті болуы, куәні, не
жәбірленушіні шатастырмауы тиіс;
· жетектеуші сұрақтарды қоюға болмайды;
· берілген сұрақтар куәні, не жәбірленушіні кемітіп, қорлауға,
қорқытуға бағытталмауы керек.
Жауап алғанда тергеу әрекетін жүргізуге қолайлы, тиімді жағдай жасалуы
тиіс. Егер куә асып – сасып, ренжіп, қобалжып отырса, оның көңілін жуатып,
жайландырып, содан кейін ғана жауап алуға кірісу керек. Әрине, жауап
алғанда куәнің, не жәбірленушінің мінез – құлқын, мінезінің психологиялық
ерекшеліктерін ( мақтаншақ, қызба, сабырлы) ескерудің маңызы айрықша.
Себебі мұның бәрі тергеушінің жауап үстінде дұрыс тактикалық бағыт ұстауына
негіз бола алады.
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер.
Жауап алғанда тергеуші мен жауап беруші адамның арасында белгілі бір
қарым – қатынас қалыптасады. Психологиялық тұрғыдан ол қарым – қатынас
олардың көзқарасында қайшылықтың бар – жоғына байланысты орнығады. Егер
жауап беріп отырған адам өз еркімен шындықты, істің мән – жайын толық айтып
отырса, мұндай пікір қайшылығы жоқ жағдай деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер
III. Қорытынды бөлім
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР Қылмыстық істер жүргізу кодекісінің 134, 216, 217 – баптарына
сәйкес сезіктікмен айыпталуышыдан жауап алынады. Бұл баптарда
көрсетілген талап-тәртіптер бойынша сезіктіден ұсталған кезден бастап 24
сағат ішінде жауап алынатын болса, айыпталушыдан жауап алу айып
тағылғаннан кейін 24 сағаттан кешіктірілмей жүргізілуі қажет.
ҚР Қылмыстық істер кодекісінің 119 – шы бабына сәйкес сезіктімен
айыпталушыдан жауап алу жазбаша нышанда жүргізіледі. Сезікті өзіне
қарсы туып отырған сезік жөнінде, сондай-ақ іс бойынша маңызы бар өзіне
белгілі өзге де мән жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге және
жауап беруден бас тартуға құқылы. Айыпталушы өзіне тағылған айыптау
бойынша сонымен бірге іске маңызы бар өзіне белгілі өзге де мән
жайлармен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы. Айыпталушының қылмыс
жасауда өзінің кінәсін мойындауы оның кінәлілігі бар дәлелдемелердің
жиынтығымен расталған кезде ғана айыптау негізіне жатқызылуы мүмкін.
Сезіктімен айыпталушыдан жауап алу маңызды тергеу әрекетінің
қатарына жатады. Қылмыстық іс жүргізу заңында алдын-ала тергеу
сатысында қылмыстарды тез әрі тиымды тергеп және жасалған қылмыс
бойынша қажетті негізгі мәліметтерді, фактілі деректерді алу сезіктімен
айыпкерден жауап алу болып келеді. Бұл өте күрделі процеске жатады.
Тергеушінің әрбір дәлелдемелерді табуға байланысты жасаған әрекеттері
заң бойынша күмән тудырса онда ол кінәлі адамның пайдасына шешіледі.
Сондықтан да тергеуші сезіктімен айыпталушының жауап алу алдында қылмыстық
іс бойынша жиналған айғақты заттарды, жәбірленушілермен куәлердің
көрсетулерін, сарапшының қорытындысын т.б. дәлелдемелерді жан-жақты
толық зерттеп, бағалап боғаннан кейін ғана сезіктімен айыпталушыдан жауап
алуы тиіс. Өйткені, сезіктімен айыпталушы жауапкершіліктен құтылу
мақсатында жалған мәліметтер береді. Сондықтанда оған сын көзбен қарау
керек. Алдын-ала тергеу барысында тергеушілер сезіктімен айыпталушылардан
жауап алу барысында қандай тактикалық әдіс қолданса, сонда ғана жауап
алу жан-жақты және толық болады деп есептей аламыз.
1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
Жауап алу дегеніміз заңда көрсетілген тергеу және сот әрекеті. Ол
арқылы жасалған қылмыстыңмән – жайлары жөнінде керекті деректі мәліметтер
алынып, олар қылмысты ашуға пайдаланылады. Іс жүргізу жағдайына байланысты
жауап беретін адамнан жауап алудың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда,
жәбірленушіден, сезікті адамнан, куәден, айыпкерден жауап алу деп, бұл
тергеу әрекеті төрт түрге бөлінеді. Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс
жүргізу заңында көрсетілген тәртіп бойынша жүргізілуге тиісті. Бірақ іс
бойынша неғұрлым көп, маңызды мәліметтер жинап, осы тергеу әрекетінің
сапасын арттыру үшін жауап алғанда, бұған тиімді, ыңғайлы тактикалық
әдістер қолданылады. Бірақ ол қаншалықты тиімді болғанымен ол заңда
көрсетілген тәртіпке қайшы келмеуі керек.
Жауап алғанда қылмысты оқиғаға қатысты мынандай мәліметтер, қылмыстың
болған уақыты, оның орны, амал – әдісі, қылмысты кімдердің жасағаны, оған
қанша адамның қатысқаны, істеген қылмыстың зардабы, залалы, сипаты мен
мөлшері және қылмыстық оқиғаның басқа да мән – жайлары анықталады. Бұлар –
заңда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар, қылмысты
оқиғаға тікелей қатысы бар деректі мәліметтер. Сондай – ақ, жауап алу
арқылы тікелей қылмысты оқиғаға қатысы жоқ, бірақ қылмысты ашуға керекті
аралық мәліметтер де алынады. Айталық қылмыскердің қайда жүргенін, оның
мекен – жайын білу үшін қылмыскердің ең жақын адамдарынан да жауап алуға
тура келеді. Жауап алудың мұндай аралық түрінің қылмысты оқиғаға тікелей
қатысы болмаса да, істі тез ашуда, қылмыскерді тауып ұстауда, істің кейбір
мән – жайын анықтауда үлкен маңызы бар.
Жәбірленушінің, куәнің жауаптары істегі басқа деректерді нақтылап,
тергеушінің, соттың оқиғаның мән – жайына толық қанығып, тиісті шешім
қабылдауына зор септігін тигізеді. Дегенмен, болған қылмыстың мән – жайын
қылмыскердің өзінен артық ешкім білмейді. Сондықтан қылмысты мойындап, өз
қателігін дұрыс түсінген қылмыскерден аса маңызды мәліметтер алуға болады.
Бірақ оны асыра бағалап, оған ерекше сенімділікпен қарауға болмайды.
Өйткені, істегі деректердің дәлелдемелік күштері бірдей, бірінен – бірінің
артықшылығы жоқ. Сондықтан қылмыскердің қылмысын мойындап, берген жауабына
да сын көзбен қарау керек. Тіпті, кей жағдайларда қылмыскердің жасаған ауыр
қылмысын жасыру үшін, бір ұсақ қылмыстарын мойнына алып, тергеушіні осыған
сендіріп, өзінің жасаған ауыр қылмыстарынан құтылып кетуге тырысуы мүмкін.
Айып істегі барлық деректердің тұжырымды қорытындысына ғана негізделуі
тиіс.
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары.
Жауап алудың пәрменділігіне және сапасына тергеушінің осы тергеу
әрекетін өткізу алдында жүргізген дайындық жұмыстары көп әсер етеді.
Куәден, жәбірленушіден, не қылмыскерден жауап алар алдында тергеуші,
біріншіден деректерді, құжаттарды толық оқып, танысып алуы керек. Іспен
толық танысып болғаннан кейін, әрбір жауап алу барысында, қандай
мәселелерге назар аудару керектігін анықтап, жоспарлап жазып алуы тиіс. Әр
жауапкерге қандай сұрақ қою керек екендігін және осы сұрақтарды қандай
кезекте қой керек екендігін, алдын – ала анықтап белгілеген жөн. Жауап
алуға дайындық үстінде қажет адамның мінез – құлқы, моральдық және
интелектуалдық қасиеттері жөнінде берілген мәліметтер жинап, ол адамның
кім, қандай адам екенін біліп, онымен қандай бағытта қалай сөйлесу керек
екендігін тергеушінің алдын – ала жүйелеп алғаны жөн.
Дайындық жұмыстарын өткізу барысында жауапты қай уақытта, қай күні алу
керектігін шешу керек. Бұл мәселені шешкенде, жауап алуға шақырылатын
куәнің денсаулығы, жасы есепке алынуы тиіс. Әрине, егер оны біреулер өтірік
жауап беруге азғырып, көндіруі мүмкін деген қауіп туса, одан уақөыт
өткізбей дереу жауап алған жөн.
Жауап алу уақытын белгілегенде тергеуші бұған өзінің бос уақыты бар
ма, жоқ па соны мұқият ескеруі тиіс. Бұрын басқа тергеу әрекеттері
жоспарланған, басқа да жұмыстар қат – қабат келген күнге жауап алуды
белгілеуге болмайды. Асығыс, шаршап жүргенде өткізілген шараның сапасы,
әрине, төмен болады.
Қай жерде жауап алу керек екендігі де алдын ала жоспарланады.
Көбінесе тергеуші жауапты өзінің жұмыс бөлмесінде алады. Кей жағдайларда
жауапкердің денсаулығына байланысты жауапты оның үйінен не ауруханаға барып
алуға тура келеді. Қылмыскер қамауда отырса, тергеуші одан жауапты көбінесе
сол қамау орнында алады. Кейде айыпкерді тергеушінің талап етуі бойынша,
қамау орнының әкімшілігі тергеушінің жұмыс бөлмесіне жеткізеді.
Жауап алуға керек жағдайда мамандар, тілмаш, ал жасы толмаған куәдан
жауап алғанда педагог, дәрігер, не тергеушінің қалауы бойынша жасы толмаған
куәнің ата – анасы да қатысады.
Дайындық жұмысы жауап алу жоспарын құрумен аяқталады. Жауап алынатын
әр адамға арнап қойған жоспарда оған қойылатын сұрақтар жазылады, істегі
қандай деректер мен фактілердің дәлелденетіні көрсетіледі, ол деректерді
қандай кезекте көрсету керектігі белгіленеді. Жазбаша жоспар құру
тәжірибесі аз, жас тергеушілерге өте қажет. Көп көріністі істерді мұндай
жоспар істің мән – жайын толық зерттеп, анықтауға көмектеседі.
3. Жауаптың қалыптасу кезеңдері.
Жауап алушы – тергеуші әр куәден, жәбірленушіден қандай көлемде және
қандай мәлімет алуға болатынын білу үшін жауаптың куәнің, жәбірленушінің
ойында қалыптасу ерекшеліктерін есепке алу керек.
Жауаптың қалыптасу процесі бірнеше кезеңнен құралады. Бірінші кезең –
оқиғаны, не істің басқа бір мән – жайын қабылдау (көру, есту), екінші – осы
қабылдап алған мәліметті ойда сақтау, үшінші – осы мәліметтерді есіне
түсіріп тергеушіге айтып жеткізу қабілеті.
Болған оқиғаны қабылдап алу, оқиғаға қатысты мәліметтердің толық
қабылдануы белгілі бір себептерге байланысты. Бұл себептер объективті және
субъективті болып екі топқа бөлінеді. Объективті себептер – көруге, естуге
бөгет болатын жағдайлар, субъективті – есту, көру мүшелерінің қабілеті.
Қабылдауға объективті түрде бөгет болатын себептер оқиған шұғыл, тығыл –
таяң уақытта қабылдау, жарықтың көріну жағдайының нашар болуы, қатты шуда
нашар естілу, болып жатқан оқиғаны алыстан көру, ауа – райының жаман болуы,
қар не жауын жауып тұрғанда оқиғаны қабылдау, осының бәрі оқиғаны толық
және анық көріп, естіп, қабылдауына бөгет жасайды. Оқиға жөніндегі
ақпараттың толықтығына, сапасына кері әсер етеді. Сондықтан жауап алғанда
тергеуші осы себептерді ескеруі шарт.
Қабылдауға субъективті түрде әсер ететін себептермен, яғни жауап беріп
отырған адамның қабылдау мүшелерінің кемістігімен, есту, көру мүшелерінің
қабылдау қабілетінің төмендігімен бірге, оқиғаны толық және анвқ қабылдауға
жауап беруші адамның мамандығы, жасы, интелектуалдық қабілеті, ол оқиғаға
зер салып, көңіл аударып, бақылай алды ма, жоқ па, міне, осының бәрі әсер
етеді. Айталық, жол – көлік оқиғасын екі куә бір кезде, бірдей жағдайда
көрді дейік. Куәләрдің біреуі- айталық қарт адам, екіншісі – автокөлік
жүргізушісі, екеуі де оқиғаны бір жерден бірдей қашықтықтан көрді дейік.
Мұндай жағдайда осы екі куәнің қайсысынан оқиға жөнінде толық мәлімет алуға
болады? Әрине, оқиғаны блірдей жағдайда көргенімен толық мәліметті
жүргізуші бере алады. Ол машинаның маркасын, түрін ғанан айтып қоймай, қай
машина жол жүргізу ережесін бұзғандығы жөнінде де мәлімет бере алады.
Байсалды, сабырлы адамның оқиғаны қабылдау қабілеті, аңғалақ, жеңілтек
адамға қарағанда, әрине жоғары. Сабырлы, байсалды адамдар, оқиғаның кейбір
көзге көп іліне бермейтін маңызды сәттерін аңғарып қалуы мүмкін, ал аңғалақ
адамдардан мұны күту қиын. Сондай – ақ, әсіресе, жасы толмаған, куә
есебінде жауап алынатын балалар, көрген оқиғаға қиялдағысын қосып, өсіре
айтуы, сөйтіп жалған мәліметтер беруі мүмкін. Сондықтан тергеуші жас
балалардан жауап алғанда олардың осындай психологиялық ерекшеліктерін
ескеруге тиіс.
Жауаптың толықтығына, шындығына, сонымен қатар куәнің, жәбірленушінің
болған оқиғаны ұмытпай ойында сақтау қабілеті де әсер етеді. Ал, ондай
қабілет әр адамда әртүрлі – кейбіреулер белгілі бір қимыл – әрекетті есте
жақсы сақтайды, екінші біреу – көрген жерін ұмытпайды, сондай – ақ
нстігенін есте жақсы сақтайтын, керісінше, өте ұмытшақ адамдар бар.
Тергеуші жауап алғанда осының бәрін ескеріп, қажеттілік туса ұмытылған
жәйттерді еске түсіру үшін қолайлы жағдай жасауға әрекет етуі керек.
Болған оқиғаны есіне түсіріп, жауабын толық айтып жеткізу қабілеті де
әр адамда әртүрлі. Жауап алғанда бұл да мұқият ескерілуі тиіс. Жауап
куәнің, не жә3бірленушінің болған оқиғаның мән – жайын еркін баяндауынан
басталады. Куә, не жәбірленуші, өзінің өтініші бойынша, жауап бергеннен
кейін, жауабын өз қолымен жазуына құқығы бар. Тергеуші толық жауапты
естігеннен кейін, жауап беруші адамға қосымша сұрақтар қойып, істің кейбір
мән – жайын нақтылайды.
Қосымша сұрақ бергенде тергеуші заңда көрсетілген тәртіпті ескеруі
керек:
· қойылған сұрақтардың анық және түсінікті болуы, куәні, не
жәбірленушіні шатастырмауы тиіс;
· жетектеуші сұрақтарды қоюға болмайды;
· берілген сұрақтар куәні, не жәбірленушіні кемітіп, қорлауға,
қорқытуға бағытталмауы керек.
Жауап алғанда тергеу әрекетін жүргізуге қолайлы, тиімді жағдай жасалуы
тиіс. Егер куә асып – сасып, ренжіп, қобалжып отырса, оның көңілін жуатып,
жайландырып, содан кейін ғана жауап алуға кірісу керек. Әрине, жауап
алғанда куәнің, не жәбірленушінің мінез – құлқын, мінезінің психологиялық
ерекшеліктерін ( мақтаншақ, қызба, сабырлы) ескерудің маңызы айрықша.
Себебі мұның бәрі тергеушінің жауап үстінде дұрыс тактикалық бағыт ұстауына
негіз бола алады.
4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер.
Жауап алғанда тергеуші мен жауап беруші адамның арасында белгілі бір
қарым – қатынас қалыптасады. Психологиялық тұрғыдан ол қарым – қатынас
олардың көзқарасында қайшылықтың бар – жоғына байланысты орнығады. Егер
жауап беріп отырған адам өз еркімен шындықты, істің мән – жайын толық айтып
отырса, мұндай пікір қайшылығы жоқ жағдай деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz