Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің түрі, формаларының проблемалары мен оны шешу жолдары

Жоспар
Кіріспе

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2.3

І Кәсіпкерліктің мәні, түрлі көрсеткіштері мен бағалау тәсілдері ... ... ... 4.13
ІІ Қазақстан республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің орны
мен ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14.20
ІІІ Қазақстан республикасындағы кәсіпкерліктің түрі, формаларының
проблемалары мен оны шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21.36

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37

Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38

Қосымша әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39

Кіріспе

Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер (1883-1950 жж.) мән берді. Оның айтқан мынандай сөзін эпиграф етіп алуға болады: «Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу». Екінші жағынан кәсіпкерлер – алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832 жж.) былай деген: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдас- тыратын адам».
«Кәсіпкерлік» терминін алғаш рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон (1650-1734 жж.) ендірді. Бұл ұғымға, ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызды. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтан да бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
Экономикалық ғылымда кәсіпкерлік қабілеттілік деген ұғымда бар. Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе бермейді.
Кәсiпкерлiк екi мағынада пайдаланылады:
1) белгiлi бiр iстiң түрi;
2) сол iспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсiпкерлiк дегенiмiз - белгiлi бiр iстi iстей бiлу. Iс iстеу - адамның белсендiлiгi және iскерлiгi. Белсендiлiк және iскерлiк - адамның еркiн өмiр сүру түрi. Белсендiлiк және iскерлiк - адамдардың мiнез-құлқы типтерiмен байланысты болатын шығар. Павловтың классификациясы бойынша адамдардың қандай типтерi белсендi, iскер болар екен? Өздеріңіз ойланыңызшы: холерик пе, сангвинник пе, флегматик пе, әлде меланхолик пе? Cан есебiнен алғанда белсендiлiк өте азғантай энергетикалық шығыннан, шамадан тыс энергия шығынына дейiн, кейде қоғамдық идеалды iске асыруға дейiн баруы мүмкiн. Мысалы, Париж коммунасы, Ұлы Октябрь социалистiк революциясы. Сапа жағынан спонтандық белсендiлiк (iшкi себептермен пайда болған, сыртқы әсерлермен болмаған), өмiрдiң шектелген түрi және ерiксiз белсендiлiк (қайғы- қасiрет шегу), сонымен бiрге еркiн белсендiлiк. Адамдардың бел- сенділігі әртүрлi болады: саяси, әлеуметтiк, экономикалық, әскери, тарихи, айуандық т.б. болып бөлiнедi.
«Кәсiпкерлiк» деген ұғым өмiрде экономикалық белсендiлiкке қолданылады. Антогонистiк қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсiпкерлер табы қанаушы тап болады.
Экономикалық белсендiлiк - бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндiрiсiмен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндiрiсте, айырбаста шектелген белсендiлiгiн емес, адамдардың жан-жақты белсендiлiгiн (iскерлiгiн) талап етедi. Сондықтан экономикалық белсендiлiк, iскерлiк ерiксiз немесе еркiн болуы керек.
Кәсiпкерлiк - ежелден келе жатқан адамдардың iскерлiк белсендiлiгi, қабiлетi. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер, қол өнерi қызметкерлерi. Кәсiпкерлiктiң алғашқы дамуында кәсiпкер құрал жабдықтарға иелiк ете отырып, өздерi сол кәсiпорында қолдап жұмыс iстеген. Бұл тауарлы өндiрiстiң бастапқы жабайы түрi.
Кәсіпкерлік сұрақтарға қатысты барлық нормативтік құқықтық актілерді жалпылама эксперттеу мақсатында әрбір мемлекеттік органда Эксперттік одақты құру ұсынысы өңделінді.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатын жүзеге асыру нәтижесінде шағын бизнес секторы облыс экономикасында өз орнын тауып, экономиканың өркендеуіне қолайлы жағдайлар жасауда сонымен бірге, кәсіпкерлердің белсенділігі артуына байланысты жергілікті ресурстарды пайдалану және жаңадан жұмыс орындарын құру, рынокта тауарлар мен қызмет көрсетулерді дамыту нәтижесінде бәсекелестік ортаны қалыптастыруға өз әсерін тигізуде.
Кәсіпкерлік қызмет - жеке тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының, белгілі бір мақсаттарды жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ, адамдардың өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада кәсіпкер ірі өндірістік немесе құылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта бизнестің, яғни кәсіпкерліктің негізі адам қызметінің экономикалық танымында жатыр. Кәсіпкердің іс әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе жалдамалы еңбекті пайдалануға негізделеді.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2-3
І Кәсіпкерліктің мәні, түрлі көрсеткіштері мен бағалау тәсілдері ... ... ... 4-13
ІІ Қазақстан республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің орны
мен ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1 4-20
ІІІ Қазақстан республикасындағы кәсіпкерліктің түрі, формаларының
проблемалары мен оны шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21-36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Қосымша әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39

Кіріспе

Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард
университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер (1883-1950 жж.) мән берді.
Оның айтқан мынандай сөзін эпиграф етіп алуға болады: Кәсіпкер болу –
басқаның істегенін істемеу. Екінші жағынан кәсіпкерлер – алдымен
кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан
Батист Сэй (1767-1832 жж.) былай деген: Кәсіпкер – адамдарды өндірістік
шеңбер ауқымында ұйымдас- тыратын адам.
Кәсіпкерлік терминін алғаш рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон
(1650-1734 жж.) ендірді. Бұл ұғымға, ол нарықтық тәуекелділік жағдайында
табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызды.
Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтан да
бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер
бола алмайды.
Экономикалық ғылымда кәсіпкерлік қабілеттілік деген ұғымда бар.
Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз адамның бизнесте жаңалықты аша білу
қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлығының қолынан бұл келе
бермейді.
Кәсiпкерлiк екi мағынада пайдаланылады:
1) белгiлi бiр iстiң түрi;
2) сол iспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсiпкерлiк дегенiмiз - белгiлi бiр iстi iстей бiлу. Iс iстеу -
адамның белсендiлiгi және iскерлiгi. Белсендiлiк және iскерлiк - адамның
еркiн өмiр сүру түрi. Белсендiлiк және iскерлiк - адамдардың мiнез-құлқы
типтерiмен байланысты болатын шығар. Павловтың классификациясы бойынша
адамдардың қандай типтерi белсендi, iскер болар екен? Өздеріңіз
ойланыңызшы: холерик пе, сангвинник пе, флегматик пе, әлде меланхолик пе?
Cан есебiнен алғанда белсендiлiк өте азғантай энергетикалық шығыннан,
шамадан тыс энергия шығынына дейiн, кейде қоғамдық идеалды iске асыруға
дейiн баруы мүмкiн. Мысалы, Париж коммунасы, Ұлы Октябрь социалистiк
революциясы. Сапа жағынан спонтандық белсендiлiк (iшкi себептермен пайда
болған, сыртқы әсерлермен болмаған), өмiрдiң шектелген түрi және ерiксiз
белсендiлiк (қайғы- қасiрет шегу), сонымен бiрге еркiн белсендiлiк.
Адамдардың бел- сенділігі әртүрлi болады: саяси, әлеуметтiк, экономикалық,
әскери, тарихи, айуандық т.б. болып бөлiнедi.
Кәсiпкерлiк деген ұғым өмiрде экономикалық белсендiлiкке қолданылады.
Антогонистiк қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсiпкерлер табы қанаушы
тап болады.
Экономикалық белсендiлiк - бұл барлық энергетикалық процесс тауар
өндiрiсiмен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндiрiсте, айырбаста
шектелген белсендiлiгiн емес, адамдардың жан-жақты белсендiлiгiн
(iскерлiгiн) талап етедi. Сондықтан экономикалық белсендiлiк, iскерлiк
ерiксiз немесе еркiн болуы керек.
Кәсiпкерлiк - ежелден келе жатқан адамдардың iскерлiк белсендiлiгi,
қабiлетi. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталады: көпестер, саудагерлер, қол
өнерi қызметкерлерi. Кәсiпкерлiктiң алғашқы дамуында кәсiпкер құрал
жабдықтарға иелiк ете отырып, өздерi сол кәсiпорында қолдап жұмыс iстеген.
Бұл тауарлы өндiрiстiң бастапқы жабайы түрi.
Кәсіпкерлік сұрақтарға қатысты барлық нормативтік құқықтық актілерді
жалпылама эксперттеу мақсатында әрбір мемлекеттік органда Эксперттік одақты
құру ұсынысы өңделінді.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатын жүзеге асыру нәтижесінде
шағын бизнес секторы облыс экономикасында өз орнын тауып, экономиканың
өркендеуіне қолайлы жағдайлар жасауда сонымен бірге, кәсіпкерлердің
белсенділігі артуына байланысты жергілікті ресурстарды пайдалану және
жаңадан жұмыс орындарын құру, рынокта тауарлар мен қызмет көрсетулерді
дамыту нәтижесінде бәсекелестік ортаны қалыптастыруға өз әсерін тигізуде.

Кәсіпкерлік қызмет - жеке тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының, белгілі
бір мақсаттарды жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ, адамдардың
өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада
кәсіпкер ірі өндірістік немесе құылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта
бизнестің, яғни кәсіпкерліктің негізі адам қызметінің экономикалық
танымында жатыр. Кәсіпкердің іс әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе
жалдамалы еңбекті пайдалануға негізделеді.

І. Кәсіпкерліктің мәні, түрлі көрсеткіштері мен бағалау тәсілдері.

XYI ғасырдың ортасынан бастап акционерлiк капитал пайда болды,
акционерлiк қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда
компаниясы, 1660 ж. Ост-Индия сауда компаниясы. XYII ғасырдың аяғында
акционерлiк банктер iске қосылды.
Ресейде, Қазақстанда кәсiпкерлiк ерте заманнан келедi. Қазақстанның
көшпелi шаруашылық жағдайында кәсiпкерлiк еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр
I патшалық ету кезеңiнде кәсiпкерлiк ерекше дамыды, бiрақ крепостной қоғам
тежедi. Капитализмнiң дамуымен кәсiпкерлiк те дамыды. 1861 жылғы реформадан
кейiн темiр жол құрылысы, ауыр өнеркәсiп салалары орын алды.
Кәсiпкерлiктiң субъектiсi - жеке адамдар, сонымен бiрге, заңды
тұлғалар, бiрiккен серiктестер (партнерлер): арендалық ұжым, ашық және
жабық акционерлiк қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлi бiрлестiктер
(корпорациялар).
Кәсiпкерлiктiң ерекшелiктерi:
- дербестiк және тәуелсiздiк;
- экономикалық ынталылық;
- шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершiлiк;
- жаңашылдық.
Экономиканың негiзiн екi фундаменталды ақиқат құрайды және олар шын
мәнiнде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.
Бiрiншi ақиқат: қоғамның материалдық қажеттiлiгi шексiз немесе
тойымсыз.
Екiншi ақиқат: экономикалық ресурстар шектi немесе сирек. Экономикалық
ресурстар дегенiмiз не? Бұл - тауар өндiруде қолданылатын барлық табиғат,
адам және адамдардың өндiрген құрал жабдық ресурстары. Олар: фабрика, зауыт
және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлi жабдықтар, инструменттер,
өндiрiстiк тауарлар мен ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiруге қолданылатын
машиналар; әртүрлi транспорт, байланыс құралдары; материалдық байлықты
өндiруге қатынасатын алуан түрлi еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар
мынандай үлкен екi категорияға бөлiнедi:
1. Материалдық ресурстар - жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы - еңбек және кәсiпкерлiк қабiлеттiлiк.
1. Жер. Жер деген түсiнiкке барлық табиғи ресурстар жатады -өндiрiсте
қолданылатын барлық табиғаттың әншейiн байлығы. Оған мынандай ресурстар
кiредi: жыртылған жер, жайылыстар, ормандар, минералдар мен мұнайдың кен
байлықтары, су ресурстары т.б.
2. Капитал немесе инвестициялық ресурстар - барлық өндiрiлген өндiрiс
құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика-зауыттар,
қойма, транспорт, құралдарының барлық түрлерi және тауар өткiзу торабы.
Құрал жабдықтарды өндiру және қорландыру процесiн инвестициялау дейдi.
Тауарлар екiге бөлiнедi: 1. Инвестициялық тауарлар (капитал), олар
тұтыну тауарларын өндiрудi қамтамасыз етедi;
2. Тұтыну тауарлары қоғамның қажетiн тiкелей қанағаттандырады.
Инвестициялық тауарға ақша капиталы кiрмейдi. Ақша ештеңе өндiрмейдi, яғни
экономикалық ресурсқа жатпайды. Ақша - бұл финанс капиталы, яғни нақты
капитал емес, жалған капитал.
3. Еңбек - бұл кең мағыналы термин. Экономистер оны адамдардың тауар
өндiру және қызмет көрсетудегi күш ақыл-ой қабiлеттiлiгiн бейнелейдi.
4. Кәсiпкерлiк қабiлеттiлiк - адамдардың ерекше талантты- лығы. Оны
түсiну үшiн кәсiпкердiң төрт функциясын түсiну керек.
1. Кәсiпкер барлық ресурстарды: жер, капитал және еңбектi өнiм өндiру
процесiне қосу ынтасын өз жауапкершiлiгiне алады, яғни өндiрiстiң қозғаушы
күшi, себебi iстеген iсi пайда беретiнiне сенедi.
2. Кәсiпкер өндiрiс процесiнде барлық негiзгi шешiмдердi өз қолына
алады және фирманың (кәсiпорынның) iс бағытын айқындайды.
3. Кәсiпкер - бұл жаңашыл, коммерциялық негiзде жаңа тауар өндiрудi,
жаңа технологияны енгiзу, бизнестi ұйымдастырудың жаңа формаларын енгiзуге
аянбай жұмыс iстейтiн кiсi.
4. Кәсiпкер - бұл тәуекелге баратын кiсi. Тәуекелге бару үшiн iстелетiн
iстiң егжей-тегжейiн айқын талдап, қорытындысында не болатынын бiлген жөн
(капитализм совет өкiметi емес, ешкiм әншейiн көмек көрсетпейдi). Кәсiпкер
тек қана өз уақыты, еңбегiн, iс қабiлеттiлiгiн тәуекелге салмайды, сонымен
бiрге өндiрiске кеткен өзiнiң және өзiнiң серiктестерiнiң немесе
акционерлердiң қаржыларын тәуекелге салады.
Кәсiпкерлiк iстiң қозғаушы күшi - мол пайда табу.
Ресурстарға төлем. Жоғарыдағы көрсетiлген ресурстар, яғни өндiрiс
факторлары жеке кәсiпорындарға ақшалай табыс ретiнде берiледi.
1. Материалдық ресурстар бергенi үшiн капиталға пайыз алады.
2. Жер, су бергенiне рента алады.
3. Жұмыс күшiн жалдағаны үшiн еңбек ақы алады.
4. Кәсiпкерлiк табысты пайда деп атайды, ол зиян да болуы мүмкiн.
Экономикалық ғылым сирек ресурстарды тиiмдi пайдалану жөнiндегi ғылым
екенiн кәсiпкер жете түсiнуi керек. Экономикалық тиiмдiлiк - бұл шығын-
өнiм мәселесiн қамтиды. Экономикалық тиiмдiлiктiң критериясы (өлшемi)
әрбiр өнiм бiрлiгiне шаққанда неғұрлым аз шығын жұмсау. Қорытып айтқанда
қоғам барлық ресурстарды тиiмдi пайдаланып неғұрлым көп өнiм өндiруге
талаптанады. Ол үшiн ресурстарды толық iске қосып толық қамтуға және
өндiрiс көлемiн толы қамтамасыз ету қажет. Сондықтан толық қамтылу деген
экономикалық терминдi түсiндiрiп кетелiк.
Толық қамтылу деген пайдалануға жарамды барлық ресурстарды iске қосу,
жұмысшылар жұмыссыз қалмауы керек; егiске жарамды жерлер, күрделi
жабдықтар бос тұрмауы, яғни барлық жарамды ресурстарды iске қосу керек.
Ресурстардың барлығы жұмыс iстесе шығын көбейедi; жұмысшылар еңбек ақы
алады, инвестициялық тауарлар сатылады т.б. яғни ел байиды, нарық тауарға
толады, адамдардың әлеуметтiк тұрмысы жақсарады. Қазақтың мақалы бар шығын
болмай, тығын болмайды деген. Қоғамның өмiр сүру негiзiн материалдық
өндiрiс, яғни адамдарға қажет байлықты өндiру құрайды.
Шын мәнiнде, кәсiпкер өндiрiстiң негiзгi үш факторын iске қосып, өзi
төртiншi фактор болып ресурс иелерiне төлем төлеудi қамтамасыз етедi; жұмыс
күшiне еңбек ақы; капиталға пайыз; жер иелерiне рента; кәсiпкерлерге
кәсiпкерлiк пайда.
Социализм мен капитализмнiң экономикалық айырмашылығы: бiрiншiсiнде
жұмыс күшiнiң өндiрген қосымша құны бүкiл қоғам мүддесiне жұмсалады, ал
екiншiсiнде - қосымша құн үшке бөлiнедi: пайызға рентаға және кәсiпкерлiк
пайдаға.
Қоғамның өндiрген таза пайдасын осылай бөлудi қамтамасыз ету үшiн
мемлекеттiк органдар құрылады, оны қорғауға полиция, қарулы күштер
ұйымдастырылады.
Қазақстанда қоғамдық меншiкке негiзделген экономиканың жеке меншiк
экономикасына ауысуы ұзақ мерзiмдi, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негiзделген
экономикалық күрделi шараларды қолдануды талап етедi.
Жаңа қоғамның негiзiн тұрақты, тиiмдi құру үшiн кәсiпкерлер табын
даярлау керек. Кәсiпкерлiк қабiлетi қаражаты бар тапты құру үшiн, бiрiншi
бiлiм керек, екiншi өкiмет экономикалық саясатын түбегейлi қайта қарауы
қажет. Елдiң болашақ тағдырын бiлiктi кәсiпкерлер шешедi және олар өз
елiнiң гүлденуiне аянбай жұмыс iстейтiн, өзiнiң де пайдасын табатын, iскер
азаматтар болуы керек.
Аш - жалаңаш елде кәсiпкер де, халық та байымайды.

1- кесте. ОҚО бойынша 2007 жылдың қаңтар- желтоқсан айларында тіркелген
өндірістік кәсіпорындар.

Аудандар Барлығы Оның ішінде
аты
Ірі және ортаШағын Қосалқы
кәсіпорындар кәсіпорындар кәсіпорындар
Облыс 684 166 412 106
бойынша
барлығы
Шымкент 264 52 196 16
Арыс 19 7 10 2
Кентау 26 13 11 2
Түркістан 36 11 16 9
Бәйдібек 7 1 6 -
Қазығұрт 25 3 14 8
Мақтарал 45 18 21 6
Ордабасы 19 4 6 9
Отырар 14 3 3 8
Сайрам 75 10 51 14
Сарыағаш 45 13 25 7
Созақ 16 7 4 5
Төлеби 47 8 26 13
Түлкібас 36 11 18 7
Шардара 10 5 5 -

2- кесте. Облыстың аудандары бойынша 2006 жылдың желтоқсан-қаңтар айларына
барлық өндірістік кәсіпорындардың өндірген өнім көлемі

Аудандар аты Ағымдағы жылдағы кәсіпорындардыңӨнімнің
көтерме құны бойынша жүзеге физикалық
асырылатын өнімдері көлемінің
индексі %
Есептік мерзім Өткен жылдың Өткен жылдың
сәйкес мерзімі мерзіміне сәйкес
есептік мерзім
Жыл басына Жыл басына
Облыс бойынша 142547590 144047718 111.8
барлығы
Шымкент 79781116 77955263 113.8
Арыс 1436372 1279408 126.3
Кентау 4253225 3320834 116.8
Түркістан 3764435 3177451 141.4
Бәйдібек 585081 530714 104.6
Қазығұрт 1611889 1413974 110.1
Мақтарал 15738157 17703456 108.2
Ордабасы 1330605 1173947 109.3
Отырар 932575 1186393 101.1
Сайрам 6511185 5200596 115.9
Сарыағаш 8239352 7822850 106.8
Созақ 8351590 14479306 100.1
Төлеби 1788945 1533434 113.2
Түлкібас 3801359 1717741 2.1р
Шардара 4421704 5552651 100,2

3- кесте. Қызметкерлер саны 50-ден артық кәсіпорындардың 2007 жылдың
желтоқсан-қаңтар айларына өндірген өнім көлемі

Аудандар аты Ағымдағы жылдағы кәсіпорындардыңӨнімнің
көтерме құны бойынша жүзеге физикалық
асырылатын өнімдері көлемінің
индексі %
Есептік мерзім Өткен жылдың Өткен жылдың
сәйкес мерзімі мерзіміне сәйкес
есептік мерзім
Жыл басына Жыл басына
Облыс бойынша 116497954 121840917 112,1
барлығы
Шымкент 72184355 71452924 113,9
Арыс 949995 899701 129,5
Кентау 3831093 2949746 119,3
Түркістан 2331222 1935095 148,8
Бәйдібек 29913 29174 102,3
Қазығұрт 354693 359734 103,5
Мақтарал 13157999 15274085 109,6
Ордабасы 206899 218878 112,7
Отырар 342041 657417 91,3
Сайрам 2744236 2340345 115,8
Сарыағаш 5414776 53259994 105,1
Созақ 7879255 14051147 99,3
Төлеби 566796 485543 118,6
Түлкібас 2699612 879106 3,5р
Шардара 3805069 4982028 99,5

Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау саясатын жүзеге асыру нәтижесінде
шағын бизнес секторы облыс экономикасында өз орнын тауып, экономиканың
өркендеуіне қолайлы жағдайлар жасауда сонымен бірге, кәсіпкерлердің
белсенділігі артуына байланысты жергілікті ресурстарды пайдалану және
жаңадан жұмыс орындарын құру, рынокта тауарлар мен қызмет көрсетулерді
дамыту нәтижесінде бәсекелестік ортаны қалыптастыруға өз әсерін тигізуде.

Кестедегі деректер бойынша кейінгі жылдары кәсіпкерлік субьектілердің
санының өсу қарқынының тұрақтылығы байқалады.

2007 жылғы 1 қыркүйекке облыс бойынша тіркелген кәсіпкерлік
субъектілерінің саны 112,6 мың бірлікті құрады, оның ішінде заңды тұлға
статусымен тіркелген 13,5 мың бірлікті құрады, онда 65,4 мың адам жұмыс
істейді, жеке тұлғалар мен шаруа қожалықтарының саны 99,1 мың бірлікті
құрады, онда 234,7 мың адам жұмыспен қамтылған. 2006 жылдың осы кезеңімен
салыстырсақ кәсіпкерлік құрылымдарының саны 1,3 пайызға өскен.

1- сурет. Тіркелген кәсіпкерлік субъектілердің

1999-2007 жылдары аралығындағы өсу динамикасы (бірлік)

Барлық тіркелген кәсіпкерлік субъектілердің жұмыс істеп тұрғандарының
саны 108,8 мың бірлік немесе 96,6 пайызын құрайды. Жұмыс істеп тұрған
кәсіпорындарда 309,2 мың адам жұмыспен қамтылған немесе облыстағы
экономикалық белсенді халықтың 30,8 пайызын құрайды.

2-сурет.

Кәсіпкерлік секторының құрамына талдау жасайтын болсақ: 12 пайызы –
заңды тұлғалар, 37,3 пайызы – жеке кәсіпкерлер, 50,7 пайызы – шаруа
қожалықтары. Ал, сала бойынша аграрлық секторға 54,1 пайызы, сауда саласы,
автокөліктер және үй тұтынатын бұйымдарды жөндеуге 44,4 пайызы, өнеркәсіп
өндірісіне 1,5 пайызы келеді. Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер бойынша
кейінгі жылдары бұл арасалмақ сақталуда. 2007 жылдың басынан шағын
кәсіпкерлік субъектілері 46433,0 млн.теңгенің өнімін (жұмысы, қызметі)
өндірген. 2006 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіш 4,1 пайызға
өскен. Бюджетке түскен салық түсімдері алдын ала деректер бойынша 3,9 млрд.
теңгені құрайды, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 1,4 пайызға
өскен. Орташа есеппен әрбір жұмыс істеп тұрған заңды тұлға 2982,2 мың
теңгеге өнім өндірген, ал бюджетке түскен салық төлемдері 318,4 мың теңгені
құрады.

3-сурет.

Кәсіпкерлікті мемлекет тарапынан қолдаудың және оны ары қарай дамытудың
бірден-бір жолы бюджеттен бөлінетін жеңілдетілген кредиттік ресурстар беру
болып табылады. Кәсіпкерліктің даму кезеңінде бөлінген кредиттік
қаражаттар олардың өзінің ғана емес, сонымен қатар салықтық төлемдері,
жаңадан жұмыс орындарының құрылуы арқылы бүкіл ел экономикасының
өркендеуіне үлес қосатыны айқын.
Оңтүстік Қазақстан облыстық бюджеттен аталған бағытқа 1999 жылдан
бастап 2007 жылдың 1 қыркүйегі аралығында 822,8 млн.теңге бөлінді.
4-сурет.

Келтірілген диаграммада көрсетілгендей 1999-2002 жылдары бюджеттік
кредиттің көлемі өсу қарқынында болған. Кейінгі жылдары ол кредиттік
қаражаттардың бөліну үлесі азайып, кәсіпкерлік субъектілердің бюджеттік
кредитке деген сұранысы төмендеп келуде. Оның өзі экономиканың жақсара
түскенінен деп қарастыруға болады. Себебі бүгінгі таңға елімізде отандық
және шет мемлекеттердің қаржы институттарының жүйесі қалыптасқан, екінші
деңгейдегі банктер шағын және орта кәсіпкерлікті қаржыландыруды қолға алып,
Еуропаның және Азияның Даму банктерімен тығыз жұмыс жасап келеді.
Облыстық бюджеттен бөлінген кредиттердің 1 қыркүйек жағдайы бойынша
713,7 млн.теңге. қайтарылған немесе 86,7 пайызын құраған.
Кестеде көрсетілгендей екінші деңгейдегі банктер шағын кәсіпкерлік
субъектілерді кредиттеуде үлесі басым жыл басынан 10,6 млрд. теңге кредит
қаражаттары бөлінген. Бөлінген кредит қаражаттарының динамикасында
көрсетілгендей 2005 жылдан бастап шағын бизнеске бөлінген кредиттердің
төмендегенін көреміз. Бұның себебі 2005 жылдан бастап экономиканың нақтылы
секторын кредиттеу банктер саясатының басымдылық бағыты болып ұсталынды
және қазіргі кезде ипотекалық кредитке көбірек көңіл бөлінуде.
Екінші деңгейдегі банктердің қазіргі кездегі кредит беру механизмінің
негізі 1999-2002 жылдары қалыптасқан. Ол кездегі еліміздегі
макроэкономикалық көрсеткіштер, мысалы, инфляция деңгейі, өндіріс көлемінің
өсуі, рефинансирование ставкаларының жағдайы әлде қайда төмен тұрақсыз
болған. Бүгінгі күні экономикалық жағдайдың жақсарғанымен кредиттеу
шарттарының негізгі бөлігі сол бұрынғы қалпында қалып отыр.

Аталған мәселені шешу үшін Қазақстан Республикасы Үкіметі, Ұлттық
банкісі тарапынан екінші деңгейдегі банктерге жаңа альтернативті кредиттеу
шарттарын түзуіне талап қойылуы тиіс.
Бұл жерде тағы да айта кететін жағдай кәсіпкерлердің басым бөлігінің,
әсіресе ауылдық жерде кредитті рәсімдеу барысында кепілдікке қоятын
мүліктің жетіспеушілігі негізгі кедергі болуда.

1 5- сурет. Шағын және орта кәсіпкерлікке

берілген кредиттердің динамикасы (млн. теңге)
Бүгінгі таңда облыс қаржы рыногында екінші деңгейдегі
банктермен, микрокредиттік ұйымдармен бірге кредиттеу бағдарламасында –
“Несие беру Қазақстандық қоры”, “Фермер мен кәсіпкерлерді қолдау қоры”,
“Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалы және несиелік
серіктестіктері жұмыс жүргізуде.
Сонымен бірге, бұл кәсіпкерлердің қоғамдық ұйымдарының мақсаты шағын
кәсіпкерлік субъектілерін ақпаратпен қамтамасыз ету мен консалтингтік
қызметпен қатар, әр түрлі мәселелерді талдап шағын бизнестің даму
тенденциялары бойынша сауалнама, зерттеулер, тренингтер мен оқулар,
семинарлар, дөңгелек үстелдер жүргізу.
Осы бағытта жыл басынан департамент мемлекеттік емес ұйымдармен
бірлесіп бақылау – қадағалау функциясын атқаратын мемлекеттік органдарының
өкілдерін қатыстыра отырып кәсіпкерлердің бүгінгі күнге акуальді мәселелері
бойынша 2 пресс конференция, 2 сауалнама, 10 дөңгелек үстел, 21- кеңес
семинарлар, тренингтер және басқа да шаралар ұйымдастырылды.
Елбасымыздың халыққа жолдаған Жолдауында “Шағын кәсіпкерлікті дамыту
қоры” АҚ “үлкен қаржылық маркетке” айналуға тиіс екендігі ерекше аталып
өткен, бұл мәселе департамент тарапынан өз шешімін табуда, аталған Қормен
өз ара ықпалдасу жұмысын әрі қарай жүргізу және қойылған міндеттемелерді
орындау мақсатында 2007 жылдың 1 желтоқсанында Департаментпен Қор арасында
мемлекеттік бағдарламаларды орындау және кәсіпкерлерді қолдау мақсатында
ынтымақтастық меморандумына қол қойылды.
Меморандумда кәсіпкерлерге арналған насихаттау, ақпаратпен қамтамасыз
етумен, оқыту мен семинарларды өткізу, құқықтық қорғау және кеңес беру,
облыс экономикасына тиімді жобаларды бірлесіп іріктеу жұмыстарымен т. б.
мәселелерін тиімді шешу жолдары қарастырылған.
4- кесте. 2006-2007 жылдары шағын бизнес кәсіпкерлеріне берілген
кредиттік қаражаттар
(млн.теңге)

2006 2007
Екінші деңгейдегі банктер (*10 ай қорытындысы 16437,6 17030,1*
бойынша)
Микрокредиттік ұйымдар (*9 ай қорытындысы 342,3 615,3*
бойынша)
Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ аймақтық 240,8 387,0
филиалы
Ауыл несие серіктестіктері, кредиттік 1576,0 2006,6*
серіктестіктер (*9 ай қорытындысы бойынша)
Қазақстандық кредиттеу қоры Шымкент филиалы 1138,7 1721,3
Оңтүстік Қазақстан облысының фермерлер мен 25,6 57,0
кәсіпкерлерді қолдау қоры ҚҚ
Облыстық бюджет 35,0 30,0

Кәсіпкерлерге банктік кредитті алуда кепілдікке қоятын мүліктерінің
жоқтығы, пайыздық ставкаларының жоғарлығы, банктік құрылымдардың
сыбайластығы, несиені қайтару мерзімінің тиімсіздігі сияқты бірқатар
кедергілер туындап отырғандығы анықталған. Жалпы алғанда, барлық
респонденттердің әлі де болса жергілікті жерлерде қолдауды-19%, құқықтық
консультациялық жұмысты-17%, консалтингалық қызметтерді –10,5%, құқықтық
қолдауды-36% және тағы да басқа көмектердің көрсетілуін сұрануда. Бұл
мәселенің шешімі аумақтарда арнайы кәсіпкерлерге жоғарыдағы аталған
мәселемен айналысатын ақпараттық орталықтардың құрылуының керектігі
туындайды.
Ағымдағы жылы франчайзинг бойынша облыста АТФ Банк АҚ мен “Шағын
кәсіпкерлікті дамыту қоры” АҚ Аймақтық филиалымен бірлесе жұмыс жүргізілді.
Дегенменде, кәсіпкерлер арасында франчайзинг жүйесі кең өріс алмаған, оған
кедергі болып тұрған себептер бар, атап айтқанда:
• потенциалды франчайзингтерді дайындаудың ұзақ мерзімі 12-18 айға дейін;
• интеллектуалдық жекеменшікті қорғау жеткілікті дәрежеде емес;
• өз құқығын басқаларға беруден қауіптену;
• шетел рыногынан қауіптену;
• дайындыққа арналған қаражаттың жетіспеушілігі;
• өз бизнесін халықаралық стандартқа бейімдеу және т. б.
Департамент тарапынан Оңтүстік Қазақстан облысында кәсіпкерлікті қолдау
және дамытудың 2009-2010 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы әзірленіп,
мәслихатта бекітілді.
Бағдарламаның іс-шаралары шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына
қолайлы жағдай жасауға және қолдауға бағытталып отыр.
Бағдарламада қамтыған іс-шаралардың орындалуын болжау нәтижесінде
облыстағы кәсіпкерліктің дамуы 3 жылдың көлемінде төмендегі көрсеткіштерге
қол жеткізуді көздейді:
1. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің санының өсімі жыл сайын 3 пайызға
көтеріледі.
2. 2009 жылы – 3035, 2010 жылы – 3210, 2008 жылы – 3332 қосымша жұмыс
орындары ашылады.
3. Шағын кәсіпорындардың өнім өндіру, қызмет көрсету көлемі 4-5 пайызға
артады.
4. Облыстық бюджетке кәсіпкерліктен түсетін салық төлемдерінің үлесі 14
пайыздан 22 пайызға дейін көтеріледі.
5. Бәсекеге қабілеттілілік жөнінде кеңестер құрылып Оңтүстік Қазақстан
облысының ұзақ мерзімдік бәсекеге қабілетті басымдықтарын ішкі және
халықаралық рынокта облыс аудандарының, кәсіпорындарының бәсекеге
қабілеттігін арттыру арқылы қамтамасыз етеді.
6. Экономиканың кластерлік жүйесі кәсіпкерлік сектордың дамуына, оның
инфрақұрылымының кеңейтілуіне, ірі, орта және шағын кәсіпорындардың
арасында кооперациялық байланыстар нығайтылатын болады.

ІІ. Қазақстан республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің орны мен
ролі.

Қоғамымызды реформалаудың қол жеткен қомақты табыстарының бірі - орта
таптың қалыптасуы болып табылады. Әміршілдік жүйедегі экономиканың күйреуі,
жекелеген нарық элементтерінің пайда болуы, экономикалық өмірге бұрынғы
шаруашылық субъектілерден өзінің инновациялық мінез-құлқымен ерекшеленетін
жаңа шаруашылық субъектілерін әкелді. Сонымен бірге қоғамымызда меншік иесі
деген жаңа әлеуметтік топ қалыптасты. Осы орта таптың қалыптасуы,
негізінен, орта және шағын кәсіпкерліктің дамуымен тікелей байланысты.
Шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын қолданбай еліміздің
экономикасын жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін
емес. Соның бірі - шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел
экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын
шектеуде және бәсекелестікті дамытуда, тауар және қызмет сұраныстарын
қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздық
мәселесін тежеуде және жана технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес
шешуші фактор ретінде маңызды роль атқарады. Шағын бизнес ірі бизнеске
қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермелі жағдайға байланысты икемді,
жаңадан жүмыс істеп тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.
Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын теренірек ашуымыз үшін, ең
алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект - кәсіпкер
кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік.
Кәсіпкерлік қызмет - жеке тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының, белгілі
бір мақсаттарды жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ, адамдардың
өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада
кәсіпкер ірі өндірістік немесе құылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта
бизнестің, яғни кәсіпкерліктің негізі адам қызметінің экономикалық
танымында жатыр. Кәсіпкердің іс әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе
жалдамалы еңбекті пайдалануға негізделеді.
Шағын және орта бизнесті жүргізушілер экономикалық мүддені білдіретін,
сонымен қатар оған катысушылар міндетті шарт жасасып ұйымдастырады. Мұндай
бизнес түрі -ұжымдық деп есептеледі. Жеке кәсіпкерлерге қарағанда
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер көптеген мәселелерді шеше алады.
Кәсіпкерліктің потенциалдық мүмкіндіктерін толық бағалау үшін олардың
субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің маңызы ерекше. Номиналдыға
кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы жатады. Нарықтық экономикасы дамыған
елдерде әрбір азаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы бар. Алайда, оны
жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің қолынан келе бермейді.
Сондықтан кәсіпкерліктің шын, накты субъектісі - бұған деген алғы шарттары
бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар жатады. Міне, осы адамдар
экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыта алады.
Кәсіпкерліктің объектісі - адамның белгілі қызметі. Кәсіпкерліктің
соңғы нәтижесі өндірілген өнім мен көрсетілген қызмет. Бірақ ең бастысы -
әр кәсіпкер оның тек өзіне тиімдісін, пайдалысын ғана жасайды. Міне, осы
себептен кәсіпкерлердің ең басты мақсаты - өз кәсіпорынының пайдасын
барынша жоғарылату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал,
кәсіпкердің табысы көбіне оның бизнесті ұйымдастыруына тікелей байланысты.
Қызметінің бастапқы кезеңінде кәсіпкер қатаң бәсеке жағдайында нарықтан
шығып қалмас үшін өндіріс факторларын жүйелеудің жаңа жолдарын іздейді,
яғни, бұл кәсіпкерліктің ең басты мәселесі.
Сонымен, кәсіпкерлік - жаңа мүмкіндектері іздеу, жаңа технологияны
пайдалану, капиталды жұмсаудың тиімді салаларына іздеу, ескі ойлау
шеңберінен шығу. Басқаша айтқанда, өндірістің жана түрін ашып, дамыту,
тауарлар меп қызметтердің жаңа түрлерін шығару мақсатында ұйымдастыру
құрылымдарын өзгерту, сонымен қатар оларды жанарту және өркендету Мұндай
өзгерістердің түрлері әр-алуан жана кәсіпорындар ашу немесе ескі
кәсіпорынды қайта құру, байланыстардың жаңа түрлерін ұйымдастыру немесе
ескілерін жою, модификациялау әрекеттерімен байланысты. Демек, нақты өмірде
кәсіпкерліктің объектісі - новаторлық жаңашылдық мағынадағы ерекше өндіріс
және айырбас пен бөлудің түрлі факторларын жүйелеу болып табылады.
Елімізде отандық шағын бизиестің белсенді дамуы 1994-1995 жылдары
басталды. Осы бірнеше кезең ішінде мемлекеттің меншігі бірте-бірте жеке
меншікке ауысты. Олар әртүрлі шаруашылық ассоциациялары, жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктер, шағын кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар
формаларында кайта құрылды.
Елдің кәсіпкерлікті дамытуда ынтасын арттыру үшін экономикалық,
әлеуметтік, құқықтық базасын кұрып, оларды одан әрі жетілдіру керек.
Қазақстан Республикасында қалыптаса бастаған жалпы кәсіпкерлік кызметті
төрт түрге бөліп қарастыруға болады. Олар:
І.Өндірістік - оның ішінде инновациялық, ғылыми-техникалық жаңалықтарға
сай тауар өндіру, қызмет көрсету және басқалар.
2.Коммерциялық - сауда-саттық делдалдық, сауда үйлері, тауар биржалары
және т.б.
З.Қаржылық - банктік, сақтандыру, аудиторлық лизингтік қор биржалары
және т.б.
4.Кенес берушілік - басқармалық әкімшілік, маркетингтік, акпараттық,
кадрлар дайындау және т.б.
Біздің республикамызда қаржылық кәсіпкерліктің банктік түрімен тек
қана банктер ғана айналыса алады.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға белсенді қатысушылары -
шағын және орта бизнес субъектілері - кәсіпкерлер, жеке адамдар,
бизнесмендер екені белгілі. Республикамызда шағын және орта бизнестің
дамуына жан-жақты жағдайлар интенсивті түрде жасалынылуда. Ал, оларға
жекеше тоқталсақ, меншікті жекешелендіру бағдарламасының жүруі, ол өз
кезегінде шағын бизнестің дамуының нағыз экономикалық негізі екенін
есімізге алайық. Кәсіпкер шағын және орта бизнес субъектісі ретінде оның іс-
әрекеті әр кезде де белгілі бағытта ұйымдастырылады және оның нақты
нысандары бар. Кәсіпкерліктің шаруашылыкты жүргізу тәсілі ретінде бірнеше
жалпы белгілері бар. Оның ішінде негізгісі - шаруашылық субъектілерінің
еркіндігі мен тәуелсіздігі. Олардың дербестігі нарық механизмі әрекетін
қамтамасыз ететін тәртіпті қалыптастырады. Кәсіпкердің тәуелсіздігі оған
экономикалық ресурстарды алуға, осы ресурстардан өз қалауынша қызмет пен
тауар өндіру процесін ұйымдастыруы және оларды нарықта кәсіпкердің
ойлағанындай өткізе алу құқын береді. Материалдық ресурстар мен ақша
капиталының иелері бұларды өз қалауынша пайдалана алады. Әрбір қызметші өзі
істей алатын еңбекпен айналысуға құқығы бар. Кәсіпкерлікке тән тағы да бір
сипат - шаруашылық жүргізудегі тәуекелге бел бууы, іске кірісер алдында
болашақ бұлдыр қиялдарды болжап білу және оны шеше алуы. Шаруашылықтың
қауіп -қатері, тәуекелдің негізінде мүмкін болатын және шын мәнідегі
шығындар мен нәтижелердің ара қатынасы жатады.
Шағын және орта бизнестің Қазақстан Республикасында калыптаса басталуы
мен дамуы тауарлы нарықтың және кәсіпкерлік іс-әрекеттің кең ауқымға құлаш
жаюымен байланыстыруға болады. Әрине мемлекетіміздің тәуелсіздікке қол
жеткізуі, нарық экономикасына бет бұруының өзі елде кәсіпкерлік пен шағын
және орта бизнеспен айналысуға міндет еді. Бастапқы кезең ретінде көрінген
мұндай бизнес 1995-1996-шы жылдары делдалдық қызмет ретінде жүзеге асты. Ал
одан кейінгі 5-6 жылдар ішінде қолынан іс келетін азаматтар, заңды тұлғалар
әлемдік тәжірибені үйрету арқылы қалыптасқан бизнес кілті - өндіріс
екендігін түсінді. Республикамыз табиғи жер қойнауындағы ресурстарға бай,
жер ауқымы кең болғандықтан, ауыл шаруашылығында - фермерлік іс, шаруашылық
қожалықтарын құру, төл өсіру, сүт тағамдарының көптеген түрлерін молынан
нарыққа шығару соңғы кезде кең дамып келеді.
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнес халықтың әл-
ауқатының төмендеген кезінде, ел экономикасы макроэкономикалық дағдарысқа
ұшыраған кезінде де өміршең күй танытты. Елдегі объективті және субъективті
қиындықтар оның динамикалық дамуына кедергі етуде. Объективті қиындықтары,
экономиканың жаппай дағдарысқа ұшырауынан, бюджет тапшылығы, қаржылық
ресурстар жетіспеушілігі, міне осы мәселелер шағын және орта бизнестің кең
көлемде қарқын алуына кедергі етуде. Нарықтық экономикаға таяну жақындаған
сайын, мемлекеттің инвестор ретіндегі ролі төмендеуде. Мемлекет өз
тарапынан бизнесті дамытуда қолайлы климат жасауы, заңдық-нормативтік
актілерді жолға қоюы, шетелдік және отандық инвесторларды шағын және орта
бизнесті дамыту жолында капитал құюына тартуы, шағын және орта бизнесті
қолдау мен дамыту бағдарламаларын қолдайтын микроэкономикалық саясатты
жасауы қажет.
Субъективті негіздегі қиындықтарға, негізінен былайша түсіндіруге
болады. Қоғамның сана-сезімінде қалыптасып қалған пайда табу, табыс алу,
бай болу әрекеттерін әлі де болса, психологиялық жағынан дайындық жоқ.
Кәсіпкерлер тарапынан да нарықтың тез өзгеру қозғалысына жылдам әрі тиімді
реакциясы толық әдетке енбеген. Кәсіпкерлер менеджмент, маркетинг
салаларының қыр мен сырын әлі де түсінбеген. Шағын кәсіпорындардың
жұмысының тиімділігі өнім өндірудегі тар мамандану ғана емес, еңбек
құралдарына да мамандануында. Мұндай өндірістер шектеулі тауар
ассортиментін шығарып, қажет болған жағдайда оны тез ауыстыруы да мүмкін.
Шағын бизнестің дамуы транспорттық шығындар мен өнімдердің құрып қалуы
қаупін төмендетеді. Сонымен, шағын кәсіпорындар - негізінде алып
инфрақұрылымдық бөлімдердің (қоймалық, арнаулы коммуникациялар, көліктік
шаруашылықтар, тазалау құрылғылары) құрылуына көп шығындар жұмсалмайды.
Өндірістің аздаған көлемі бойынша тауарларды сату, айналымға жіберу,
материалды техникалық жабдықтауларды өнім дайын болған кезінде
реализациялау тез жүреді.
Егеменді Қазақстанымызда кәсіпкерліктің даму тарихына он бес жыл толды.
Шағын кәсіпкерліктің өсу динамикасын келесі 1 және 2 кестелерден керуге
болады.

5-кесте

1995-2001 жылдар кезеңіндегі Қазақстан Республикасындағы шағын
кәсіпкерліктін өсу динамикасы

Инновациялық Сауда Банк Жалпы басқару
Әкімшілік
Ғылыми- техникалық Финанстық басқару
Сатып алу-сату Сақтандыру Кадрларды басқару

Тауар өндіру Сауда- делдалдық Аудиторлық Маркетинг
Өндіріс
Қызмет көрсету Тауар биржалары Лизингалық Информациялық
технология
Тауарларды,
қызметтерді Қор биржалары Маманданған қызмет
өндірістік тұтыну ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.