Қазақстан Республикасындағы жер мәмілелерінің аясындағы қоғамдық қатынастар
КІРІСПЕ
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерінің дамуы мен қалыптасуы
1.2 Жер мәмілелерінің түсінігі мен оны құқықтық реттеудегі ерекшеліктері
1.3 Жермен жасалатын мәмілелерді құқықтық реттеуді жетілдіру мәселелері
2 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуді құқықтық қамтамасыз ету
2.1 Жер мәмілелерін реттеудің түсінігі, мақсаты,
міндеттері
2.2 Жер мәмілелерінің тиімділігін құқықтық қамтамасыз ету мәселелері
2.3 Жер мәмілелерінің құқықтық реттеудегі орны
3 ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ ЖАСАЛАТЫН МӘМІЛЕЛЕРДІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
3.1 Жер мәмілелерін азаматтық . құқықтық реттеудің маңызы
3.2 Жер пайдалану құқығы
3.3 Жер мәмілелерін мемлекеттік реттеудің құқықтық тетіктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерінің дамуы мен қалыптасуы
1.2 Жер мәмілелерінің түсінігі мен оны құқықтық реттеудегі ерекшеліктері
1.3 Жермен жасалатын мәмілелерді құқықтық реттеуді жетілдіру мәселелері
2 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуді құқықтық қамтамасыз ету
2.1 Жер мәмілелерін реттеудің түсінігі, мақсаты,
міндеттері
2.2 Жер мәмілелерінің тиімділігін құқықтық қамтамасыз ету мәселелері
2.3 Жер мәмілелерінің құқықтық реттеудегі орны
3 ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ ЖАСАЛАТЫН МӘМІЛЕЛЕРДІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
3.1 Жер мәмілелерін азаматтық . құқықтық реттеудің маңызы
3.2 Жер пайдалану құқығы
3.3 Жер мәмілелерін мемлекеттік реттеудің құқықтық тетіктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасында жер реформасын жүзеге асыру жерге айырықша мемлекеттік меншікті жою, жер учаскелеріне жеке меншікті орнықтыру, жерді сату - сатып алуды, жер нарығын, ипотеканы дамыту және басқа да шаралар жаңа жер қатынастарының пайда болуына және жер туралы заңнаманың міндеттерінің өзгеруіне алып келенді. Қазақстан Республйкасының жер құқығы заң білімдерін беретін жоғарғы оқу орындарында дербес құқық саласы ретінде оқытылуға міндетті жаңа оқу пәніне айналды. Жер реформасын жүзеге асыру жер қатынастарының мүліктік сипатын жоймайды, керісінше оның мемлекет байлықтарын табиғи ресурс ретінде ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтті.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Мүліктік емес сипаттағы жер қатынастары да өз ерекшеліктерін жоғалтпады, қоғамдық қатынастардың бұл саласы да сақталып қалды және олар болашақта одан әрі дамып, бұрынғы жер қатынастарына, сабақтас құқық салаларына соның ішінде, азаматтық құқықтың жер - мүліктік қатынастарына қарағанда өзіндік ерекше сипаттары мен айрықша ерекшеліктеріне ие болады. Бұрынғы жер қатынастарының мүліктік сипаты жерге айрықша мемлекеттік меншікпен шектелсе, бұл ереженің жойылуымен жер - мүліктік құқықтық қатынастарының ауқымы кеңейді. Соған қарамастан, ол өзінің табиғатпен және табиғи ортамен байланысын жоғалтпады. Жер - мүлік қатынастарының басқа мүліктік қатынастардан басты айырмашылығы осы.
Жер құқығы саласы өз шегінде барлық жер қатынастарын реттейді, жер нарығын қалыптастыруға, реттеуге және нарықтық жер құқығы қатынастарын одан әрі де дамытуға белсенді түрде қатыса алады. Бұл мақсатта ол нақты құқықтық негіз бен жалпы мемлекеттік деңгейдегі қайнар көздерге ие. Оларда нарықтық эканомика жағдайында қазіргі кезгі жер қатынастарының дамуына шын мәнінде әсер етуге қабілетті, кез келген жағынан алғанда салыстырмалы түрде жаңа жер құқығы саласының ұйымдастырушылық - нормативтік алғышарттары көрніс тапқан.
Республикада жүзеге асырылып жатқан әлеумкттік эканомикалық реформалар кезеңінде жер туралы заңнаманың одан әрі де жылдам қарқынмен дамып, өзгеруі заңды құбылыс. Қазақстан Республикасының Жер кодексін қабылдау жер қатынастарын реттеудің ерекше орнын сақтап қалды. Сол себепті де мемлекеттік жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану мемлекет қызыметінің айрықша бағыты болған және солай болады да. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституцияның саяси құқықтық ережелеріне және республиканың алға қойған міндеттеріне сай келеді.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Мүліктік емес сипаттағы жер қатынастары да өз ерекшеліктерін жоғалтпады, қоғамдық қатынастардың бұл саласы да сақталып қалды және олар болашақта одан әрі дамып, бұрынғы жер қатынастарына, сабақтас құқық салаларына соның ішінде, азаматтық құқықтың жер - мүліктік қатынастарына қарағанда өзіндік ерекше сипаттары мен айрықша ерекшеліктеріне ие болады. Бұрынғы жер қатынастарының мүліктік сипаты жерге айрықша мемлекеттік меншікпен шектелсе, бұл ереженің жойылуымен жер - мүліктік құқықтық қатынастарының ауқымы кеңейді. Соған қарамастан, ол өзінің табиғатпен және табиғи ортамен байланысын жоғалтпады. Жер - мүлік қатынастарының басқа мүліктік қатынастардан басты айырмашылығы осы.
Жер құқығы саласы өз шегінде барлық жер қатынастарын реттейді, жер нарығын қалыптастыруға, реттеуге және нарықтық жер құқығы қатынастарын одан әрі де дамытуға белсенді түрде қатыса алады. Бұл мақсатта ол нақты құқықтық негіз бен жалпы мемлекеттік деңгейдегі қайнар көздерге ие. Оларда нарықтық эканомика жағдайында қазіргі кезгі жер қатынастарының дамуына шын мәнінде әсер етуге қабілетті, кез келген жағынан алғанда салыстырмалы түрде жаңа жер құқығы саласының ұйымдастырушылық - нормативтік алғышарттары көрніс тапқан.
Республикада жүзеге асырылып жатқан әлеумкттік эканомикалық реформалар кезеңінде жер туралы заңнаманың одан әрі де жылдам қарқынмен дамып, өзгеруі заңды құбылыс. Қазақстан Республикасының Жер кодексін қабылдау жер қатынастарын реттеудің ерекше орнын сақтап қалды. Сол себепті де мемлекеттік жер ресурстарын қорғау және ұтымды пайдалану мемлекет қызыметінің айрықша бағыты болған және солай болады да. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституцияның саяси құқықтық ережелеріне және республиканың алға қойған міндеттеріне сай келеді.
1 Стамкулов А.С. Стамкулова Г.А. Земельное права Республики Казахстан. Алматы 2004 – 203 с.
2 Сүлейменов М.К. Жерге көзқарас әрқилы. Егемен Қазақстан. Сұхбат. №139 (20997) 25.07.1995
3 Қазақстан Республикасының Үкіметінің « Қазақстан Республикасы азаматтары мен заңды тұлғаларының жер учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығын, сатып алу – тәртібін бекіту туралы №625 1994 жыл 14 маусым. Юрист анықтама жүйесі ( заңды күші жойылды )
4 Е.Әбдікәрім Жер меншігі құқығының негіздері. Заң ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дессертация. – Алматы 1997.
5 Қазақстан Респуликасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
6 1994 жылғы 24 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің « Жер қатынасын реттеудегі кейбір мәселелер туралы» Заңы Егемен Қазақстан 1994 жыл 24қаңтар. ( заңды күші жойылды )
7 1994 жылғы 5 сәуіріндегі « Жер қатынастарын одан әрі жетілдіру туралы» Заңы Егемен Қазақстан 1994 жыл 5 сәуір ( заңды күші жойылды )
8 Қазақстан Республикасы президентінің « Шаруашылық серіктестіктері туралы» Жарлығы Егемен Қазақстан 1995 жыл 2 мамыр Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
9 Қазақстан Респуликасының Президентінің « Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» Жарлығы. Егемен Қазақстан 1995 жыл 25 желтоқсан. Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
10 Қазақстан Республикасының Жер Кодексі. Алматы Юрист 2005 жыл.
11 Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшін төлемақының базалық ставкалкрын, және жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890 заңды Күші бар Қаулы.
12 Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін әкімшілік аумақтық бірліктер бойынша жеңілдетілген бағаның мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 қыркүйектегі №918 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (өзгертулер мен толықтырулармен)
13 Жер учаскесін немесе жер учаскесіне жалдау құқығын сату жөніндегі сауда саттық (конкурстарды, аукциондарды) ұйымдастыру және өткізу ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 13 қарашадағы №1140 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі ( 2006.06.06 өзгертулерімен толықтыруларымен )
14 Қазақстан Республикасының Жер кодексі 2003 жылғы 20 маусымдағы №442-11 Жер кодексі, «Егемен Қазақстан» газетінің 2003 жылғы 26 маусымдағы №156-159 жарияланды.
15 Жер учаскесіне куәландыратын құжаттардың нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2003 жылғы 22 тамыздағы №851 заңды күші жойылған Қаулы.
16 Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қыркүйектегі №990 заңды күші жойылған Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
17 Жерді сақтап қою туралы бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қыркүйектегі №993 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (өзгертулер мен толықтырулармен)
18 Ю.Г.Басин. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан (общая часть)
19 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдер) Алматы 2008.
20 Бектұрғанов Ә.Е. Жер құқықтық қатынастарының мазмұны Алматы: Жеті жарғы, 1998.
21 Алимжанов Б.Р. Правовые факторы рынка земли. Абдраимов Б.Ж. Аграрное, экологическое и земельное право: проблемы теории и практики. Алматы, 2003 г. Библиотека земельного права.
22 Волков Г.А. Голиченков А.К. Козырь О.М. «Развитие рынка земли : павовой аспект» Гасударство и право 1998, №2
23 Алимжанов Б.Р. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Правовое регулирование рынка земли. Алматы, 2002
24 Стамқұлұлы Ә. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз Атамұра, 2003
25 Хаджиев А. Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. Проблемы теории земельного права в Республики Казахстан в условиях становление и развития рыночных отношений. Алматы 2005
26 Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство Республики Казахстан. Алматы «Жеті жарғы» 1995
27 Бектұрғанов Ә.Е. Қазақстан Республикасындағы жер ққық қатынастарының принциптері. Вестник КазГУ, Серия Юридическая, 1997, №3.
28 Дусипов Е.Ш. Жерге жекеменшік құқығының негіздері. Заң ғылымдарының кандидаттық ғылыми дәрежесін іздену диссерт ациясы. Алматы, 2001
29 Указ Президента Российской Федерации «О регулировании земельных отношений и развитии аграрной реформы в России» от 27 октября 1993г № 1767.
30 Стамкулов А.С. Проблемы земельного законодательства в Казахстане. Юридическая газета. 2000-1 марта.
31 Нурахметова Г.Г. Правовоее регулирование сделок в сфере земельных отношений. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук Алматы 2002.
32 Қазақстанның жер ресурстары. Ғылыми тәжірибелік журнал №4. Журнал иесі: Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару агенттігі.
33 Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, ме лекет нем есе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшін төлемақының базалық ставкаларын, жіне жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшерін бекіту туралы Қақақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890 Қаулысы Юрист анықтама жүйесі.
34 Шаруа фермер қожалығын жүргізу үшін Қазақстан Ресспубликасының азаматына, тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғасына және оның үлестес тұлғасына жеке меншік құқығында, немесе тауарлы ауыл шаруашыллық өндірісін жүргізу үшін шет елдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға және шет елдік заңды тұлғаларға уақытша жер пайдалану құқығында болуы мүмкін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің бір әкімшілік ауданның аумағындағы шекті мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 22 қазандағы №1071 Қаулысы.
35 Қазақстан Республикасының «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» заңы 1995 жыл 23 желтоқсан (2007.26.07 берілген өзгерістер меен толықтырулар)
36 Қазақстан Республикасының « Шаруашылық серіктестіктер туралы» заңы 1995 жыл 2 мамыр №2255
37 Стамкулов А.С. Бектурганов А.Е. Некоторые вопросы права собственности на землю в Республики Казахстан. Вестник Министерства Юстиции в РК 1995. №2.
38Хаджиев А.Х. Некоторые организационно и правовые аспекты частной собственности на земли сельскохозяйственного назначения. Предприниматель и право 1994, №4
39 Маркс К. Капитал. Критика политической экономии. Маркс К. Энгельс Ф. Сочинения. Изд. 2-е Т.25. ч.2.-М, 1962
40 Байдельдинов Д.Л. Долгожданный законпроект «О земле»: надо подождать еще. Правовая реформа в Казахстане. – Алматы, 2000-№1.
41 Тахмиров Ю.А. Госудорственность: крах или воскрешение? Государство и право 1992. №9
42 Ж.Қ. Орынтаев. Қазақстан Республикасындағы жер заңдары: жетілдіру мәселелері мен даму перспективалры. Заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. Алматы, 2006
43 Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 20 қыркүйектегі №958 заңды күші бар Қаулы.
44 Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы №124 Заңы.
45 Қазақстан Республикасының Жер құқығы: Жалпы бөлім. Стамқұлов Ә.С. Стамқұлова Г. Ә. Алматы 2006 жыл.
2 Сүлейменов М.К. Жерге көзқарас әрқилы. Егемен Қазақстан. Сұхбат. №139 (20997) 25.07.1995
3 Қазақстан Республикасының Үкіметінің « Қазақстан Республикасы азаматтары мен заңды тұлғаларының жер учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығын, сатып алу – тәртібін бекіту туралы №625 1994 жыл 14 маусым. Юрист анықтама жүйесі ( заңды күші жойылды )
4 Е.Әбдікәрім Жер меншігі құқығының негіздері. Заң ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дессертация. – Алматы 1997.
5 Қазақстан Респуликасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.
6 1994 жылғы 24 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің « Жер қатынасын реттеудегі кейбір мәселелер туралы» Заңы Егемен Қазақстан 1994 жыл 24қаңтар. ( заңды күші жойылды )
7 1994 жылғы 5 сәуіріндегі « Жер қатынастарын одан әрі жетілдіру туралы» Заңы Егемен Қазақстан 1994 жыл 5 сәуір ( заңды күші жойылды )
8 Қазақстан Республикасы президентінің « Шаруашылық серіктестіктері туралы» Жарлығы Егемен Қазақстан 1995 жыл 2 мамыр Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
9 Қазақстан Респуликасының Президентінің « Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» Жарлығы. Егемен Қазақстан 1995 жыл 25 желтоқсан. Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
10 Қазақстан Республикасының Жер Кодексі. Алматы Юрист 2005 жыл.
11 Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшін төлемақының базалық ставкалкрын, және жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890 заңды Күші бар Қаулы.
12 Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін әкімшілік аумақтық бірліктер бойынша жеңілдетілген бағаның мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 қыркүйектегі №918 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (өзгертулер мен толықтырулармен)
13 Жер учаскесін немесе жер учаскесіне жалдау құқығын сату жөніндегі сауда саттық (конкурстарды, аукциондарды) ұйымдастыру және өткізу ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 13 қарашадағы №1140 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі ( 2006.06.06 өзгертулерімен толықтыруларымен )
14 Қазақстан Республикасының Жер кодексі 2003 жылғы 20 маусымдағы №442-11 Жер кодексі, «Егемен Қазақстан» газетінің 2003 жылғы 26 маусымдағы №156-159 жарияланды.
15 Жер учаскесіне куәландыратын құжаттардың нысандарын бекіту туралы Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2003 жылғы 22 тамыздағы №851 заңды күші жойылған Қаулы.
16 Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қыркүйектегі №990 заңды күші жойылған Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (заңды күші жойылды)
17 Жерді сақтап қою туралы бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 29 қыркүйектегі №993 заңды күші бар Қаулы. Юрист анықтама жүйесі (өзгертулер мен толықтырулармен)
18 Ю.Г.Басин. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан (общая часть)
19 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдер) Алматы 2008.
20 Бектұрғанов Ә.Е. Жер құқықтық қатынастарының мазмұны Алматы: Жеті жарғы, 1998.
21 Алимжанов Б.Р. Правовые факторы рынка земли. Абдраимов Б.Ж. Аграрное, экологическое и земельное право: проблемы теории и практики. Алматы, 2003 г. Библиотека земельного права.
22 Волков Г.А. Голиченков А.К. Козырь О.М. «Развитие рынка земли : павовой аспект» Гасударство и право 1998, №2
23 Алимжанов Б.Р. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Правовое регулирование рынка земли. Алматы, 2002
24 Стамқұлұлы Ә. Қазақстан Республикасының экология құқығы. Тараз Атамұра, 2003
25 Хаджиев А. Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. Проблемы теории земельного права в Республики Казахстан в условиях становление и развития рыночных отношений. Алматы 2005
26 Байдельдинов Д.Л. Экологическое законодательство Республики Казахстан. Алматы «Жеті жарғы» 1995
27 Бектұрғанов Ә.Е. Қазақстан Республикасындағы жер ққық қатынастарының принциптері. Вестник КазГУ, Серия Юридическая, 1997, №3.
28 Дусипов Е.Ш. Жерге жекеменшік құқығының негіздері. Заң ғылымдарының кандидаттық ғылыми дәрежесін іздену диссерт ациясы. Алматы, 2001
29 Указ Президента Российской Федерации «О регулировании земельных отношений и развитии аграрной реформы в России» от 27 октября 1993г № 1767.
30 Стамкулов А.С. Проблемы земельного законодательства в Казахстане. Юридическая газета. 2000-1 марта.
31 Нурахметова Г.Г. Правовоее регулирование сделок в сфере земельных отношений. Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук Алматы 2002.
32 Қазақстанның жер ресурстары. Ғылыми тәжірибелік журнал №4. Журнал иесі: Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару агенттігі.
33 Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, ме лекет нем есе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшін төлемақының базалық ставкаларын, жіне жер учаскелерін жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшерін бекіту туралы Қақақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890 Қаулысы Юрист анықтама жүйесі.
34 Шаруа фермер қожалығын жүргізу үшін Қазақстан Ресспубликасының азаматына, тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғасына және оның үлестес тұлғасына жеке меншік құқығында, немесе тауарлы ауыл шаруашыллық өндірісін жүргізу үшін шет елдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға және шет елдік заңды тұлғаларға уақытша жер пайдалану құқығында болуы мүмкін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің бір әкімшілік ауданның аумағындағы шекті мөлшерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 22 қазандағы №1071 Қаулысы.
35 Қазақстан Республикасының «Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы» заңы 1995 жыл 23 желтоқсан (2007.26.07 берілген өзгерістер меен толықтырулар)
36 Қазақстан Республикасының « Шаруашылық серіктестіктер туралы» заңы 1995 жыл 2 мамыр №2255
37 Стамкулов А.С. Бектурганов А.Е. Некоторые вопросы права собственности на землю в Республики Казахстан. Вестник Министерства Юстиции в РК 1995. №2.
38Хаджиев А.Х. Некоторые организационно и правовые аспекты частной собственности на земли сельскохозяйственного назначения. Предприниматель и право 1994, №4
39 Маркс К. Капитал. Критика политической экономии. Маркс К. Энгельс Ф. Сочинения. Изд. 2-е Т.25. ч.2.-М, 1962
40 Байдельдинов Д.Л. Долгожданный законпроект «О земле»: надо подождать еще. Правовая реформа в Казахстане. – Алматы, 2000-№1.
41 Тахмиров Ю.А. Госудорственность: крах или воскрешение? Государство и право 1992. №9
42 Ж.Қ. Орынтаев. Қазақстан Республикасындағы жер заңдары: жетілдіру мәселелері мен даму перспективалры. Заң ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. Алматы, 2006
43 Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізудің ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 20 қыркүйектегі №958 заңды күші бар Қаулы.
44 Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» 2006 жылғы 31 қаңтардағы №124 Заңы.
45 Қазақстан Республикасының Жер құқығы: Жалпы бөлім. Стамқұлов Ә.С. Стамқұлова Г. Ә. Алматы 2006 жыл.
Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасында жер
реформасын жүзеге асыру жерге айырықша мемлекеттік меншікті жою,
жер учаскелеріне жеке меншікті орнықтыру, жерді сату - сатып алуды,
жер нарығын, ипотеканы дамыту және басқа да шаралар жаңа жер
қатынастарының пайда болуына және жер туралы заңнаманың
міндеттерінің өзгеруіне алып келенді. Қазақстан Республйкасының жер
құқығы заң білімдерін беретін жоғарғы оқу орындарында дербес құқық
саласы ретінде оқытылуға міндетті жаңа оқу пәніне айналды. Жер
реформасын жүзеге асыру жер қатынастарының мүліктік сипатын
жоймайды, керісінше оның мемлекет байлықтарын табиғи ресурс ретінде
ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтті.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Мүліктік емес сипаттағы жер
қатынастары да өз ерекшеліктерін жоғалтпады, қоғамдық қатынастардың
бұл саласы да сақталып қалды және олар болашақта одан әрі дамып,
бұрынғы жер қатынастарына, сабақтас құқық салаларына соның ішінде,
азаматтық құқықтың жер - мүліктік қатынастарына қарағанда өзіндік
ерекше сипаттары мен айрықша ерекшеліктеріне ие болады. Бұрынғы жер
қатынастарының мүліктік сипаты жерге айрықша мемлекеттік меншікпен
шектелсе, бұл ереженің жойылуымен жер - мүліктік құқықтық
қатынастарының ауқымы кеңейді. Соған қарамастан, ол өзінің
табиғатпен және табиғи ортамен байланысын жоғалтпады. Жер - мүлік
қатынастарының басқа мүліктік қатынастардан басты айырмашылығы осы.
Жер құқығы саласы өз шегінде барлық жер қатынастарын реттейді,
жер нарығын қалыптастыруға, реттеуге және нарықтық жер құқығы
қатынастарын одан әрі де дамытуға белсенді түрде қатыса алады. Бұл
мақсатта ол нақты құқықтық негіз бен жалпы мемлекеттік деңгейдегі
қайнар көздерге ие. Оларда нарықтық эканомика жағдайында қазіргі
кезгі жер қатынастарының дамуына шын мәнінде әсер етуге қабілетті,
кез келген жағынан алғанда салыстырмалы түрде жаңа жер құқығы
саласының ұйымдастырушылық - нормативтік алғышарттары көрніс тапқан.
Республикада жүзеге асырылып жатқан әлеумкттік эканомикалық
реформалар кезеңінде жер туралы заңнаманың одан әрі де жылдам
қарқынмен дамып, өзгеруі заңды құбылыс. Қазақстан Республикасының
Жер кодексін қабылдау жер қатынастарын реттеудің ерекше орнын
сақтап қалды. Сол себепті де мемлекеттік жер ресурстарын қорғау
және ұтымды пайдалану мемлекет қызыметінің айрықша бағыты болған
және солай болады да. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституцияның саяси құқықтық ережелеріне және республиканың алға
қойған міндеттеріне сай келеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Қазақстан
Республикасында нарықтық қатынастар жағдайында аталған мәселені жан
–жақты қарастыруға бағытталған арнайы ғылыми зерттеулер жүргізілген
жоқ сондықтан да дипломдық жұмыс жер құқығы ғылымында орын алған
осы мәселелердің шешімін табуға бағытталған шығармашылық талпыныс
болып табылады.
Жер құқығы саласында құнды еңбектер жазған А.Е. Бектұрғанов,
Ж.Х. Қосанов, Л.Қ. Еркінбаева, А.Х. Хаджиев, Е.Ш. Дусипов, Ә. Ералы,
Ж.Қ. Орынтаевтың және т.б. Қазақстандық - ғалым зангерлерді ерекше
атауға болады.
Жер құқығындағы жер құқық қатынастары мен азаматтық құқық
қатынастарының арақатынасын ашып көрсеткен маңызды еңбектердің ішінен
Б.Р. Алимжанов, Г.Т. Нурахметова, Ш.Б. Серикбаеваның еңбектерін ерекше
атап көрсетуге болады.
Б.Р.Алимжановтың Правовое рынка земли атты заң ғылымдарының
кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дессертациясында
жер айналымы деген түсінікке өте ұқсас болып келетін жер нарығы
ұғымының түсінігі мен мазмұны, қалыптасу мен даму ерекшеліктері,
жер нарығының құқықтық реттеудегі негізгі мәселелерге талдау
жасалып, жер нарығын мемлекеттік реттеудің мәні, құқықтық тетіктері
мен оларды дамытуды құқықтық қамтамасыз етілуі зерттелген.
Г.Т. Нурахметованың Правовое регулирование сделок в сфере
земельных отношений атты ғылыми еңбегінде жер айналымының негізі
болып келетін жер қатынастары саласындағы мәмілелердің құқықтық
реттелуі жан жақты зерттелген.
Атап кететін мәселе, жер айналымы мәселелері жер айналымын
құқықтық реттеуге арналған жеке зерттеу жоқ. Жер айналымына
қатысты құқықтық мәселелерді зерттеуге арналған кешенді зерттеу
жүргізуді қажет етеді,
Дипломдық зерттеудің мақсаты. Жер құқық қатынастары ең алдымен
жер; экологиялық және экономикалық қоғамдық қатынастары болып
табылады. Жерге қатысты тұындайтын қатынастардың барлығы жер туралы
заңнаманың нормаларымен реттеле бермейді. Тек жер құқығының
нормаларымен көзделген және реттелген қатынастар ғана жер
қатынастары болып табылады.
Жер қатынастары экономикалық болып табылады, өйткені, жер
мемлекет меншігі болып саналады және де заңмен белгіленген
негіздерде, жаідайларда және шектерде жеке меншікте болуы мүмкін.
Дипломдық зерттеудің оъбектісі. Қазақстан Республикасында жер
мәмілелерінің аясындағы эколоғиялық және қоғамдық қатынастар құрайды.
Дипломдық зерттеудің пәні болып жерге меншік құқығына, жерді
табиғи ресурс ретінде пайдалануға, оны басқару мен қорғауға қатысты
туындайтын жер қатынастарының кешені сақталады.
Дипломдық зерттеудің нормативтік негіздері. Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Жер және
Азаматтық кодексі, өзге де нормативтік – құқықтық актілері, сондай-ақ
Ресей Федерациясы, Германия, АҚШ елдердің жарлықтары құрайды.
Дипломдық зерттеудің әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың
әдістемелік негізі ретінде жалпы диалектикалық танымдық әдістермен
қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы, диспозитивті,
императивті, құқық беруші, әлеуметтік ғылыми әдістер құрайды.
Дипломдық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақстан
Республикасындағы жер мәмілелерінің аясындағы қоғамдық қатынастарына
арналған дипломдық жұмыс болып табылады.
Жер мәмілелерін екі тұрғыдан анықтама беруге болады.:
Азаматтық құқықтық тұрғыдан: жер мәмілелері - жер учаскесінің,
айналымнан алынып тасталмаса және айналымға шек қойылмаса, бір
адамнан екінші адамға сату мен сатып алу, жалға беру, жалдау,
кепілге салу, айырбастау, сыйға тарту мен мұрагерлікке қалдыру
арқылы еркін өтуі мен берілуі.
Жер құқығы тұрғысынан: жер мәмілелері – бұл жер қатынастары
субъектілерінің арасында айналым қабілеттілігі бар жерлердің меншік
құқығы және жер пайдалану құқығы негізінде берілуі.
Жер мәмілелері аясында туындайтын қатынастарға біз жер учаскесін
сатып алу –сату, жалға беру-алу, кепілдікке беру, сыйға тарту және
басқа да қатынастарды жатқызамыз. Аталған қатынастардың объектісі
болып Қазақстан Республикасы жер қорының барлық жерлері бола
алмайды. Сол себепті қазақстан Республикасы жер қорының жерлерін
айналым қабілеттілігі бар және айналым қабілеттілігі жоқ деп
бөлу қажет.
Жер мәмілелері аясындағы қатынастардың жүзеге асырылуының негізгі
заңды нысаны болып шарт табылады. Жер қатынастарындағы шарттың
белсенді қолданылуы жер айналымының объективті қажеттіліктерінің
көрнісі болып табылады. Жер айналымындағы міндеттемелердің
қалыптасуының шарттық нысаны жер айналымының даму қажеттіліктеріне
біршама жағдай жасайды. Осыған сәйкес жер мәмілелерінің көптеген
міндеттемелер шарттық типке жатқызылады.
Дипломдық зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Дипломдық
жумысының қорытындылары , ұсыныстары мен тұжырымдары нарықтық
қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар жүйесін жетілдіруге
арналған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыстың
құрылымы зерттеудің мақсаты мен жалпы сипаттамасына негізделген.
Диплом кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерінің дамуы мен
қалыптасуы
Қазақстан Республикасында жер мәмілелері өз бастауын 1991
Кеңес Үкіметі құрылғаннан кейін біздің еліміздің егемендікке қол
жеткізуінен кейін алған.
Кеңес дәуірі кезінде жер тек мемлекеттік меншікте болғанын айта
кеткен жөн. Мысал келтіретін болсақ 1990 жылғы 16- қарашада ҚазССР-
нің қабылдаған Жер кодекісінің 3- бабына сәйкес ҚазССР-дегі жер
тек қана республика меншігінде болады деп көрсетілген болатын.
Нарық экономикасының қалыптасуына байланысты алғашқы кезеңде
жалға берілген мемлекеттік ғимараттар мен қатар азаматтардың тұрғын
жайлары, пәтерлері жекешендіріліп, қозғалмайтын мүлік нарығы
қалыптасты. Қозғалмайтын мүлік тауар айналымына түсіп, кәсіпкерлер
үшін аз да болса пайда әкеле бастады. Кәсіпкер азаматтар санасына
жеке меншік ұғымы үлкен өзгеріс енгізіп, жеке басының әлеуметтік
экономикалық тәуелсіздігіне, еңбегіне сәйкес өмірлерін де жақсарта
түсетініне көздерін жеткізді.
Бастапқы, қозғалмайтын және қозғалмалы мүліктердің жекешендірілуі
кәсіпкер азаматтарының санасына жеке меншік ұғымын зат пен мүлік
қасиетінебағыттап , отандық кәсіпкерлердің шетелдік кәсіпкерлермен
іскер байланысқа түсулері жеке меншік ұғымын өздерінің жеке
меншіктеріндегі қозғалмайтын мүліктері орналасқан жер учаскелеріне
ауысуына талап етті. Экономистер айтқандай: сатып алушының ынтасы
мен мүмкіндігі сұраныспен сәйкес келді.
Егемендік алғаннан кейін Қазақстандық жер қатынастарына жаңа
дәуір басталды. 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылданған Егеменді
Қазақстанның алғашқы Конституциясы жерге мемлекеттік меншікті
бекітті.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылдың 24 қаңтарындағы
Жер қатынастарын реттеудегі кейбір мәселелер туралы және 1994
жылдың 5 сәуірінде жарық көрген Жер қатынастарын одан әрі
жетілдіру туралы. Жарлықтарының жарық көруі, біздің еліміздің
тарихында бұрын соңды болмаған нарықтың жаңа нышандарын енгізді,
жерге деген құқықтық нарықтық айналымға салуға мүмкіндік берді.
Аталған мәселелер бойынша мыналар белгіленген болатын:
-Азаматтар, өзіне тиесілі тиісті өмірлік мұрагерлік жолмен
берілген жер учаскелерін сатуға, сыйлауға, жалға және кепілдікке,
басқа азаматқа немесе заңды тұлғаға сатуғу мүмкіндік алды;
-Заңды тұлға өздеріне тиісті жер учаскесін пайдалануға, жалға
беруге, сатуға және жер пайдалану және жалдау құқығын басқа
азаматқа не заңды тұлғаға жалға, не кепілдікке беруге құқылы;
-Азаматтар өздеріне тиісті өмірлік иелену құқығын, жер учаскесін
пайдалану және жалдау құқығын серіктестікке, кооперативке, шет
елдердің қатынасуымен болатын, сондай-ақ, акционерлік қоғамның
жарғылық капиталына төлем ретінде беру мүмкіндіктерін алды.
Жарлықта сонымен бірге жердіңбарлығы нарық айналымына
түспейытіні айтылды. Жарлықта пайдалану құқын немесе жалға алу
құқын сатуға жатпайтын жер санаттарының төмендегідей қатары
көрсетілген.
- Жалпы пайдаланудағы алаңдар, көшелер, парктер т.б. жерлер;
- Көлік және байланыс жерлері;
- Ұлттық және дендрологиялық парктердің, ботаникалық бақтардың,
заказниктердің, табиғат және архитектура ескерткіштерінің жерлері;
- Сауықтыру, реакциялық және тарихи мәдени мақсаттағы жерлер;
- Орман немесе су қорларының жерлері, құрылыс мұқтажы үшін
берілген жерлер;
1995 жылы 30 тамызда ҚР-ның жаңа Конституциясы қабылданған
болатын. Жаңа Конституцияға сәйкес жерге жеке меншік құқығы
енгізіліп, жер мемлекеттік меншікте азаматтар мен заңды тұлғаның
жеке меншік объектісі болып, жерге мемілекеттің айрықша меншік
қағидасы күшін жойған болатын.
Жердің мұндай жаңа жеке меншік мәртебесі жаңа қағидаларды
белгілеуді талап етті. Жердің бұрынғы құқықтық жағдайына үлкен
өзгерістер енгізілді. Жер айналымының одан әрі дамуы мен
жетілдіруі Жер туралы Жарлықта көрніс тапқан. Жерді пайдалану мен
қорғауды құқықтық реттеудің жаңа бағдары тиімді айқындаған құжат
болатын Жер туралы Жарлық 1995 жылдың 22 желтоқсанында
қабылданған. Жер туралы жарлықтан кейін нарық жағдайын талап еткен
Қазақстан Республикасы президентінің 1995 жылдың 23 желтоқсанында
Жекешелендіру туралы жарлығы қабылданған болатын. Жарлықтың 1-
бабына сәйкес: Жекешелендіру дегеніміз- меншік иесі ретінде
мемлекеттің еркімен мемілекеттік мүлікті шетелдік заңды тұлғалардың
меншігіне сату, Жарлықтың 11 – бабына сәйкес: Жылжымайтын мүлік
жекешклендірілген кезде сатып алушыға жер заңдарына сәйкес жер
учаскесіне меншік құқығы көшеді. Жер учаскесінің құныжекешелендіру
объектісінің бағасына кіреді - деп бекітілді. 1995 жылғы 25
желтоқсанда ҚР-сы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және
онымен жасалатын мәмілелерді мемілекеттік тіркеу туралы Жарлығына
қол қойылған болатын.
Жерге жеке меншік құқығы мемілекеттік тіркеуден өткен кезден
бастап, меншік иесіне мемлекет атынан меншік құқығын жүзеге асырушы
уәкілді органмен берілген мемлекеттік құжатқа сәйкес заңды болып
табылады.
Жер – мүлік немесе зат емес, табиғи жаратылыс, бірақ қоғамдағы
әлеуметтік- экономикалық қатынасқа байланысты жерге заттық құқық
ретіндегі меншік құқығы заңмен бекітілген, осыған байланысты жер
немесе жер учаскесі тікелей нарық айналымына түспейді, керісінше
жерге заттық құқықты меншік құқығын растайтын мемлекеттік тіркеуден
өткен құнды немесе бағалы құжат арқылы жерге – заттық құқық
ретіндегі меншік құқығы туседі.
Заңға сәйкес жерге меншік құқығы мемлекеттік тіркеуден
өтіп, қолына сол жер учаскесіне жеке меншік - заттық құқығын
растайтын мемлекеттік акт алған соң, жерге меншік құқығының
объектісі ретінде жеке меншік құқығының субъектісі, өзінің меншік
құқығы ретіндегі заттық құқығына мүлік ретінде өз қалауынша иелену,
пайдалану және оған билік ету құқығын сонымен қатар меншік
құқығын жүзеге асырады. Шартқа сәйкес жасалған мәмілелер тіркелген
сәттен бастап жасалған болып саналады.
Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларының жер
учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығын, пайдалану
құқығын жалға алу құқығын сатып алу – сату тәсіліне сәйкес жерді
иелену, пайдалану құқығын, жалға алу құқығы арқылы болғандығы
белгілі, бұл нарық экономикасының негізгі талабы болатын. Жер
учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену, пайдалану құқығына
сатылып алынған нормалары 1995 жылы 22 желтоқсанда Жер туралы
жарлықтың 122 бабының 1және 2- тармақтарына сәйкесбылай бекітілді:
Жарлық күшіне енгенге дейін жеке қосалқы шаруашылық, бау
шаруашылыгы, тұрғын үй салу мен оны қамту, саяжай құрылысы үшін жерді
өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығы мен жер учаскелері берілген
Қазақстан Республикасының азаматтары осы Жарлық күшіне енген күннен бастап
, жер учаскерлерінің меншік иелері болады .
Баптың 2 - тармағы : Жарлық күшіне енгенге дейін жер учаскелері
құрылыс салуға немесе жерге нақтылы байланысты өндірістік және басқа да
обьектілер салынған жерлер, оларға қызмет көрсетуге арналған жерлерді қоса
алғанда, тұрақаты пайдалануға берілген азаматтар мен мемлекеттік емес заңды
тұлғалар, егер тұрақты пайдалану құқығын олар ертерек сатып алған болса ,
жер учаскелерін- ің иелері болады . Жарлық 1995 жылы 26 желтоқсанда,
жарияланған күннен бастап күшіне енді. Жарлық қабылданғанға дейін 1995
жылдың 1 –ші шілдесіне дейін Республикада жер учаскесін иелену және
пайдалану құқығын сатып алу тәртібі мен 1,2 млн. Мемлекеттік құжат
берілген Міне осыдан байқауға болады, жерге меншік құқығының нарық
жағдайындағы ерекшелігі оның ақылы болуында.
Нарық қатынасына байланысты 1995 жылы екінші мамырда қабылданған
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестіктері туралы
Жарлығына сәйкес қозғалмайтын мүлік орналасқан меншік құқығандағы жер
учаскесіне заттық құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық қорына
белгілі бір проценттік салым есебінен салуға болады. Мұндай жағдайда
шаруашылық серіктестік қатысушыларының талабына және заңға сәйкес меншік
құқығындағы жер учаскесі ораналасқан қозғалмайтын мүлікпен бірге салым
есебіне сәйкес проценттік құнына байланысты аудиторлық қортындылауға
жатады. Аудиторлық қорытынды жерге меншік құқығын растайтын құжаттар мен
қатар мемлекеттік тіркеуден өткен куәліктің нәтижесінде жасалынып
беріледі.
Жерге жеке меншік құқығының нарық қатынастарына байланысты
ерекшкліктерінің бірі , 1995 жылы 23 желтоқсанда қабылданған Қазақстан
Республикасы Президентінің жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Жарлығына
сәйкес несиеге қаражат беретін банкілік құрылымдарға, қозғалмайтын мүлік
ретінде жерге меншік құқығын кепілдікке салу арқылы проценттік қайтарым
есебімен ақшалай қарыз қаражатын алу болып табылады. Себебі, Жер туралы
Жарлықтың 33 бабы 2 тармағына сәйкес жерге меншік құқығы құрылыс салынатын
және құрылыс салынған жер учаскелерімен қатар баптың 1 – тармағына сәйкес,
жер учаскелеріне жекеменшік құқығы Қазақстан Республикасының азаматтарына
өзіндік қосалқы шаруашылық, бақ өсіру және саяжай құрылыс жүргізу үшін
беріледі.
2001 жылдың 24 – ші қаңтарында Қазақстан Республикасының Жер туралы
заңы күшіне енген болатын. Заңның қабылдануына азаматтық заңнамадағы,
жылжымайтын мүлікті және онымен жасалатын мәмлелерді мемлекеттік
тіркеу бойынша заңнамадағы, ипотека туралы заңнамадағы өзгерістер
себеп болды .
Жер туралы жаңа заңында республикамыздағы жер қатынастарындағы
орнатылған принциптілік ережелерін жузеге асырылуы жер қорының
тиімді пайдалануын жақсартуға мүмкіндік беретін болатын. Негізгілері
мынандай: -Жер қатынастарын реттеу саласында, әрекет етуші
заңнамалық актіллердің шегінде, жергілікті өкілді органдар мен өзін
өзі басқару органдарының өкілеттіктері туралы нормалар енгізілген
болатын.
- Шаруа (фермер) қожалығын жургізу үшін ұзақ мерзімді жер
пайдалануда бола алатын жер учаскелерін ің көлемдері белгіленген
болатын.
- Ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану мерзімі 99 жылдан 49 жылға
дейін қысқартылған, қысқа мерзімді жер пайдалану 3 жылдан 5 жылға
дейін ұзартылған болатын.
2003 жылдың маусым айында Қазақстан Республикасының жаңа жер
кодексі қабылданған болатын. Кодекістің ең басты жаңалығы
ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің жеке меншікке берілуі мен
жерге жеке меншік жағдайында аграрлық секторда жер қатынастарының
реттелуі болатын.
Заң аграрлық сектордың әлеуметтік факторларын ескере отырып, жер
учаскелерін жеке меншікке беру кезінде икемді шарттар жүйесі
бекітілген болатын:
-Толық кадастырлық бағасына беру;
- Жеңілдетілген бағаға беру;
- Бөлшектеп төлеу арқылы беру;
Шетелдіктер азаматтығы жоқ тұлғалар бұл жерлерді тек жалдау шарты
негізінде 10 жылға уақытша жер пайдалану құқығы бойынша ала алатын.
Бүған қоса жер кодексі екінші рет жер пайдалану құқығы, ауыл шаруашылық
мақсатындағы жер учаскелерін субаарендаға беру құқығы, алыныа тасталған
болатын. Осы жерлерді жалдау құқығымен алаяқтыққа жол бермеу үшін жасалған
болатын.
Жаңа жер кодекісінде көрсетілген жерлерге менші нысанының ерікті
таңдауы қарастырылады. Заң барлық қалаушыларға - Республикамыздың
азамттарына, шаруаларға, жеке және заңды тұлғаларға ауыл шаруашылық
мақсатындағы жерлерді жеке меншікке сатып алуға жол ашады.
Республикамызда жер реформасын жүзеге асыру барысында жерге меншіктің
әртүрлі нысандарына, жерді пайдалану құқығының көптеген түрлеріне, жер
учаскелерімен жер пайдалану құқығының нарық қатынастарына енгізілуіне,
жерді пайдаланудың ақылы болуына негізделген шын мәніндегі жаңа жер
құрылымы құрылған. Жерлердің толық қанды нарықтық және шаруашылық
айналымын, аграрлық сектордың барлық субъектілеріне жеке меншік саласына
ешбір қиындықтарсыз және әділетті кіруін, көзделген өзгертулердің нақты
жетістіктерге қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін ауылшаруашылық
жерлерге жеке меншік құқығы енгізілген болатын.
Қазақстан Республикасы Жер кодексі мен оны дамуына қажетті
нормативтік актілердің қабылдануы, жер қатынастардың өзгеруі мен
оларды жүзеге асырудың экономикалық ынталандыру механизмдерін енгізу
арқылы жерде қаланған нормалардың тәжірибеде жузеге асырылуына,
мемлекеттің жер ресурстарын пайдалану мен қорғаудың басты
мәселелерін шешуге, Қазақстан Республикасы жер ресурстарын үлкен
потенциалының тиімді қолданылуын жоғарлатуға мүмкіндік беруде
1.2 Жер мәмілелерінің түсінігі мен оны құқықтық реттеудегі
ерекшеліктері
Жер мәмілелері және оның құқықтық реттелуі- саяси дебаттар мен
ғылыми – териялық дауларда бірдей ең ащы тақырыптардың бірі болып
келеді.
Бұның бәрі кездейсоқ емес, себебі бұл тақырыпты қарастыру – бұл
құқықтық ғана емес, Қазақстан Республикасының дамуының ең жайлаған
мәселелерін қарастыру болып табылады.
Қазіргі заманғы қазақ қоғамындағы көптеген әлеуметтік топтар
жердің қалай пайдаланып, қандай жолмен бөлінгеніне шексіз қызығушылық
танытуда.
Адамдардың көпшілігі жердің алғашқы әдемілігін сақтап, жерді
пайдалануда экологиялық аспектілерге көп көңіл бөлген болса, басқалары
жерді қымбат және жер айналымына қажетті болатын тауар ретінде
қарап, оны қызу пайдалануға тырысуда.
Еліміз егемендік алып, тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін басты
мақсат жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу болды.
Нарықтық экономиканы қалыптастыру оңай болған жоқ және ол көптеген
түбегейлі өзгерісті қажет етті. Нарықтық экономиканың негізі жеке
меншікке негізделгенін ескере отырып, алдымен қоғамда мемлекеттік
меншікпен қатар, жеке мкншікті қалыптастыру қажеті туындады. ҚР- ның
Жекешелендіру туралы заңына сәйкес мемлекет меншігіндегі мүліктердің
басым бөлігі жекешелендіріліп бұрын азаматтық айналымда болмаған
ауыл шаруашылығы техникасы, зауыт, фабрикалар жеке меншік объектісіне
айналып еркін азаматтық айналымға ене бастады.
Ю.Г. Басиннің айтуынша: Азаматтық құқық объектілерінің айналым
қабілеттілігі - бұл олардың белгіленген тәртіпте бір құқық
субъектісінен басқа құқық субъектісіне оқшаулануының заңды
қабілеттілігі болып табылады. Азаматтық құқық объектілерінің айналымы
- бұл нарықтық экономиканың қажетті қыры болып табылатын
тауарлардың экономикалық айналымның заңды нысаны.Байқағанымыздай
азаматтық айналым объектісі болып аумақтық кеңістік ретінде
танылатын жердің өзі емес жекелеген жер учаскелері танылады. Жер
кодекісіміздің 12- бабының 14- тармағында жерге келесідей анықтама
берілген: жер- Қр-ның егемендігі белгіленген шектегі аумақтың
кеңістік, табиғи реурс, жалпыға ортақ өндіріс құралы және кез-
келген еңбек протцесінің аумақтық негізі деп көрсетілген болатын.
Мемлекеттің жерге меншік иесі ретіндегі құқықтарын ҚР-ның жер
кодекісі мен зан актілерінде өзгеше көзделмесе, мемлекеттік
органдарымен жүзеге асырылады.
Азаматтар жеке меншікке берілген жер учаскесін:
- жер учаскесінен бас тартуға ;
- жерді сатуға ;
- жалға беруге ;
- кепілдікке қоюға;
- жерді сыйға тартуға;
-жер учаскесін мұраға да қалдыруы мүмкін.
Мемілекеттің жер пайдалану құқығы бүкіл халықтың, қоғамның
мүддесі, болашақ ұрпақтын мүддесі үшін жүзеге асырылады. Бұл- жерді
мемлекет мүддесі үшін пайдаланудың бірінші көрнісі, жерді мемлекет
мүддесі үшін пайдаланудың екінші көрнісі – жерді нарықтық экономикаға
сәйкес мемлекеттік құрлымдардың, ауылшаруашылық, ғылыми зерттеу
тәжірибе жүргізу және оқыту мақсатында басқа да жағдайларда
пайдалану.
Қазақстан Республикасының Жер кодекісіне сәйкес, жер учаскесі
жеке меншікке барлық жағдайда ақылы түрде беріле бермейді тегін
беру нормалары да көрніс тапқан.
Жер табиғи әлеуметтік объекті бола тұра, өзінің бірқатар
ерекшеліктеріне ие.
Жердің айрықша белгілері ретінде келесі белгілерді атауға
болады:
- жердің құнарлы қабатының болуы;
- жердің қайта қалыстаспаушылығы;
- орнының толмастығы;
- шектеулілігі;
- жердің өндірістік қабілетін тұтынушылық бағалылығын қалпына
келтіру және cақтап қалу мүмкіндігі;
- кеңістік шектеулігі;
Жердің келесі белгілерін бөліп көрсетуге болады:
Біріншіден жер құнарлыққа ие. Құнарлық табиғи және жасанды болуы
мүмкін. Табиғи құнарлық ұзақ мерзім бойынғы құнарлау протцесінің
нәтижесі. Бұл топырақта құнарлы заттардың болуымен және өсімдіктер
әлемі үшін қол жетімдікпен анықталады.
Екіншіден, жер - табиғи табиғаттың өнімі, өзге өндіріс құралы
сияқты адам қолымен жасалмаған.
Үшіншіден жер айырбасталмайды: өзге өндіріс құралдарынан
айырмашылығы еш нәрсеге айырбастай алмайсың.
Төртіншіден жерді пайдалану жердің тұрақтылығымен ерекшеленеді.
Жерді өзге өндіріс құралдары сияқты басқа бір жерге ауыстырып
қолдануға болмайды.
Бесіншіден жер беті шектеулі. Жерді өзге өндіріс құралдары сияқты
сандық жағынан ұлғайтуға болмайды. Аталған белгілер мен себептерге
байланысты жер сату- сатып алу объектісі болғанмен жеке мүлік ретінде
танылғанымен, өндірістік қызымен нәтижесінде пайда болатын мүлікпен,
өннімен немесе өзге затпен теңеспейді.
Жер әл ауқаттын қайнар көзі. Қазіргі уақытта жер жеке тұлғалармен заңды
тұлғалардың мемлекеттің де баюының қарсылық қайнар көзі болып танылуда.
Жерге байланысты жасалатын жерді сатып алу- сату шарттары, сыйға беру,
жалға беру, кепілдікке өткізу сияқты жер айналымындағы қатыностарды, жер
нарығы деп анықтауымызға әбден болады.
Жер нарығы – мүлік ретінде жер учаскесінің қалыпты айналымына керекті
жағдай жасауға, сұраныс пен ұсыныс арасында тепе – теңдік көрсететін,
жердің нарықтық бағасын анықтауға бағытталған айналымның ерекше саласы
қоғаммен шартталған жер айналымы болып табылады.
Экономикалық тұрғыдан жер нарығы туралы астық нарығы , тұрған үй,
мұнай норығы сияқты айту әбден дұрыс.
Б.Р. Алимжановтың пікірі бойынша Жер нарығы бір жүйе ретінде қызымет
етеді. Субъектілері және нарықтық қатынастардың процесі тауарлардың
сұранысы мен ұсынысының қозғалысына сәйкес жүзеге асырылады. Тиісінше
жердің тауарлық айналымның нақты нысанына байланысты:
- жерді пайдалану құқығының нарығы:
- жер үлестерінің нарығы;
- жеке меншіктегі жер учаскелерінің нарығы
Келесі кезекте санатына байланысты:
- ауылшаруашылық жерлерінің нарығы;
- жалпы қолданыстағы жерлерден басқа, елді мекендер жерінің нарығы;
- орман қорының жері;
- су қорының жері
Әрине бұл объектілер жер нарығының субъектілерімен қозғалысқа
әкелініледі, субъектілер: мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жеке
және заңды тұлға. Экономистердің сөздерімен нақты- сұраныс пен ұсыныс
билік еткен сауда аясы, тауар айналым (тауар-ақша-тауар ) аясы екендігімен
келіседі.
Жоғарыда айтылғанның барлығын түйіндесек, жер айналымы деген ұғымға
екі тұрғыдан анықтама беруге болады:
Азаматтық құқықтық турғыдан:жер
айналымы жер учаскесінің егер ол айналымнан алынып тасталмаса немесе
айналымға шек қойылмаса, бір адамның екінші адамға сату мен сатып –алу
жалға беру, жалдау, кепілге салу,айырбастау, сыйға тарту мен мұрагерлікке
қалдыру арқылы еркін өту мен берілуі.
Жер құқығы тұрғысынан: жер айналымы- бұл жер қатынастары
субъектілерінің арасына айналым қабілеттілігі бар жерлердің меншік құқығы
және пайдалану құқығы негізінде берілуі.
Заң әдебиеттерінде жер заңдары қағидаларына көп көңіл бөлген.
Қазақстандық ғалымдар ішінде С.Б. Байсалов, Д.Л. Байдельдинов, А.Е.
Еренов, Н.Б. Мухитдинов және т.б ғалымдар қағидаларды зерттеген.
Құқық териясында құқықтың қағидаларына өте үлкен көңіл аударған.Құқық
қағидасы дегеніміз – құқықта көрініс тапқан, оның мазмұнын, негіздерін және
өмір қоғамының заңдылықтарын сипаттайтын нормативтік басшылықтар. Құқықтық
қағидалар құқықтың мазмұнын ғана ашып қоймай, оның құрылымын да анықтайды.
Яғни құқық қағидаларында құқықтың әлеуметтік маңызы мен мәні көрініс
табады.
Жалпы жер құқығының қағидалары жер құқық қатынастарын реттеу барысында
басшылық жасай отырып, бірнеше реттеу қызметтерін жүзеге асырады. Атап
айтсақ, жер қатынастарын тікелей реттеуді жүзеге асырады, нақты жер құқық
қатынастарын реттеудегі қарама – қайшылықтар мен ақауларды жою құралы болып
табылады; құқық қабылдау және құқық қолдану үшін бағдар болып, негізгі
бағыттарын анықтайды; жер құқықтық реттеудің жүйелілігін қамтамасыз етеді;
жер саясатының жер құқық қатынастары қатысушылардың әлеуметтік –
эконмикалық мүдделеріне сәйкестігінің көрсеткіші болып табылады.
А.А. Хаджиевтің пікірі бойынша жер заңдарында көрніс тапқан
Қазақстан Республикас аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және
бөлінбейтіндігі қағидасы конституциялық, мемлекеттік әкімшілік және
халықаралық құқық саласына тән, олардың мазмұны мен мәнін ашады деген.
Заманға сай болған Д.Л. Байдельдинов қазіргі кезде заң күші тоқтатылған
Қазақстан Республикасы Табиғи ортаны қорғау туралы заңның 4- бабында
аталған қағидаларды атай келіп, аталған қағидалар табиғатты қорғауға
көбірек арналып, оны пайдалануға көңіл аз бөлінген дейді. Д.Л. Байдельдинов
табиғат ресурстарына мемлекет меншігі қағидасы мемлекет тарапынан басқару,
бақылау жасау құзыреттері арқылы табиғатты қорғау шараларын жүзеге асырады
деп тұжырымдайды.
Ә.Е. Бектурғанов қағидаларын төмендегідей ашып көрсеткен:
1. Жерді табиғат объектісі, Қазақстан Республикасы халқының өмірі мен
тіршілігінің негізі есебінде сақтау және қорғау. Осы қағида экологиялық
қағидалардан туындайды. Жер – адам өміріне тіршіліктің, әлеуметік және
экономикалық барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану
объектісі. Оны қорғамай және сақтамай, аталған әлеуметтік және экономикалық
қажеттерді іске асыру мүмкін емес.
2. Жерде экологиялық қауіпсіздік шараларын іске асыру. Бұл қағида
бірінші аталған қағидадан туындайды.
3. Жерлерді мақсатты және ұтымды пайдалану қағидасы арқылы жермкншік
иелерінің және жен пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттері белгіленеді.
Жерді басқару оргондарының осы салада құзіреттері айқындалады. Жерге меншік
иелерінің және жер пайдаланушылардың жерлерді мақсатты және ұтымды
паидалану жолдарын іздестіріп, оларды жүзеге асыру шараларын белгілеуді
жүктейді.
4. Ауылшаруашылық жерлерінің басымдылығы онда тауарлы ауылшаруашылық
өнімдерін өндіру, осы арқылы халық әл- ауқатын арттыруды көздейді.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жерді басқа мақсаттарға шек қойылады. Мұндай
жерлер мемлекеттік және қоғамдық мақсаттарға алынбауы керек. Жер қорында
жер алдымен ауылшаруашылық мақсаттарға берілуі тиіс.
5. Жерге, жердің меншік иесіне, жер пайдаланушыларға зиян келтірмеу
қағидасы жер қатынастарында жерді құқықтық қорғау, жер иеленушілер мен
пайдаланушылардың мүдделерін қорғаудан туындайды ол арқылы жер
қатынастарында заңдылық пен тәртіпті сақтау жүзеге асырылады.
6. Ақылы жер пайдалану – жерге мемлекет меншік құқығының іске асырылуы
болып табылады содан туындайды. Жер туралы, басқада заң актілерінде және
халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда ол озге де құқық нысандарында
іске асырыла беруі мүмкін. 7. Жер
нарыға тәртіптерін сақтау. Жер нарығы экономикасының құрамдас бөлігі және
объектісі. Заңдарда көрсетілмеген реттерде жерді ақысыз жеке меншікке
немесе пайдалануға беруге болмайды.
Қазақстан Республикасы Жер кодекісінің 4 – бабында анықталған
қағидалардың мазмұнын ашатын болсақ:
1. Еліміздің аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және
бөлінбейтіндігі қағидасы. Еліміздің аумағына жататын жер біртұтас тек
мемілекетке тиесілі екендігін білдіреді.
2. Жерді табиғи ресурс, ҚР-ның халқының өмірі мен қызыметінің негізі
ретінде сақтау. Қағида бойынша жер адамның өмір тіршілігінің, оның
әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
пайдалануға қажетті табиғи ресурс болып табылады.
3. Жерді қорғау мен ұтымды пайдалану қағидасы. Бұл қағиданың мазмұны
жер категорияларының түріне қарай әртүрлі болады: ауылшаруашылық мақсатқа
арналған жерлерді пайдалану кезінде оларды ұтымды пайдалану қағидасы
жоғарғы денгейдегі сапалы өнім ала отырып, жердің өнімділігін жүйелі түрде
көтеруді көздейді; Бұл қағида жер құқығының барлық институттарын қамтып
өтеді көптеген жер – құқық нормаларынан көрніс табады.
4. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қағидасы жерді
табиғи ресурс ретінде қорғау мен мақтау қағидасынан туындайды.
5. Жерді нысаналы пайдалану қағидасы жер құқығының барлық
иниституттарының мазмұнын қамтиды. Егер мүлік өз мақсатында емес басқа
мақсаттарға қолдануға мүмкіндік болса, жерді оның пайдалану режимін
куәландыратын құжатта көрсетілмеген пайдалануға болмайды. Жер кодексінің 65
бабының 1 тармағының 1 тармақшасына сәйкес, жер учаскесінің меншік иелері
мен жер пайдаланушылары жерді оның нысаналы мақсатына сәйкес ал уақытша жер
пайдалану кезінде жер учаскесін беру актісіне немесе жалдау шартына
(өтеусіз уақытша жер пайдалану шартына ) сәйкес пайдалануға міндетті.
6. Ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің басымдылығы қағидасы ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіру, сол арқылы халықтың әл ауқатын арттыруды
көздейді. Қағида жер заңдарының мазмұнына тікелей туындайды. Оның заңда
бекітілуі халықты азық түлікпен қамтамасыз ету факторларыауылшаруашылық
өндіріс жағдайының негізгі құралы ретінде қарастырылатын жер санатының
маңыздылығымен түсіндіріледі.
7. Жердің жай күйі және оған қол жетімділік туралы ақпаратпен
қамтамасыз ету қағидасы. Қағиданың Жер кодекісінің 157- бабында жүзеге
асырылғандығын көруімізге болады.
8. Жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс – шаралар мемлекеттік қолдау
қағидасына келетін болсақ, қағиданың негізін бір- бірімен байланысты сәт
құрайды. Жерді пайдалану және қорғау шараларын жоспарлау қаржыландыру
құрайды. Жерді қорғау мен ұтымды пайдалану шаруашылық субъектілері жүзеге
асыратын іс – шараларды қолдану үшін мемлекет тарапынан төмендегідей
әрекетткрді қамтуы мүмкін, жер қорғау қызыметтерін құру, жер учаскелерінің
жағдайы жайлы
9.Жерге залал келуін болдырмау оның зардаптарын жою қағидасына айтатын
болсақ қағида негізінен адамдардың шаруашылық қызыметінен және табиғи
катаклизмдерден пайда болатын кері салдардан жерді қорғауға бағытталғанын
бекітеді.
10.Жерді ақылы пайдалану қағидасы қазіргі жер заңының негізгі бір
қағидасы деп атауымызға болады. Оның заң жүзінде тәжірибеге енуі әрбір жер
учаскесін ұтымды пайдалануға кепілдік береді. Жер кодекісінің 9 – бабына
сәйкес меншіктегі, тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы уақытша
өтеусіз жер пайдаланудағы жер учаскелеріне Еліміздің заңдарына сәйкес жер
салығы салынады. Жалпы жер құқығының қағидалары жөнінде териялық арнайы
зерттеу жоқ.
1.3 Жермен жасалатын мәмілелерді құқықтық реттеуді жетілдіру
мәселелері
Қазіргі таңда біздің Республикада жаңа Жер кодекісі әрекет етеді және
экономикалық тәртіпті құрудың нарықтық ережелеріне сәйкес келетін және
реттеудің құқықтық негіздеріне негізделетін сапала жаңа контекісте жердің
құқықтық қатынастарын реттейтін, басқа заңнама жер саласына шаруашылықтың
неғұрлым қолайлы шарттарымен, республиканың аумақтық тұтастығының
қауіпсіздігін, ұрпақ пен ұлт игілігі үшін жердің құқықтық қатынастарын
арықарай дамыту болашағын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан Республикасында жерге меншікті енгізу жерді азаматтық
айналымға енгізудегі оң қадам болған. Жер учаскелері мемлекеттік меншіктен
жеке меншікке беріле немесе сатыла бастады. Өз кезегінде меншік иелері жер
учаскесіне иелену, пайдалану, билік ету құқығын қандай да бір мемлекеттің
рұқсатынсыз жүзеге асыра алды.
Меншік иесі өз жер учаскесіне заң актілерімен тиым салынбаған кез –
келген мәмлелер жасауға құқылы болды. Айтқанда келісім шарт бойынша сату,
шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қалдыру Шаруашылық серіктестік
туралы заңының 6 – шы бабы. Осындай құқыққа мемлекеттік емес жер
пайдаланушылар да ие болды.
Жер қатынастарын мемлекеттік реттеу жерді оңтайлы және тиімді
пайдалануды, қорғауды, жаңғыртуды және құнарлығын арттыруды, адамдар үшін
жайлы қоршаған ортаны сақтау мен құруды қамтамасыз етуге, ұйымдастыру,
құқықтық, экономикалық әрекеттер кешенін жүзеге асыру арқылы жерді иелену
және пайдалану, меншік құқын қорғауға бағытталған шаралар жүйесін қорғайды.
Мемлекет органдарының аталған құқықтық қатынастарды реттеудегі өкілеттерін
анықтау мемлекеттік реттеудің мазмұнын құрайды.
Жер қатынастарына біз жер қатынастарын мемлекеттік реттеуге нарықтық
реттеуді қарсы қоя аламыз. Нарықтық реттеу жерге, қолданыстағы құқықтық
база шегінде жылжымайтын мүлік нысаны ретінде жер учаскелерін өндірістік
пайдаланудың нақты шарттарын ескере отырып, сұраныс пен ұсыныстың өзара
әрекеттестігі негізінде жүзеге асырылады.
Мұнда мемлекеттік, стратегиялық және ұлттық мүдделер, қызмет негізін
нысаны жер болып табылатын кәсіпкерлік қызметтен пайда табу құрайтын
шаруашылық құрушы субъектілердің мүдделері шыңында тұр. Мемлекеттік реттеу
ұйымдастыру құқықтық базисті қамтамасыз етеді, жер құқығы субъектілерінің
экономикалық өзара қарым – қатынастарын реттейді. Сонымен қатар, түрлі
модификациядағы жердің жеке меншігіне негізделген жер қатынастарын
мемлекеттік реттеу барлық қазіргі заманғы буржуазиялық мемлекеттерге тән.
Мемлекет эконмикалық тұрғыдан неғұрлым дамыған болса, соғұрлым жерге жеке
меншікті, жерді пайдалануды, жер нарығын реттеу қатаң жүзеге асырылады. Жер
меншігінің қатынастарын реттеу ауыл шаруашылық құрылымдарының тиімді
қызметіне бағынады, сол себепті де мемлекет мұрагерлік құқығы, жалдау
құқығы секілді құқықтарды жүзеге асыруға белсенді араласады.
Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуге:
жерді табиғи, әлеуметтік және шаруашылық нысаны ретінде пайдалануды реттеу;
жердің меншік иелену және пайдалану нысандарының көп түрлілігін
қалыптастыру; өз аумақтарында жер қатынастарын реттеу бойынша азаматтарға,
заңды тұлғаларға және жергілікті өзін – өзі басқару органдарына өкілеттік
беру; жер қатынастарына қатысушылардың өздерінің құқықтарын қорғауда
теңдігін қамтамасыз ету; жерді иелен, пайдалану және басқару бойынша заңды
тұлғалардың қызметіне мемлекеттік заңға қайшы араласпауына жол бермеу; жер
мен қоршаған ортаны бұзу мен залал тигізуден қорғау; елдің қауіпсіздігі мен
қорғанысына залал тигізуші, басқа тұлғалардың заңмен қорғалатын құқықтары
мен мүдделеріне нқсан келтіруші жердің иелерінің пайдаланушыларының және
меншік иелерінің әрекеттерін тоқтату; жерге құқық түріне тәуелсіз барлық
тұлғалар үшін жер қорын мемлекеттік басқару бойынша шаралардың
міндеттілігі; жерді нарықтық айналымға тарту барысындаы мемлекеттік
реттеудің міндеттілігі жатады.
Жер қатынастарын мемілекеттік реттеу мазмұны тәсілдері мен әдістері
негізінде оның жер қорының белгілі бір категорияларына жататын жалпы
жаратылатын және ведомстволыққа бөлінетін ұстанымдарды құрайтын белгілі бір
негізін қалаушы ұғымдар жатады.
Мемлекеттік реттеу ҚР- ның Конституциясымен заңдарымен анықталған
жердің құқықтық қатынастарының субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін,
өмірлік маңызы бар тұлғалық мүдделерінің басымдығын сақтай отырып жүзеге
асырылуы тиіс. Мұнда өмірлік маңызды мүдделерге, мемлекетпен қоғамның, жеке
тұлғанның әрекет етуі мен дамуы мүмкіндігін сенімді турде қамтамасыз ете
отырып, қанағаттандыратын тұтынушылық жиынтығы жатады. Аталған нормалардан
шығатын құқықтар мен міндеттер жоғарғы заңды күшіне ие барлық билік
оргондарымен, азаматтар мен, заңды тұлғалармен жүзеге асырылуы міндетті
болып табылады. Бұлтеңдей дәрежеде жер қатынастарының барлық
субъектілерімен жерді иелену. Пайдалану басқару бойынша құқықтары мен
міндеттеріне жатады.
Жер қатынастарын мемлекеттік реттеу ашық сипатта болуы жердің
жағдайы туралы ақпараттың ашық болуы ұстанымына сәйкес жүзеге асырылуы
тиіс. Жердің жағдайы туралы толық, шынайы уақтылы берілген ақпарат
Қазақстан Республикасында барлық жер қатынастарына қатысушылар үшін ашық
және қол жетерлік, басқару шешімдерін қабылдау үшін негіз болады. Жер
ресурстарын мемлекеттік басқарудың қажетті шарты оны заңмен анықталған
тәртіпте жүзеге асыру.
Нысаны жер болып табылатын шарттық қатынастарға мемлекеттің қатысуы
құқықтық қатынастарға қатысушылардың теңдігі устанымдарын бұзады. Мүліктік
құқықтың маңызды нысандары ретінде жер жалпы шектеледі, кейбір жағдайларда
толығымен айналымнан алынады. Заңның басым бағыты жерді сақтауды талап
етеді. Бағыт бойынша жерді пайдалануға, жалға алуға қысқа мерзімді құқықтың
күшін жою өз рөлін атқарады. Ұзақ мерзімді, ғұмырлық, мерзімсіз құқықтар
бәріне әсіресе мемлекетке де тиімдірек. Жер заңнамасында жерді қорғау,
жерді оңтайлы пайдалану, жер учаскелерінің меншік иелерінің құқықтарын
қорғау, жерді пайдалануды басқару, жер және табиғи ресурстық заңнаманың
нормаларын бұзғаны үшін жауапкершілік секілді қолдан қолға табыс етілмеуі
тиіс құндылықтар бекітілуі тиіс. Жауапкершілік ұстанымы туралы айтатын
болсақ, қолданыстағы жер заңнамасы, өте демократиялық онда тәртіп
бұзушыларға қатысты қатаң талаптар жоқ дерлік. Санкциялар ретінде заң
жүзінде алу, тәркілеу, әкімшілік жазалау шаралары енгізіледі. Жер
кодекісінің 63 – бабына сәйкес жалпы пайдаланудағы, қорғаныс, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарда қызыметтік жер бөлімдерінде, мемлекеттік жерді
пайдаланушыларға тиісті жерлерге өндіріп алуға тыйым салады.
Жер кодекісінің 19 – бабына сәйкес, аудандық маңызы бар қала, кент
ауыл, ауылдың селолық округтер әкімдерінің құзіретіне жер учаскесін жеке
меншікке жер пайдалануға беру, жер учаскесін мемлекеттік қажеттіктер үшін
алып қою туралы мәселелерді әкімдікке ұсыныстар енгізу жатады. Жалпы
ауылдық, селолық атқарушы органдардың өз бюджеті мен мүлкі жоқ болып
табылады. Жер беруге байланысты құқық бұзылып талаптар қойылғанда, оның өз
міндеттемесі бойынша қандай қаражаттан өтеу жүргізілетіндігі анықталмаған.
Жермен жасалатын мәиілелерді құқықтық реттеуді заңдарын жетілдірудің
келесі бір бағыты жер қатынастарының объектсі дұрыс құқықтық анықтау болып
табылады. Жер кодексінде көрсетілгендей жер қатынастарының объектсі
еліміздің аумағының шегіндегі бүкіл жер, жекелеген жер учаскелері, жер
учаскесімен жер үлесіне құқықтары болады делінген.
2 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуді
құқықтық қамтамасыз ету
2.1 Жер мәмілелерін реттеудің түсінігі, мақсаты,
міндеттері
Мемлекеттік жерге байланысты құқықтық қатынастарға қатысуы, бәрінен
бұрын, оның осы қатынастарды құқықтық реттеуінде көрінеді. Жерге жеке
меншік жағдайында мемлекет жер учаскесінің айналымын реттеуге өзінің
ықпалын тигізеді. Эконмитканың жағдайы, оның тиімділігі көбінесе жер
және басқа да жылжымайтын мүліктің айналымына байланысты. Жер
учаскесі және басқа жылжымайтын мүлік азаматтық құқықтың негізгі
объектілері болғандықтан, олардың қатысуымен болатын келісімдердің қатары
күннен күнге өсіп отыр,кәсіпкерлік қызметтің өзі де олардың азаматтық
айналымда алатын орнына тікелей байланысты. Бұл жайында қазақстандық
және ресейлік заңгерлер соңғы кездері көптеген ойлар айтуда.
А.С. Стамқұлов пен А.Е. Бектұрғанов сияқты заңгер ғалымдар
заңи ғылыми әдебиеттерде жер нарығы мемлекет тарапынан реттеусіз
болмауы тиіс, деп айтып кеткен. Бұл тұжырым жеткілікті сенуге
боларлық және дұрыс болып табылады. Алайда, жер мәмілелері белсенді
мемлекеттік реттеу кезінде, сол жер мәмілелеріне мемлекеттік немесе
оның органдарының орынсыз арласуына жол бермеу маңызды болуда. Бұл
жағдай жер мәміле саласындағы қоғамдығ қатынастарды дұрыс құқықтық
реттеу кезінде болуы мүмкін.
Жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеуде ұйымдастыру бастамасы
мемлекетке тән болуы тиіс. Бірқатар себептерге байланысты болады. Олардың
ішінде ең бастысы – мемлекет барлық қоғамдық қатынастардың соның ішінде жер
– нарықтық қатынастардың қарапайым қатысушысы болып табылмайды, басқа
субъектілерден ерекше тек өзіне тән, тұтас ерекше белгілерге тән.
Біріншіден, мемлекет адамдардың тараптардың қызмет бағыттарына
экономикалық, идеологиялық, ұйымдастыру – құқықтық әсерлер арқылы, ақ
беделдің, дәстүрлердің, мәжбүрлеудің көмегімен әсер етуге қабілетті саяси
биліктің ерекше ұйымы болып табылады.
Екіншіден, мемлекет – мемлекеттік органдардан тұратын,
мамандандырылған шенеуніктер аппаратына ие, бұқаралық – билік өкілеттіктері
бар және кәсіби негізде басқару басшылық ету, қоғамдық құрылыстың
эконмикалық, әлеуметтік, саяси және экологиялық қауіпсіздігін, соның ішінде
мәжбүрлеу арқылы қорғау функсияларын жүзеге асырушы құрлымдық ұйым болып
табылады.
Үшіншіден, мемлекет белгілі географиялық кеңістікке өзінің
юрисдикциясын тарататын аумақтық ұйым болып табылады. Бұл мемлекет үшін
маңызды өмір сүру құралы аумақтық тұтастық болып табылатындығын
негіздейтін факт. Жер аумағынсыз мемлекет те болмайтындығы бәріне
белгілі.
Төртіншіден, мемлекет қоғамдық қатынастардың басқару субъектілерінен
ерекше мәжбүрлеу билігін қолдану монополиясына ие.
Бесіншіден, мемлекет қоғам егемендігін тасымалдаушы болып табылады,
мемлекеттік биліктің тәуелсіздігі мен жоғарылығын тұтас қоғам атынан ішкі
де, сыртқы да саясатты жүргізу мүмкіндігін білдіреді.
Алтыншыдан, мемілекет барлық халық үшін міндетті заңдар мен
ережелерді шығару: салықтар мен бюжетке міндетті төлемдерді алу құқығына
ие.
Императифті биліктік өкілеттіктерге ие жер мәмілелерінің
ерекше субъектісі ретінде мемлекеттің жоғарыда аталған қасиеттері
және жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеу мәселелеріне
ұйымдастырушы қызыметін бөліп беруді негіздейді. Нарықтық жағдайда
жер мәмілелері мемлекет тарапынан реттелуі тиіс. Бұл түрлі
тәсілдермен жүзеге асуы тиіс. Тиімді тәсілдерінің бірі, жиынтығы
жер мәмілелерін реттеудің экономикалық механизмі болып табылатын
экономикалық реттегіштер жүйесінің көмегімен жер мәмілелеріне
мемлекеттік әсер ету болып табылады.
Жер мәмілелерін реттеудің экономикалық механизімі мемлекеттің
жер саясатын жүзеге асыруғы, жерді әлеуметтік әділ үлестіруді
ұйымдастыруға, жерге деген сұраныстар мен ұсыныстардың арақатынасын,
жердің нарықтық бағасын, жерге қатысты алыпсатарлық оператцияларды
болдырмауды реттеуге, ірі жер латифундий мен минифунидің түзілуіне
алдын алуға, жердің нарықтық айналымында экологиялық,
адамгершіліктік, экономикалық және құқықтық талаптарын қамтамасыз
етуге, мемлекеттің аумақтық және азық- түліктік қауыпсіздігін
қамтамасыз етуге бағытталатын мемлекеттік тарапынан экономикалық әсер
ету шараларының жүйесін білдіреді.
Жер мәмілелерін мемлекеттік реттеу дегеніміз – Қазақстан
Республикасында жердің қорғалуы, ұтымды нысаналы мақсаттқа пайдалануын
қамтамасыз етуге, жер айналымы саласындағы заңдылықты қамтамасыз етуге
бағытталған құзыретті оргондардың билік- атқарушылық қызымет түрі болып
табылады.
Императифті биліктік өкілеттіктерге ие жер мәмілелерінің
ерекше субъектісі ретінде мемлекеттің жоғарыда аталған қасиеттері
және жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеу мәселелеріне
ұйымдастырушы қызыметін бөліп беруді негіздейді.
Мемлекеттің нарықтық жер мәмілелеріне арласуының үш бағытын
көрсетуге болады:
-жерге биліктің заңдылық күшінің аясын анықтау;
- жермен мәміле жасау тәртібін орнату;
-жер мәмілелері туралы заңдардың орындалуына мемлекеттік бақылау
орнату,
Жалпы қоғамдық қатынастар құқықтық реттеу нысандары сияқты
нарықтық жер қатынастарына араласудың заңды нысандары болып жерге
құқықтық субъектілерінің жүріс - тұрысының заңды және нормативті
ережелері ( заң, үкімет қаулылары, ведомствалық актілер және т. б.),
жерге шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке топтарына арналған
нормативтік ережелер ( белгілі мақсатта пайдалануға арналған
жерлердегі құқықтық тәртіп ) және жоғарыдағы нормативтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасында жер
реформасын жүзеге асыру жерге айырықша мемлекеттік меншікті жою,
жер учаскелеріне жеке меншікті орнықтыру, жерді сату - сатып алуды,
жер нарығын, ипотеканы дамыту және басқа да шаралар жаңа жер
қатынастарының пайда болуына және жер туралы заңнаманың
міндеттерінің өзгеруіне алып келенді. Қазақстан Республйкасының жер
құқығы заң білімдерін беретін жоғарғы оқу орындарында дербес құқық
саласы ретінде оқытылуға міндетті жаңа оқу пәніне айналды. Жер
реформасын жүзеге асыру жер қатынастарының мүліктік сипатын
жоймайды, керісінше оның мемлекет байлықтарын табиғи ресурс ретінде
ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін кеңейтті.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Мүліктік емес сипаттағы жер
қатынастары да өз ерекшеліктерін жоғалтпады, қоғамдық қатынастардың
бұл саласы да сақталып қалды және олар болашақта одан әрі дамып,
бұрынғы жер қатынастарына, сабақтас құқық салаларына соның ішінде,
азаматтық құқықтың жер - мүліктік қатынастарына қарағанда өзіндік
ерекше сипаттары мен айрықша ерекшеліктеріне ие болады. Бұрынғы жер
қатынастарының мүліктік сипаты жерге айрықша мемлекеттік меншікпен
шектелсе, бұл ереженің жойылуымен жер - мүліктік құқықтық
қатынастарының ауқымы кеңейді. Соған қарамастан, ол өзінің
табиғатпен және табиғи ортамен байланысын жоғалтпады. Жер - мүлік
қатынастарының басқа мүліктік қатынастардан басты айырмашылығы осы.
Жер құқығы саласы өз шегінде барлық жер қатынастарын реттейді,
жер нарығын қалыптастыруға, реттеуге және нарықтық жер құқығы
қатынастарын одан әрі де дамытуға белсенді түрде қатыса алады. Бұл
мақсатта ол нақты құқықтық негіз бен жалпы мемлекеттік деңгейдегі
қайнар көздерге ие. Оларда нарықтық эканомика жағдайында қазіргі
кезгі жер қатынастарының дамуына шын мәнінде әсер етуге қабілетті,
кез келген жағынан алғанда салыстырмалы түрде жаңа жер құқығы
саласының ұйымдастырушылық - нормативтік алғышарттары көрніс тапқан.
Республикада жүзеге асырылып жатқан әлеумкттік эканомикалық
реформалар кезеңінде жер туралы заңнаманың одан әрі де жылдам
қарқынмен дамып, өзгеруі заңды құбылыс. Қазақстан Республикасының
Жер кодексін қабылдау жер қатынастарын реттеудің ерекше орнын
сақтап қалды. Сол себепті де мемлекеттік жер ресурстарын қорғау
және ұтымды пайдалану мемлекет қызыметінің айрықша бағыты болған
және солай болады да. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы
Конституцияның саяси құқықтық ережелеріне және республиканың алға
қойған міндеттеріне сай келеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Қазақстан
Республикасында нарықтық қатынастар жағдайында аталған мәселені жан
–жақты қарастыруға бағытталған арнайы ғылыми зерттеулер жүргізілген
жоқ сондықтан да дипломдық жұмыс жер құқығы ғылымында орын алған
осы мәселелердің шешімін табуға бағытталған шығармашылық талпыныс
болып табылады.
Жер құқығы саласында құнды еңбектер жазған А.Е. Бектұрғанов,
Ж.Х. Қосанов, Л.Қ. Еркінбаева, А.Х. Хаджиев, Е.Ш. Дусипов, Ә. Ералы,
Ж.Қ. Орынтаевтың және т.б. Қазақстандық - ғалым зангерлерді ерекше
атауға болады.
Жер құқығындағы жер құқық қатынастары мен азаматтық құқық
қатынастарының арақатынасын ашып көрсеткен маңызды еңбектердің ішінен
Б.Р. Алимжанов, Г.Т. Нурахметова, Ш.Б. Серикбаеваның еңбектерін ерекше
атап көрсетуге болады.
Б.Р.Алимжановтың Правовое рынка земли атты заң ғылымдарының
кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дессертациясында
жер айналымы деген түсінікке өте ұқсас болып келетін жер нарығы
ұғымының түсінігі мен мазмұны, қалыптасу мен даму ерекшеліктері,
жер нарығының құқықтық реттеудегі негізгі мәселелерге талдау
жасалып, жер нарығын мемлекеттік реттеудің мәні, құқықтық тетіктері
мен оларды дамытуды құқықтық қамтамасыз етілуі зерттелген.
Г.Т. Нурахметованың Правовое регулирование сделок в сфере
земельных отношений атты ғылыми еңбегінде жер айналымының негізі
болып келетін жер қатынастары саласындағы мәмілелердің құқықтық
реттелуі жан жақты зерттелген.
Атап кететін мәселе, жер айналымы мәселелері жер айналымын
құқықтық реттеуге арналған жеке зерттеу жоқ. Жер айналымына
қатысты құқықтық мәселелерді зерттеуге арналған кешенді зерттеу
жүргізуді қажет етеді,
Дипломдық зерттеудің мақсаты. Жер құқық қатынастары ең алдымен
жер; экологиялық және экономикалық қоғамдық қатынастары болып
табылады. Жерге қатысты тұындайтын қатынастардың барлығы жер туралы
заңнаманың нормаларымен реттеле бермейді. Тек жер құқығының
нормаларымен көзделген және реттелген қатынастар ғана жер
қатынастары болып табылады.
Жер қатынастары экономикалық болып табылады, өйткені, жер
мемлекет меншігі болып саналады және де заңмен белгіленген
негіздерде, жаідайларда және шектерде жеке меншікте болуы мүмкін.
Дипломдық зерттеудің оъбектісі. Қазақстан Республикасында жер
мәмілелерінің аясындағы эколоғиялық және қоғамдық қатынастар құрайды.
Дипломдық зерттеудің пәні болып жерге меншік құқығына, жерді
табиғи ресурс ретінде пайдалануға, оны басқару мен қорғауға қатысты
туындайтын жер қатынастарының кешені сақталады.
Дипломдық зерттеудің нормативтік негіздері. Қазақстан
Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Жер және
Азаматтық кодексі, өзге де нормативтік – құқықтық актілері, сондай-ақ
Ресей Федерациясы, Германия, АҚШ елдердің жарлықтары құрайды.
Дипломдық зерттеудің әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың
әдістемелік негізі ретінде жалпы диалектикалық танымдық әдістермен
қатар, арнайы логикалық, нақты тарихи, салыстырмалы, диспозитивті,
императивті, құқық беруші, әлеуметтік ғылыми әдістер құрайды.
Дипломдық зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақстан
Республикасындағы жер мәмілелерінің аясындағы қоғамдық қатынастарына
арналған дипломдық жұмыс болып табылады.
Жер мәмілелерін екі тұрғыдан анықтама беруге болады.:
Азаматтық құқықтық тұрғыдан: жер мәмілелері - жер учаскесінің,
айналымнан алынып тасталмаса және айналымға шек қойылмаса, бір
адамнан екінші адамға сату мен сатып алу, жалға беру, жалдау,
кепілге салу, айырбастау, сыйға тарту мен мұрагерлікке қалдыру
арқылы еркін өтуі мен берілуі.
Жер құқығы тұрғысынан: жер мәмілелері – бұл жер қатынастары
субъектілерінің арасында айналым қабілеттілігі бар жерлердің меншік
құқығы және жер пайдалану құқығы негізінде берілуі.
Жер мәмілелері аясында туындайтын қатынастарға біз жер учаскесін
сатып алу –сату, жалға беру-алу, кепілдікке беру, сыйға тарту және
басқа да қатынастарды жатқызамыз. Аталған қатынастардың объектісі
болып Қазақстан Республикасы жер қорының барлық жерлері бола
алмайды. Сол себепті қазақстан Республикасы жер қорының жерлерін
айналым қабілеттілігі бар және айналым қабілеттілігі жоқ деп
бөлу қажет.
Жер мәмілелері аясындағы қатынастардың жүзеге асырылуының негізгі
заңды нысаны болып шарт табылады. Жер қатынастарындағы шарттың
белсенді қолданылуы жер айналымының объективті қажеттіліктерінің
көрнісі болып табылады. Жер айналымындағы міндеттемелердің
қалыптасуының шарттық нысаны жер айналымының даму қажеттіліктеріне
біршама жағдай жасайды. Осыған сәйкес жер мәмілелерінің көптеген
міндеттемелер шарттық типке жатқызылады.
Дипломдық зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Дипломдық
жумысының қорытындылары , ұсыныстары мен тұжырымдары нарықтық
қатынастарын реттейтін құқықтық нормалар жүйесін жетілдіруге
арналған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыстың
құрылымы зерттеудің мақсаты мен жалпы сипаттамасына негізделген.
Диплом кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР МӘМІЛЕЛЕРІНІҢ
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерінің дамуы мен
қалыптасуы
Қазақстан Республикасында жер мәмілелері өз бастауын 1991
Кеңес Үкіметі құрылғаннан кейін біздің еліміздің егемендікке қол
жеткізуінен кейін алған.
Кеңес дәуірі кезінде жер тек мемлекеттік меншікте болғанын айта
кеткен жөн. Мысал келтіретін болсақ 1990 жылғы 16- қарашада ҚазССР-
нің қабылдаған Жер кодекісінің 3- бабына сәйкес ҚазССР-дегі жер
тек қана республика меншігінде болады деп көрсетілген болатын.
Нарық экономикасының қалыптасуына байланысты алғашқы кезеңде
жалға берілген мемлекеттік ғимараттар мен қатар азаматтардың тұрғын
жайлары, пәтерлері жекешендіріліп, қозғалмайтын мүлік нарығы
қалыптасты. Қозғалмайтын мүлік тауар айналымына түсіп, кәсіпкерлер
үшін аз да болса пайда әкеле бастады. Кәсіпкер азаматтар санасына
жеке меншік ұғымы үлкен өзгеріс енгізіп, жеке басының әлеуметтік
экономикалық тәуелсіздігіне, еңбегіне сәйкес өмірлерін де жақсарта
түсетініне көздерін жеткізді.
Бастапқы, қозғалмайтын және қозғалмалы мүліктердің жекешендірілуі
кәсіпкер азаматтарының санасына жеке меншік ұғымын зат пен мүлік
қасиетінебағыттап , отандық кәсіпкерлердің шетелдік кәсіпкерлермен
іскер байланысқа түсулері жеке меншік ұғымын өздерінің жеке
меншіктеріндегі қозғалмайтын мүліктері орналасқан жер учаскелеріне
ауысуына талап етті. Экономистер айтқандай: сатып алушының ынтасы
мен мүмкіндігі сұраныспен сәйкес келді.
Егемендік алғаннан кейін Қазақстандық жер қатынастарына жаңа
дәуір басталды. 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылданған Егеменді
Қазақстанның алғашқы Конституциясы жерге мемлекеттік меншікті
бекітті.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылдың 24 қаңтарындағы
Жер қатынастарын реттеудегі кейбір мәселелер туралы және 1994
жылдың 5 сәуірінде жарық көрген Жер қатынастарын одан әрі
жетілдіру туралы. Жарлықтарының жарық көруі, біздің еліміздің
тарихында бұрын соңды болмаған нарықтың жаңа нышандарын енгізді,
жерге деген құқықтық нарықтық айналымға салуға мүмкіндік берді.
Аталған мәселелер бойынша мыналар белгіленген болатын:
-Азаматтар, өзіне тиесілі тиісті өмірлік мұрагерлік жолмен
берілген жер учаскелерін сатуға, сыйлауға, жалға және кепілдікке,
басқа азаматқа немесе заңды тұлғаға сатуғу мүмкіндік алды;
-Заңды тұлға өздеріне тиісті жер учаскесін пайдалануға, жалға
беруге, сатуға және жер пайдалану және жалдау құқығын басқа
азаматқа не заңды тұлғаға жалға, не кепілдікке беруге құқылы;
-Азаматтар өздеріне тиісті өмірлік иелену құқығын, жер учаскесін
пайдалану және жалдау құқығын серіктестікке, кооперативке, шет
елдердің қатынасуымен болатын, сондай-ақ, акционерлік қоғамның
жарғылық капиталына төлем ретінде беру мүмкіндіктерін алды.
Жарлықта сонымен бірге жердіңбарлығы нарық айналымына
түспейытіні айтылды. Жарлықта пайдалану құқын немесе жалға алу
құқын сатуға жатпайтын жер санаттарының төмендегідей қатары
көрсетілген.
- Жалпы пайдаланудағы алаңдар, көшелер, парктер т.б. жерлер;
- Көлік және байланыс жерлері;
- Ұлттық және дендрологиялық парктердің, ботаникалық бақтардың,
заказниктердің, табиғат және архитектура ескерткіштерінің жерлері;
- Сауықтыру, реакциялық және тарихи мәдени мақсаттағы жерлер;
- Орман немесе су қорларының жерлері, құрылыс мұқтажы үшін
берілген жерлер;
1995 жылы 30 тамызда ҚР-ның жаңа Конституциясы қабылданған
болатын. Жаңа Конституцияға сәйкес жерге жеке меншік құқығы
енгізіліп, жер мемлекеттік меншікте азаматтар мен заңды тұлғаның
жеке меншік объектісі болып, жерге мемілекеттің айрықша меншік
қағидасы күшін жойған болатын.
Жердің мұндай жаңа жеке меншік мәртебесі жаңа қағидаларды
белгілеуді талап етті. Жердің бұрынғы құқықтық жағдайына үлкен
өзгерістер енгізілді. Жер айналымының одан әрі дамуы мен
жетілдіруі Жер туралы Жарлықта көрніс тапқан. Жерді пайдалану мен
қорғауды құқықтық реттеудің жаңа бағдары тиімді айқындаған құжат
болатын Жер туралы Жарлық 1995 жылдың 22 желтоқсанында
қабылданған. Жер туралы жарлықтан кейін нарық жағдайын талап еткен
Қазақстан Республикасы президентінің 1995 жылдың 23 желтоқсанында
Жекешелендіру туралы жарлығы қабылданған болатын. Жарлықтың 1-
бабына сәйкес: Жекешелендіру дегеніміз- меншік иесі ретінде
мемлекеттің еркімен мемілекеттік мүлікті шетелдік заңды тұлғалардың
меншігіне сату, Жарлықтың 11 – бабына сәйкес: Жылжымайтын мүлік
жекешклендірілген кезде сатып алушыға жер заңдарына сәйкес жер
учаскесіне меншік құқығы көшеді. Жер учаскесінің құныжекешелендіру
объектісінің бағасына кіреді - деп бекітілді. 1995 жылғы 25
желтоқсанда ҚР-сы Президентінің Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және
онымен жасалатын мәмілелерді мемілекеттік тіркеу туралы Жарлығына
қол қойылған болатын.
Жерге жеке меншік құқығы мемілекеттік тіркеуден өткен кезден
бастап, меншік иесіне мемлекет атынан меншік құқығын жүзеге асырушы
уәкілді органмен берілген мемлекеттік құжатқа сәйкес заңды болып
табылады.
Жер – мүлік немесе зат емес, табиғи жаратылыс, бірақ қоғамдағы
әлеуметтік- экономикалық қатынасқа байланысты жерге заттық құқық
ретіндегі меншік құқығы заңмен бекітілген, осыған байланысты жер
немесе жер учаскесі тікелей нарық айналымына түспейді, керісінше
жерге заттық құқықты меншік құқығын растайтын мемлекеттік тіркеуден
өткен құнды немесе бағалы құжат арқылы жерге – заттық құқық
ретіндегі меншік құқығы туседі.
Заңға сәйкес жерге меншік құқығы мемлекеттік тіркеуден
өтіп, қолына сол жер учаскесіне жеке меншік - заттық құқығын
растайтын мемлекеттік акт алған соң, жерге меншік құқығының
объектісі ретінде жеке меншік құқығының субъектісі, өзінің меншік
құқығы ретіндегі заттық құқығына мүлік ретінде өз қалауынша иелену,
пайдалану және оған билік ету құқығын сонымен қатар меншік
құқығын жүзеге асырады. Шартқа сәйкес жасалған мәмілелер тіркелген
сәттен бастап жасалған болып саналады.
Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларының жер
учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығын, пайдалану
құқығын жалға алу құқығын сатып алу – сату тәсіліне сәйкес жерді
иелену, пайдалану құқығын, жалға алу құқығы арқылы болғандығы
белгілі, бұл нарық экономикасының негізгі талабы болатын. Жер
учаскелерін өмір бойы мұраға қалдырып иелену, пайдалану құқығына
сатылып алынған нормалары 1995 жылы 22 желтоқсанда Жер туралы
жарлықтың 122 бабының 1және 2- тармақтарына сәйкесбылай бекітілді:
Жарлық күшіне енгенге дейін жеке қосалқы шаруашылық, бау
шаруашылыгы, тұрғын үй салу мен оны қамту, саяжай құрылысы үшін жерді
өмір бойы мұраға қалдырып иелену құқығы мен жер учаскелері берілген
Қазақстан Республикасының азаматтары осы Жарлық күшіне енген күннен бастап
, жер учаскерлерінің меншік иелері болады .
Баптың 2 - тармағы : Жарлық күшіне енгенге дейін жер учаскелері
құрылыс салуға немесе жерге нақтылы байланысты өндірістік және басқа да
обьектілер салынған жерлер, оларға қызмет көрсетуге арналған жерлерді қоса
алғанда, тұрақаты пайдалануға берілген азаматтар мен мемлекеттік емес заңды
тұлғалар, егер тұрақты пайдалану құқығын олар ертерек сатып алған болса ,
жер учаскелерін- ің иелері болады . Жарлық 1995 жылы 26 желтоқсанда,
жарияланған күннен бастап күшіне енді. Жарлық қабылданғанға дейін 1995
жылдың 1 –ші шілдесіне дейін Республикада жер учаскесін иелену және
пайдалану құқығын сатып алу тәртібі мен 1,2 млн. Мемлекеттік құжат
берілген Міне осыдан байқауға болады, жерге меншік құқығының нарық
жағдайындағы ерекшелігі оның ақылы болуында.
Нарық қатынасына байланысты 1995 жылы екінші мамырда қабылданған
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестіктері туралы
Жарлығына сәйкес қозғалмайтын мүлік орналасқан меншік құқығандағы жер
учаскесіне заттық құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық қорына
белгілі бір проценттік салым есебінен салуға болады. Мұндай жағдайда
шаруашылық серіктестік қатысушыларының талабына және заңға сәйкес меншік
құқығындағы жер учаскесі ораналасқан қозғалмайтын мүлікпен бірге салым
есебіне сәйкес проценттік құнына байланысты аудиторлық қортындылауға
жатады. Аудиторлық қорытынды жерге меншік құқығын растайтын құжаттар мен
қатар мемлекеттік тіркеуден өткен куәліктің нәтижесінде жасалынып
беріледі.
Жерге жеке меншік құқығының нарық қатынастарына байланысты
ерекшкліктерінің бірі , 1995 жылы 23 желтоқсанда қабылданған Қазақстан
Республикасы Президентінің жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы Жарлығына
сәйкес несиеге қаражат беретін банкілік құрылымдарға, қозғалмайтын мүлік
ретінде жерге меншік құқығын кепілдікке салу арқылы проценттік қайтарым
есебімен ақшалай қарыз қаражатын алу болып табылады. Себебі, Жер туралы
Жарлықтың 33 бабы 2 тармағына сәйкес жерге меншік құқығы құрылыс салынатын
және құрылыс салынған жер учаскелерімен қатар баптың 1 – тармағына сәйкес,
жер учаскелеріне жекеменшік құқығы Қазақстан Республикасының азаматтарына
өзіндік қосалқы шаруашылық, бақ өсіру және саяжай құрылыс жүргізу үшін
беріледі.
2001 жылдың 24 – ші қаңтарында Қазақстан Республикасының Жер туралы
заңы күшіне енген болатын. Заңның қабылдануына азаматтық заңнамадағы,
жылжымайтын мүлікті және онымен жасалатын мәмлелерді мемлекеттік
тіркеу бойынша заңнамадағы, ипотека туралы заңнамадағы өзгерістер
себеп болды .
Жер туралы жаңа заңында республикамыздағы жер қатынастарындағы
орнатылған принциптілік ережелерін жузеге асырылуы жер қорының
тиімді пайдалануын жақсартуға мүмкіндік беретін болатын. Негізгілері
мынандай: -Жер қатынастарын реттеу саласында, әрекет етуші
заңнамалық актіллердің шегінде, жергілікті өкілді органдар мен өзін
өзі басқару органдарының өкілеттіктері туралы нормалар енгізілген
болатын.
- Шаруа (фермер) қожалығын жургізу үшін ұзақ мерзімді жер
пайдалануда бола алатын жер учаскелерін ің көлемдері белгіленген
болатын.
- Ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану мерзімі 99 жылдан 49 жылға
дейін қысқартылған, қысқа мерзімді жер пайдалану 3 жылдан 5 жылға
дейін ұзартылған болатын.
2003 жылдың маусым айында Қазақстан Республикасының жаңа жер
кодексі қабылданған болатын. Кодекістің ең басты жаңалығы
ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің жеке меншікке берілуі мен
жерге жеке меншік жағдайында аграрлық секторда жер қатынастарының
реттелуі болатын.
Заң аграрлық сектордың әлеуметтік факторларын ескере отырып, жер
учаскелерін жеке меншікке беру кезінде икемді шарттар жүйесі
бекітілген болатын:
-Толық кадастырлық бағасына беру;
- Жеңілдетілген бағаға беру;
- Бөлшектеп төлеу арқылы беру;
Шетелдіктер азаматтығы жоқ тұлғалар бұл жерлерді тек жалдау шарты
негізінде 10 жылға уақытша жер пайдалану құқығы бойынша ала алатын.
Бүған қоса жер кодексі екінші рет жер пайдалану құқығы, ауыл шаруашылық
мақсатындағы жер учаскелерін субаарендаға беру құқығы, алыныа тасталған
болатын. Осы жерлерді жалдау құқығымен алаяқтыққа жол бермеу үшін жасалған
болатын.
Жаңа жер кодекісінде көрсетілген жерлерге менші нысанының ерікті
таңдауы қарастырылады. Заң барлық қалаушыларға - Республикамыздың
азамттарына, шаруаларға, жеке және заңды тұлғаларға ауыл шаруашылық
мақсатындағы жерлерді жеке меншікке сатып алуға жол ашады.
Республикамызда жер реформасын жүзеге асыру барысында жерге меншіктің
әртүрлі нысандарына, жерді пайдалану құқығының көптеген түрлеріне, жер
учаскелерімен жер пайдалану құқығының нарық қатынастарына енгізілуіне,
жерді пайдаланудың ақылы болуына негізделген шын мәніндегі жаңа жер
құрылымы құрылған. Жерлердің толық қанды нарықтық және шаруашылық
айналымын, аграрлық сектордың барлық субъектілеріне жеке меншік саласына
ешбір қиындықтарсыз және әділетті кіруін, көзделген өзгертулердің нақты
жетістіктерге қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін ауылшаруашылық
жерлерге жеке меншік құқығы енгізілген болатын.
Қазақстан Республикасы Жер кодексі мен оны дамуына қажетті
нормативтік актілердің қабылдануы, жер қатынастардың өзгеруі мен
оларды жүзеге асырудың экономикалық ынталандыру механизмдерін енгізу
арқылы жерде қаланған нормалардың тәжірибеде жузеге асырылуына,
мемлекеттің жер ресурстарын пайдалану мен қорғаудың басты
мәселелерін шешуге, Қазақстан Республикасы жер ресурстарын үлкен
потенциалының тиімді қолданылуын жоғарлатуға мүмкіндік беруде
1.2 Жер мәмілелерінің түсінігі мен оны құқықтық реттеудегі
ерекшеліктері
Жер мәмілелері және оның құқықтық реттелуі- саяси дебаттар мен
ғылыми – териялық дауларда бірдей ең ащы тақырыптардың бірі болып
келеді.
Бұның бәрі кездейсоқ емес, себебі бұл тақырыпты қарастыру – бұл
құқықтық ғана емес, Қазақстан Республикасының дамуының ең жайлаған
мәселелерін қарастыру болып табылады.
Қазіргі заманғы қазақ қоғамындағы көптеген әлеуметтік топтар
жердің қалай пайдаланып, қандай жолмен бөлінгеніне шексіз қызығушылық
танытуда.
Адамдардың көпшілігі жердің алғашқы әдемілігін сақтап, жерді
пайдалануда экологиялық аспектілерге көп көңіл бөлген болса, басқалары
жерді қымбат және жер айналымына қажетті болатын тауар ретінде
қарап, оны қызу пайдалануға тырысуда.
Еліміз егемендік алып, тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін басты
мақсат жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу болды.
Нарықтық экономиканы қалыптастыру оңай болған жоқ және ол көптеген
түбегейлі өзгерісті қажет етті. Нарықтық экономиканың негізі жеке
меншікке негізделгенін ескере отырып, алдымен қоғамда мемлекеттік
меншікпен қатар, жеке мкншікті қалыптастыру қажеті туындады. ҚР- ның
Жекешелендіру туралы заңына сәйкес мемлекет меншігіндегі мүліктердің
басым бөлігі жекешелендіріліп бұрын азаматтық айналымда болмаған
ауыл шаруашылығы техникасы, зауыт, фабрикалар жеке меншік объектісіне
айналып еркін азаматтық айналымға ене бастады.
Ю.Г. Басиннің айтуынша: Азаматтық құқық объектілерінің айналым
қабілеттілігі - бұл олардың белгіленген тәртіпте бір құқық
субъектісінен басқа құқық субъектісіне оқшаулануының заңды
қабілеттілігі болып табылады. Азаматтық құқық объектілерінің айналымы
- бұл нарықтық экономиканың қажетті қыры болып табылатын
тауарлардың экономикалық айналымның заңды нысаны.Байқағанымыздай
азаматтық айналым объектісі болып аумақтық кеңістік ретінде
танылатын жердің өзі емес жекелеген жер учаскелері танылады. Жер
кодекісіміздің 12- бабының 14- тармағында жерге келесідей анықтама
берілген: жер- Қр-ның егемендігі белгіленген шектегі аумақтың
кеңістік, табиғи реурс, жалпыға ортақ өндіріс құралы және кез-
келген еңбек протцесінің аумақтық негізі деп көрсетілген болатын.
Мемлекеттің жерге меншік иесі ретіндегі құқықтарын ҚР-ның жер
кодекісі мен зан актілерінде өзгеше көзделмесе, мемлекеттік
органдарымен жүзеге асырылады.
Азаматтар жеке меншікке берілген жер учаскесін:
- жер учаскесінен бас тартуға ;
- жерді сатуға ;
- жалға беруге ;
- кепілдікке қоюға;
- жерді сыйға тартуға;
-жер учаскесін мұраға да қалдыруы мүмкін.
Мемілекеттің жер пайдалану құқығы бүкіл халықтың, қоғамның
мүддесі, болашақ ұрпақтын мүддесі үшін жүзеге асырылады. Бұл- жерді
мемлекет мүддесі үшін пайдаланудың бірінші көрнісі, жерді мемлекет
мүддесі үшін пайдаланудың екінші көрнісі – жерді нарықтық экономикаға
сәйкес мемлекеттік құрлымдардың, ауылшаруашылық, ғылыми зерттеу
тәжірибе жүргізу және оқыту мақсатында басқа да жағдайларда
пайдалану.
Қазақстан Республикасының Жер кодекісіне сәйкес, жер учаскесі
жеке меншікке барлық жағдайда ақылы түрде беріле бермейді тегін
беру нормалары да көрніс тапқан.
Жер табиғи әлеуметтік объекті бола тұра, өзінің бірқатар
ерекшеліктеріне ие.
Жердің айрықша белгілері ретінде келесі белгілерді атауға
болады:
- жердің құнарлы қабатының болуы;
- жердің қайта қалыстаспаушылығы;
- орнының толмастығы;
- шектеулілігі;
- жердің өндірістік қабілетін тұтынушылық бағалылығын қалпына
келтіру және cақтап қалу мүмкіндігі;
- кеңістік шектеулігі;
Жердің келесі белгілерін бөліп көрсетуге болады:
Біріншіден жер құнарлыққа ие. Құнарлық табиғи және жасанды болуы
мүмкін. Табиғи құнарлық ұзақ мерзім бойынғы құнарлау протцесінің
нәтижесі. Бұл топырақта құнарлы заттардың болуымен және өсімдіктер
әлемі үшін қол жетімдікпен анықталады.
Екіншіден, жер - табиғи табиғаттың өнімі, өзге өндіріс құралы
сияқты адам қолымен жасалмаған.
Үшіншіден жер айырбасталмайды: өзге өндіріс құралдарынан
айырмашылығы еш нәрсеге айырбастай алмайсың.
Төртіншіден жерді пайдалану жердің тұрақтылығымен ерекшеленеді.
Жерді өзге өндіріс құралдары сияқты басқа бір жерге ауыстырып
қолдануға болмайды.
Бесіншіден жер беті шектеулі. Жерді өзге өндіріс құралдары сияқты
сандық жағынан ұлғайтуға болмайды. Аталған белгілер мен себептерге
байланысты жер сату- сатып алу объектісі болғанмен жеке мүлік ретінде
танылғанымен, өндірістік қызымен нәтижесінде пайда болатын мүлікпен,
өннімен немесе өзге затпен теңеспейді.
Жер әл ауқаттын қайнар көзі. Қазіргі уақытта жер жеке тұлғалармен заңды
тұлғалардың мемлекеттің де баюының қарсылық қайнар көзі болып танылуда.
Жерге байланысты жасалатын жерді сатып алу- сату шарттары, сыйға беру,
жалға беру, кепілдікке өткізу сияқты жер айналымындағы қатыностарды, жер
нарығы деп анықтауымызға әбден болады.
Жер нарығы – мүлік ретінде жер учаскесінің қалыпты айналымына керекті
жағдай жасауға, сұраныс пен ұсыныс арасында тепе – теңдік көрсететін,
жердің нарықтық бағасын анықтауға бағытталған айналымның ерекше саласы
қоғаммен шартталған жер айналымы болып табылады.
Экономикалық тұрғыдан жер нарығы туралы астық нарығы , тұрған үй,
мұнай норығы сияқты айту әбден дұрыс.
Б.Р. Алимжановтың пікірі бойынша Жер нарығы бір жүйе ретінде қызымет
етеді. Субъектілері және нарықтық қатынастардың процесі тауарлардың
сұранысы мен ұсынысының қозғалысына сәйкес жүзеге асырылады. Тиісінше
жердің тауарлық айналымның нақты нысанына байланысты:
- жерді пайдалану құқығының нарығы:
- жер үлестерінің нарығы;
- жеке меншіктегі жер учаскелерінің нарығы
Келесі кезекте санатына байланысты:
- ауылшаруашылық жерлерінің нарығы;
- жалпы қолданыстағы жерлерден басқа, елді мекендер жерінің нарығы;
- орман қорының жері;
- су қорының жері
Әрине бұл объектілер жер нарығының субъектілерімен қозғалысқа
әкелініледі, субъектілер: мемлекет, әкімшілік – аумақтық бірліктер жеке
және заңды тұлға. Экономистердің сөздерімен нақты- сұраныс пен ұсыныс
билік еткен сауда аясы, тауар айналым (тауар-ақша-тауар ) аясы екендігімен
келіседі.
Жоғарыда айтылғанның барлығын түйіндесек, жер айналымы деген ұғымға
екі тұрғыдан анықтама беруге болады:
Азаматтық құқықтық турғыдан:жер
айналымы жер учаскесінің егер ол айналымнан алынып тасталмаса немесе
айналымға шек қойылмаса, бір адамның екінші адамға сату мен сатып –алу
жалға беру, жалдау, кепілге салу,айырбастау, сыйға тарту мен мұрагерлікке
қалдыру арқылы еркін өту мен берілуі.
Жер құқығы тұрғысынан: жер айналымы- бұл жер қатынастары
субъектілерінің арасына айналым қабілеттілігі бар жерлердің меншік құқығы
және пайдалану құқығы негізінде берілуі.
Заң әдебиеттерінде жер заңдары қағидаларына көп көңіл бөлген.
Қазақстандық ғалымдар ішінде С.Б. Байсалов, Д.Л. Байдельдинов, А.Е.
Еренов, Н.Б. Мухитдинов және т.б ғалымдар қағидаларды зерттеген.
Құқық териясында құқықтың қағидаларына өте үлкен көңіл аударған.Құқық
қағидасы дегеніміз – құқықта көрініс тапқан, оның мазмұнын, негіздерін және
өмір қоғамының заңдылықтарын сипаттайтын нормативтік басшылықтар. Құқықтық
қағидалар құқықтың мазмұнын ғана ашып қоймай, оның құрылымын да анықтайды.
Яғни құқық қағидаларында құқықтың әлеуметтік маңызы мен мәні көрініс
табады.
Жалпы жер құқығының қағидалары жер құқық қатынастарын реттеу барысында
басшылық жасай отырып, бірнеше реттеу қызметтерін жүзеге асырады. Атап
айтсақ, жер қатынастарын тікелей реттеуді жүзеге асырады, нақты жер құқық
қатынастарын реттеудегі қарама – қайшылықтар мен ақауларды жою құралы болып
табылады; құқық қабылдау және құқық қолдану үшін бағдар болып, негізгі
бағыттарын анықтайды; жер құқықтық реттеудің жүйелілігін қамтамасыз етеді;
жер саясатының жер құқық қатынастары қатысушылардың әлеуметтік –
эконмикалық мүдделеріне сәйкестігінің көрсеткіші болып табылады.
А.А. Хаджиевтің пікірі бойынша жер заңдарында көрніс тапқан
Қазақстан Республикас аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және
бөлінбейтіндігі қағидасы конституциялық, мемлекеттік әкімшілік және
халықаралық құқық саласына тән, олардың мазмұны мен мәнін ашады деген.
Заманға сай болған Д.Л. Байдельдинов қазіргі кезде заң күші тоқтатылған
Қазақстан Республикасы Табиғи ортаны қорғау туралы заңның 4- бабында
аталған қағидаларды атай келіп, аталған қағидалар табиғатты қорғауға
көбірек арналып, оны пайдалануға көңіл аз бөлінген дейді. Д.Л. Байдельдинов
табиғат ресурстарына мемлекет меншігі қағидасы мемлекет тарапынан басқару,
бақылау жасау құзыреттері арқылы табиғатты қорғау шараларын жүзеге асырады
деп тұжырымдайды.
Ә.Е. Бектурғанов қағидаларын төмендегідей ашып көрсеткен:
1. Жерді табиғат объектісі, Қазақстан Республикасы халқының өмірі мен
тіршілігінің негізі есебінде сақтау және қорғау. Осы қағида экологиялық
қағидалардан туындайды. Жер – адам өміріне тіршіліктің, әлеуметік және
экономикалық барлық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдалану
объектісі. Оны қорғамай және сақтамай, аталған әлеуметтік және экономикалық
қажеттерді іске асыру мүмкін емес.
2. Жерде экологиялық қауіпсіздік шараларын іске асыру. Бұл қағида
бірінші аталған қағидадан туындайды.
3. Жерлерді мақсатты және ұтымды пайдалану қағидасы арқылы жермкншік
иелерінің және жен пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттері белгіленеді.
Жерді басқару оргондарының осы салада құзіреттері айқындалады. Жерге меншік
иелерінің және жер пайдаланушылардың жерлерді мақсатты және ұтымды
паидалану жолдарын іздестіріп, оларды жүзеге асыру шараларын белгілеуді
жүктейді.
4. Ауылшаруашылық жерлерінің басымдылығы онда тауарлы ауылшаруашылық
өнімдерін өндіру, осы арқылы халық әл- ауқатын арттыруды көздейді.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жерді басқа мақсаттарға шек қойылады. Мұндай
жерлер мемлекеттік және қоғамдық мақсаттарға алынбауы керек. Жер қорында
жер алдымен ауылшаруашылық мақсаттарға берілуі тиіс.
5. Жерге, жердің меншік иесіне, жер пайдаланушыларға зиян келтірмеу
қағидасы жер қатынастарында жерді құқықтық қорғау, жер иеленушілер мен
пайдаланушылардың мүдделерін қорғаудан туындайды ол арқылы жер
қатынастарында заңдылық пен тәртіпті сақтау жүзеге асырылады.
6. Ақылы жер пайдалану – жерге мемлекет меншік құқығының іске асырылуы
болып табылады содан туындайды. Жер туралы, басқада заң актілерінде және
халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда ол озге де құқық нысандарында
іске асырыла беруі мүмкін. 7. Жер
нарыға тәртіптерін сақтау. Жер нарығы экономикасының құрамдас бөлігі және
объектісі. Заңдарда көрсетілмеген реттерде жерді ақысыз жеке меншікке
немесе пайдалануға беруге болмайды.
Қазақстан Республикасы Жер кодекісінің 4 – бабында анықталған
қағидалардың мазмұнын ашатын болсақ:
1. Еліміздің аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және
бөлінбейтіндігі қағидасы. Еліміздің аумағына жататын жер біртұтас тек
мемілекетке тиесілі екендігін білдіреді.
2. Жерді табиғи ресурс, ҚР-ның халқының өмірі мен қызыметінің негізі
ретінде сақтау. Қағида бойынша жер адамның өмір тіршілігінің, оның
әлеуметтік және экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
пайдалануға қажетті табиғи ресурс болып табылады.
3. Жерді қорғау мен ұтымды пайдалану қағидасы. Бұл қағиданың мазмұны
жер категорияларының түріне қарай әртүрлі болады: ауылшаруашылық мақсатқа
арналған жерлерді пайдалану кезінде оларды ұтымды пайдалану қағидасы
жоғарғы денгейдегі сапалы өнім ала отырып, жердің өнімділігін жүйелі түрде
көтеруді көздейді; Бұл қағида жер құқығының барлық институттарын қамтып
өтеді көптеген жер – құқық нормаларынан көрніс табады.
4. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қағидасы жерді
табиғи ресурс ретінде қорғау мен мақтау қағидасынан туындайды.
5. Жерді нысаналы пайдалану қағидасы жер құқығының барлық
иниституттарының мазмұнын қамтиды. Егер мүлік өз мақсатында емес басқа
мақсаттарға қолдануға мүмкіндік болса, жерді оның пайдалану режимін
куәландыратын құжатта көрсетілмеген пайдалануға болмайды. Жер кодексінің 65
бабының 1 тармағының 1 тармақшасына сәйкес, жер учаскесінің меншік иелері
мен жер пайдаланушылары жерді оның нысаналы мақсатына сәйкес ал уақытша жер
пайдалану кезінде жер учаскесін беру актісіне немесе жалдау шартына
(өтеусіз уақытша жер пайдалану шартына ) сәйкес пайдалануға міндетті.
6. Ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлердің басымдылығы қағидасы ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіру, сол арқылы халықтың әл ауқатын арттыруды
көздейді. Қағида жер заңдарының мазмұнына тікелей туындайды. Оның заңда
бекітілуі халықты азық түлікпен қамтамасыз ету факторларыауылшаруашылық
өндіріс жағдайының негізгі құралы ретінде қарастырылатын жер санатының
маңыздылығымен түсіндіріледі.
7. Жердің жай күйі және оған қол жетімділік туралы ақпаратпен
қамтамасыз ету қағидасы. Қағиданың Жер кодекісінің 157- бабында жүзеге
асырылғандығын көруімізге болады.
8. Жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс – шаралар мемлекеттік қолдау
қағидасына келетін болсақ, қағиданың негізін бір- бірімен байланысты сәт
құрайды. Жерді пайдалану және қорғау шараларын жоспарлау қаржыландыру
құрайды. Жерді қорғау мен ұтымды пайдалану шаруашылық субъектілері жүзеге
асыратын іс – шараларды қолдану үшін мемлекет тарапынан төмендегідей
әрекетткрді қамтуы мүмкін, жер қорғау қызыметтерін құру, жер учаскелерінің
жағдайы жайлы
9.Жерге залал келуін болдырмау оның зардаптарын жою қағидасына айтатын
болсақ қағида негізінен адамдардың шаруашылық қызыметінен және табиғи
катаклизмдерден пайда болатын кері салдардан жерді қорғауға бағытталғанын
бекітеді.
10.Жерді ақылы пайдалану қағидасы қазіргі жер заңының негізгі бір
қағидасы деп атауымызға болады. Оның заң жүзінде тәжірибеге енуі әрбір жер
учаскесін ұтымды пайдалануға кепілдік береді. Жер кодекісінің 9 – бабына
сәйкес меншіктегі, тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы уақытша
өтеусіз жер пайдаланудағы жер учаскелеріне Еліміздің заңдарына сәйкес жер
салығы салынады. Жалпы жер құқығының қағидалары жөнінде териялық арнайы
зерттеу жоқ.
1.3 Жермен жасалатын мәмілелерді құқықтық реттеуді жетілдіру
мәселелері
Қазіргі таңда біздің Республикада жаңа Жер кодекісі әрекет етеді және
экономикалық тәртіпті құрудың нарықтық ережелеріне сәйкес келетін және
реттеудің құқықтық негіздеріне негізделетін сапала жаңа контекісте жердің
құқықтық қатынастарын реттейтін, басқа заңнама жер саласына шаруашылықтың
неғұрлым қолайлы шарттарымен, республиканың аумақтық тұтастығының
қауіпсіздігін, ұрпақ пен ұлт игілігі үшін жердің құқықтық қатынастарын
арықарай дамыту болашағын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан Республикасында жерге меншікті енгізу жерді азаматтық
айналымға енгізудегі оң қадам болған. Жер учаскелері мемлекеттік меншіктен
жеке меншікке беріле немесе сатыла бастады. Өз кезегінде меншік иелері жер
учаскесіне иелену, пайдалану, билік ету құқығын қандай да бір мемлекеттің
рұқсатынсыз жүзеге асыра алды.
Меншік иесі өз жер учаскесіне заң актілерімен тиым салынбаған кез –
келген мәмлелер жасауға құқылы болды. Айтқанда келісім шарт бойынша сату,
шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қалдыру Шаруашылық серіктестік
туралы заңының 6 – шы бабы. Осындай құқыққа мемлекеттік емес жер
пайдаланушылар да ие болды.
Жер қатынастарын мемлекеттік реттеу жерді оңтайлы және тиімді
пайдалануды, қорғауды, жаңғыртуды және құнарлығын арттыруды, адамдар үшін
жайлы қоршаған ортаны сақтау мен құруды қамтамасыз етуге, ұйымдастыру,
құқықтық, экономикалық әрекеттер кешенін жүзеге асыру арқылы жерді иелену
және пайдалану, меншік құқын қорғауға бағытталған шаралар жүйесін қорғайды.
Мемлекет органдарының аталған құқықтық қатынастарды реттеудегі өкілеттерін
анықтау мемлекеттік реттеудің мазмұнын құрайды.
Жер қатынастарына біз жер қатынастарын мемлекеттік реттеуге нарықтық
реттеуді қарсы қоя аламыз. Нарықтық реттеу жерге, қолданыстағы құқықтық
база шегінде жылжымайтын мүлік нысаны ретінде жер учаскелерін өндірістік
пайдаланудың нақты шарттарын ескере отырып, сұраныс пен ұсыныстың өзара
әрекеттестігі негізінде жүзеге асырылады.
Мұнда мемлекеттік, стратегиялық және ұлттық мүдделер, қызмет негізін
нысаны жер болып табылатын кәсіпкерлік қызметтен пайда табу құрайтын
шаруашылық құрушы субъектілердің мүдделері шыңында тұр. Мемлекеттік реттеу
ұйымдастыру құқықтық базисті қамтамасыз етеді, жер құқығы субъектілерінің
экономикалық өзара қарым – қатынастарын реттейді. Сонымен қатар, түрлі
модификациядағы жердің жеке меншігіне негізделген жер қатынастарын
мемлекеттік реттеу барлық қазіргі заманғы буржуазиялық мемлекеттерге тән.
Мемлекет эконмикалық тұрғыдан неғұрлым дамыған болса, соғұрлым жерге жеке
меншікті, жерді пайдалануды, жер нарығын реттеу қатаң жүзеге асырылады. Жер
меншігінің қатынастарын реттеу ауыл шаруашылық құрылымдарының тиімді
қызметіне бағынады, сол себепті де мемлекет мұрагерлік құқығы, жалдау
құқығы секілді құқықтарды жүзеге асыруға белсенді араласады.
Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуге:
жерді табиғи, әлеуметтік және шаруашылық нысаны ретінде пайдалануды реттеу;
жердің меншік иелену және пайдалану нысандарының көп түрлілігін
қалыптастыру; өз аумақтарында жер қатынастарын реттеу бойынша азаматтарға,
заңды тұлғаларға және жергілікті өзін – өзі басқару органдарына өкілеттік
беру; жер қатынастарына қатысушылардың өздерінің құқықтарын қорғауда
теңдігін қамтамасыз ету; жерді иелен, пайдалану және басқару бойынша заңды
тұлғалардың қызметіне мемлекеттік заңға қайшы араласпауына жол бермеу; жер
мен қоршаған ортаны бұзу мен залал тигізуден қорғау; елдің қауіпсіздігі мен
қорғанысына залал тигізуші, басқа тұлғалардың заңмен қорғалатын құқықтары
мен мүдделеріне нқсан келтіруші жердің иелерінің пайдаланушыларының және
меншік иелерінің әрекеттерін тоқтату; жерге құқық түріне тәуелсіз барлық
тұлғалар үшін жер қорын мемлекеттік басқару бойынша шаралардың
міндеттілігі; жерді нарықтық айналымға тарту барысындаы мемлекеттік
реттеудің міндеттілігі жатады.
Жер қатынастарын мемілекеттік реттеу мазмұны тәсілдері мен әдістері
негізінде оның жер қорының белгілі бір категорияларына жататын жалпы
жаратылатын және ведомстволыққа бөлінетін ұстанымдарды құрайтын белгілі бір
негізін қалаушы ұғымдар жатады.
Мемлекеттік реттеу ҚР- ның Конституциясымен заңдарымен анықталған
жердің құқықтық қатынастарының субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін,
өмірлік маңызы бар тұлғалық мүдделерінің басымдығын сақтай отырып жүзеге
асырылуы тиіс. Мұнда өмірлік маңызды мүдделерге, мемлекетпен қоғамның, жеке
тұлғанның әрекет етуі мен дамуы мүмкіндігін сенімді турде қамтамасыз ете
отырып, қанағаттандыратын тұтынушылық жиынтығы жатады. Аталған нормалардан
шығатын құқықтар мен міндеттер жоғарғы заңды күшіне ие барлық билік
оргондарымен, азаматтар мен, заңды тұлғалармен жүзеге асырылуы міндетті
болып табылады. Бұлтеңдей дәрежеде жер қатынастарының барлық
субъектілерімен жерді иелену. Пайдалану басқару бойынша құқықтары мен
міндеттеріне жатады.
Жер қатынастарын мемлекеттік реттеу ашық сипатта болуы жердің
жағдайы туралы ақпараттың ашық болуы ұстанымына сәйкес жүзеге асырылуы
тиіс. Жердің жағдайы туралы толық, шынайы уақтылы берілген ақпарат
Қазақстан Республикасында барлық жер қатынастарына қатысушылар үшін ашық
және қол жетерлік, басқару шешімдерін қабылдау үшін негіз болады. Жер
ресурстарын мемлекеттік басқарудың қажетті шарты оны заңмен анықталған
тәртіпте жүзеге асыру.
Нысаны жер болып табылатын шарттық қатынастарға мемлекеттің қатысуы
құқықтық қатынастарға қатысушылардың теңдігі устанымдарын бұзады. Мүліктік
құқықтың маңызды нысандары ретінде жер жалпы шектеледі, кейбір жағдайларда
толығымен айналымнан алынады. Заңның басым бағыты жерді сақтауды талап
етеді. Бағыт бойынша жерді пайдалануға, жалға алуға қысқа мерзімді құқықтың
күшін жою өз рөлін атқарады. Ұзақ мерзімді, ғұмырлық, мерзімсіз құқықтар
бәріне әсіресе мемлекетке де тиімдірек. Жер заңнамасында жерді қорғау,
жерді оңтайлы пайдалану, жер учаскелерінің меншік иелерінің құқықтарын
қорғау, жерді пайдалануды басқару, жер және табиғи ресурстық заңнаманың
нормаларын бұзғаны үшін жауапкершілік секілді қолдан қолға табыс етілмеуі
тиіс құндылықтар бекітілуі тиіс. Жауапкершілік ұстанымы туралы айтатын
болсақ, қолданыстағы жер заңнамасы, өте демократиялық онда тәртіп
бұзушыларға қатысты қатаң талаптар жоқ дерлік. Санкциялар ретінде заң
жүзінде алу, тәркілеу, әкімшілік жазалау шаралары енгізіледі. Жер
кодекісінің 63 – бабына сәйкес жалпы пайдаланудағы, қорғаныс, ерекше
қорғалатын табиғи аумақтарда қызыметтік жер бөлімдерінде, мемлекеттік жерді
пайдаланушыларға тиісті жерлерге өндіріп алуға тыйым салады.
Жер кодекісінің 19 – бабына сәйкес, аудандық маңызы бар қала, кент
ауыл, ауылдың селолық округтер әкімдерінің құзіретіне жер учаскесін жеке
меншікке жер пайдалануға беру, жер учаскесін мемлекеттік қажеттіктер үшін
алып қою туралы мәселелерді әкімдікке ұсыныстар енгізу жатады. Жалпы
ауылдық, селолық атқарушы органдардың өз бюджеті мен мүлкі жоқ болып
табылады. Жер беруге байланысты құқық бұзылып талаптар қойылғанда, оның өз
міндеттемесі бойынша қандай қаражаттан өтеу жүргізілетіндігі анықталмаған.
Жермен жасалатын мәиілелерді құқықтық реттеуді заңдарын жетілдірудің
келесі бір бағыты жер қатынастарының объектсі дұрыс құқықтық анықтау болып
табылады. Жер кодексінде көрсетілгендей жер қатынастарының объектсі
еліміздің аумағының шегіндегі бүкіл жер, жекелеген жер учаскелері, жер
учаскесімен жер үлесіне құқықтары болады делінген.
2 Қазақстан Республикасында жер мәмілелерін мемлекеттік реттеуді
құқықтық қамтамасыз ету
2.1 Жер мәмілелерін реттеудің түсінігі, мақсаты,
міндеттері
Мемлекеттік жерге байланысты құқықтық қатынастарға қатысуы, бәрінен
бұрын, оның осы қатынастарды құқықтық реттеуінде көрінеді. Жерге жеке
меншік жағдайында мемлекет жер учаскесінің айналымын реттеуге өзінің
ықпалын тигізеді. Эконмитканың жағдайы, оның тиімділігі көбінесе жер
және басқа да жылжымайтын мүліктің айналымына байланысты. Жер
учаскесі және басқа жылжымайтын мүлік азаматтық құқықтың негізгі
объектілері болғандықтан, олардың қатысуымен болатын келісімдердің қатары
күннен күнге өсіп отыр,кәсіпкерлік қызметтің өзі де олардың азаматтық
айналымда алатын орнына тікелей байланысты. Бұл жайында қазақстандық
және ресейлік заңгерлер соңғы кездері көптеген ойлар айтуда.
А.С. Стамқұлов пен А.Е. Бектұрғанов сияқты заңгер ғалымдар
заңи ғылыми әдебиеттерде жер нарығы мемлекет тарапынан реттеусіз
болмауы тиіс, деп айтып кеткен. Бұл тұжырым жеткілікті сенуге
боларлық және дұрыс болып табылады. Алайда, жер мәмілелері белсенді
мемлекеттік реттеу кезінде, сол жер мәмілелеріне мемлекеттік немесе
оның органдарының орынсыз арласуына жол бермеу маңызды болуда. Бұл
жағдай жер мәміле саласындағы қоғамдығ қатынастарды дұрыс құқықтық
реттеу кезінде болуы мүмкін.
Жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеуде ұйымдастыру бастамасы
мемлекетке тән болуы тиіс. Бірқатар себептерге байланысты болады. Олардың
ішінде ең бастысы – мемлекет барлық қоғамдық қатынастардың соның ішінде жер
– нарықтық қатынастардың қарапайым қатысушысы болып табылмайды, басқа
субъектілерден ерекше тек өзіне тән, тұтас ерекше белгілерге тән.
Біріншіден, мемлекет адамдардың тараптардың қызмет бағыттарына
экономикалық, идеологиялық, ұйымдастыру – құқықтық әсерлер арқылы, ақ
беделдің, дәстүрлердің, мәжбүрлеудің көмегімен әсер етуге қабілетті саяси
биліктің ерекше ұйымы болып табылады.
Екіншіден, мемлекет – мемлекеттік органдардан тұратын,
мамандандырылған шенеуніктер аппаратына ие, бұқаралық – билік өкілеттіктері
бар және кәсіби негізде басқару басшылық ету, қоғамдық құрылыстың
эконмикалық, әлеуметтік, саяси және экологиялық қауіпсіздігін, соның ішінде
мәжбүрлеу арқылы қорғау функсияларын жүзеге асырушы құрлымдық ұйым болып
табылады.
Үшіншіден, мемлекет белгілі географиялық кеңістікке өзінің
юрисдикциясын тарататын аумақтық ұйым болып табылады. Бұл мемлекет үшін
маңызды өмір сүру құралы аумақтық тұтастық болып табылатындығын
негіздейтін факт. Жер аумағынсыз мемлекет те болмайтындығы бәріне
белгілі.
Төртіншіден, мемлекет қоғамдық қатынастардың басқару субъектілерінен
ерекше мәжбүрлеу билігін қолдану монополиясына ие.
Бесіншіден, мемлекет қоғам егемендігін тасымалдаушы болып табылады,
мемлекеттік биліктің тәуелсіздігі мен жоғарылығын тұтас қоғам атынан ішкі
де, сыртқы да саясатты жүргізу мүмкіндігін білдіреді.
Алтыншыдан, мемілекет барлық халық үшін міндетті заңдар мен
ережелерді шығару: салықтар мен бюжетке міндетті төлемдерді алу құқығына
ие.
Императифті биліктік өкілеттіктерге ие жер мәмілелерінің
ерекше субъектісі ретінде мемлекеттің жоғарыда аталған қасиеттері
және жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеу мәселелеріне
ұйымдастырушы қызыметін бөліп беруді негіздейді. Нарықтық жағдайда
жер мәмілелері мемлекет тарапынан реттелуі тиіс. Бұл түрлі
тәсілдермен жүзеге асуы тиіс. Тиімді тәсілдерінің бірі, жиынтығы
жер мәмілелерін реттеудің экономикалық механизмі болып табылатын
экономикалық реттегіштер жүйесінің көмегімен жер мәмілелеріне
мемлекеттік әсер ету болып табылады.
Жер мәмілелерін реттеудің экономикалық механизімі мемлекеттің
жер саясатын жүзеге асыруғы, жерді әлеуметтік әділ үлестіруді
ұйымдастыруға, жерге деген сұраныстар мен ұсыныстардың арақатынасын,
жердің нарықтық бағасын, жерге қатысты алыпсатарлық оператцияларды
болдырмауды реттеуге, ірі жер латифундий мен минифунидің түзілуіне
алдын алуға, жердің нарықтық айналымында экологиялық,
адамгершіліктік, экономикалық және құқықтық талаптарын қамтамасыз
етуге, мемлекеттің аумақтық және азық- түліктік қауыпсіздігін
қамтамасыз етуге бағытталатын мемлекеттік тарапынан экономикалық әсер
ету шараларының жүйесін білдіреді.
Жер мәмілелерін мемлекеттік реттеу дегеніміз – Қазақстан
Республикасында жердің қорғалуы, ұтымды нысаналы мақсаттқа пайдалануын
қамтамасыз етуге, жер айналымы саласындағы заңдылықты қамтамасыз етуге
бағытталған құзыретті оргондардың билік- атқарушылық қызымет түрі болып
табылады.
Императифті биліктік өкілеттіктерге ие жер мәмілелерінің
ерекше субъектісі ретінде мемлекеттің жоғарыда аталған қасиеттері
және жер мәмілелерін қалыптастыру мен реттеу мәселелеріне
ұйымдастырушы қызыметін бөліп беруді негіздейді.
Мемлекеттің нарықтық жер мәмілелеріне арласуының үш бағытын
көрсетуге болады:
-жерге биліктің заңдылық күшінің аясын анықтау;
- жермен мәміле жасау тәртібін орнату;
-жер мәмілелері туралы заңдардың орындалуына мемлекеттік бақылау
орнату,
Жалпы қоғамдық қатынастар құқықтық реттеу нысандары сияқты
нарықтық жер қатынастарына араласудың заңды нысандары болып жерге
құқықтық субъектілерінің жүріс - тұрысының заңды және нормативті
ережелері ( заң, үкімет қаулылары, ведомствалық актілер және т. б.),
жерге шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке топтарына арналған
нормативтік ережелер ( белгілі мақсатта пайдалануға арналған
жерлердегі құқықтық тәртіп ) және жоғарыдағы нормативтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz