Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І Тарау

1.1. Ақшаның шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ...4.8

1.2. Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні..9.13
1.3. Ақша түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14.15

ІІ Тарау
2.1. Ақша қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16.19
2.2. Ақшаның қазіргі жағдайдағы дамуы ... ... ...20.24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25.27

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Ақша дегеніміз-тауардың тауары, оның өз бойында жасырын түрде барлық басқа тауарлар болады. Егер керек болса, қызығарлық және тілеген заттың қандайына болса да айнала алатын, сиқырлы құрал. Құнның ақшалай нысанасының бекітуімен байланысты баға пайда болды. Баж – құнның ақшалай көрінісі. Ол құннан жоғары да, төмен де, тең де болуы мүмкін. Табиғат өздігінен ақшаны да, банкирді де туғызған емес. Экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты, алтынға осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың алтынды ақша ретінде пайдалануы, оның осы қасиетімен түсіндіріледі.
Сонымен, ақша – ерекше тауар. Олтауарлар дүниесінен жеке дара бөлініп шығып , жалпы эквивалент рөлін атқарады . Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент мынадай ерекшеліктері бар :
а. Ол - нақты бір заттың қоғамдық тұтыну құнының
болатындығы .
б. Онда – абстракт еңбек бейнеленетін құнның да
болатындығы.
в. Тауар өндірушінің жеке еңбегі , қоғамдық еңбектің бір
бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.
Ақша рөлі – барлық кезеңдерде ғалымдарды қызықтырып келеді. Ағылшын ғалымы У.Гладсон байқағандай , ақша мәні туралы ақылдылықтар сияқты махаббатта адамдарды ақмақ ете алмады .
Түрлі халықтарда ақша ретінде бағалығы тұрақты болып табылатын танымал айырбас заттары қолданылды . Оларға балталар , балық аулайтын қармақтар, маталар, терілер, пышақтар, семсерлер, найзалар, жебелер және тағы басқа .

1. « Ақша айналысы және несие »Издат
Маркет , Алматы 2004

2. « Ақша , несие , банк » Сейітқасымов Ғ.С.
Алматы , «Экономика» 2001

3. « Жаңа кезең – экономикалық теориясы »
А. С. Сахариев , Алматы « Дәнекер» 2004.

4. « Макроэкономика » , Мамыров Н. Қ .
Алматы , Экономика 2003.
5. Программа развития сельскохозяйственного производство ЮКО на 2005. Шымкент
6. Департамент труда и занятости населения ЮКО. 2004 – 2005, Шымкент.
7. Программа развития промышленности и импортзамещение на 2003 – 2004 годы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті.
8. Социально – экономическое развития ЮКО за январь – декабрь 2003 – 2004. Шымкент, 2005 ж.
9. Баяндин М. Проблемы управления социально – экономическим развитием./ Ізденіс №4 – 5, 2001. 120 – 123 бет.
10. Стратигический план развития до 2010 г./ ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. 2005*.
11. ҚР әлеуметтік – экономикалық дамуының 2005 – 2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары. ОҚО Статистика агентігі. Шымкент, 2005.
12. ОҚО 2005 – 2007 жылдарға арналған стратегиялық бағдарламасы. ОҚО Экономика және бюджетті жоспарлау департаменті. Шымкент, 2005.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І Тарау

1. Ақшаның шығу тарихы ... ... ... ... ... ... ... ...4-8

2. Ақшаның қажеттілігі мен экономикалық мәні..9-13
3. Ақша түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14-15

ІІ Тарау
1. Ақша қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16-19
2. Ақшаның қазіргі жағдайдағы дамуы ... ... ...20-24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25-27

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Кіріспе
Ақша дегеніміз-тауардың тауары, оның өз бойында жасырын түрде
барлық басқа тауарлар болады. Егер керек болса, қызығарлық және тілеген
заттың қандайына болса да айнала алатын, сиқырлы құрал. Құнның ақшалай
нысанасының бекітуімен байланысты баға пайда болды. Баж – құнның ақшалай
көрінісі. Ол құннан жоғары да, төмен де, тең де болуы мүмкін. Табиғат
өздігінен ақшаны да, банкирді де туғызған емес. Экономикалық қатынастардың
дамуымен байланысты, алтынға осындай қасиетті қоғам берген. Адамдардың
алтынды ақша ретінде пайдалануы, оның осы қасиетімен түсіндіріледі.
Сонымен, ақша – ерекше тауар. Олтауарлар дүниесінен жеке дара
бөлініп шығып , жалпы эквивалент рөлін атқарады . Ақшаның жалпыға бірдей
эквивалент мынадай ерекшеліктері бар :
а. Ол - нақты бір заттың қоғамдық тұтыну құнының
болатындығы .
б. Онда – абстракт еңбек бейнеленетін құнның да
болатындығы.
в. Тауар өндірушінің жеке еңбегі , қоғамдық еңбектің бір
бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.
Ақша рөлі – барлық кезеңдерде ғалымдарды қызықтырып келеді. Ағылшын
ғалымы У.Гладсон байқағандай , ақша мәні туралы ақылдылықтар сияқты
махаббатта адамдарды ақмақ ете алмады .
Түрлі халықтарда ақша ретінде бағалығы тұрақты болып табылатын танымал
айырбас заттары қолданылды . Оларға балталар , балық аулайтын қармақтар,
маталар, терілер, пышақтар, семсерлер, найзалар, жебелер және тағы басқа .
Мұндай түрлілік экономистерге осылай айтуға себеп берді :
ақша – бұл тауарлар мен қызыметтерге айырбасталатын баршылық. Бірақ бұл
анықтама шалағай , сондықтан ғылыми
емес болып табылады .

1.1.Ақшаның шығу тегі

Ақша ежелгі замандарда болды . Олар тауар өндірісінің дамуындағы
бірден – бір шарт және өнім болып табылыды . Тауар – бұл сату немесе
айырбастау үшін жасалынған еңбек өнімі, оны өндірушілердің белгілі
қоғамдық қатынастарын тудыра отырып , тауар формасын қабылдайды .
Заттардың тауарға айналуы қашаның пайда болуындағы объективті
алғышарттарды құрайды . Бірақ кез – келген зат тауар бола алмайды.Егер
(нақты еңбекпен белгіленген)тұтыну құны өз сатып алушысын таппаса немесе
қоғам тарапынан мойындалмаса онда оны дайындауға кеткен уақытын рәсуә
болғаны ; мұндай бұйым тауарлық формаға ие емес , өйткені оның қоғамға
қажетті тұтыну құнын алу құралы бола отырып , өзінің өндірушісіне
қатынасы бойынша айырбас құны ретінде көрінеді . Айырбас құн
тауарлардың өзінен бөлініп шыққан және олармен бірге өз бетінше өмір
сүретін тауар , ол ақша .
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
көрінеді . Оның құны жасырын түрде болады және тек қана ақша
теңестіру жолмен табылады . Тауарлар және ақшалар бір және осы тауар
формасының нақты қарама – қарсы жақтары бола отырып , айырбас
процесінде бір – біріне табады және өзара бір – біріне ауысады
.Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа тауарға
кездейсоқ аырбасталынуы барысында , айырбас құнның жәй немесе
кездейсоқ формалары қолданылады (1 балта = 5 құмыра , 1 қой = 1 қап
бидай және тағы басқа ).
Тауар өндірісінің дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиіленеді . Жалпы
тауар массасының ішінен барынша жиі айырбасалатын тауардың бөлініп
шығуымен құнның жай формасы толық формаға өте бастады . Мысалы ,
бидайды етке, майға , жүнге , және тағы басқа айырбастауға мүмкіндік
болды.
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі
айырбасталатын тауар - барлық басқа тауарлардың бір – бірімен өзара
айырбасталу құралы бола бастады . Осыдан келіп , құнның толық немесе
кең көлемдегі формасынан жалпы құндық формасына жасырын түрде өту
басталды.
Бірақ оның рөлі бір тауарға нық бекітілмеген еді . Біртіндеп
жалпы құндық эквивалент рөлін белгілі бір тауарлар көптеп атқара
бастады және осы тауарлар ақша деп аталынды.
Тауар айналысының тарихи эволюциялық даму процесніде жалпы
құндық эквивалент немесе ресімделінбеген ақша формасын , әр түрлі
тауарлар қабылдады .Әрбір тауар шаруашылық уклад өз эквивалентін
алға тартады . Бір халықтың өзінде әртүрлі уақыттарда және әр түрлі
халықтарда бір мерзімде әр түрлі эквивалеттер болды. Сонымен ,
бірінші , ірі еңбек бөлінісінің нәтижесінде мал бағушылардан бөлініп
шығумен мал (ірі қара ) айырбас құралына айналды.Олардың белгілі
түрлері табиғи – климаттық жағдайларға байланысты нақты сол ортада
айырбас құралы болды .Шалғынды аудандарда жылқы , сиыр және қой ; ал
шөл және шөлейт аудандарда түйе жалпы құндылық эквивалент қызметін
атқарады . Малды жалпы эквивалент ретінде пайдаланғаны туралы нақты
дәлелдер әр түрлі қолжазбаларда , қазба жұмыстарының нәтижелерінде
табылған заттарда , поэзияларда кездеседі . Гомердің көне Троя
батырлары туралы поэмада өгізді құн өлшемі ретінде пайдаланғаны
жайлы айтылады . Осы уақыттарда металдан жасалынған ақшаларда өгіз
деген атау ойып өрнектеліп жазылып жүрді . Латынның сөзі пекуния
(ақша ) , пенкус (мал)сөзінен шыққан. Рупа (мал)сөзі үнділердің ақша
бірлігінің атауы рупия негізінде жатыр . Ежелгі Русьтарда да ақша
металл ақшаға ауысқаннан кейін де мал деген атауға ие болды .
Ярослав Мудрый 1018 жылы былай деген біздің жинаған малдарымыз :
ерлерден 4 күн , старостылардан 10 гривен және боярлардан 18
гривеннен тұрады . Ол кездегі қазынашы малшы , қазына , қазына жинау
орны – мал ұстайтын орын аталынды .
Капитал сөзінің шығуы да малманен байланысты , өйткені ескі
герман тілінде бұл сөз мал басы санының көптігін білдіре отырып ,
меншік иесінің байлығын көрсетті .
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін
жүнді пайдаланды (үкі , түлкі , және тағы басқа ) құс жүндері Солтүстік
Сібір халықтарында , ал аң жүндері Солтүстік Америка халықтарында жалпы
құндық эквивалент ретінде қолданылды . Жүн ақшалар Монғолияда , Тибетте
және Памир аудандарында кең көлемде таралды . Ежелгі Русьтардың арабтармен
, хазарлармен Визанитямен сауда – саттық жасауы барысында жүн ең басты
құралдардың бірі болды . Ежелгі русь елінде жүн ақша жүйемінің бүгіні болып
саналады . 1610 жылы жаулап алуынан орыстардың әскери кассасында 5450 руб.
Күміс пен 7000 руб. Жүн табылды .
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы
ретінде бақалшақ (раковинді) ақшаларды пайдаланды . Тарихта бақалшақ
алқалардың келесі атаулары сақталынды , бұлар : чангос , цинбис , бонгез ,
хайква және тағы басқа . Көлемі түймедей ақшыл – қызғылт бақалшақ Кари
көптеп таралды . Безендірулер түрінде жіпке тізілгендері Ежелгі Үнді
елінде , Қытайда Үндіқытайда , Африканың Шығыс жағалауларында , Цейлонда
және Филиппин аралдарына алғашқы ақшалардың қызметін атқарады .
Американдық үнділердің белдіктерінде бақалшақ ақшалар құстардың ,
жыртқыш аңдардың келбеткескінін көрсете өрнектеліп , былғары белдіктерге
көрік берді . Бақалшақтарды Солтүстік Американың Тынық мұхит
жағалауларыда , Полинезияда , Каолин және Соломин аралдаында айырбас
құралы ретінде пайдаланылды.
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы болып
табылады .Біздің бүгінгі күнерімізге дейін өмір сүре отырып, олар ешқандай
өзгеріске ұшыраған жоқ .ХХ ғасырдың 70- жылдарының басында Саломон
аралдарының кейбір тұрғылықты тұрғындардың ақша айналысы ретінде
бақалшақтардың үш түрі: ең арзаны қара түсті (курила ), ақ түсті (галиа ),
аса қымбат – қызыл түсті (ранго) пайдаланылды .
Әлемде әртүрлі экотикалықақшалар болған .Каролин аралдары тобына
кіретін Ява аралында осы күнге дейін феи ақша айналысында қызмет етеді .
Олардың формасы дөңгелекше тас түрінде келе отырып , диірменнің тасын еске
түсіреді . Мұндай монеталардыңдиаметрі бірнеше метрге , ал массасы
тоннаға дейін жетеді . Сауда мәмілесі орындалғаннан кейін сатушы феяға
бұрынғы иесінің белгісін өшіріп , өзінің белгісін соғады .
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды
. Сонымен бір құлдың құны үш сиыр, алты бұзау , он екі қойға теңестірілді
.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің
жетілуі жалғасты . Бөлінушілік , бірігушілік , біркелкілік
мінездемелері бар эквиваленттер пайда болды . Бұл аз бұзылатын өсімдік
өнімдері – зәйтүн майы , күріш , кофе , какао , құйма түріндегі тұздар ,
тағы басқа .
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдаланыла бастады. Ежелгі
Спартта , Жапонияда , Африкада темір , мырыш, қорғасын , мыс , күміс, латын
түріндегі ақшалар пайлаланылды . Рим императоры Дионский Сирокуз және орта
ғасырдағы , ағылшын корольдері мырыш ақшаларды құйды.Қытайда және Ежелгі
Римде мыс ақша ретінде пайдаланылды .ХҮII ғасыр Солтүтік Америкада
(Массачусетс штатында)ұсақ төлемдерге қорғасын дөңгелекшелер қолданылды .
Металл ақшалардың артықшылығы , олар – біркелкі , төзімді,
ұсақталынады , және тағы басқа . Металл ақшалардың кең таралуымен ақша
есебінің салмақтық жүйесі нақтылана түсті. Кейін келе металдардың арасында
басты роль алтын мен күміске өте бастады , өйткені олар жалпы эквивалент
үшін аса қажетті сапаға ие .
Әрине , металдар бұған дейінгі ақша формаларын бірден ығыстырып
шығарып тастаған жоқ . Ұзақ уақыт бойы металл ақшалар күрек таға , шеге ,
шынжыр және тағы басқа формаларда ұзақ уақыт бойына сақталынды . Грек
ақшасының атауы драхма
бір уыс шегедеген мағынаны білдіреді. Мыс ақшалар қазандық құмыра ,
қалқан түрлерінде айналыста болды . Күміс және алтын ақшалар жүзік , сырға
, білезік түрінде пайдаланылды .
Бірақ біздің эрамызға дейін ХIII ғасырда салмағы көрсетілген
құймалар пайда бола бастаған . Осындай себепке байланысты көптеген ақша
бірліктері фунт стерлинг , ливр (жарты - фунт)марка (жарты фунт)салмақ
бірліктері атауымен аталады . Алғашқыдағы белгілі массасы бар формасыз
металл ақшаларды кейін келе әртүрлі массадағы біркелкі формасы бар металл
ақшалар ауыстыра бастады.
Монеталардың пайда болуы – ақшаның құрылуындағы соңғы кезең болып
табылады

,

1.2. Ақшаның қажеттілігі мен

Экономикалық мәні

Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік олар тауар өндірісі
және тауар айналысының болуына негізделеді . Кез келген тауар айналысында
ақша айырбас құралы болып табылады . Тауар және ақша бір – бірінен
бөлінбейді . Ақша айналысы болмаса , онда тауар айналысы да болмайды .
Бірақ XVII ғасырдың басында (1516 ж)утопиялық социализмнің негізін
қалаушы Томас Моор өзінің Жаңа Утопия аралы және мемлекеттің үздік
құрлымы туралы алтын кітап деген еңбегінде : Алдау , ұрлау , тонау ...кісі
өлтіру заң тәртібімен қатаң жазаланатынын кім білмейді әйтсе де бұл
жөнінде алдын – ала ескертілмеу мүмкіндігі бар жерде алдымен ақша құрамай ,
олар да жоғалмайды , сонымен бірге , ақшаның жоғалуына байланысты
адамдардың алаңдаушылығы , қайғысы , қиыншылықтары және ұйқысыз түндері де
ұмытылар еді . Егер ақша адам өмірінен алысталынатын болса , онда тіпті
ақша қажеттілігінен туған кедейліктең өзі де жойылар еді .
Ол аздай Томас Моор тағы былай деді : Қай жерде болсын барлық
нәрсені ақша өлшемімен өлшейтін болса , онда ол жерде мемлекеттік істердің
табысты және дұрыс ағысының болуы мүмкін емес.
XIX ғасырда Социал утопистері – Прудон , Оуэн , Грей және басқалар
ақшаға теріс көзқараста болды . Прудон тауар өндірісін сақтай отырып ақшаны
жоюдың жобасын ұсынды және оны дәлелдемек болды .
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды . Қазан революциясынан (1917)кейін ,
азамат соғысы жылдарында ақшаның құнсыздануы байқала бастаған кезде ақшаны
жою сәті келді , яғни тарихтың өзі осыған алып келді деген тұжырымдар пайда
бола бастады . Керек десеңіз ауыл шаруашылық өнімдерін өнеркәсіп өнімдеріне
тікелей айырбастауды ұйымдастыруға тырысты . Шындығында , оның бәрі сәтсіз
аяқталды . С.Г.Струмилин ақшаның орнына еңбек ірліктері – тредаларды , ал
ағылшын экономисі Смит Фольтнер энергетикалық бірліктерді – энедаларды
пайдалануды ұсынды .
Осыған байланысты Карл Маркс былай дейді : ақшаларды жоя отырып ,
біз қоғамдық дамудың ең жоғары сатысында (коммунизмде )болуымыз мүмкін
немесе ең төменгі сатыға (алғашқы қауымдық құрылысқа )қайта оралар едік .
Қанша дегенмен де коммунизм - ол қиял , сондықтан да ақша болған , ол бар
және бола береді .
Ақша тауардан дами отырып , тауар болып қала береді , бірақ тауар
ерекше жалпылама эквивалент .
Ақша – жалпы бірдей эквивалент , ерекше тауар , онда барлық басқа
тауардың құны бейнеленеді және оның делдал ретінде қатысуымен тауар
өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз жасала береді .
Жалпыға бірдей эквивалент ролі тарихи түрде алтынға бекітілген .
Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті оның табиғи
қасиеті емес
Карл Маркс айтқандай : Табиғат ақшаны жаратпайды . Алтынға бұл қасиет
қоғаммен берілген .
Алтын жалпыға бірдей эквивалент рөлін орындау үшін ең бір лайық тауар
болып қалып отыр . Біріншіден , ол ерекше табиғи сапаға ие : бөлінуі оңай
, әдемі , бұзылмайды , тот баспайды , тек қана патша арағында 23 тұзды
және 13 азот қышқылында ериді.
Екіншіден ең басты алтын жоғары құнға ие . Қанша дегенмен оның қорындық аз
болу аз болуы алтынщды өндіруге кететін еңбек шығындарынның өте жоғары
болуына әкеліп соқтырады . Алтынды тұтыну жылдан – жылға өсуде . Ол әр
түрлі салаларда пайдаланылды – электроникадан бастап зергерлік істерге
дейін , бірде өте жұқа қалыңдықпен , бірде балқыитылған құймалар түрінде
кездеседі . Тек қана циферблаты 6 м диаметріндегі Кремль курантына алтын
жалату үшін 26 кг алтын жұмсалады , мұндағы алтын жалату қалыңдығы 3мк
жуық . 4000 жылдардан бастап біздің ғасырымызға және 1985 жылға дейін
әлемдегі барлық өндірілген алтын 90 мың теңгені құрады. ХХ ғасырда 60 мың
тоннадан астамы өндірілді соның ішінде 30 мың тоннаға жуығы – екінші дүние
жүзілік соғыстан кейін өндірілген.
Ресей ХІХ ғасырдың 20- жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
болды . Өткен ғасырдың 40 – жылдарында оның дүниежүзілік алтын
өндірісіндегі үлесі 40% - ды құрады .
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді . Сонымен, 1 кг.
Алтын алу үшін 3000 метр орта тереңдіктігі тау қыртыстарының 100 тоннасын
қайта өңдеуі қажет. Алтынды ең көп өндіретін Оңтүстік Африка
Республикасында (ОАР) алтын өндірушілердің еңбек ету жағдайы құлдардың
өмірі сияқты : олар 40 градустан жоғары температурада терең жер
астыларында жұмыс істейді . Мұнан бұрын Оңтүстік Африка Республикасында
әлемдік алтын өндірісінің 23 – і өндірілсе , ал қазір 13 – і ғана
өндіріледі .
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты эағдайда құлдырауда .
Қазақстанда 160 алтын кен орындары бар . Соның ішінде
60 – ы жұмыс істеп тұр және олардың жылдық өнімі 1994 жылы 25 тонна алтынды
құрады .
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды ,
сонымен бірге электронды – есептеуіш және компьютерлік техникаларды ,
түрлі механикалық аспаптарды , синтетикалық талшықтарды жасау үшінде
қолданылады .
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты толғандырады .
Бұнымен ежелгі уақыттарда ал – химиктер еңбектенді . Ежелгі Египетте жалған
алтын құймалары табылған . Біздің ғалымдар ұзақ уақыт іздену мен сынақтар
жүргізулері нәтижесінде нағыз алтынды мынадай құрамда алды : полладий –
65%, индий – 35% . Электр кедергісі алтынның техникалық құймасына жақын .
Жаңа құйма қаттылығы алтынна алты есе асып түседі .
Құрамын өзгерте отырып (полладий – 55% , индий - 45% червондық алтын
алынды , бірақ мұндай алтынды жасанды жасау бұл процестің тиімділігін
көрсетеді . Қазіргі ядерлік физика атомдардан күкірт және сынаптан алтын
атомдарын алуға мүмкіндік берді . Бірақ жасанды алтынды жасау мүмкіндігі
бұл процесті тиімді етпейді . Мұндай алтынның өзіндік құны өте жоғары
және бұл жолмен алынған металл табиғи алтынменен өзінің бағасының төмен
болуына байланысты нарықта бәсекеге түсе алмайды . Сонымен қатар , жасанды
алтын өнеркәсіпте , тіс салуда және зергерлік бұйымдарды жасауда
пайдаланылды , бірақ еш уақытта ол жалпыға бірдей эквивалент ретінде
алмайды . Ақша – зат емес , ол – қоғамдық қатынас.
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
дегеніміз , қоғамнан бөлінген адамдар үшін ақша керек еместігін білдірді .
Робинзон Крузоға олар керек болмаған . Батып бара жатқан кемеден
құтқарылып алынған заттар оған адам аяғы баспайтын аралда қажет болған ,
ал ақшалар болса өзінің барлық құндылығын жоғалтты.
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арсындағы белгілі бір
экономикалық қарым қатынастарды көрсететін , тарихи даму үстіндегі
экономикалық котегория болып табылады. Экономикалық категория ретінде
ақшаның мәні оның үш қасиетін бірігумен көрініс табады .
- жалпыға тікелей айырбасталу ;
- айырбас құнының дербес формасы ;
- еңбектің сыртқы өлшемі .
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану , кез келген
материалдық құндылықтарға ақшаны айырбастау мүмкіндігінің бар екендігін
көрсетеді . Социализм жағдайында бұл мүмкіндік елеулі қысқарды және тік
қоғамдық жиынтық өнімді пайдалану және бөлумен ғана шектеледі .
Кәсіпорындар , жер , орман , жер асты байлықтары сатылмады және сатып
алынбады . Қазіргі кезде жекешелендіру процестерінің жүруімен байланысты ,
жалпыға тікелей айырбастау формасында ақшаны пайдаланудың көлемі едәуір
кеңіді .
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
тікелей өткізумен байланысты емес . Ақшаны бұл формада қолдану жағдайлары
олар несие беру , бюджеттің кірістерін қалыптастыру , өндірістік және
өндірістік емес шығындардың қаржыландыру , Ұлттық Банктің несиелік
ресурстарды басқа банктерге сатуды және тағы басқа .
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің
, олардың ақаш көмегімен өлшенуі мүмкін құнын анықтау арқылы көрінеді .
Ғалым – экономистердің арасында алтынның ақшалай тауар ретіндегі
рөлі туралы әртүрлі көзқарас бар . Біреулер алтынның демонетизациялануы
аяқталып , ол жалпыға бірдей эквивалент және ақша қызметтерін атқару рөлін
орындауды толығымен тоқтатты дейді . Құнның ақшалай формасынан жалпылама
немесе жайылыңқы формасына қайтып келді . Несие ақшалар жалпыға бірдей
эквивалент ретінде жүрді . Алтын , ақшаның классикалық қызметтерін атқаруды
жалғастыруда дейді екінші біреулер . Ал енді үшінші біреулер , алтынның
жартылай демонтизациалануы және ол жалпыға бірдей эквивалент рөлін
орындаушы , ерекше тауар ретіндегі өзінің қасиеттерін сақтап қалды дейді .
Жекелеген елдердің ішінде алтын айналысы жоқ . Төлем айналыс және қорлану
құралы болып , алтын белгілері - (қағаздай белгілері ) қағаз және несие
ақшалар қызмет атқарады . Бірақ та алтын дүниежүзілік ақша болып қалып отвр
десек , онда ол жалпыға бірдей эквивалентті білдіреді .

1.3.Ақшаның түрлері

Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді :
толық құнды ақшалар және екіншісі толық құнсыз ақшалар .
Толық құнды ақшалар – наминалдық құны оны дайындауға кеткен нақты
құнымен сәйкес келетін ақшалар . Мұндай ақшаларға металл ақшалар , соның
ішінде : мыстан , күмістен және алтыннан жасалғандары жатады . Металл
ақшалар әр түрлі формада болған . Монета түріндегі формасы – бұл олардың
соңғы формасы . Монетаның бет жағы – аверс . артықы жағы – реверс және жаны
гурт деп аталады .
Толық құнсыз ақшалар (құнның белгілері ) – наминалдық құны нақты
құннан , яғни олардың өндіріске кеткен қоғамдық еңбектен жоғары болып
келетін ақшалар . Құнның қағаздай белгілері екіге бөлінеді : қағаз ақшалар
және несиелік ақшалар .
Қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері .
Қағаз ақшалар ( қазыналық билеттер) - бюджет тапшылығын жабу мақсатында
шығарылатын және металлға ауыстырылмайтын , сондай – ақ мемлекет
белгілеген өзіндік наминалы бар құнның белгілері .
Несиелік ақшалар – тауар өндірісінің дамуымен , яғни тауарларды
сатып алу және сатудың уақытын кешіктіріп төлеуге (несиеге ) берілу мен
байланысты пай да болған ақшалар .
Несиелік ақшалардың мынадай түрлері бар :
Вексел , банкнота және чек .

Вексел сөзі ағылшынша Bill note – міндеттеме шоты дегенді
білдіреді .
Вексел – белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және
белгіленгін жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі
.
Сонымен қатар , осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде Қазақстан темір
жолы ҰК – ның 200,0 миллион теңгеге бағалаған векселдерін өтеді .
Мұндағы , домицилиант - векселде көрсетілген төлемді жүзеге
асыратын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.