Құқық шығармашылықтың түсінігі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1.Құқық шығармашылықтың түсінігі, принциптері және түрлері ... ... ... ... 4

2. Құқық шығармашылық процесінің негізгі сатылары (стадиялары) ... ... ...8

3.Заң шығару техникасы және оның заңдарды жүйелеудегі алатын орны17

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ...20

Құқықшығармашылық ісі ерекше іс - әрекет болып табылып, мұнда еңбектің нәтижесінде нормативтік құқықтық акт жасалады. Норма жасап шығару, яғни, құқық шығармашылық ісі - қоғамдық қатынастарға ықпал жасаудың тәсілі және ол құқыққа заңдық күш беретін құрал болып есептеледі.
Құқық шығармашылығының үш тәсілі бар:
1) мемлекеттік өкілетті органдардың құқықтарды белгілеудегі атқаратын қызметтері;
2) мемлекет органдарының өздеріне тәуелсіз түрде әдет- ғұрыптар (дағдылы істер) болып қалыптасқан немесе мемлекеттік емес ұйымдар жасаған (мысалы: кооператив, қоғамдық ұйымдардың) нормаларды бекітуі;
3) бүкіл халықтың дауыс беру (референдум) түріндегі өткізілетін халықтың тіклей құқық шығармашылық ісі.
Осы үш жағдайдың үшеуінде де құқық шығармашылық ісі өздерінің алдына қойған мақсаттарымен де және басшылыққа негіз етіп ұстанған принциптерімен де ерекшеленеді.
Ата заңның 61 – бабының 1- тармағында: «Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттарына, Республика Үкіметіне беріледі және тек қана мәжілісте жүзеге асырылады», - делінген.
Заң шығару техникасы кең мағынасында алғанда нормативтік актілерді талдап жасау ережесін ғана емес, сондай- ақ қалыпты материалдарды ұйымдық – техникалық жағынан дайындаудың нақты күйін, қалыпты актілердің құрылымы мен мазмұнын, бұл актілерді ресми басылымдарға жариялаудың жай – күйін қамтиды.

Нормативтік –құқықтық актілер:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 ж
2.Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдары:
а) «Президент жайында»;
б) «Парламент және оның депутаттарының мәртебесі жайында»
в) «Үкімет жайында».
3«Нормативтік құқықтық актілер жайындағы» Қазақстан Республиксының заңы 1998ж. өзгерістер мен толықтырулар 2001ж. және 2002ж.
Әдебиеттер:
1.Лазарев В.В Теория государства и права М,1992г.
2.Мемлекет және құқық негіздері:Оқулық. Құраст. Е.Баянов. –Алматы: Жеті жарғы, 2001 –624б.
3.Малько В.А Льготы в праве. Общетеоритический аспект. Поощрение как правовое средство правоведение 1996г
4.Теория государства и права. Курс лекции. Под.ред. Матузова Н.И. и Малько А.В.450 стр
5.Табанов С.А. Құқық теориясы мен сот жүйесінің конституциялық негіздері. –Алматы, «Айдана» ЖШС –2001ж
6.Табанов С.А. Салыстырмалы құқықтану негіздері. Оқулық. – Алматы:Жеті жарғы, 2003 – 464 б.
7.Теория государства и права Под.ред. В.М. Корельского и В.Д. Перевалова. – М., 1997г,

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1.Құқық шығармашылықтың түсінігі, принциптері және түрлері ... ... ... ... 4

2. Құқық шығармашылық процесінің негізгі сатылары (стадиялары) ... ... ...8

3.Заң шығару техникасы және оның заңдарды жүйелеудегі алатын орны17

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20

Кіріспе
Құқықшығармашылық ісі ерекше іс - әрекет болып табылып, мұнда еңбектің
нәтижесінде нормативтік құқықтық акт жасалады. Норма жасап шығару, яғни,
құқық шығармашылық ісі - қоғамдық қатынастарға ықпал жасаудың тәсілі және
ол құқыққа заңдық күш беретін құрал болып есептеледі.
Құқық шығармашылығының үш тәсілі бар:
1) мемлекеттік өкілетті органдардың құқықтарды белгілеудегі атқаратын
қызметтері;
2) мемлекет органдарының өздеріне тәуелсіз түрде әдет- ғұрыптар (дағдылы
істер) болып қалыптасқан немесе мемлекеттік емес ұйымдар жасаған
(мысалы: кооператив, қоғамдық ұйымдардың) нормаларды бекітуі;
3) бүкіл халықтың дауыс беру (референдум) түріндегі өткізілетін халықтың
тіклей құқық шығармашылық ісі.
Осы үш жағдайдың үшеуінде де құқық шығармашылық ісі өздерінің алдына қойған
мақсаттарымен де және басшылыққа негіз етіп ұстанған принциптерімен де
ерекшеленеді.
Ата заңның 61 – бабының 1- тармағында: Заң шығару бастамасы құқығы
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттарына, Республика Үкіметіне
беріледі және тек қана мәжілісте жүзеге асырылады, - делінген.
Заң шығару техникасы кең мағынасында алғанда нормативтік актілерді талдап
жасау ережесін ғана емес, сондай- ақ қалыпты материалдарды ұйымдық –
техникалық жағынан дайындаудың нақты күйін, қалыпты актілердің құрылымы
мен мазмұнын, бұл актілерді ресми басылымдарға жариялаудың жай – күйін
қамтиды.
Бағамдық жұмыстың мақсаты заңнаманы, арнайы оқулықты оқу негізінде
құқықшығармашылықтың мәнін ашып көрсету болып табылады.
Қойылған мақсатқа сай келесі міндеттер құрылды: құқықшығармашылықтың
түсінігі, принциптері және түрлерін ашу; құқықшығармашылық процесінің
негізгі сатыларын (стадиялары) көрсетіп беру; заң шығару техникасы және
оның заңдарды жүйелеудегі алатын орнына тереңірек тоқталу.
1.Құқықшығармашылықтың түсінігі, принциптері және түрлері

Құқықшығармашылық мемлекеттің заңдарды, өзге де нормативтік
актілерді шығаруға байланысты қызметінің ерекше түрі. Мұның нәтижесінде
жаңадан нормативтік актілер пайда болады, бұрынғы қолданыста жүрген
құқықтық актілерге өзгерістер, толықтырулар, қажетті түзетулер
енгізіледі, тіпті олардың күші жойылады. Сөйтіп, еліміздің құқықтық
актілері құқықшығармашылықтың әсерінен үнемі қозғалыста болып тұрады.
Халықтың еркі, мемлекеттің мүддесі заңдарда құқықтық нормаларда, басқа
да қайнар көздерінде көрініс табады. Аталған құқықшығармашылық іс -
әрекеттердің нәтижесінде дүниеге жаңартылған, не өзгертілген күйде
заң құжаттары пайда болады. [1]
1.Құқықшығармашылық дегеніміз заңдық нормаларды шығаруға
бейімделген, осыған сәйкес, арнайы құзыретке ие субъектілердің қызметі.
Ұйымдық бастау болып табылатын негізгі талаптар жұмыстың мәнін,
сипатты белгілерін және жалпы бағытын анықтайды. Оларға жататындар:
1. Демократизм. Бұл принцип ( қағида) халықтың еркі мен мүддесін құқық
нормаларында міндетті түрде ескеруді және тұжырымдауды талап етеді.
Оның мәнісі мынада: қоғамның саяси жүйелерінің дамуының негізгі
бағыттарының бірі – еліміздің Ата Заңында белгіленгеніндей, Қазақстан
Республиксының азаматтарын мемлекет ісін басқаруға кеңінен қатыстыру болып
табылады. Құқықшығармашылыққа да демократияның негізгі нысаны ретінде
халықты референдум арқылы тікелей қатыстыру. Оған мысал, 1995 жылғы
Конституцияның бүкілхалықтық республикалық референдумда қабылдануы.

Демек, бұл принцип нормативтік актілерді, бірінші кезекте заңдарды
дайындау мен бекітудің еркін, шынайы демократиялық тәртібін орнықтырып,
бұлжытпай жүзеге асырудан көрінеді.
2. Заңдылық. Бұл принцип құқықтық актілерді қабылдау процедуралары мен
құзіретін сақтауды талап етеді. Бұл нормативтік құқықтық актілердің
мазмұнын да қамтиды. Өйткені, нормативтік актілер тиісті заң шығарушы
органның құзыреті шегінде ғана қабылдануға (заңды – Парламент, заң күші
бар жарлықты – Президент, өге актілерді тиісінше – Үкімет, министрліктер,
ведомстолар, жергілікті өкілді және басқару органдарының қабылдауы) және
елдің Конституциясына, оның заңдарына және жоғарғы күші бар өзге де
актілеріне сай келуге тиіс. Заңдылық принципі жаңа нормативтік - құқықтық
шешімдерді дайындаудың, қабылдау мен жариялаудың белгіленген тәртібін,
заң шығару рәсімін, қабылдайтын актілердің нысандарын да қатаң сақтауды
білдіреді.
3. Ізгілік (гуманизм). Бұл принцип заңдық актінің жеке адамның
(тұлғаның) конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету
мен қорғауға, оның рухани және материалдық қажеттерін барынша толық
қанғаттандыруға бағытталғандығын білдіреді. Адам және оның мүдделері заң
шығару қызметінің өзегі болуға тиіс.
4. Жариялылық. Мұның мәнісі – құқықшығармашылықтың барлық процесінде
нормативтік құқықтық актілердің жобаларын ашық, еркін әрі іскерлікпен
талқылау. Өкінішке орай, құқықшығармашылық тасқындап тұрған қазіргі
уақытта, бұл принцип әлі де болса кең көлемде қолданылып жүрген жоқ.
5. Ғылыми сипаты. Актілердің ғылыми негізділігін, ғылыми
қызметкерлердің көзқарастары мен ой – пікірлерін, социологиялық
мәліметтерін есепке алуын, құқық нормаларының іс - әрекетінің
зардаптарын болжау – аталған принциптің өзегі. Заң шығру қоғамдық
дамудың қажеттіктеріне, оның объективті заңдылықтарына барынша сай
келуге, ғылыми жағынан негізделген болуға, ғылым мен техниканың
жетістіктерін ескеріп, пайдалануға, жаңа қалыптық шешімін күткен
мәселелердің теориялық талдамаларына негізделуге тиіс. Жобаларды
дайындауға ғылыми мекемелер, ғылымның тиісті салаларының жекелеген
өкілдері, сондай – ақ ғылым заңгерлер тартылуға тиіс.
6.Кәсібилік, яғни заң жобалығын дайындау мен қабылдау кезінде
маманның қажетті заң және жалпы біліктілігі мен қабілеттілігі. Дәлірек,
айтсақ, жаңа заң шығарушылық шешімдерді әзірлеуге ғылымның тиісті
саллрынан кәсіби даярлығы, мол жұмыс тәжірибесі және жеткілікті
білімі бар білікті мамандарының қатысуы.
7.Жобаларды дайындаудағы ұқыптылық және мұқияттылық. Заң дайындау
қызметінде шетелдік және отандық тәжірибені, әлеуметтік және өзге
зерттеулердің нәтижелерін, әр түрлі анықтамаларды, баяндамалық
жазбалрды және өзге материалдарды барынша пйдалану маңызды. Жұмыстағы
асығыстыққа, пісіп жетілмеген, ойластырылмаған шешімдер қабылдауға жол
бермеу керек.
8. Деркезділік – құқықтық актілерді дайындау мен қабылдауға қажетті
уақытты (мерзімді) дұрыс анықтау, қоғамдық қатынастарды реттеудің пісіп -
жетілгендік деңгейін есепке алу.
9. Орындауға жарайтындығы – бұл құқықтық актілердің қабылданғаннан кейін
өмірге шын бейімділігін анықтауды қажетсінетін қаржылық, кадрлық,
ұйымдастырушылық, заңдық жағдайларының есепке алынуы. Мысалға, заңды
өмірге енгізіп, қолдану үшін белгілі бір қаражатты талап етеді. Егерде
тиісті қаржы жоқ болса, онда заң жұмыс істемейді деген сөз.
10. Жоспарлау - құқықшығармашылық жұмысты пәндік сипатына, кезеңдеріне
және мерзімдеріне қарай дұрыс бөлу. Жоспарлаудың мақсаты - бір мәселе
бойынша заңдардың көптілігін, бір –бірне ұқсастығын болдыртпау, олардың
қарама – қайшылығын жою, заң құжаттарының сапалылығын арттыру,
мемлекеттік органдардың заң дайындау жоспарларын, ғылыми - зерттеу
мекемелерінің бұл жөніндегі іс – қағаздарын есепке алу, олардың ғылыми –
ізденушілік жұмыстарының жоспарларын ескеру.
11. Құқықшығармашылық өкілеттілікті қатаң дифференциациялау - құқықтық
жүйелілігіне және иерархиялық деңгейіне сай құқықшығармашылық
органдарының өкілеттілігін дұрыс және дәлме – дәл анықтау деген сөз. Бұл
принциптің іске асуының қазіргі кездегі еліміздің билікті бөлу мен
тежемелік әрі тепе – теңдік жүйесін дамыту барысында маңызы зор.
12. Қабылданатын актілердің техникалық жағынан жетілуі норма мәтіндерін
дайындау мен рәсімдеудің заң ғылымы ережелер шығарған және заң шығару
техникасы ережелерін кеңінен пайдалануды көздейді, бұлар заң шығарушы үшін
міндетті пинциптер болуға тиіс.
Енді құқықшығармашылықтың түрлеріне келетін болсақ, Қазақстан
Республикасында оның негізгі саны үшеу:
-мемлекеттік органдардың құқық тағайындау жөніндегі өкілетті қызметі
(мысалы, Парламент);
- жеке лауазымды адамдардың құқықшығармашылығы (айталық, Президент);
- референдум өткізу барысындағы халықтың тікелей құқықшығармашылығы
(ҚР Конституциясының, конституциялық заңдарының және мемлекеттік
өмірінің өзге де неғұрлым маңызды мәселелеріне арналған шешімдердің
жобалары бойынша бүкілхалықтық дауыс беру).[2]

2. Құқықшығармашылық процесінің негізгі сатылары (стадиялары)

Нормативтік актінің жобасын дайындау бірнеше сатыдан өтеді және ол
мынадай бірнеше қажетті шарттың сақталуын талап етеді:
1. Заң шығарушының еркін алдын ала қалыптастыру (жобаны дайындау). Бұл
процесс әдетте, жоба қабылдау туралы шешім қабылдау туралы шешім
қабылдаудан басталады. Ол бәрінен бұрын, заң дайындау
жұмыстарының бекітілген жоспарларынан бейнесін табады, мұндай
жоспарлар қабылдау Қазақстан Республикасының және бірқатар басқа да
мемлекеттің заң шығару тәжірибесінде бар. Оған қоса заң жобаларына
қатысты мұндай шешімді елдің ең жоғары заң шығарушы органы ( айталық,
Парламент) өзінің тұрақты комиссиялары мен комитеттеріне, Үкіметке немесе
қандай да бір басқа органға немесе солардың бәрінің басын қосып нақты
бір актінің жобасын әзірлеу жөнінде берілетін тапсырма түрінде
қабылдауы мүмкін. Заң жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің,
Үкіметінің, заң шығарушы орган тұрақты комиссиялары мен комитеттерінің,
заң шығару бастамасы құқығын иеленетін басқа да органдар мен ұйымдардың
бастамасы бойынша да дайындалуы мүмкін.
Президент жарлықтарының, үкімет қаулыларының жобаларын, әдетте,
тиісті министрліктер мен ведомстволар дайындайды не заң шығару
жоспарларының негізінде, не Президенттің, Үкімет басшылығының бір жолғы
тапсырмасы, не өз бастамасы бойынша дайындалады. Мұндай жобалар
тиісінше Қазақстан Республикасы Президенті, Үкімет аппаратында да
дайындалуы мүмкін.
Заң жобларын Қазақстан РеспубликасыПарламенттің өзі де, әрі соңғы
кезде де етек алған Палаталар депутаттары да дайындайды. Алайда,
қазіргі кездегі заң шығару тәжірибесінде жобаларды дайындаудың
ведомстволық қағидаты, дегенмен, басым түсіп жатады.[3]
Жобаларды дайындауда қоғамдық ұйымдардың рөлі зор. Өйткені,
олар бір жағдайда заң жобаларын өз бастамасы бойынша дайындаса, әр кез
болса да, жоғары оқу орындарының білікті мамандарын да
қатыстырылады.
2.Заң жобасын дайындау кезінде заң мәтінін жазудың алдында орындалуға
тиісті жұмыстарды жүргізу қажет. Жобаны дайындауға кіріспей тұрып
қоғамдық қатынастардың осы саласын қалыпты реттеуге деген қоғамдық
қажеттіліктің қандай екенін анықтап алу маңызды. Бәрінен бұрын қоғамның
тіршілік – тынысының ұсынылып отырған акт арналған салаларының
(экономикалық, саясаттың, әлеуметтік) нақты жағдайының қандай екені,
жобада шешілуге тиісті мәселенің мәні, сондай- ақ ұсынылып отырған
заңдық ретеудің жалпы мақсаты анықталады. Бұл орайда қалыпты
актілердің жобалары өмірде пайда болып заңдық ретеуді талап
ететін жаңа мәселелерді шешу мақсатымен де, заңдарда орын алып отырған
олқылықтарды, ескерген нұсқамалар мен қайшылықтарды жою, бір мәселе
төңірегіндегі актілердің көбейіп кетуін болдырмау үшін де дайындалады.
Жобаларды қолданылып жүрген актілерімен үйлестірмей әзірлеу
заңдардағы онсыз да айтарлықтай орын алып отырған теңсіздікті және
оның ішкі қайшылығын күшейтіп жібереді. Міне, әрбір жоба бойынша оны
әзірлеудің алдында тиісті салада қолданып жүрген реттеу туралы
анықтама дайындау сондықтан да маңызды. Жобамен жұмыс істеудің
бастапқы сатысында болашақ актінің негізгі ережелері жасалады, олар алға
қойылған міндеттің шешілуін, талап етіп отырған нәтижелерге қол
жеткізілуін, сондай- ақ осы мәселе бойынша қолданылып жүрген заңдардың
кемшіліктерін жоюды қамтамасыз етуге тиіс.
3. Жобаның бастапқы мәтінін дайындау жөніндегі ұйымдық - техникалық
шаралар. Маңызды да күрделі жобаларды жасау үшін, әдетте, негізгі
мүдделі органдары, қоғамдық ұйымдарды, заңгер - ғалымдары және басқа
мамандарды қамтитын комиссиялар құрылады. Қажет болған жағдайда
комиссиялар кішірек комиссиялар, жұмыс топтары мен редакциялық топтар
құруға хақылы.
Белгілі бір актінің жобасын әзірлеп жатқан дайындық комиссияларының
жұмысына мүдделі ведомстволар, ғылыми және практикалық мекемелер, жекелеген
ғалымдар, кәсіпкерлер, білікті заңгерлер тартылады. Жобаларды
дайындауға жобаны әзірлейтін органдар мен ұйымдардың заң жөніндегі
бөлімшелер міндетті түрде қатысуы қажет.
Заң жасаушы орган бірнеше органға, ұйымға немесе жекелеген
адамдарға балама жобалар дайындауды тапсырма алады немесе олармен шарттар
(келісімдер) жасай алады (әрне, ақылы тәртіппен); сондай –ақ таңдаулы
жобаларға конкурс жариялай алады.
Әзірленетін актілердің түрін анықтау кезінде соның алындағы заңдарды
зерттеу маңызды рөл атқарады, өйткені жаңа акт белгілі бір заңдық нысаны
бар басқа актілердің күшін жояды, өзгертеді, толықтырылады, түзетіледі.
4.Қалыпты актілер құрылымының айқындығы мен негізділігі. Жаңа актілер,
соның ішінде қолданылып жүрген заңдаға өгерістер мен толықтырулар
енізілетін актілерді дайындау кезінде олардың құрылымы айқын болуына күш
салу керек. Мұның актілері дұрыс түсіну үшін ғана емес, оларды одан әрі
жетілдіру үшін де мәні бар.
Қалыпты акт заңдық құжат болуы үшін ол қарапайым, түсінікті
тілмен, мүмкіндігінше қысқа тіркестермен баядалуға тиіс.
Қалыпты актіде міндетті құрамдас бөлік ретінде арнаулы құқықтық
құралдар көзделуге тиіс, олар қатынастардың реттелунің саласына қарай оның
сақталуын қамтамасыз етеді, олар: ынталандыру, бақылау шрлары,
қаулыларды шешу әртібі, актіні жүзеге асыру тетігі және т.б.
Қажет болған жағдайда заң жобасымен бірге заңды күшіне енгізу
тәртібі туралы қаулының жобасы да дайындалады.
5. Жобаны алдын ала келісу. Бастапқы жоба әзірленгеннен кейін оны тиісті
құрылымдық бөлімшелермен келісу қажет. Қазақстан Республикасында мынадай
тәртіп белгіленген, соған сәйкес құқықтық актілердің әзірленген жобаары
мынармен келісілуге тиіс:
-Қазақстан Республикасының Президентімен – Үкіметінің заңдық бастамалар
жоспары және заңдық жұмыстар жоспары, сондай – ақ Қазақстан Республикасының
Үкіметі, Жоғарғы Соты заң шығару бастамасы тәртібімен дайындап, Қазақстан
Республикасының Конституциясы мен заңдары арқылы Президенттің
өкілеттілігіне жатқызылған мәселелерді қозғайтын заң жобалары;
- Қазақстан Республикасы Президентінің аппаратымен – Үкіметінің
Президенттің актілерімен шығару көзделген қаулыларының жобалары,
Үкіметтің мәжілісінде Президенттің төрағалық етуімен қаралған
шешімдердің жобалары, сондай – ақ Президенттің актілерімен құрылған
орталық мемлекеттік басқару органдары туралы ережелердің жобалары;
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен – Президент Парламентке енгізілген
және Үкіметтің құзыретіне жатқызылған мәселелерді қозғайтын заң
жобалары;
- Жоғарғы Сотпен – Президент Парламентке енгізген және Қазақстан
Республикасының соттары мен судьялардың мәртебесін қозғайтын заң
жобалары.
Қазақстан Республикасы Президентінің экономикалық және құқықтық реформаның,
халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі мәселелері жөніндегі актілерінің
жобалары міндетті түрде – Үкіметтің, ал қажет болған жадайда Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің, сот органдарының және Бас прокуратурасының
қатысуымен дайындалады.
6. Жобаны алдын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.