Жеміс жидектер және олардың пайдасы

Жоспар
Кіріспе

1 Құмшиесі
2 Алма
3 Лимон
4 Бұрыш

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Құмшиесі (Prunus Besseyi), Подбельский шиесі, Полевка шие — мичуриндік жаңа
шиенің бір сорты. Жыл сайын мол енім береді. Жемісі ірі. Ағашының бойы 2 м.
Аязға төзімді. Тез өніп-өсіп, жедел кебейеді: бір түбі жыл сайын
айналасында 10—50 тамыр атпаларын шығарады, бұларды көктемнің бас кезінде
қазып алып басқа жерге отырғызса сол жылы жеміс береді. Сөйтіп алғашында
отырғызылған 10 түптен 5 жылдың ішінде 500 түп толық бағалы шие өсіруге
болады. Қара өрік (Armeniaca dasycarpa) — жемісінің түсі қара-көк немесе
қара-күрең, дәмі қышқылдау болады.Қара өрік — биіктігі 5—12 м, құрамында
17%- дай қант, 0,4—1,4% органикалық қышқыл, каротин, С витамині бар, жемісі
сүйекті. Жеуге жарамды, жемісінен тосап, джем, повидло,
шырынсу,маринад дайындалады, ал дәнінің құрамында 30%-ға дейін май бар.
Жемісінен шарап алынады.[1]
Барлық жерде дерлік өседі. Оның солтүстік жартышардың қоңыр салқын
ендігінде 32 түрі, ал СССР-де 7 түрі — шомырт, алша, үй
өрігі, уссурийлік, Симон өрігі, үйеңкі өрігі, Қазақстанда жабайы 4 түрі
(оның бәрі қолдан отырғызылады) кездеседі. Өнеркәсіптік ең маңыздылары — үй
өрігі немесе кәдімгі өрік. Сондай-ақ қара өрік сорттарының ішінде венгерка,
ренклод, жұмыртқа өрік, қара-көк өрік және мирабели сияқты түрлері ерекше
белгілі. Алша және уссурийлік өріктердің де шаруашылықтық маңызы зор. Көп
аудандарда жабайы өрік — шомырт кең тараған. Өрік құрамында 21% қант,
органикалық қышқылдар, азоттық және пектиндік заттар, витаминдер ( Ві Вг С,
каротин т. б.), минералдық тұздар бар. Өріктің әр түрлі сорттары орталық
ендікте тамыздың ортасынан қыркүйек тіңортасына дейін, оңтүстікте
— шілденің басынан қазанның аяғына дейін пісіп жетіледі. Өріктің барлық
сорттарын (ренклодтан басқа) әбден пісіп-жетілгенде жинап
алады. Ренклодты шала піскенде жинайды. Температура 0˚С градус шамасында
және ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 95% кезінде ерікті 2—3 апта сақтауға
болады.

Алма (лат. malus) — раушан гүлділер тұқымдасына жататын, өте кең
тараған жеміс ағашы.

Табиғи алманың жер шарында 36 түрі белгілі, олардың 10 — 12-
сінің шаруашылықтықмаңызы бар. Қазақстанда, негізінен, Сиверс
алмасы, Недзвецкий, қырғыз алмасы өседі. Алманың жаздық, күздік, қыстық
сорттары бар. Алма ағашының өмір сүру ұзақтығы 20—100 жыл, биіктігі 3—10 м
болады. 3—12 жылда жеміс береді, әр гектардан шамамен 100—300 ц өнім
алынады. Тұқымынан және өсімді (вегетативті) жолмен көбейеді. Тұқымынан
көбейту бұлама алуда және селекцияда қолданылады.

Алманы көбейту кейде ұластыру арқылы да жүргізіледі. Қазақстанда алманың 40-
тан астам сорттары аудандастырылған, оның 20-сын
(Салтанат, Іле, Алатау шапағы, Алма ты т.б.) қазақселекционерлері өсіріп
шығарған. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды, тағамдық заттарға
бай, дәмді келеді, әрі жақсы өңделеді. Алма құрамында 83—88 % су, 7,5—16 %
қант, 0,2—0.8 % қышқыл, 9,5—18,5 % құрғақ қалдық, 0,28—1,0 % илік заттар,
А, В1, В2, В6, С, РР дәрумендері, көптеген минералды заттар
бар. Шырынынан шарап, сусын дайындалады, жемісін емдік дәрі ретінде де,
адам ағзасын ауыр металл заттардан тазалауға, қан бұзылу және жүрек
ауруларын емдеуге қолданады. Апельсин – руталар тұқымдасының цитрус туысына
жататын жеміс ағашы. Шыққан жері – Оңтүстік Қытай және Υндістан.
Апельсиннің тәтті және ащы түрі бар.

▪ Тәтті апельсин жабайы түрінде кездеспейді. Биіктігі 10-12 м, жапырағы
қалың, сопақша, жоғары жағы сүйірлеу болып келеді. Гүлдері қос жынысты,
ақ, жұпар иісті, гүл шоғырына бірден, кейде бірнешеуден орналасады.
Жемісі көп ұялы, сортына байланысты сыртқы түрі, түсі (ақшыл сарыдан,
қызыл сарыға дейін) әр түрлі болып келеді. Тәтті, шырынды. Жемісінің
орташа салмағы 50-400 г, құрамында 75-88% су, 8-9% қант, 1.06-
1.97% қышқыл, 70 мг Сдәрумені, 0.9% илік заттар болады. Өсу жағдайына
юайланысты 2-3 кезеңге бөлінеді. Апельсин жыл бойы өсіп, гүлдеп жеміс
береді. Әр гектардан 20-25 т өнім алынады. Апельсин тұқымынан және
ұластыру арқылы көбейеді. Тұқымынан егілсе 10-15 жылда, ал
ұластырылғанда 3-4 жылда жеміс береді. Жемісін сол күйінде немесе
қайнатып кондитерлік (варенье, джем, шырын, т.б.) тағамдар жасап жеуге
болады.
▪ Ащы апельсиннің биіктігі аласа(6-8 м) болып келеді. Тікенекті
бұтақтарының ұзындығы 6-8 см, жемісінің сыртқы қабығы жылтыр, қызғылтым
сары, бедерлі, шырыны өте ащы болады. Жемісі көбінесе, эфир майын алу
үшін пайдаланылады, сондай-ақ тағам, кондитер және иіс суөнеркәсібінде
қолданылады.

Лимон (Cіtrus lіmon)— руталар тұқымдасына жататын мәңгі жасыл ағаш. Шыққан
жері —Үндістан, Оңтүстік және Үнді Қытай аралдары. Біртіндеп Жерорта
теңізі аймақтарына және Батыс Еуропа өңірлеріне жерсіндірілген. Жабайы түрі
жоқ, қолдан өсіріледі. Биіктігі 3 — 7 м-ге жетеді. Бұтақтары тікенекті.
Жапырағының жоғарғы ұшы үшкірленген, пішіні жұмыртқа тәрізді, шеттері ара
тісті болып келеді. Өзіне тән эфир майының хош иісі бар. Гүлдері (6 — 8
күн) ашық ақ түсті. Жемісі ірі, салмағы 200 — 400 г, сопақшалау, сары түсті
қалың қабықпен қапталған. Ішіндегі шырын жемісі 8 — 10 бөлікке бөлінген,
сыртын жұқа ақ қабық жауып жатады. Шырынының дәмі қышқыл, құрамында 5 —
7,2% лимон қышқылы, 1,9 — 3% қант, 50 — 90 мг С витамині, теміргебай, эфир
майы, кальций, калий, т.б. болады. 3 — 4-жылдары жеміс береді. Бір ағаштан
15 — 30 кг жеміс алынады. Лимонның жемісін шырын және Лимон қышқылын алуға
пайдаланады. Ашық алқапта өсіріледі. Қарашірігі мол, кәрізделген топырақта
жақсы өседі. Лимон жылу, жарық, ылғал сүйгіш, оны тұқымы, қалемшесі және
өркендері арқылы көбейтеді. Өсу кезеңінде артық өскіндерін қиып, биіктеп
кеткендерін қысқартып отырады; қара Цитрусті өсімдіктер
Құлпынай[1] (Fragarіa moschata) – раушангүл тұқымдасына жататын көп жылдық
шөптесін өсімдіктер. Кейбір мәліметтер бойынша құлпынай бүлдіргеннің екі
түрінің буданы болып саналады. Биіктігі 30 – 35 см, жапырағы үш тармақты,
ірі, ашық жасыл, қалың түпті. Гүл сабақтары жапырақтардан биік орналасады,
гүлі ақ, дара жынысты. Жемісі – жидек, тәтті, хош иісті. Мамырда гүлдеп,
маусымда жеміс береді. Құлпынай суыққа төзімді, бірақ ұзақ уақыт болатын
суықта, әсіресе, қарсыз жылдары түптері үсіп кетеді. Құрғақшылыққа
төзімсіз, көлеңкелеу жерде жақсы өседі. Жеміс беруі бүлдіргенге қарағанда
төмен. Құлпынайдың Шпанка, Миланская, Гүлжан, т.б. сорттары бар. Жабайы
құлпынай Испания, Италия, т.б. еуропа елдері аумақтарында кездеседі. Алмұрт
ағашының жемісі – өте пайдалы, әрі тәтті. Алмұрт қантқа, органикалық
қышқылдарға, ферменттерге, өзектерге, илік, азоттыжәне пектинді
заттарға, С, В1, Р, РР дәрумендерін е, каротинге, сонымен қатар йод, калий,
мырыш, магний, кремний, темір, флавоноидтарға бай. Емдік мақсатта жаңа
піскен немесе кептірілген жемісін және жапырақтарын пайдаланады. Алмұрттың
құрамындағы арбутин деген антибиотик микробтарды жояды. Пісірілген алмұртты
қатты жөтелгенде, деміккенде және өкпе туберкулезіне ем ретінде қолданады.
Кептірілген алмұрттан жасалған қайнатпаны қызба ауруы кезінде, несеп
жүргізіп бүйректегі тасты шығаруға, іш ауруына, қант диабетіне, өт айдауға
пайдаланады. Алмұрт жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады.
Тамақ, кондитер өнеркәсібінде қолданады. Банан (Musa) — көп жылдық шөптесін
өсімдік. Банан ағаш дақылдарына ұқсас аласа сидамды, биіктігі 1,5 — 8 м-ге
дейін, жапырақтары өте үлкен — ұзындығы 1,5 — 3 м, ені 0,6 — 1 м. Гүлі дара
және қос жынысты, жемісі — қабығы
қалың жидек. Тропиктік жәнесубтропи ктік Африкада, Азия және Австралияд а бана
нның 60 — 70 түрі бар. Бананвегетативтік жолмен көбейеді, мәдени сорттары
тұқым байламайды. Банан тәтті жәнекрахмалды болып екі топқа бөлінеді. 95 кг
жемісі жас кезінде пайдаланылатындары тәтті сорттарына жатады. Жемістері
тәтті, дәмді. Өнімділігі жоғары: бір сабақта жалпы салмағы 50 — 60 кг 300-
дей жеміс өседі. Ол тропиктік аудандардың халқы үшін бағалы тағам, әрі шет
елге шығарылатын өнім. Жер жүзіндегі жеміс дақылдарының ішінде жалпы өнімі
бойынша банан екінші орын алады (жылына 55 — 60 млн. т). Жемісінің
құнары бидаймен тең келеді, құрамында 22 — 25% көмірсулар, 14 — 22% қант, 5
— 8% крахмал, 1 — 1,5% белок, 0,5% май, сонымен қатар минералды тұздар, А,
В, С, Р витаминдері бар.Банан жемістерін жас күйінде және кептіріп те жеуге
болады, одан банан ұны, конАсқабақ бірнеше мың жылдар бойы өсіріліп келе
жатқан өсімдік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.