Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен маңызы ... ... ... ... ... .6
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері, түрлері ... ..8
1.3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы ... ... 14
2 Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы ... ... ...33
2.1 Азаматтық істі қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына адвокаттың қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу тәртібі ... ...49
2.3 Сот актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
2.4 Адвокаттың сот актілерін атқару сатысына қатысуы ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
1 Адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен маңызы ... ... ... ... ... .6
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері, түрлері ... ..8
1.3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы ... ... 14
2 Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы ... ... ...33
2.1 Азаматтық істі қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына адвокаттың қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу тәртібі ... ...49
2.3 Сот актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
2.4 Адвокаттың сот актілерін атқару сатысына қатысуы ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Бұл дипломдық жұмыста адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен маңызы, адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы, азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы, азаматтық істі қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына адвокаттың қатысуы, адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу тәртібі, сот актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу ерекшеліктері, адвокаттың сот актілерін атқару сатысына қатысуы жазылған. Адвокаттық қызметтің ұйымдастырылуының құқықтық негіздері мен қағидалары, адвокаттардың құқықтық мәртебесі, олар көрсететін заң қызметінің түрлері және де қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызметтің өзекті мәселелері, сондай-ақ адвокаттардың құқықтық жағдайы қарастырылады.
Адвокат (гр, advocatus - шақырылған) адвокаттар алқасының мүшесі болып табылатын және арнаулы заңда көзделген шеңберде кәсіби құқықтық көмек көрсететін заңгер; кең мағынада алғанда – қорғаушы. Заңды көмек көрсете отырып, адвокат: заң мәселелері бойынша түсіндірмелер, кеңестер мен жазбаша қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар мен құқықтық сипаттағы басқа да құжаттарды жасайды, соттарда, азаматтық қарым – қатынастарда жеке және заңды тұлғалардың өкілі ретінде қатысады, оларды қорғауды жүзеге асырады. Адвокаттың статусы, адвокаттық қызметпен айналысу тәртібі, кәсіби құқылары мен міндеттері, мінез – құлық нормалары, Азаматтардың білікті заң көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті құқық қорғау жүйесінде адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның негізгі ұйымдық – құқықтық нысаны – адаокаттар алқасы – білікті заңгерлердің кәсіби ұйымы. Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету, құқықтар мен заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, заңдарда көзделген кейбір өзге міндеттерді атқаруға жәрдемдесу болып табылады
Адвокаттар алқасының мүшесі, жоғары заң білімі, екі жылдан кем емес заң мамандығы бойынша жұмыс өтілі бар және адвокаттық қызметті жүзеге асыру құқына лицензия алған адам.
Адвокат құпиясын: адвокатқа жүгіну фактісі көмек сұрап өтініш жасаған адаммен және басқа адамдармен жасалған ауысша және жазбаша келіссөздердің мазмұны туралы, көмек сұрап өтініш жасаған адамның мүдделерінде жасалатын әрекеттердің сипаты мен нәтижелері туралы мәліметтер, сондай – ақ, заң көмегін көрсетуге қатысты өзге ақпарат құрайды. Адвокат құпиясына жататын мәліметтерді көмек сұрап өтініш жасаған адамның келісімінсіз жария еткен адвокат заңға сәйкес жауапты болады.
Адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге арналған ұйым. Адвокатура азаматтық, қылмыстық істер бойынша қорғау, өкілдік ету, сондай – ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, сондай – ақ заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және іске асыруға жәрдемдесу мақсатында заңды көмегінің өзге де түрлерін көрсету жөніндегі адвокаттардың қызметін ұйымдастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Заң тұрғысынан көмек алу – әрбір адам мен азаматтың конституциялық құқығы.
Адвокат (гр, advocatus - шақырылған) адвокаттар алқасының мүшесі болып табылатын және арнаулы заңда көзделген шеңберде кәсіби құқықтық көмек көрсететін заңгер; кең мағынада алғанда – қорғаушы. Заңды көмек көрсете отырып, адвокат: заң мәселелері бойынша түсіндірмелер, кеңестер мен жазбаша қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар мен құқықтық сипаттағы басқа да құжаттарды жасайды, соттарда, азаматтық қарым – қатынастарда жеке және заңды тұлғалардың өкілі ретінде қатысады, оларды қорғауды жүзеге асырады. Адвокаттың статусы, адвокаттық қызметпен айналысу тәртібі, кәсіби құқылары мен міндеттері, мінез – құлық нормалары, Азаматтардың білікті заң көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті құқық қорғау жүйесінде адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның негізгі ұйымдық – құқықтық нысаны – адаокаттар алқасы – білікті заңгерлердің кәсіби ұйымы. Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету, құқықтар мен заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, заңдарда көзделген кейбір өзге міндеттерді атқаруға жәрдемдесу болып табылады
Адвокаттар алқасының мүшесі, жоғары заң білімі, екі жылдан кем емес заң мамандығы бойынша жұмыс өтілі бар және адвокаттық қызметті жүзеге асыру құқына лицензия алған адам.
Адвокат құпиясын: адвокатқа жүгіну фактісі көмек сұрап өтініш жасаған адаммен және басқа адамдармен жасалған ауысша және жазбаша келіссөздердің мазмұны туралы, көмек сұрап өтініш жасаған адамның мүдделерінде жасалатын әрекеттердің сипаты мен нәтижелері туралы мәліметтер, сондай – ақ, заң көмегін көрсетуге қатысты өзге ақпарат құрайды. Адвокат құпиясына жататын мәліметтерді көмек сұрап өтініш жасаған адамның келісімінсіз жария еткен адвокат заңға сәйкес жауапты болады.
Адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге арналған ұйым. Адвокатура азаматтық, қылмыстық істер бойынша қорғау, өкілдік ету, сондай – ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, сондай – ақ заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау және іске асыруға жәрдемдесу мақсатында заңды көмегінің өзге де түрлерін көрсету жөніндегі адвокаттардың қызметін ұйымдастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Заң тұрғысынан көмек алу – әрбір адам мен азаматтың конституциялық құқығы.
1 Алауханов Е.О. Қазақстан Республикасындағы адвокатура және адвокаттық қызмет. – Алматы, 2010. - 348 б.
2 Организация адвокатуры : ч. 1: Организация всеообщей; ч. 2: Исследование принципов организации адвокатуры. / Васьковский Е. В. - Санк - Петербург: «Н.К. Мартынов», 1893. – 681 с.
3 Современный словарь иностранных слов. - М.: Рус. яз., 1992. – 740 с.
4 Адвокаттық қызмет туралы құқықтық және нормативтік актілер жиынтығы. – Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 60 б.
5 Нұрмашев Ү., Нұрмашева Ф. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығы: Оқу құралы .- Алматы: Жеті жарғы, 2009. - 400 б.
6 Ильясова Г.А. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығы: Жалпы бөлім. Оқу құралы. – Қарағанды: «САНАТ - Полиграфия», 2007 – 135 б.
7 Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 132 б.
8 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 296 б.
9 Гражданское процессуальное право России / Отв. ред. М.С. Шакарян – М.: «Былина», 1996. – 85 с.
10 Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. – в 2 х т. - Алматы: КазГЮА, 2001. т.І. – 367 с.
11 Тыныбеков С.Т. Қазақстан Республикасындағы адвокатура және адвокаттық қызмет: Оқулық. - Алматы: Дәнекер, 2003. – 317 б.
12 Бойков А.Д.,Капинус Н.И. Тарло Е.Г. Адвокатура в России. Учебное пособие. – М: Камерон, 2005. – 348 с.
13 Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 2 июля 1999 г. 12/2 О соответствии пункта 3 статьи 20 Закона Республики Казахстан «Об адвокатской деятельности Конституции Республики Казахстан». // www. constconcil, kz / 2011. (30.10.2011 жылғы жағдай бойынша).
14 Карчегенов К. Адвокатура в Республике Казахстан //10 лет независимости Республики Казахстан: достижения и проблемы адвокатуры: сб, материалов международной научн.-практич. конференции. - Алматы: Обществ. Фонд политико-правовых исследований «Интерлигал в Казахстане», 2001. // www. zan. zanmedia. kz. (30.10.2011 жылғы жағдай бойынша).
15 Судебная адвокатура / Бернам У., Решетникова И.В., Прошляков А.Д. - Санк–Петербург, 1996. – 196 с.
16 Адвокаттық не нотариаттық қызметпен айналысу құқығына үміткер адамдардың аттестациядан өту ережесін бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 25 қыркүйектегі №1235 қаулысымен бекітілген Ереже. // www. egemen. kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
17 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 468 б.
18 Балабиев Қ,. Утенов Ж. Қазақстан Республикасының адвокатурасы. Оқу-әдістемелік құрал.-Алматы: Заң әдебиеті, 2003. - 84 б.
19 Тойганбаев Е. Налогообложение адвоката //Адвокат .- 2002. – 90 с.
20 «Мемлекеттік құпиялар туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы №349-1 Заңы. (10.12.2009 ж. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). www. prg. kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
21 Стецовский Ю.И. Советская адвокатура:Учебное пособие для вузов. –М.: Высшая школа, 1989. 304 с.
22 Ватман Д.П. Право на защиту. М.: Знание, 1973. – 80 с.
23 Адвокатская деятельность. Учебно-методическое пособие / Под общ. ред. В.Н. Буробина. – М.: Изд-во МНЭПУ, 2001. – 536 с.
24 Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 64 б.
25 Азаматтық істер бойынша атқарушылық іс жүргізу: Дәрістер курсы / Құраст. Э.О. Дуйсенова. – Алматы: КҚУ ҒБО, 2010. – 120 б.
26 Ким Г. ҚР Әділет миннистрлігі Сот актілерін орындау комитетінің төрағасы, «Сот орындаушысы солқылдақ болмасын» Егемен Қазақстан. - 22. 02. 2011ж. // www. miniust.kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
27 Насырова М.Р., Гуляева С. П. – Орысша – қазақша заңдық түсіндірме сөздік – анықтамалық. – Алматы: Жеті жарғы, 2008. – 764 с.
28 Оспанов Қ.И. Құқық негіздері. – Алматы: Жеті жарғы, 2007. – 304 б.
29 Қаржаубаев Е.Қ. Қазақстан Республикасы сот билігінің құқықтық мәртебесі. Оқу құралы. – Алматы, 2006. – 240 б.
30 Сапарғалиев Ғ.С. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы – Алматы: Жеті жарғы, 2008 – 536 бет.
2 Организация адвокатуры : ч. 1: Организация всеообщей; ч. 2: Исследование принципов организации адвокатуры. / Васьковский Е. В. - Санк - Петербург: «Н.К. Мартынов», 1893. – 681 с.
3 Современный словарь иностранных слов. - М.: Рус. яз., 1992. – 740 с.
4 Адвокаттық қызмет туралы құқықтық және нормативтік актілер жиынтығы. – Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 60 б.
5 Нұрмашев Ү., Нұрмашева Ф. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығы: Оқу құралы .- Алматы: Жеті жарғы, 2009. - 400 б.
6 Ильясова Г.А. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығы: Жалпы бөлім. Оқу құралы. – Қарағанды: «САНАТ - Полиграфия», 2007 – 135 б.
7 Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексі – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 132 б.
8 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 296 б.
9 Гражданское процессуальное право России / Отв. ред. М.С. Шакарян – М.: «Былина», 1996. – 85 с.
10 Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан. – в 2 х т. - Алматы: КазГЮА, 2001. т.І. – 367 с.
11 Тыныбеков С.Т. Қазақстан Республикасындағы адвокатура және адвокаттық қызмет: Оқулық. - Алматы: Дәнекер, 2003. – 317 б.
12 Бойков А.Д.,Капинус Н.И. Тарло Е.Г. Адвокатура в России. Учебное пособие. – М: Камерон, 2005. – 348 с.
13 Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 2 июля 1999 г. 12/2 О соответствии пункта 3 статьи 20 Закона Республики Казахстан «Об адвокатской деятельности Конституции Республики Казахстан». // www. constconcil, kz / 2011. (30.10.2011 жылғы жағдай бойынша).
14 Карчегенов К. Адвокатура в Республике Казахстан //10 лет независимости Республики Казахстан: достижения и проблемы адвокатуры: сб, материалов международной научн.-практич. конференции. - Алматы: Обществ. Фонд политико-правовых исследований «Интерлигал в Казахстане», 2001. // www. zan. zanmedia. kz. (30.10.2011 жылғы жағдай бойынша).
15 Судебная адвокатура / Бернам У., Решетникова И.В., Прошляков А.Д. - Санк–Петербург, 1996. – 196 с.
16 Адвокаттық не нотариаттық қызметпен айналысу құқығына үміткер адамдардың аттестациядан өту ережесін бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 25 қыркүйектегі №1235 қаулысымен бекітілген Ереже. // www. egemen. kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
17 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). – Алматы: ЮРИСТ, 2009. – 468 б.
18 Балабиев Қ,. Утенов Ж. Қазақстан Республикасының адвокатурасы. Оқу-әдістемелік құрал.-Алматы: Заң әдебиеті, 2003. - 84 б.
19 Тойганбаев Е. Налогообложение адвоката //Адвокат .- 2002. – 90 с.
20 «Мемлекеттік құпиялар туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы №349-1 Заңы. (10.12.2009 ж. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). www. prg. kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
21 Стецовский Ю.И. Советская адвокатура:Учебное пособие для вузов. –М.: Высшая школа, 1989. 304 с.
22 Ватман Д.П. Право на защиту. М.: Знание, 1973. – 80 с.
23 Адвокатская деятельность. Учебно-методическое пособие / Под общ. ред. В.Н. Буробина. – М.: Изд-во МНЭПУ, 2001. – 536 с.
24 Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: ЮРИСТ, 2010. – 64 б.
25 Азаматтық істер бойынша атқарушылық іс жүргізу: Дәрістер курсы / Құраст. Э.О. Дуйсенова. – Алматы: КҚУ ҒБО, 2010. – 120 б.
26 Ким Г. ҚР Әділет миннистрлігі Сот актілерін орындау комитетінің төрағасы, «Сот орындаушысы солқылдақ болмасын» Егемен Қазақстан. - 22. 02. 2011ж. // www. miniust.kz / 2011. (30. 10. 2011 жылғы жағдай бойынша).
27 Насырова М.Р., Гуляева С. П. – Орысша – қазақша заңдық түсіндірме сөздік – анықтамалық. – Алматы: Жеті жарғы, 2008. – 764 с.
28 Оспанов Қ.И. Құқық негіздері. – Алматы: Жеті жарғы, 2007. – 304 б.
29 Қаржаубаев Е.Қ. Қазақстан Республикасы сот билігінің құқықтық мәртебесі. Оқу құралы. – Алматы, 2006. – 240 б.
30 Сапарғалиев Ғ.С. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы – Алматы: Жеті жарғы, 2008 – 536 бет.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен
маңызы ... ... ... ... ... .6
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...6
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері,
түрлері ... ..8
1.3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму
болашағы ... ... 14
2 Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық
жағдайы ... ... ...33
2.1 Азаматтық істі қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына
адвокаттың
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу
тәртібі ... ...49
2.3 Сот актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.4 Адвокаттың сот актілерін атқару сатысына
қатысуы ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 68
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық жұмыста адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен
маңызы, адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы,
азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы, азаматтық істі
қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына адвокаттың қатысуы,
адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу тәртібі, сот
актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу ерекшеліктері,
адвокаттың сот актілерін атқару сатысына қатысуы жазылған. Адвокаттық
қызметтің ұйымдастырылуының құқықтық негіздері мен қағидалары,
адвокаттардың құқықтық мәртебесі, олар көрсететін заң қызметінің түрлері
және де қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызметтің
өзекті мәселелері, сондай-ақ адвокаттардың құқықтық жағдайы қарастырылады.
Адвокат (гр, advocatus - шақырылған) адвокаттар алқасының мүшесі болып
табылатын және арнаулы заңда көзделген шеңберде кәсіби құқықтық көмек
көрсететін заңгер; кең мағынада алғанда – қорғаушы. Заңды көмек көрсете
отырып, адвокат: заң мәселелері бойынша түсіндірмелер, кеңестер мен жазбаша
қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар мен құқықтық сипаттағы
басқа да құжаттарды жасайды, соттарда, азаматтық қарым – қатынастарда жеке
және заңды тұлғалардың өкілі ретінде қатысады, оларды қорғауды жүзеге
асырады. Адвокаттың статусы, адвокаттық қызметпен айналысу тәртібі, кәсіби
құқылары мен міндеттері, мінез – құлық нормалары, Азаматтардың білікті заң
көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті құқық қорғау жүйесінде
адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның негізгі ұйымдық –
құқықтық нысаны – адаокаттар алқасы – білікті заңгерлердің кәсіби ұйымы.
Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету, құқықтар мен
заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, заңдарда көзделген
кейбір өзге міндеттерді атқаруға жәрдемдесу болып табылады
Адвокаттар алқасының мүшесі, жоғары заң білімі, екі жылдан кем емес заң
мамандығы бойынша жұмыс өтілі бар және адвокаттық қызметті жүзеге асыру
құқына лицензия алған адам.
Адвокат құпиясын: адвокатқа жүгіну фактісі көмек сұрап өтініш жасаған
адаммен және басқа адамдармен жасалған ауысша және жазбаша келіссөздердің
мазмұны туралы, көмек сұрап өтініш жасаған адамның мүдделерінде жасалатын
әрекеттердің сипаты мен нәтижелері туралы мәліметтер, сондай – ақ, заң
көмегін көрсетуге қатысты өзге ақпарат құрайды. Адвокат құпиясына жататын
мәліметтерді көмек сұрап өтініш жасаған адамның келісімінсіз жария еткен
адвокат заңға сәйкес жауапты болады.
Адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң
көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан Республикасының
Конституциясымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге
арналған ұйым. Адвокатура азаматтық, қылмыстық істер бойынша қорғау,
өкілдік ету, сондай – ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерін, сондай – ақ заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау және іске асыруға жәрдемдесу мақсатында заңды көмегінің өзге де
түрлерін көрсету жөніндегі адвокаттардың қызметін ұйымдастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Заң тұрғысынан көмек алу –
әрбір адам мен азаматтың конституциялық құқығы.
Адам мен азаматтың құқығына кепілдік беретін Негізгі заңның
конституциялық ережелерінің арасында маңызды конституциялық принцип
ретінде, қолданылатын білікті заң көмегін алу құқығы ерекше орын алады.
Атап айтқанда Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-
тармағында әрбір адамның білікті заң көмегін алуға құқығының бар екендігі
тікелей көрсетілген. Ал заңда көзделген жағдайда мұндай көмек тегін
көрсетіледі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда адам мен азаматтың құқығын қорғау жөніндегі
міндеттерді атқаратын әртүрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар,
мекемелер мен қоғамдық ұйымдар бар. Мысалы, соттар, прокуратура, ішкі
істер, әділет органдары құқық қорғау міндеттерін бір-бірімен тығыз байланыс
жасай отырып атқарады. Осы міндеттерді табысты жүзеге асыру адвокатура
сияқты қоғамдық құқықтық институтсыз мүмкін емес. Қазақстандық заңнамада
адвокатура ешбір жерде құқық қорғау органы ретінде көрсетілмесе де, ол іс
жүзінде құқық қорғау қызметі міндетін атқарады. Әдетте құқық қорғау қызметі
ретінде біз азаматтар мен ұйымдардың құқығын қорғауды мақсат ететін және
заңға сәйкес заңдық әсер ету шараларын қолдану жолымен арнайы мемлекеттік
органдар жүргізетін және олар белгілеген тәртіп мүлтіксіз сақталатын
қызметті түсінеміз.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Адвокаттар көрсететін заң көмегінің
түрлері, олардың өзін-өзі қаржыландыратын коммерциялық емес ұйымы, яғни
адвокаттар алқасына бірігетіні және жекеше адвокаттардың да болуы.
Адвокатураның қызметі көмек сұраған ұйымдарды білікті заң көмегін көрсету
жолымен құқықтық қорғауды қорғауды қамтамасыз етуге тиіс, ондай көмек,
мысалы сотта азаматтық істер бойынша олардың мүдделерін білдіру.
Дипломдық жұмысты зерттеудің мақсаты – адвокаттың құқықтық жағдайы
–адвокатура, адвокаттық қызмет және адвокат ұғымдары нені білдіреді және
Қазақстан Республикасындағы адвокаттардың ұйымдық және құқықтық негізі
ретінде адвокаттар алқасының құрылу тәртібі, заң консультациялары мен
адвокаттардың қызметтері қандай, осыларды жете зерттеуге ден қойылды.
Адвокаттардың әділ шешім шығаруда азаматтық істерде сотта мәні бойынша
қарап талдауының құқық қорғау үшін азаматтар мен заңды тұлғалардың
мүдделерін, бостандықтарын, құқықтарын қалпына келтіру-кәсіби қорғаушылық
ісі. Адвокаттардың азаматтық істерге басынан қалай қатысатынын қазақстандық
авторлармен қоса шетелдік авторлардың еңбектерін пайдалана отырып, кеңінен
зерттелді.
Іс жүзіндегі осы қатынастарды реттейтін заңнамаға және адвокатура
органдарының адвокаттық қызметті қолдану практикасына талдау жасау, сонымен
қатар осы негізде туындаған мәселелерді анықтау мен оларға баға беру және
адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру
жолдарын айқындау болып табылады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің міндеттері: Адвокаттардың әділ шешімін
шығаруда азаматтық істерде, сотта мәні бойынша қарап талдауының құқық
қорғау үшін азаматтар мен заңды тұлғалардың мүдделерін, бостандықтарын,
құқықтарын қалпына келтіруінің негізгі көзі, қызметі, кәсіби қорғаушылық
ісі болып саналады. Азаматтық істерде өкіл ретіндегі адвокат қызметінің
ерекшеліктеріне аса назар аударылады.
Адвокаттың қызметі қолданыстағы заңнаманың теориясы мен тәжірибесін
терең білуге негізделуге тиіс. Осыған байланысты кәсіби адвокаттық қызмет
азаматтық іс жүргізу мен соттағы дәлелдеу теориясын жетік игеруді талап
етеді.
Дипломдық жұмысты зерттеудің объектісі ретінде адвокатура және
адвокаттың құқықтық жағдайы, азаматтық істердегі сот тәжірбиесінің қазіргі
кездегі даму жағдайы және тенденциясы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізі. Жұмыста 20-ғасырдың басындағы
ресейлік ғалымдар У. Бернам, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман,
Н.И. Капинус, И.В. Решетникова, Ю.И. Стецовский, т.б., қазақстандық
ғалымдар З.Х. Баймолдина, Қ. Балабиев, Э.О. Дуйсенова, Г.А. Ильясова, Ү.
Нұрмашев, Ф. Нұрмашева, Е. Тойганбаев, С.Т. Тыныбеков, Ж. Утенов, т.б.
еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі. Адвокаттың құқықтық жағдайын
зерттеу диалектика заңдарының негізінде жүргізіледі. Зерттеу жүргізу
барысында ғылыми танымның жалпы әдістері және салыстырмалы-құқықтық,
логикалық, тарихи, жүйелік-құрылымдық, кешендік, статистикалық жеке ғылыми
әдістер қолданылады.
Жұмыстың тәжірибелік базасы. Дипломдық жұмыстың жазудың тәжірибелік
базасына Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
азаматтық іс жүргізу кодексі, Атқарушылық іс жүргізу және сот
орындаушыларының мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары, Қазақстан
Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығына адвокаттың қатысуын реттейтін
басқа да нормативтік құқықтық актілер, адвокаттық қызмет туралы заңнамалар
құрайды
1 АДВОКАТУРА ЖӘНЕ СОТТАҒЫ ӨКІЛДІЛІКТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы
Адвокат сөзі латынның Advocatus, advoco сөздерінен аударғанда
шақырамын, көмекке шақырылған деген сөздерді білдіреді.
Адвокатура тарихта ежелгі дәуірден бастап заңгерлік кеңесші ретінде
белгілі болған [1,13 б.].
Алғашқы адвокаттар Ежелгі Римде пайда болған. Бұл жөнінде поляктың
құқықтанушы - тарихшы ғалымы Е. В. Васьковский ...Римде алғашқы заңгерлер
патрондар болған, олардың тұлғасында екі кәсіп біріктірілді: заңгер -
кеңесшілер және адвокаттар-деп жазады. Адвокатура Ежелгі Римнің
республикалық кезеңінде тәуелсіз кәсіп ретінде жұмыс атқарған және ешқандай
ұжымдық ұйымдастырылуы болмаған [2].
Русьте алғаш рет соттардағы кәсіпқой сенімділер туралы 15 ғасырдың заң
ескерткіштерінде жазылған. Псков соттық грамотасында (1397-1467 жж.)
сенімділерді пайдалану құқығы барлығына емес, тек қана әйелдерге,
балаларға, дін қызметкерлеріне (монахтарға), қарт адамдарға және
саңырауларға заң қызметін пайдалану тәжірибесі жүргізілді.
Адвокаттық қызмет шеңберінде адвокаттар көрсететін заң көмегі
кәсіпкерлік қызмет болып табылмайды.
Азаматтардың білікті заң көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті
құқық қорғау жүйесінде адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның
негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны - адвокаттар алқасы - білікті заңгерлердің
кәсіби ұйымы. Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету,
құқықтар мен заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, сондай-ақ
заңдарда көзделген кейбір өзге міндеттерді [1,14 б.] атқаруға жәрдемдесу
болып табылады. Адвокаттар алқасы адвокатураның шынайы өзін-өзі басқаруын
адвокаттардың кәсіби шеберлігін, олардың құқықтық және әлеуметтік қорғалуын
қамтамасыз етуге көмектеседі [1,15 б.].
Шетел терминдерінің қазіргі сөздігінде Адвокатура термині ұйымды
адвокаттар алқасын немесе адвокат қызметін білдіреді [3, 15 б.].
Адвокаттар алқасы заңды және жеке тұлғаларға білікті заң көмегін
көрсету , адвокаттардың құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және қорғау
үшін Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңында белгіленген
өзге де міндеттерді орындау үшін құрылған адвокаттардың коммерциялық емес,
кәсіби, өзін-өзі басқаратын және өзін-өзі қаржыландыратын ұйымы болып
табылады.
Заңда адвокаттар алқасы қоғамдық ұйым ретінде аталмаған. Алайда оның
нақ осы қоғамдық ұйымға тән белгілері бар. Бұл: кәсіби ұйымды құрған
тұлғалардың теңдігіне негізделген, тиісті ретпен рәсімделген мүшеліктің
болуы. Адвокаттар алқасы жоғары заң білімі, біліктілік емтиханын тапсырған
және адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматтары қатарынан құрылады. Алқа мүшелігіне қабылдау
және одан шығаруды сайланбалы алқа органы - адвокаттар алқасының төралқасы
жүргізеді. Әрбір адвокат – алқаның толық мүшесі [1, 16 б.] және Адвокаттық
қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңының 14, 15, 28 және 29-баптарында
қарастырылған құқықтар мен міндеттемелердің жиынтығына ие болады.
Қоғамдық ұйым мүшелерінің оның мүліктік негізін жасауға материалдық
қатысуы тек кіру және мүшелік жарна түрінде ғана жүргізілмейді.
Адвокатурада ұйымның мүліктік негізін құруға арналған қаражат, сондай-
ақ өз қорларынан заң консультациялары аударған сома және адвокат кеңселері
азаматтар мен ұйымдарға заң көмегін көрсеткен үшін алған төлемнен құралады.
Мүлік, сонымен қатар ерікті мүліктік жарналар мен садақалардан,
демеушілік және қайырымдылық көмектен заңда тыйым салынбаған өзге
түсімдерден құралады.
Адвокаттар алқасы мүшелерінің өз ұйымының ісін басқаруға, адвокаттар
алқасының бас органдарын сайлауға, оның басшы органдарының қызметін
бақылауға қатысуы - осының барлығы өзін-өзі басқаратын қоғамдық ұйым
ретінде осы құқықтық институттың ерекшелігін көрсетеді.
Жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсете, анықтау, алдын ала
тергеу, сот, мемлекеттік және басқа органдар мен ұйымдарда және
азаматтармен қарым-қатынаста өкілдік пен қорғауды жүзеге асыра, сот
төрелігін жүзеге асыру процесінде сайысушы тараптардың бірі ретінде қатыса
отыра адвокаттар ақы алады. Оның бір бөлігін алқа қызметін қолдауға
жұмсайды. Яғни, олар атқарған қызмет - коммерциялық әрекет емес. Бұның өзі
Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңының 1-бабының 2-
тармағында адвокаттар көрсететін заң көмегі кәсіпкерлік қызмет болып
табылмайды деген ережеде бекітілген.
Сөйтіп, адвокаттар алқасы құрылу және жұмыс істеу әдісі бойынша
мемлекеттік органдарға тәуелсіз өзге ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсіби
бірлестікке жатады. Алайда олардың қызметінде кәсіби бірлестікке тән емес
мынадай белгілер де бар. Бұл ең алдымен олардың әділет органдары мен қарым
қатынас сипатына қатысты, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінің жанындағы Тіркеу қызметі және құқықтық көмек көрсету
комитетінде азаматтар мен заңды тұлғаларға, оның ішінде адвокаттар алқасына
қызмет көрсетуге байланысты, қылмыстық, әкімшілік құқық бұзушылық және
азаматтық істерді қарау кезінде өкіл немесе қорғаушы ретіндегі адвокаттың
жағдайы, адвокатты
тәртіптік жауапкершілікке тартуды және т. б. Ұйымдастыру [1, 17 б.]. үшін
өзара байланыс және жағдай жасау жөніндегі құрылымдық бөлімшенің болуы үшін
өзара байланыс және жағдай жасау жөніндегі құрылымдық бөлімшенің болуы.
Сонымен қатар, әділет органдары адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия
береді. Алайда бұл адвокаттардың тиісті лауазымдық міндеттемесін атқаратын
қызметшілер екендігін білдірмейді. Біріншіден, адвокаттар мемлекеттік
органдарда қызмет атқармайды, (сайлау немесе конкурс бойынша), яғни
мемлекеттік қызметте жоқ. Олар адвокаттар алқасымен шарт жасамайды.
Екіншіден, мемлекеттік қызметшілер қызметтік міндеттемені орындайды.
Мемлекеттік немесе органның атынан және тапсырмасы бойынша әрекет етеді.
Олардың көпшілігі мемлекеттік-биліктік өкілеттіктерді атқарады. Бұл қағида
ешбір жағдайда адвокаттарға қолданылмайды. Олар азаматтар мен ұйымдарғазаң
көмегін көрсетеді, өз атына сөз сөйлейді және азаматтар мен мемлекеттік
органдарға қатысты мемлекеттік-биліктік өкілеттіктер жүктелмеген.
Үшіншіден, адвокаттар өз еңбегі үшін мемлекеттік қызметшілер сияқты
мемлекеттен сыйақы алмайды. Көрсеткен заң көмегі үшін төлем ретінде
азаматтар мен ұйымдардан адвокаттар кеңсесіне және заң консультациясына
түскен қаражаттан еңбек ақы алады [4.]. Заңнамада азаматтарға тегін көмек
көрсетілетін жағдайдың өзінде адвокат еңбегі заң консультациясы немесе
адвокат кеңсесінің қаражатынан, ал егер адвокат клиенті процесті жүргізген
орган немесе сот қаулысы негізінде төлемнен босатылса, онда республикалық
бюджет қаражатынан төленеді. Заң консультацияларында меңгерушінің келісімді
жалақы алуында, мұнда да жалақы сол көздерден төленгендіктен істің мәнін
өзгерте алмайды [4.].
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері, түрлері
Сот өкілі - сенімхат негізінде, соттың тапсыру бойынша немесе іске
қатысушының, азаматтың немесе мекеменің ұсынған мүддесі атынан өз
мәртебесінің күшімен іс жүргізу әрекеттерін жүргізетін тұлға. Осыдан барып
өкілде іс жүргізу құқықтары мен міндеттері туындайды [5, 68 б.].
Азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге
құқылы. Азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу
құқығынан айырмайды.
Азаматтық іс жүргізуде өкіл өкілдік берушінің атынан заңды іс-әрекеттер
жүзеге асырады.
Соттағы өкілдіктің қажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болады.
Іске қатысушылардың барлығы бірдей азаматтық процессуалдық әрекет
қабілеттілігіне ие бола бермейді (мысалы, кәмелетке толмаған жас балалар,
сотпен әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылғандар). Бұл тұлғалардың
мүдделерін сотта қорғайтын заңды өкілдері қорғайды.
Алқалы органмен басқарылатын заңды тұлға да тікелей сотта істі қарауға
қатыса алмайды. Сондықтан сотта өкілі ретінде оның мүддесін заң кеңесшісі
немесе лауазымды тұлғасы қорғайды. Сонымен бірге, өкілдің көмегіне
қажеттілік, мүдделі тұлғаның өзі сотта оның мүддесін білдіретін кәсіби
заңды көмек алуды қажетсінгенде туындайды.
Өкілдік – басқа тұлғаның (өкілдік берушінің) атынан бір жеке тұлғаның
(өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа
негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық
құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады [6, 62
б.].
Ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге нормативтік құқықтық
актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктердің шегінде
іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті өкілеттіктер берілген
олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың
қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куаландыратын құжаттар береді.
Заңды тұлғаның органы тиісті өкілеттік берілген басқа өкілдермен бірге іске
қатыса алады.
Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне әкімшілік актісіне негізделген
істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі бар әрекетке
қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады [7].
Соттағы өкілдік – өкілдік берушінің мүддесін қорғап және соның атынан
өзіне берілген өкілеттік шеңберінде тұлғаның процессуалдық әрекетті жүзеге
асыруына байланысты туындайтын құқықтық қатынастарды реттеуші құқықтық
институт [6, 63 б.].
Өкілдер мен өкілділікті ұсынушылар арасындағы қарым-қатынастар
материалдар (азаматтық, отбасылық, еңбек) нормалармен реттеледі. Өкіл мен
сот арасындағы қарым-қатынас болады. Соттағы өкілдік азаматтың сотта
қорғалуын және заңды мамандандырылған көмек алуын қамтамасыз етуге
арналған. Соттағы өкілдіктің мақсаты - қажет ететіндердің бәріне құқықтық
көмек көрсету, сондай-ақ іске қатысты барлық мән-жайларды түсіндіруге және
соттың негізді, кәсіби шешім қабылдауына жағдайлар тудыру. Кәмелетке жасы
толмағандар мен іс-әрекетке қабілетсіздердің және заңды тұлғалардың жалпы
құқықтық білімі мен сот істерінде тәжірбиесі жоқтардың мүдделерін қорғау
үшін оның маңызы зор.
Азаматтың өзінің сотқа қатысуы оны іс бойынша өкілі болу құқығынан
айырмайды. Өкілдің мүддесін қорғағалы отырған азаматпен бірге сотқа қатысуы
әдебиетте құқылы атап көрсетілген [5, 69 б.].
Соттағы өкілдік азаматтық істердің кез келген санаттары бойынша және
процестің кез келген сатысында рұқсат етіледі. Мемлекеттік органдар мен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сондай-ақ сотта өзгелердің
құқықтарын қорғаушы өзге тұлғаларға қарағанда сот өкілі әрқашанда өкілдік
ұсынған тұлғаның атынан сөйлейді.Оның іс әрекеттері біріншіден сол тұлғаның
өкілеттігі мен әрдайым шектелген, ал екіншіден, осы іс-әрекеттердің заңды
нәтижесі өкіл үшін емес, өкілдік ұсынған тұлғаға туындайды. Сот өкілдігінің
азаматтық құқыққа белгілі өкілдік институтынан айырмасы бар [8]. Оларды бір-
бірінен тек, қолдану аясы ғана емес, сонымен бірге мақсаты, құқықтар мен
міндеттерінің мазмұны, субъективті құрамы, құқықтық себеп–салдардың туындау
негізі ажыратады [5, 69 б.].
Соттағы өкіл дегеніміз – өкілдік берушінің атынан және соның мүддесін
қорғап, өзіне берілген өкілеттік шеңберінде процессуалдық іс-әрекетті
жүзеге асырушы, әрекет қабілеттігі бар тұлға [9, 85 б.].
Өкіл арқылы іс жүргізу құқығына тараптар мен дауға өзіндік тараптар
қоюшы үшінші тұлғалар, мемлекеттік органдар және ҚР АІЖК-нің 58-бабында
қарастырылған негіздер бойынша процеске қатысушы өзге тұлғалар, ерекше сот
істері мен бұқаралық–құқықтық қарым-қатынастардан туындаған істер бойынша
арызданушылар мен мүдделі азаматтар ие. Аты аталған органдар өздерінің
өкілдері арқылы іске қатысушы [5, 69 б.] тұлғалардың ҚР АІЖК-ң 78-бабында
қарастырылған барлық құқықтарын пайдаланады.
Сотта аталмыш процессуалдық іс-әрекеттер жасайтын тұлғаны сотта өкілдік
етуші деп атайды. Процессте соттағы өкілдің қатысуы өкіл берушіні істен
шығарып тастамайды.
Соттағы өкілдіктің азаматтық құқықтағы өкілдіктен айырмашылығы: екі
түрлі құқық нормаларымен реттеледі – соттағы өкілдік іс жүргізу құқығының
нормаларымен, ал азаматтық құқықта материалдық құқықпен реттеледі; мақсаты
мен сипатына байланысты айырмашылықтары болады [6, 63 б.]. Сотта басқа
тұлғаның мүддесіне және оның атынан өкілдік етуге өкілдің құқығын
куәландыратын құжаттар ұсынуы негіз болып табылады.
Сотта өкілдік етуші – өкілдік берушінің мүддесі бойынша және соның
атынан өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын
әрекет қабілеттігі бар тұлға. Сотта өкілдік ету процессуалдық заңмен барлық
азаматтық істер бойынша соттарда және азаматтық процестің барлық
сатыларында жүзеге асырылады [6, 63 б.].
Құқықтық және іс-әрекетке қабілеті бар кәмелетке жасы толған азаматтар
сотта өкіл бола алады. ҚР АІЖК-нің 59-бабында соттың тапсыруы сотта өкіл
ретінде қатыса алатын тұлғалардың тізімі берілген [5, 70 б.].
Мына адамдар:
1) адвокаттар;
2)заңды тұлғалардың қызметкерлері - осы заңды тұлғалардың істері
бойынша;
3) кәсіптік одақтардың уәкілетті адамдары - құқықтары мен мүдделерін
қорғауды осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің
сондай-ақ басқа да адамдардың істері бойынша;
4) заңмен, жарғымен немесе ережемен осы ұйымдар мүшелерінің құқықтары
мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті
адамдары;
5) басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың
біреуі;
6) іске қатысушылардың өтінуімен сот рұқсат еткен басқа да адамдар
тапсырма бойынша сотта өкіл бола алады.[7].
Іске қатысуға сот рұқсат еткен тұлғалардың ішінде заңсыз жұмыстан
шығарылған (ауыстырылған) жұмысшыларды жұмысқа қайта алу туралы (бұрынғы
қызметіне) істер бойынша үшінші тұлға ретінде соттың рұқсат еткен лауазымды
тұлғаны өкіл ретінде еске салу ерекше орын алады. Заң мұндай өкілдік қарсы
болмайтындықтан, іске қатысуға тартылған лауазымды тұлға ҚР АІЖК-нің 59-
бабына сәйкес бір мезгілде жауап берушінің мүдделерін де қорғай алады [1,70
б.].
Мына тұлғалар:
1. Судьялар, тергеушілер, прокурорлар мен өкілді органдардың
депутаттары, олардың процеске тиісті ұйымдардың уәкілеттік берілген
адамдары немесе заңды өкілдер ретінде қатысу жағдайынан басқа жағдайда
сотта өкіл бола алмайды.
2. Адвокатура туралы заңдармен белгіленген ережелерді бұза отырып, заң
көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар сотта өкіл бола алмайды.
3. Адам, егер мүдделері өзі өкіл болып отырған адамның мүдделеріне
қайшы келетін адамдарға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын
көрсеткен болса немесе судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә
немесе айғақшы ретінде қаттысса, сондай-ақ егер ол істі қарауға қатысушы
лауазымды адаммен туыстық қатынастарда болса, өкіл бола алмайды [7].
Сотта мыналар өкіл бола алмайды:
- іс әрекетке қабілетсіз тұлғалар [5, 70 б.];
- кәмелетке жасы толмаған тұлғалар немесе қамқорлыққа алынған тұлғалар;
- адвокатура туралы бекітілген заңдылықтардағы ережелерді бұза отырып,
заңды көмек көрсету тапсырмасын қабылдаған адвокаттар, адвокаттар алқасынан
шығарылып тастаған адвокаттар. Адвокаттар алқасынан шығарылып тасталған
адвокаттарды ҚР АІЖК-нің 60-бабына сәйкес (келісілген өкілдік) сотта өкіл
болуға сот рұқсат етпеуі мүмкін [7]. Бірақ та бұл олардың сотта өздері
еңбек ететін заңды тұлғалардың өкілдері болуларына, сотта өз жұбайының
мүддесін қорғауына, сондай–ақ заңды өкілі ретінде сотқа қатысуына кедергі
келтірмейді. Кәмелетке жасы толмаған азаматтар сотта өз мүдделерін өздері
қорғай алмайды. Мұндай жағдайларда заңда олардың заңды өкілдері
қарастырылған. Бұған эмансипация туралы соттың шешімі бар тұлғалар, сондай-
ақ некеге отыру кезінде бекітілген тәртіппен неке жасы төмендетілген
тұлғалар жатпайды. Бірақ дегенмен де 18 жасқа дейін де пайда болуы мүмкін
азаматтық іс жүргізуге қабілеттілік ең басты өлшем болып табылады.
Психикалық ауытқулардың салдарынан іс-әрекетке қабілетсіз деп сот
таныған жеке тұлғалар [8] ,сондай-ақ спирттік ішімдіктер мен есірткі
заттарды көп қолданған адамдардың іс-әрекетке қабілеттіктері шектеусіз деп
сот таныған жеке тұлғалар [8] сотта өкіл бола алмайды [5, 71 б.].
Соттағы өкілдіктің негіздері мен түрлері:
Өкілдіктің туындау негіздері белгілі бір заңды фактілер болады:
- сотқа жеке басын куәландыратын және азаматтық істі жүргізу өкілеттігі
рәсімделген құжаттарды тапсыру қажет немесе өкілдің сотта ауызша мәлімдеуін
хаттамаға енгізу қажет;
- өкілді іске қатысуға жол беру туралы соттың ұйғарымы шығарылуы
мүмкін.
Өкіл мен сенім білдірушінің арасындағы процессуалдық қатынастар
тапсырма шартының (адвокат өкіл болғанда), еңбек шартының (заңды тұлғаның
өкілі қатысқанда), әкімшілік актінің (қамқоршы мен қорғаншы қатысқанда),
соттық актінің, туысқандық фактісі (ата-ана қатысқанда), қоғамдық
бірлестікке мүше болу фактісі негізінде пайда болады [6, 64 б.].
Сот өкілділігі әртүрлі негіздер бойынша жіктеледі. Өкілділік ұсынып
отырған тұлғаның ерік-жігерінің заңды мағынасына қарай сот өкілділігі
ерікті өкілділік және міндетті өкілділік болып бөлінеді.Шектелу өлшемі -
өкілдік беретін адамның келісімінің болуы. Ерікті өкілділік қоғамдық
ұйымдарда мүшелікке негізделген келісімді және қоғамдық болуы мүмкін [5,
71б.]. Соттағы келісімді өкілдеріне: адвокаттар, заң кеңесшілері және
кәсіпорынның, ұйымдар мен мекемелердің өзге де жұмысшылары осы заңды
тұлғалардың істері бойынша; өзге бірлесе қатысушылардың бірі; нақты іс
бойынша өкіл болуға соттың рұқсат еткен тұлғалары жатады [5, 72 б.].
Соттағы өкілдіктің екі түрі бар:
- тапсырма бойынша немесе ерікті өкілдік;
- заңды өкілдік.
Тапсырма бойынша өкілдік туындау негіздеріне байланысты келесі түрлерге
бөлінеді:
- шартты;
- қоғамдық;
- жарғылық;
- құрылтай құжаттары бойынша өкілдік ету;
- ресми [6, 64 б.].
Шартты өкілдік ету – еңбек шартына немесе тапсырма шартына негізделген
өкілдік ету. Мұнда өкілдік беруші (тарап, үшінші тұлға) басқа тұлғаға (өкіл
етушіге) сотта оның ісін жүргізуін тапсырады. Мысалы, тапсырма бойынша
адвокат сотта өкіл ретінде қатысады; еңбек шарты негізінде заңды тұлғаның
тұрақты қызметкері сотта өкіл ретінде іс жүргізуге қатысады [6, 64б.].
Қоғамдық өкілдік дегеніміз өз ұйымдарының, сондай-ақ құқықтары мен
мүдделерін осы ұйымдар қорғайтын өзге азаматтардың істері бойынша қоғамдық
ұйымдардың өкілеттеген өкілі [5, 72 б.].
Жарғылық өкілдік – ұйымдардың мүдделерін қорғау, оның органына
(басшысы, лауазымды тұлғасына) жүктеледі. Олар заң, жарғы, ереженің
негізінде әрекет етеді. Мысалы, ассоциацияның өз мүшелерінің мүдделерін
қорғап, құрылтай құжаты, Жарғы негізінде сотта өкілдік етуі. Құрылтай
құжаттары бойынша өкілдік ету – төмен тұрған ұйымның арнайы тапсырмасынсыз,
олардың мүдделерін қорғауға жоғары тұрған ұйымның өкілдік ету құқығы.
Ресми өкілдік ету – тапсырма бойынша өкілдік ету, өз сипаты бойынша
заңды өкілдік етуге жақын ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге
нормативтік құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттармен берілген
өкілеттіктердің шегінде іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті
өкілеттіктер берілген олардың өкілдері жүргізеді. Мысалы, азаматты әрекетке
қабілеттілігі жоқ деп тану туралы іс бойынша оған ресми өкіл ретінде
адвокат тағайындалады [10, 201 б.].
Заңды өкілдер:
1. Әрекетке қабілетсіз азаматтардың, әрекет қабілетіне толық ие емес
немесе әрекетке қабілеті шектеулі деп танылған адамдардың құқықтарын,
бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өздерінің
өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды сотқа көрсететін ата-аналары,
асырап алушылары, қамқоршылары немесе қорғаншылары қорғайды.
2. Хабар-ошарсыз кеткен деп белгіленген тәртіппен танылған азамат
қатысуға тиісті іс бойынша, оның өкілі ретінде хабар-ошарсыз кеткен адамның
мүлкіне қамқорлықты жүзеге асыратын адам қатысады.
3. Қайтыс болған немесе қайтыс болды деп белгіленген тәртіппен
жарияланған адамның мұрагері қатысуға тиісті іс бойынша, егер мұраны әлі
ешкім қабылдамаса, мұрагердің өкілі ретінде мұралық мүлікті қорғау мен
басқару үшін тағайындалған сақтаушы немесе қамқоршы қатысады.
4. Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің
атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін
жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді басқа өкілге тапсыра алады [7].
Өкілдің өкілеттіктері:
1. Сотта іс жүргізуге арналған өкілетті өкілге, талап арызға қол қоюды,
істі аралық сотқа беруді, талап қою талаптары мен талап қоюды танудан толық
немесе ішінара бас тартуды, талап қоюды тануды, талап қоюдың нысанасын
немесе негіздемесін өзгертуді, бітімгершілік келісім жасауды,
өкілеттіктерді басқа адамға беруді (сенімді басқа біреуге аудару), соттың
қаулысына шағым беруді, соттың қаулысын мәжбүрлеп орындатуды талап етуді,
берілген мүлікті немесе ақшаны алуды қоспағанда, өкілдік берушінің атынан
барлық іс жүргізу әрекеттерін жасауға құқық береді.
2. Өкілдің осы баптың бірінші бөлігінде аталған іс әрекеттердің әр
қайсысын жасауға өкілеттігі өкілдік беруші берген сенімхатта арнайы
көзделуі тиіс [7].
Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және рәсімделген сенімхатта
көрсетілуге тиіс. Кәсіптік одақтар мен басқа ұйымдардың уәкілеттік берілген
адамдары сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы
куәландыратын құжаттарды беруі тиіс. Адвокаттың нақты істі жүргізуге
арналған өкілеттігі заң консультациясы немесе адвокаттық кеңсе берген
ордермен, ал ол өз қызметін дербес жүргізген жағдайда - адвокат клиентпен
жасасқан шартпен куәландырылады. Заңды тұлғаның атынан сенімхатты тиісті
заңды тұлғаның басшысы немесе өзге уәкілетті адамы береді [7].
1. 3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы
Адвокаттар алқасы – жеке және заңды тұлғаларға білікті заң көмегін
көрсету үшін, адвокаттардың құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және
қорғау үшін, Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңымен
белгіленген өзге де міндеттерді орындау үшін құрылатын адвокаттардың
коммерциялық емес, кәсіби, өзін-өзі басқаратын және өзін-өзі
қаржыландыратын ұйымы [1, 37 б.].
Егер де адвокатураның жоғарыда аталған мақсаттарын және Адвокаттық
қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңымен белгіленген міндеттерді
нақтылайтын болсақ, адвокатура қызметінің негізгі бағыттары әртүрлі заң
көмегін көрсетуге жәрдемдесу болып табылады. Олар:
ауысша және жазбаша нысанда да құқықтық мәселелер бойынша
консультациялар мен кеңестер беру;
- арыздар, шағымдар, өтініштер мен құқықтық сипаттағы басқа құжаттарды
жасау;
- сенім білдірушінің өкілі ретінде азаматтық сот ісін жүргізуге
қатысу;
- қорғаушының немесе сенім білдірушінің өкілі ретінде қылмыстық және
әкімшілік сот ісін жүргізуге қатысу;
- аралық сотта, халықаралық коммерциялық төрелікте (сотта) және
дауларды
шешетін өзге де органдарда істі қарауға сенім білдірушінің өкілі
ретінде қатысу;
- мемлекеттік органдарда, қоғамдық бірлестіктер мен өзге де ұйымдарда
сенім білдірушінің мүддесін білдіру;
- егер шет мемлекеттердің заңнамасында, халықаралық сот органдарының
және өзге де халықаралық ұйымдардың жарғылық құжаттарында немесе
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе,
шет мемлекеттердің қорғау органдарында, халықаралық сот
органдарында, шет мемлекеттік мемлекеттердің мемлекеттік емес
органдарында сенім білдірушінің мүддесін білдіру [1, 19 б.];
- сенім білдірушінің өкілі ретінде атқарушылық ісін жүргізуге, сондай-
ақ қылмыстық жазаны орындау кезінде қатысу;
- азаматтар мен ұйымдарға заңда тыйым салынбаған басқа да заң көмегін
көрсету.
Заңды қолдану мәселесі бойынша кеңес беру адвокаттар қызметінің маңызды
бағыты болып табылады. Оның мәні – қолданыстағы азаматтық іс жүргізу,
отбасылық, еңбек, әкімшілік құқық бұзушылық, қылмыстық іс жүргізу және
басқа заңдардың нормаларын дұрыс түсіндіру мен дәл қолдану бойынша беру [1,
20 б.].
Кеңес беру:
- даудың материалдық-құқықтық астарын;
- азаматта талап қою құқығының бар-жоғын (процессуалдық астар);
- іс бойынша түпкілікті кеңесті, яғни қорғау үшін заңды негіздің бар-
жоғын және қандай нысанда екендігін (соттық, әкімшілік және т.б.), бұл үшін
не істеу керек екендігін қамтуға тиіс.
Құқықтық кеңес:
- заңды: құқық нормасына дұрыс сілтеме жасауға және оны дәл қолдануға,
құқықтық іске асыру жолдарын көрсетуге және т. б.;
- мазмұндау нысаны бойынша жеңіл, яғни түсінікті;
- нақты: жалпы құқық және оны қорғау жолдары туралы пайымдау емес,
мәселені шешудің ықтимал жолдарын көрсетуге;
- нәтижелі: кеңес беру аяқталғаннан кейін азамат істің алдағы
қозғалысының болашағын анық көруге тиіс [15, 199 б.].
Кейбір жағдайларда талап қою арыздарының (анықталып қойылған талаптарға
сәйкестік), шағымдардың (азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және
заңды мүдделерінің бұзылуы, өтініштер бойынша қабылданған шешімдердің
орындалмауы, лауазымды адамдардың теріс қылықтары туралы) және құқықтық
сипаттағы өзге де құжаттардың дұрыс жасалуы талап етіледі [1, 20 б.].
Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары:
- жеке адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және
білікті заң көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан
Республикасымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесу;
- қылмыстық істер бойынша қорғауды, азаматтық, әкімшілік және өзге
істер бойынша өкілдік етуді жүзеге асыру жөніндегі адвокаттардың қызметін
ұйымдастыру;
- заңдарда тыйым салынбаған заң көмегінің өзге де түрлерін көрсету.
Осыған сәйкес адвокатура қызметі:
1) адвокаттардың өз қызметін жүзеге асыру кезіндегі тәуелсіздігі;
2) адвокаттық қызметті заңдарда тыйым салынбаған әдістермен және
құралдармен жүзеге асыру;
3) заң актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда,
прокуратура, соттар, анықтау және алдын ала тергеу органдары, басқа
мемлекеттік органдар, өзге ұйымдар мен лауазымды адамдар тарапынан
адвокаттардың қызметіне араласуға жол бермеу;
4) кәсіби мінез-құлық нормаларын ұстану және адвокаттық құпияны сақтау
принциптеріне негізделеді.
Адвокаттар алқасы - адам мен азаматтың, мемлекет пен қоғамдық
ұйымдардың заңды құқықтарын қорғауға жәрдемдесу және өкілдік ету үшін
кәсіби заңгерлер құратын мемлекеттік емес және коммерциялық емес құрылым.
[11, 20 б.]. ...Қоғамдық бірлестік оған кіретін тұлғалардың мүддесін
қорғау үшін құрылады. Мүшелерін кәсіби белгілері бойынша қатал іріктеуден
өткізудің олар үшін қажеті жоқ. Мемлекеттік билік органдарымен тығыз
қызметтестікте болуын талап ететін олар арнайы өкілеттікке бөлінбеген [12,
10 б.].
Адвокаттар алқасы қоғамдық бірлестіктер санатына жата алмайды
Адвокаттар құқығы оларға ҚР Конституциясының 23-бабымен Қазақстан
Республикасы азаматы ретінде еркіндікке құқығы - Қазақстан адвокаттар одағы
нысанында - қоғамдық бірлестік (қауымдастық), сол сияқты әрекеті адвокаттық
қызмет көрсетуге байланысты емес, басқа кез келген қоғамдық бірлестікке ену
жолымен өз мүшелерінің заңды мүдделерін ортақ мақсатта қорғау үшін ерікті
құрылған [13].
Адвокаттардың өзін өзі басқару қоғамдық бірлестігі болып табылатын ,
адвокаттар орталығы жұмыс істейді,оның мақсаты мемлекеттің барлық
адвокаттар органдарын үйлестіру болып табылады [14, 9 б.].
Егер осы міндеттерді нақтылайтын болсақ, адвокатура қызметінің негізгі
бағыттары әртүрлі заң көмегін көрсетуге жәрдемдесу болып табылады. Олар:
шешілімі кәсіби заң білімін талап ететін мәселелер бойынша консультациялар,
түсіндірмелер, кеңестер, жазбаша қорытындылар беру; талап қою арыздарын,
шағымдар мен құқықтықтық сипаттағы басқа құжаттарды жасау; адвокаттардың
анықтау және алдын ала тергеу істері кезінде, сезіктілердің,
айыпталушылардың және сотталған адамдардың қорғаушылары, жәбірленушілердің,
азаматтық талап қоюшылардың, азаматтық жауапкерлердің өкілі ретінде
қылмыстық істер бойынша сотқа қатысуы; соттар мен мемлекеттік органдарда
азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылық істері бойынша өкілдік ету;
азаматтар мен ұйымдарға заңда тыйым салынбаған басқа да заң көмегін
көрсету.
Заңды қолдану мәселесі бойынша кеңес беру адвокаттар қызметінің маңызды
бағыты болып табылады. Оның мәні қолданыстағы азаматтық іс жүргізу,
отбасылық, еңбек, әкімшілік, қылмыстық іс жүргізу және басқа заңдардың
нормаларын дұрыс түсіндіру мен дәл қолдану бойынша түсініктеме беру; кеңес
беру [7, 20 б.]; даудың материалдық-құқықтық астарын; азаматта талап қою
құқығының бар–жоғын (процессуалдық астар); іс бойынша түпкілікті кеңесті,
яғни қорғау үшін заңды негіздің бар-жоғын және қандай нысанда екендігін
(соттық, әкімшілік және
т.б.) бұл үшін не істеу керек екендігін қамтуға тиіс; құқықтық кеңес беру.
Заңды: құқық нормасына дұрыс сілтеме жасауға және оны дәл қолдануға,
құқықтық іске асыру жолдарын көрсетуге және т.б.; мазмұндау нысаны бойынша
жеңіл, яғни түсінікті; нақты: жалпы құқық және оны қорғау жолдары туралы
пайымдау емес,мәселені шешудің ықтимал жолдарын көрсетуге; нәтижелі: кеңес
беру аяқталғаннан кейін азамат істің алдағы қозғалысының болашағын анық
көруге тиіс [15].
Кейбір жағдайларда талап қою өтініштерінің (анықталып қойылған
талаптарға сәйкестік), шағымдардың (азаматтар құқықтарының,
бостандықтарының және заңды мүдделерінің бұзылуы, өтініштер бойынша
қабылданған шешімдердің орындалмауы, лауазымды адамдардың теріс қылықтары
туралы) және құқықтық сипаттағы өзге де құжаттардың дұрыс жасалуы талап
етіледі [11, 21 б.].
Адвокат азаматтық істер бойынша талқылауға, сондай–ақ әкімшілік істерге
талап қоюшының, жауапкердің және үшінші тараптың өкілі ретінде қатыса
алады. Сотта процессуалдық әрекетті жасау үшін адвокат - өкілдер көмек
сұраған адамның заңды құқықтары мен мүдделерін тиімді қорғауға мүмкіндік
беретін белгіленген өкілеттіктерді (құқықтарды) пайдаланады [11, 23 б.].
Заңда заң көмегінің, алайда олар адвокаттық қызметтің ауқымды саласы
болса да, тек негізгі түрлері ғана көрсетілген. Сондықтан заң шығарушы
заңдарда тиым салынбаған өзге де заң көмегін көрсетеді деген жалпы
ұғыммен шектеледі.
Атап айтқанда, мына қызмет түрлері меңзеліп отыр:
- талап–құзау жұмыстары;
- құқық бұзушылықпен күрес жүргізетін еңбек ұжымдары мен органдарға заң
көмегін көрсету;
- жарғылар әзірлеу және заңды тұлғалар құжаттарын тіркеуге даярлау;
- келісім – шарттар жасау;
- коммерциялық ұйымдарға қызмет көрсету;
- заң кеңесшілері жоқ ұйымдарды заң көмегімен қамсыздандыру және заң
көмегі ретінде заңда аталғандардан басқа заңда тиым салынбаған өзге де
осындай қызмет түрлерін көрсету [11, 23 б.].
Қызметтің соңғы түрі ұйымдардың заң консультациялармен жасалған шарттар
негізінде жүргізіледі. Ол шарттарда тараптардың құқықтары мен міндеттері
қарастырылады. Ұйымға оның меншік нысанына қарамай қызмет көрсететін
адвокат соттарда және өзге органдарда құқықтық мәселелерді қарау кезінде
белгіленген тәртіппен оның мүддесін білдіреді, басшылыққа қол қоюға
берілген бұйрық, нұсқаулық, шарт және құқықтық сипаттағы өзге құжаттың
заңға сәйкестілігін тексереді, бұл құжаттарға қол қояды және талап–шағым
жұмыстарын жүргізеді, шаруашылық шарттарын даярлауға қатысады және оларға
қол қояды. Тараптардың өзге құқықтары пен міндеттері Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің 1995–жылғы 5–мамырдағы № 624
қаулысымен бекітілген Мемлекеттік басқару органдарының және оларға қарасты
кәсіпорындардың, мекемелердің заң қызметі туралы Ережемен белгіленеді [6].
Адвокат ұйымдарға заң қызметін көрсетерден бұрын оның қызметінің
ерекшелігімен мұқият танысуға, оның алдында тұрған негізгі мақсат пен
міндетті анықтауға және соған байланысты өзінің барлық жұмысын жоспарлауға
тиіс [11, 24 б.].
Шетел сөздерінің қазіргі сөздігінде адвокат терминіне [лат.
Advocatus, advoco шақыру, үндеу]; 1) консультациялар арқылы кәсіби құқық
көмегін көрсететін заңгер, сотта айыпталушыны қорғау және т. б. ; қорғаушы;
2) адамды – қандайда бір нәрсені қорғау үшін күресуші ретінде анықтама
берілген [3].
1997 жылғы 5 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет
туралы заңында адвокаттың жоғары заң білімі бар, адвокаттық қызметті
жүзеге асыру құқығына лицензия алған, міндетті түрде адвокаттар алқасының
мүшесі болып табылатын және осы заң шеңберінде кәсіби негізде заң көмегін
көрсететін Қазақстан Республикасының азаматы екендігі көрсетілген. Ол
тиісті әкімшілік–аумақтық бірлік аумағында құрылған және әрекет ететін
адвокаттар алқасының мүшесі болуға тиіс [11, 91 б.].
Заңнама адвокаттық қызметпен айналысқысы келген тұлғаға қатаң талап
қояды. Қасақана қылмыс жасағаны үшін сотталған, белгіленген тәртіппен
әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп танылған,
адвокаттар алқасынан шығарылған, сондай–ақ босатылған күннен бастап бір жыл
бойы тәртіптік жағымсыз әрекет жасағаны үшін құқық қорғау органынан
босатылған, сондай–ақ лицензиясының қолданылуы заңда белгіленген тәртіппен
тоқтатылған адам адвокат бола алмайды.
Кісі алқадан шығарылған, адвокаттық қызметті жүргізу құқығына
лицензияны сақтаған жағдайда, ол шығарылған сәттен бастап алты ай өткенше
алқаға қайта қабылдануы мүмкін.
Адвокат қызметі тек заң мен адвокаттық әдеп нормалары шегінде ғана
тәртіптелмейді. Ол сондай–ақ, қандай да бір ретпен оның еңбегінде із
қалдыратын солт қоғамдағы жалпы қабылданған мінез–құлық қағидасына сүйенуге
тиіс.
Адвокат қызметін сипаттайтын осындай негізгі белгілер;
- кәсіби қызмет адвокаттарды жалпы құндылықтар мен мүдделерге
байланысты адамдар қоғамдастығына біріктіреді;
- заң көмегін көрсету мақсатын кіріс табудан жоғары қою;
- білікті заңгерлік білім мен практикалық тәжірибе;
- жоғары кәсіби әдеп.
Бұл жерде кәсіпқойлық, біліктілік, тәжірибе және біліммен қатар сенім,
ар-ождан, абырой, бедел сияқты адамгершілік катигориялары да негізгі өлшем
бола алады. Сондықтан адвокат болғысы келген адам азаматтар мен ұйымдарға
заң көмегін көрсету барысында заң талаптарына да, моральдық принциптерге де
сай болуға тиіс.
Лицензия ретінде қызметтің белгілі бір түрімен шұғылданатын немесе
белгілі бір іс-әрекетпен айналысатын адамға құзырлы мемлекеттік орган
беретін рұқсат түсілінеді.
Адвокакттық қызметті жүзеге асыру құқығын беретін лицензия – бұл
Аттестациялық комиссия шешімі негізінде Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігі лицензиясында көрсетілген адамға осы қызметпен шұғылдану үшін
беретін рұқсатнама [11, 91 б.].
Лицензия адвокаттар алқасында үш айдан бір жылға дейінгі мерзімде
тағылымдамадан өткен адамдарға олар аттестаттаудан өткен жағдайда беріледі.
Адвокаттық қызметпен айналысуға үміткер адамдардың аттестаттаудан өту
ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Лицензиялық алым
аттестациядан табысты өткен жағдайда лицензия алғанға дейін енгізіледі.
Адвокаттық қызметті лицензиялау жөніндегі лицензиялық алым мөлшерлемесі
алты айлық есептемелік көрсеткішке теңеледі.
Аттестаттаудан өтпестен адвокаттық қызметпен айналысуға, лицензия алуға
Қазақстан Республикасы Әділет біліктілік алқасында біліктілік емтиханын
тапсырған адамдардың; тұрақты судьялардың және өз міндеттерін орындау
кезінде атына кір келтіретін теріс қылықтары және заңды бұзғаны үшін судья
қызметінен босатылған судьяларды қоспағанда, тұрақты судья болып жұмыс
істеген адамдардың құқығы бар.
Прокуратура, тергеу және анықтау органдарында кемінде он жыл жұмыс
істеген прокурорлар, тергеушілер мен анықтаушылар, жағымсыз себептер
бойынша босатылғандарды қоспағанда, адвокаттар алқасында тағылымдамадан
өткеннен кейін емтихан тапсырудан босатылады.
Аттестацияға жіберу үміткердің жазбаша өтініші негізінде жүргізіледі.
Аттестацияға жіберу туралы өтініш сонымен қатар лицензия беру туралы өтініш
болып табылады.
2001 жылғы қыркүйекке дейін адвокаттық қызметпен шұғылданғысы келген
адамдар әділеттің Біліктілік алқасында сынақ тапсырды. Кейіннен үкіметтің
Қаулысы қабылданып, онда адвокаттық немесе нотариалдық қызметпен шұғылдану
құқығына үміткер адамдарды аттестациядан өткізу тәртібі бекітілді және
әділеттің Біліктілік комиссиясын (ӘБК) құру көзделді.
Аттестациялық комиссия Әділеттің біліктік алқасы туралы ҚР заңы
қабылданғаннан кейін енгізілген өзгерістерді ескере отырып, Нотариат
туралы және Адвокттық қызмет туралы ҚР заңдарына, сондай-ақ адвокаттық
немесе нотариалдық қызметпен шұғылдануға үміткерлерді аттестациядан өткізу
тәртібі туралы ҚР үкіметі қаулысына сәйкес құрылды [11, 92 б.].
Аттестациялық комиссияның құрамын ҚР Әділет министрлігі жасақтайды.
Аттестациялық коммиссияның құрамына ҚР әділет органдары, ҚР Адвокаттар
одағы, Республикалық нотариалдық палатасы өкілдері, ҚР Парламенті қос
палатасы депутаттары мен заңгер-ғалымдар қатарынан 7 адам кіреді.
Коммиссияны Қазақстан Республикасы әділет вице-министрі басқарады.
Көрсетілген тәртіптерге сәйкес үміткерлерге жоғары талап белгіленді.
Аттестация сатылы екі кезеңде өткізіледі:
1) тесті өткізу жолымен үміткерлердің қолданыстағы заңнама туралы
білімін тексеру;
2) әңгіме өткізу жолымен үміткерлердің кәсіби білімі мен практикалық
дағдыларының деңгейін анықтау [16, 93 б.].
Тесті бойынша өту балының шегі 70 балдан кем емес болып белгіленген
(бұрын 65 балл болған) [16].
Комиссияның өткізілетін отырыстары мен үміткерлер аттестациясының
ашықтығы қарастырылған. 2001-жылғы 12-13-қарашада өткен бірінші отырысқа
мемлекеттік өкілдермен қатар бұқаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен
маңызы ... ... ... ... ... .6
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...6
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері,
түрлері ... ..8
1.3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму
болашағы ... ... 14
2 Азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық
жағдайы ... ... ...33
2.1 Азаматтық істі қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына
адвокаттың
қатысуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу
тәртібі ... ...49
2.3 Сот актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
2.4 Адвокаттың сот актілерін атқару сатысына
қатысуы ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 68
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық жұмыста адвокатура және соттағы өкілділіктің мәні мен
маңызы, адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы,
азаматтық іс жүргізудегі адвокаттың құқықтық жағдайы, азаматтық істі
қозғау және істі сот талқылауына әзірлеу сатыларына адвокаттың қатысуы,
адвокаттың бірінші саты сотында істі талқылауға қатысу тәртібі, сот
актілерін қайта қарау сатыларына адвокаттың қатысу ерекшеліктері,
адвокаттың сот актілерін атқару сатысына қатысуы жазылған. Адвокаттық
қызметтің ұйымдастырылуының құқықтық негіздері мен қағидалары,
адвокаттардың құқықтық мәртебесі, олар көрсететін заң қызметінің түрлері
және де қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы адвокаттық қызметтің
өзекті мәселелері, сондай-ақ адвокаттардың құқықтық жағдайы қарастырылады.
Адвокат (гр, advocatus - шақырылған) адвокаттар алқасының мүшесі болып
табылатын және арнаулы заңда көзделген шеңберде кәсіби құқықтық көмек
көрсететін заңгер; кең мағынада алғанда – қорғаушы. Заңды көмек көрсете
отырып, адвокат: заң мәселелері бойынша түсіндірмелер, кеңестер мен жазбаша
қорытындылар береді; талап қою арыздарын, шағымдар мен құқықтық сипаттағы
басқа да құжаттарды жасайды, соттарда, азаматтық қарым – қатынастарда жеке
және заңды тұлғалардың өкілі ретінде қатысады, оларды қорғауды жүзеге
асырады. Адвокаттың статусы, адвокаттық қызметпен айналысу тәртібі, кәсіби
құқылары мен міндеттері, мінез – құлық нормалары, Азаматтардың білікті заң
көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті құқық қорғау жүйесінде
адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның негізгі ұйымдық –
құқықтық нысаны – адаокаттар алқасы – білікті заңгерлердің кәсіби ұйымы.
Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету, құқықтар мен
заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, заңдарда көзделген
кейбір өзге міндеттерді атқаруға жәрдемдесу болып табылады
Адвокаттар алқасының мүшесі, жоғары заң білімі, екі жылдан кем емес заң
мамандығы бойынша жұмыс өтілі бар және адвокаттық қызметті жүзеге асыру
құқына лицензия алған адам.
Адвокат құпиясын: адвокатқа жүгіну фактісі көмек сұрап өтініш жасаған
адаммен және басқа адамдармен жасалған ауысша және жазбаша келіссөздердің
мазмұны туралы, көмек сұрап өтініш жасаған адамның мүдделерінде жасалатын
әрекеттердің сипаты мен нәтижелері туралы мәліметтер, сондай – ақ, заң
көмегін көрсетуге қатысты өзге ақпарат құрайды. Адвокат құпиясына жататын
мәліметтерді көмек сұрап өтініш жасаған адамның келісімінсіз жария еткен
адвокат заңға сәйкес жауапты болады.
Адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және білікті заң
көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан Республикасының
Конституциясымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге
арналған ұйым. Адвокатура азаматтық, қылмыстық істер бойынша қорғау,
өкілдік ету, сондай – ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерін, сондай – ақ заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қорғау және іске асыруға жәрдемдесу мақсатында заңды көмегінің өзге де
түрлерін көрсету жөніндегі адвокаттардың қызметін ұйымдастырады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Заң тұрғысынан көмек алу –
әрбір адам мен азаматтың конституциялық құқығы.
Адам мен азаматтың құқығына кепілдік беретін Негізгі заңның
конституциялық ережелерінің арасында маңызды конституциялық принцип
ретінде, қолданылатын білікті заң көмегін алу құқығы ерекше орын алады.
Атап айтқанда Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 3-
тармағында әрбір адамның білікті заң көмегін алуға құқығының бар екендігі
тікелей көрсетілген. Ал заңда көзделген жағдайда мұндай көмек тегін
көрсетіледі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда адам мен азаматтың құқығын қорғау жөніндегі
міндеттерді атқаратын әртүрлі мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар,
мекемелер мен қоғамдық ұйымдар бар. Мысалы, соттар, прокуратура, ішкі
істер, әділет органдары құқық қорғау міндеттерін бір-бірімен тығыз байланыс
жасай отырып атқарады. Осы міндеттерді табысты жүзеге асыру адвокатура
сияқты қоғамдық құқықтық институтсыз мүмкін емес. Қазақстандық заңнамада
адвокатура ешбір жерде құқық қорғау органы ретінде көрсетілмесе де, ол іс
жүзінде құқық қорғау қызметі міндетін атқарады. Әдетте құқық қорғау қызметі
ретінде біз азаматтар мен ұйымдардың құқығын қорғауды мақсат ететін және
заңға сәйкес заңдық әсер ету шараларын қолдану жолымен арнайы мемлекеттік
органдар жүргізетін және олар белгілеген тәртіп мүлтіксіз сақталатын
қызметті түсінеміз.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Адвокаттар көрсететін заң көмегінің
түрлері, олардың өзін-өзі қаржыландыратын коммерциялық емес ұйымы, яғни
адвокаттар алқасына бірігетіні және жекеше адвокаттардың да болуы.
Адвокатураның қызметі көмек сұраған ұйымдарды білікті заң көмегін көрсету
жолымен құқықтық қорғауды қорғауды қамтамасыз етуге тиіс, ондай көмек,
мысалы сотта азаматтық істер бойынша олардың мүдделерін білдіру.
Дипломдық жұмысты зерттеудің мақсаты – адвокаттың құқықтық жағдайы
–адвокатура, адвокаттық қызмет және адвокат ұғымдары нені білдіреді және
Қазақстан Республикасындағы адвокаттардың ұйымдық және құқықтық негізі
ретінде адвокаттар алқасының құрылу тәртібі, заң консультациялары мен
адвокаттардың қызметтері қандай, осыларды жете зерттеуге ден қойылды.
Адвокаттардың әділ шешім шығаруда азаматтық істерде сотта мәні бойынша
қарап талдауының құқық қорғау үшін азаматтар мен заңды тұлғалардың
мүдделерін, бостандықтарын, құқықтарын қалпына келтіру-кәсіби қорғаушылық
ісі. Адвокаттардың азаматтық істерге басынан қалай қатысатынын қазақстандық
авторлармен қоса шетелдік авторлардың еңбектерін пайдалана отырып, кеңінен
зерттелді.
Іс жүзіндегі осы қатынастарды реттейтін заңнамаға және адвокатура
органдарының адвокаттық қызметті қолдану практикасына талдау жасау, сонымен
қатар осы негізде туындаған мәселелерді анықтау мен оларға баға беру және
адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру
жолдарын айқындау болып табылады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің міндеттері: Адвокаттардың әділ шешімін
шығаруда азаматтық істерде, сотта мәні бойынша қарап талдауының құқық
қорғау үшін азаматтар мен заңды тұлғалардың мүдделерін, бостандықтарын,
құқықтарын қалпына келтіруінің негізгі көзі, қызметі, кәсіби қорғаушылық
ісі болып саналады. Азаматтық істерде өкіл ретіндегі адвокат қызметінің
ерекшеліктеріне аса назар аударылады.
Адвокаттың қызметі қолданыстағы заңнаманың теориясы мен тәжірибесін
терең білуге негізделуге тиіс. Осыған байланысты кәсіби адвокаттық қызмет
азаматтық іс жүргізу мен соттағы дәлелдеу теориясын жетік игеруді талап
етеді.
Дипломдық жұмысты зерттеудің объектісі ретінде адвокатура және
адвокаттың құқықтық жағдайы, азаматтық істердегі сот тәжірбиесінің қазіргі
кездегі даму жағдайы және тенденциясы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізі. Жұмыста 20-ғасырдың басындағы
ресейлік ғалымдар У. Бернам, А.Д. Бойков, Е.В. Васьковский, Д.П. Ватман,
Н.И. Капинус, И.В. Решетникова, Ю.И. Стецовский, т.б., қазақстандық
ғалымдар З.Х. Баймолдина, Қ. Балабиев, Э.О. Дуйсенова, Г.А. Ильясова, Ү.
Нұрмашев, Ф. Нұрмашева, Е. Тойганбаев, С.Т. Тыныбеков, Ж. Утенов, т.б.
еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі. Адвокаттың құқықтық жағдайын
зерттеу диалектика заңдарының негізінде жүргізіледі. Зерттеу жүргізу
барысында ғылыми танымның жалпы әдістері және салыстырмалы-құқықтық,
логикалық, тарихи, жүйелік-құрылымдық, кешендік, статистикалық жеке ғылыми
әдістер қолданылады.
Жұмыстың тәжірибелік базасы. Дипломдық жұмыстың жазудың тәжірибелік
базасына Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
азаматтық іс жүргізу кодексі, Атқарушылық іс жүргізу және сот
орындаушыларының мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңы, Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары, Қазақстан
Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығына адвокаттың қатысуын реттейтін
басқа да нормативтік құқықтық актілер, адвокаттық қызмет туралы заңнамалар
құрайды
1 АДВОКАТУРА ЖӘНЕ СОТТАҒЫ ӨКІЛДІЛІКТІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ
1.1 Адвокатура түсінігі, мәні мен маңызы
Адвокат сөзі латынның Advocatus, advoco сөздерінен аударғанда
шақырамын, көмекке шақырылған деген сөздерді білдіреді.
Адвокатура тарихта ежелгі дәуірден бастап заңгерлік кеңесші ретінде
белгілі болған [1,13 б.].
Алғашқы адвокаттар Ежелгі Римде пайда болған. Бұл жөнінде поляктың
құқықтанушы - тарихшы ғалымы Е. В. Васьковский ...Римде алғашқы заңгерлер
патрондар болған, олардың тұлғасында екі кәсіп біріктірілді: заңгер -
кеңесшілер және адвокаттар-деп жазады. Адвокатура Ежелгі Римнің
республикалық кезеңінде тәуелсіз кәсіп ретінде жұмыс атқарған және ешқандай
ұжымдық ұйымдастырылуы болмаған [2].
Русьте алғаш рет соттардағы кәсіпқой сенімділер туралы 15 ғасырдың заң
ескерткіштерінде жазылған. Псков соттық грамотасында (1397-1467 жж.)
сенімділерді пайдалану құқығы барлығына емес, тек қана әйелдерге,
балаларға, дін қызметкерлеріне (монахтарға), қарт адамдарға және
саңырауларға заң қызметін пайдалану тәжірибесі жүргізілді.
Адвокаттық қызмет шеңберінде адвокаттар көрсететін заң көмегі
кәсіпкерлік қызмет болып табылмайды.
Азаматтардың білікті заң көмегін алу құқығын қамтамасыз етуге тиісті
құқық қорғау жүйесінде адвокатураға маңызды орын беріледі. Адвокатураның
негізгі ұйымдық-құқықтық нысаны - адвокаттар алқасы - білікті заңгерлердің
кәсіби ұйымы. Оның міндеті жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсету,
құқықтар мен заңды мүдделерді, заңдылықты сақтау мен нығайтуға, сондай-ақ
заңдарда көзделген кейбір өзге міндеттерді [1,14 б.] атқаруға жәрдемдесу
болып табылады. Адвокаттар алқасы адвокатураның шынайы өзін-өзі басқаруын
адвокаттардың кәсіби шеберлігін, олардың құқықтық және әлеуметтік қорғалуын
қамтамасыз етуге көмектеседі [1,15 б.].
Шетел терминдерінің қазіргі сөздігінде Адвокатура термині ұйымды
адвокаттар алқасын немесе адвокат қызметін білдіреді [3, 15 б.].
Адвокаттар алқасы заңды және жеке тұлғаларға білікті заң көмегін
көрсету , адвокаттардың құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және қорғау
үшін Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңында белгіленген
өзге де міндеттерді орындау үшін құрылған адвокаттардың коммерциялық емес,
кәсіби, өзін-өзі басқаратын және өзін-өзі қаржыландыратын ұйымы болып
табылады.
Заңда адвокаттар алқасы қоғамдық ұйым ретінде аталмаған. Алайда оның
нақ осы қоғамдық ұйымға тән белгілері бар. Бұл: кәсіби ұйымды құрған
тұлғалардың теңдігіне негізделген, тиісті ретпен рәсімделген мүшеліктің
болуы. Адвокаттар алқасы жоғары заң білімі, біліктілік емтиханын тапсырған
және адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия алған Қазақстан
Республикасының азаматтары қатарынан құрылады. Алқа мүшелігіне қабылдау
және одан шығаруды сайланбалы алқа органы - адвокаттар алқасының төралқасы
жүргізеді. Әрбір адвокат – алқаның толық мүшесі [1, 16 б.] және Адвокаттық
қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңының 14, 15, 28 және 29-баптарында
қарастырылған құқықтар мен міндеттемелердің жиынтығына ие болады.
Қоғамдық ұйым мүшелерінің оның мүліктік негізін жасауға материалдық
қатысуы тек кіру және мүшелік жарна түрінде ғана жүргізілмейді.
Адвокатурада ұйымның мүліктік негізін құруға арналған қаражат, сондай-
ақ өз қорларынан заң консультациялары аударған сома және адвокат кеңселері
азаматтар мен ұйымдарға заң көмегін көрсеткен үшін алған төлемнен құралады.
Мүлік, сонымен қатар ерікті мүліктік жарналар мен садақалардан,
демеушілік және қайырымдылық көмектен заңда тыйым салынбаған өзге
түсімдерден құралады.
Адвокаттар алқасы мүшелерінің өз ұйымының ісін басқаруға, адвокаттар
алқасының бас органдарын сайлауға, оның басшы органдарының қызметін
бақылауға қатысуы - осының барлығы өзін-өзі басқаратын қоғамдық ұйым
ретінде осы құқықтық институттың ерекшелігін көрсетеді.
Жеке және заңды тұлғаларға заң көмегін көрсете, анықтау, алдын ала
тергеу, сот, мемлекеттік және басқа органдар мен ұйымдарда және
азаматтармен қарым-қатынаста өкілдік пен қорғауды жүзеге асыра, сот
төрелігін жүзеге асыру процесінде сайысушы тараптардың бірі ретінде қатыса
отыра адвокаттар ақы алады. Оның бір бөлігін алқа қызметін қолдауға
жұмсайды. Яғни, олар атқарған қызмет - коммерциялық әрекет емес. Бұның өзі
Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңының 1-бабының 2-
тармағында адвокаттар көрсететін заң көмегі кәсіпкерлік қызмет болып
табылмайды деген ережеде бекітілген.
Сөйтіп, адвокаттар алқасы құрылу және жұмыс істеу әдісі бойынша
мемлекеттік органдарға тәуелсіз өзге ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсіби
бірлестікке жатады. Алайда олардың қызметінде кәсіби бірлестікке тән емес
мынадай белгілер де бар. Бұл ең алдымен олардың әділет органдары мен қарым
қатынас сипатына қатысты, атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінің жанындағы Тіркеу қызметі және құқықтық көмек көрсету
комитетінде азаматтар мен заңды тұлғаларға, оның ішінде адвокаттар алқасына
қызмет көрсетуге байланысты, қылмыстық, әкімшілік құқық бұзушылық және
азаматтық істерді қарау кезінде өкіл немесе қорғаушы ретіндегі адвокаттың
жағдайы, адвокатты
тәртіптік жауапкершілікке тартуды және т. б. Ұйымдастыру [1, 17 б.]. үшін
өзара байланыс және жағдай жасау жөніндегі құрылымдық бөлімшенің болуы үшін
өзара байланыс және жағдай жасау жөніндегі құрылымдық бөлімшенің болуы.
Сонымен қатар, әділет органдары адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия
береді. Алайда бұл адвокаттардың тиісті лауазымдық міндеттемесін атқаратын
қызметшілер екендігін білдірмейді. Біріншіден, адвокаттар мемлекеттік
органдарда қызмет атқармайды, (сайлау немесе конкурс бойынша), яғни
мемлекеттік қызметте жоқ. Олар адвокаттар алқасымен шарт жасамайды.
Екіншіден, мемлекеттік қызметшілер қызметтік міндеттемені орындайды.
Мемлекеттік немесе органның атынан және тапсырмасы бойынша әрекет етеді.
Олардың көпшілігі мемлекеттік-биліктік өкілеттіктерді атқарады. Бұл қағида
ешбір жағдайда адвокаттарға қолданылмайды. Олар азаматтар мен ұйымдарғазаң
көмегін көрсетеді, өз атына сөз сөйлейді және азаматтар мен мемлекеттік
органдарға қатысты мемлекеттік-биліктік өкілеттіктер жүктелмеген.
Үшіншіден, адвокаттар өз еңбегі үшін мемлекеттік қызметшілер сияқты
мемлекеттен сыйақы алмайды. Көрсеткен заң көмегі үшін төлем ретінде
азаматтар мен ұйымдардан адвокаттар кеңсесіне және заң консультациясына
түскен қаражаттан еңбек ақы алады [4.]. Заңнамада азаматтарға тегін көмек
көрсетілетін жағдайдың өзінде адвокат еңбегі заң консультациясы немесе
адвокат кеңсесінің қаражатынан, ал егер адвокат клиенті процесті жүргізген
орган немесе сот қаулысы негізінде төлемнен босатылса, онда республикалық
бюджет қаражатынан төленеді. Заң консультацияларында меңгерушінің келісімді
жалақы алуында, мұнда да жалақы сол көздерден төленгендіктен істің мәнін
өзгерте алмайды [4.].
1.2 Соттағы өкілділік және соттағы өкілдің түсінігі, негіздері, түрлері
Сот өкілі - сенімхат негізінде, соттың тапсыру бойынша немесе іске
қатысушының, азаматтың немесе мекеменің ұсынған мүддесі атынан өз
мәртебесінің күшімен іс жүргізу әрекеттерін жүргізетін тұлға. Осыдан барып
өкілде іс жүргізу құқықтары мен міндеттері туындайды [5, 68 б.].
Азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге
құқылы. Азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу
құқығынан айырмайды.
Азаматтық іс жүргізуде өкіл өкілдік берушінің атынан заңды іс-әрекеттер
жүзеге асырады.
Соттағы өкілдіктің қажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болады.
Іске қатысушылардың барлығы бірдей азаматтық процессуалдық әрекет
қабілеттілігіне ие бола бермейді (мысалы, кәмелетке толмаған жас балалар,
сотпен әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылғандар). Бұл тұлғалардың
мүдделерін сотта қорғайтын заңды өкілдері қорғайды.
Алқалы органмен басқарылатын заңды тұлға да тікелей сотта істі қарауға
қатыса алмайды. Сондықтан сотта өкілі ретінде оның мүддесін заң кеңесшісі
немесе лауазымды тұлғасы қорғайды. Сонымен бірге, өкілдің көмегіне
қажеттілік, мүдделі тұлғаның өзі сотта оның мүддесін білдіретін кәсіби
заңды көмек алуды қажетсінгенде туындайды.
Өкілдік – басқа тұлғаның (өкілдік берушінің) атынан бір жеке тұлғаның
(өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа
негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесі өкілдік берушінің азаматтық
құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады [6, 62
б.].
Ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге нормативтік құқықтық
актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктердің шегінде
іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті өкілеттіктер берілген
олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың
қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куаландыратын құжаттар береді.
Заңды тұлғаның органы тиісті өкілеттік берілген басқа өкілдермен бірге іске
қатыса алады.
Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне әкімшілік актісіне негізделген
істі сотта жүргізуге тиісінше рәсімделген өкілеттігі бар әрекетке
қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады [7].
Соттағы өкілдік – өкілдік берушінің мүддесін қорғап және соның атынан
өзіне берілген өкілеттік шеңберінде тұлғаның процессуалдық әрекетті жүзеге
асыруына байланысты туындайтын құқықтық қатынастарды реттеуші құқықтық
институт [6, 63 б.].
Өкілдер мен өкілділікті ұсынушылар арасындағы қарым-қатынастар
материалдар (азаматтық, отбасылық, еңбек) нормалармен реттеледі. Өкіл мен
сот арасындағы қарым-қатынас болады. Соттағы өкілдік азаматтың сотта
қорғалуын және заңды мамандандырылған көмек алуын қамтамасыз етуге
арналған. Соттағы өкілдіктің мақсаты - қажет ететіндердің бәріне құқықтық
көмек көрсету, сондай-ақ іске қатысты барлық мән-жайларды түсіндіруге және
соттың негізді, кәсіби шешім қабылдауына жағдайлар тудыру. Кәмелетке жасы
толмағандар мен іс-әрекетке қабілетсіздердің және заңды тұлғалардың жалпы
құқықтық білімі мен сот істерінде тәжірбиесі жоқтардың мүдделерін қорғау
үшін оның маңызы зор.
Азаматтың өзінің сотқа қатысуы оны іс бойынша өкілі болу құқығынан
айырмайды. Өкілдің мүддесін қорғағалы отырған азаматпен бірге сотқа қатысуы
әдебиетте құқылы атап көрсетілген [5, 69 б.].
Соттағы өкілдік азаматтық істердің кез келген санаттары бойынша және
процестің кез келген сатысында рұқсат етіледі. Мемлекеттік органдар мен
жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сондай-ақ сотта өзгелердің
құқықтарын қорғаушы өзге тұлғаларға қарағанда сот өкілі әрқашанда өкілдік
ұсынған тұлғаның атынан сөйлейді.Оның іс әрекеттері біріншіден сол тұлғаның
өкілеттігі мен әрдайым шектелген, ал екіншіден, осы іс-әрекеттердің заңды
нәтижесі өкіл үшін емес, өкілдік ұсынған тұлғаға туындайды. Сот өкілдігінің
азаматтық құқыққа белгілі өкілдік институтынан айырмасы бар [8]. Оларды бір-
бірінен тек, қолдану аясы ғана емес, сонымен бірге мақсаты, құқықтар мен
міндеттерінің мазмұны, субъективті құрамы, құқықтық себеп–салдардың туындау
негізі ажыратады [5, 69 б.].
Соттағы өкіл дегеніміз – өкілдік берушінің атынан және соның мүддесін
қорғап, өзіне берілген өкілеттік шеңберінде процессуалдық іс-әрекетті
жүзеге асырушы, әрекет қабілеттігі бар тұлға [9, 85 б.].
Өкіл арқылы іс жүргізу құқығына тараптар мен дауға өзіндік тараптар
қоюшы үшінші тұлғалар, мемлекеттік органдар және ҚР АІЖК-нің 58-бабында
қарастырылған негіздер бойынша процеске қатысушы өзге тұлғалар, ерекше сот
істері мен бұқаралық–құқықтық қарым-қатынастардан туындаған істер бойынша
арызданушылар мен мүдделі азаматтар ие. Аты аталған органдар өздерінің
өкілдері арқылы іске қатысушы [5, 69 б.] тұлғалардың ҚР АІЖК-ң 78-бабында
қарастырылған барлық құқықтарын пайдаланады.
Сотта аталмыш процессуалдық іс-әрекеттер жасайтын тұлғаны сотта өкілдік
етуші деп атайды. Процессте соттағы өкілдің қатысуы өкіл берушіні істен
шығарып тастамайды.
Соттағы өкілдіктің азаматтық құқықтағы өкілдіктен айырмашылығы: екі
түрлі құқық нормаларымен реттеледі – соттағы өкілдік іс жүргізу құқығының
нормаларымен, ал азаматтық құқықта материалдық құқықпен реттеледі; мақсаты
мен сипатына байланысты айырмашылықтары болады [6, 63 б.]. Сотта басқа
тұлғаның мүддесіне және оның атынан өкілдік етуге өкілдің құқығын
куәландыратын құжаттар ұсынуы негіз болып табылады.
Сотта өкілдік етуші – өкілдік берушінің мүддесі бойынша және соның
атынан өзіне берілген өкілеттігі шегінде процессуалдық әрекеттер жасайтын
әрекет қабілеттігі бар тұлға. Сотта өкілдік ету процессуалдық заңмен барлық
азаматтық істер бойынша соттарда және азаматтық процестің барлық
сатыларында жүзеге асырылады [6, 63 б.].
Құқықтық және іс-әрекетке қабілеті бар кәмелетке жасы толған азаматтар
сотта өкіл бола алады. ҚР АІЖК-нің 59-бабында соттың тапсыруы сотта өкіл
ретінде қатыса алатын тұлғалардың тізімі берілген [5, 70 б.].
Мына адамдар:
1) адвокаттар;
2)заңды тұлғалардың қызметкерлері - осы заңды тұлғалардың істері
бойынша;
3) кәсіптік одақтардың уәкілетті адамдары - құқықтары мен мүдделерін
қорғауды осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің
сондай-ақ басқа да адамдардың істері бойынша;
4) заңмен, жарғымен немесе ережемен осы ұйымдар мүшелерінің құқықтары
мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті
адамдары;
5) басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың
біреуі;
6) іске қатысушылардың өтінуімен сот рұқсат еткен басқа да адамдар
тапсырма бойынша сотта өкіл бола алады.[7].
Іске қатысуға сот рұқсат еткен тұлғалардың ішінде заңсыз жұмыстан
шығарылған (ауыстырылған) жұмысшыларды жұмысқа қайта алу туралы (бұрынғы
қызметіне) істер бойынша үшінші тұлға ретінде соттың рұқсат еткен лауазымды
тұлғаны өкіл ретінде еске салу ерекше орын алады. Заң мұндай өкілдік қарсы
болмайтындықтан, іске қатысуға тартылған лауазымды тұлға ҚР АІЖК-нің 59-
бабына сәйкес бір мезгілде жауап берушінің мүдделерін де қорғай алады [1,70
б.].
Мына тұлғалар:
1. Судьялар, тергеушілер, прокурорлар мен өкілді органдардың
депутаттары, олардың процеске тиісті ұйымдардың уәкілеттік берілген
адамдары немесе заңды өкілдер ретінде қатысу жағдайынан басқа жағдайда
сотта өкіл бола алмайды.
2. Адвокатура туралы заңдармен белгіленген ережелерді бұза отырып, заң
көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар сотта өкіл бола алмайды.
3. Адам, егер мүдделері өзі өкіл болып отырған адамның мүдделеріне
қайшы келетін адамдарға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын
көрсеткен болса немесе судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә
немесе айғақшы ретінде қаттысса, сондай-ақ егер ол істі қарауға қатысушы
лауазымды адаммен туыстық қатынастарда болса, өкіл бола алмайды [7].
Сотта мыналар өкіл бола алмайды:
- іс әрекетке қабілетсіз тұлғалар [5, 70 б.];
- кәмелетке жасы толмаған тұлғалар немесе қамқорлыққа алынған тұлғалар;
- адвокатура туралы бекітілген заңдылықтардағы ережелерді бұза отырып,
заңды көмек көрсету тапсырмасын қабылдаған адвокаттар, адвокаттар алқасынан
шығарылып тастаған адвокаттар. Адвокаттар алқасынан шығарылып тасталған
адвокаттарды ҚР АІЖК-нің 60-бабына сәйкес (келісілген өкілдік) сотта өкіл
болуға сот рұқсат етпеуі мүмкін [7]. Бірақ та бұл олардың сотта өздері
еңбек ететін заңды тұлғалардың өкілдері болуларына, сотта өз жұбайының
мүддесін қорғауына, сондай–ақ заңды өкілі ретінде сотқа қатысуына кедергі
келтірмейді. Кәмелетке жасы толмаған азаматтар сотта өз мүдделерін өздері
қорғай алмайды. Мұндай жағдайларда заңда олардың заңды өкілдері
қарастырылған. Бұған эмансипация туралы соттың шешімі бар тұлғалар, сондай-
ақ некеге отыру кезінде бекітілген тәртіппен неке жасы төмендетілген
тұлғалар жатпайды. Бірақ дегенмен де 18 жасқа дейін де пайда болуы мүмкін
азаматтық іс жүргізуге қабілеттілік ең басты өлшем болып табылады.
Психикалық ауытқулардың салдарынан іс-әрекетке қабілетсіз деп сот
таныған жеке тұлғалар [8] ,сондай-ақ спирттік ішімдіктер мен есірткі
заттарды көп қолданған адамдардың іс-әрекетке қабілеттіктері шектеусіз деп
сот таныған жеке тұлғалар [8] сотта өкіл бола алмайды [5, 71 б.].
Соттағы өкілдіктің негіздері мен түрлері:
Өкілдіктің туындау негіздері белгілі бір заңды фактілер болады:
- сотқа жеке басын куәландыратын және азаматтық істі жүргізу өкілеттігі
рәсімделген құжаттарды тапсыру қажет немесе өкілдің сотта ауызша мәлімдеуін
хаттамаға енгізу қажет;
- өкілді іске қатысуға жол беру туралы соттың ұйғарымы шығарылуы
мүмкін.
Өкіл мен сенім білдірушінің арасындағы процессуалдық қатынастар
тапсырма шартының (адвокат өкіл болғанда), еңбек шартының (заңды тұлғаның
өкілі қатысқанда), әкімшілік актінің (қамқоршы мен қорғаншы қатысқанда),
соттық актінің, туысқандық фактісі (ата-ана қатысқанда), қоғамдық
бірлестікке мүше болу фактісі негізінде пайда болады [6, 64 б.].
Сот өкілділігі әртүрлі негіздер бойынша жіктеледі. Өкілділік ұсынып
отырған тұлғаның ерік-жігерінің заңды мағынасына қарай сот өкілділігі
ерікті өкілділік және міндетті өкілділік болып бөлінеді.Шектелу өлшемі -
өкілдік беретін адамның келісімінің болуы. Ерікті өкілділік қоғамдық
ұйымдарда мүшелікке негізделген келісімді және қоғамдық болуы мүмкін [5,
71б.]. Соттағы келісімді өкілдеріне: адвокаттар, заң кеңесшілері және
кәсіпорынның, ұйымдар мен мекемелердің өзге де жұмысшылары осы заңды
тұлғалардың істері бойынша; өзге бірлесе қатысушылардың бірі; нақты іс
бойынша өкіл болуға соттың рұқсат еткен тұлғалары жатады [5, 72 б.].
Соттағы өкілдіктің екі түрі бар:
- тапсырма бойынша немесе ерікті өкілдік;
- заңды өкілдік.
Тапсырма бойынша өкілдік туындау негіздеріне байланысты келесі түрлерге
бөлінеді:
- шартты;
- қоғамдық;
- жарғылық;
- құрылтай құжаттары бойынша өкілдік ету;
- ресми [6, 64 б.].
Шартты өкілдік ету – еңбек шартына немесе тапсырма шартына негізделген
өкілдік ету. Мұнда өкілдік беруші (тарап, үшінші тұлға) басқа тұлғаға (өкіл
етушіге) сотта оның ісін жүргізуін тапсырады. Мысалы, тапсырма бойынша
адвокат сотта өкіл ретінде қатысады; еңбек шарты негізінде заңды тұлғаның
тұрақты қызметкері сотта өкіл ретінде іс жүргізуге қатысады [6, 64б.].
Қоғамдық өкілдік дегеніміз өз ұйымдарының, сондай-ақ құқықтары мен
мүдделерін осы ұйымдар қорғайтын өзге азаматтардың істері бойынша қоғамдық
ұйымдардың өкілеттеген өкілі [5, 72 б.].
Жарғылық өкілдік – ұйымдардың мүдделерін қорғау, оның органына
(басшысы, лауазымды тұлғасына) жүктеледі. Олар заң, жарғы, ереженің
негізінде әрекет етеді. Мысалы, ассоциацияның өз мүшелерінің мүдделерін
қорғап, құрылтай құжаты, Жарғы негізінде сотта өкілдік етуі. Құрылтай
құжаттары бойынша өкілдік ету – төмен тұрған ұйымның арнайы тапсырмасынсыз,
олардың мүдделерін қорғауға жоғары тұрған ұйымның өкілдік ету құқығы.
Ресми өкілдік ету – тапсырма бойынша өкілдік ету, өз сипаты бойынша
заңды өкілдік етуге жақын ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге
нормативтік құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттармен берілген
өкілеттіктердің шегінде іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті
өкілеттіктер берілген олардың өкілдері жүргізеді. Мысалы, азаматты әрекетке
қабілеттілігі жоқ деп тану туралы іс бойынша оған ресми өкіл ретінде
адвокат тағайындалады [10, 201 б.].
Заңды өкілдер:
1. Әрекетке қабілетсіз азаматтардың, әрекет қабілетіне толық ие емес
немесе әрекетке қабілеті шектеулі деп танылған адамдардың құқықтарын,
бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өздерінің
өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды сотқа көрсететін ата-аналары,
асырап алушылары, қамқоршылары немесе қорғаншылары қорғайды.
2. Хабар-ошарсыз кеткен деп белгіленген тәртіппен танылған азамат
қатысуға тиісті іс бойынша, оның өкілі ретінде хабар-ошарсыз кеткен адамның
мүлкіне қамқорлықты жүзеге асыратын адам қатысады.
3. Қайтыс болған немесе қайтыс болды деп белгіленген тәртіппен
жарияланған адамның мұрагері қатысуға тиісті іс бойынша, егер мұраны әлі
ешкім қабылдамаса, мұрагердің өкілі ретінде мұралық мүлікті қорғау мен
басқару үшін тағайындалған сақтаушы немесе қамқоршы қатысады.
4. Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің
атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін
жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді басқа өкілге тапсыра алады [7].
Өкілдің өкілеттіктері:
1. Сотта іс жүргізуге арналған өкілетті өкілге, талап арызға қол қоюды,
істі аралық сотқа беруді, талап қою талаптары мен талап қоюды танудан толық
немесе ішінара бас тартуды, талап қоюды тануды, талап қоюдың нысанасын
немесе негіздемесін өзгертуді, бітімгершілік келісім жасауды,
өкілеттіктерді басқа адамға беруді (сенімді басқа біреуге аудару), соттың
қаулысына шағым беруді, соттың қаулысын мәжбүрлеп орындатуды талап етуді,
берілген мүлікті немесе ақшаны алуды қоспағанда, өкілдік берушінің атынан
барлық іс жүргізу әрекеттерін жасауға құқық береді.
2. Өкілдің осы баптың бірінші бөлігінде аталған іс әрекеттердің әр
қайсысын жасауға өкілеттігі өкілдік беруші берген сенімхатта арнайы
көзделуі тиіс [7].
Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және рәсімделген сенімхатта
көрсетілуге тиіс. Кәсіптік одақтар мен басқа ұйымдардың уәкілеттік берілген
адамдары сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы
куәландыратын құжаттарды беруі тиіс. Адвокаттың нақты істі жүргізуге
арналған өкілеттігі заң консультациясы немесе адвокаттық кеңсе берген
ордермен, ал ол өз қызметін дербес жүргізген жағдайда - адвокат клиентпен
жасасқан шартпен куәландырылады. Заңды тұлғаның атынан сенімхатты тиісті
заңды тұлғаның басшысы немесе өзге уәкілетті адамы береді [7].
1. 3 Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары және даму болашағы
Адвокаттар алқасы – жеке және заңды тұлғаларға білікті заң көмегін
көрсету үшін, адвокаттардың құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру және
қорғау үшін, Адвокаттық қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңымен
белгіленген өзге де міндеттерді орындау үшін құрылатын адвокаттардың
коммерциялық емес, кәсіби, өзін-өзі басқаратын және өзін-өзі
қаржыландыратын ұйымы [1, 37 б.].
Егер де адвокатураның жоғарыда аталған мақсаттарын және Адвокаттық
қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңымен белгіленген міндеттерді
нақтылайтын болсақ, адвокатура қызметінің негізгі бағыттары әртүрлі заң
көмегін көрсетуге жәрдемдесу болып табылады. Олар:
ауысша және жазбаша нысанда да құқықтық мәселелер бойынша
консультациялар мен кеңестер беру;
- арыздар, шағымдар, өтініштер мен құқықтық сипаттағы басқа құжаттарды
жасау;
- сенім білдірушінің өкілі ретінде азаматтық сот ісін жүргізуге
қатысу;
- қорғаушының немесе сенім білдірушінің өкілі ретінде қылмыстық және
әкімшілік сот ісін жүргізуге қатысу;
- аралық сотта, халықаралық коммерциялық төрелікте (сотта) және
дауларды
шешетін өзге де органдарда істі қарауға сенім білдірушінің өкілі
ретінде қатысу;
- мемлекеттік органдарда, қоғамдық бірлестіктер мен өзге де ұйымдарда
сенім білдірушінің мүддесін білдіру;
- егер шет мемлекеттердің заңнамасында, халықаралық сот органдарының
және өзге де халықаралық ұйымдардың жарғылық құжаттарында немесе
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе,
шет мемлекеттердің қорғау органдарында, халықаралық сот
органдарында, шет мемлекеттік мемлекеттердің мемлекеттік емес
органдарында сенім білдірушінің мүддесін білдіру [1, 19 б.];
- сенім білдірушінің өкілі ретінде атқарушылық ісін жүргізуге, сондай-
ақ қылмыстық жазаны орындау кезінде қатысу;
- азаматтар мен ұйымдарға заңда тыйым салынбаған басқа да заң көмегін
көрсету.
Заңды қолдану мәселесі бойынша кеңес беру адвокаттар қызметінің маңызды
бағыты болып табылады. Оның мәні – қолданыстағы азаматтық іс жүргізу,
отбасылық, еңбек, әкімшілік құқық бұзушылық, қылмыстық іс жүргізу және
басқа заңдардың нормаларын дұрыс түсіндіру мен дәл қолдану бойынша беру [1,
20 б.].
Кеңес беру:
- даудың материалдық-құқықтық астарын;
- азаматта талап қою құқығының бар-жоғын (процессуалдық астар);
- іс бойынша түпкілікті кеңесті, яғни қорғау үшін заңды негіздің бар-
жоғын және қандай нысанда екендігін (соттық, әкімшілік және т.б.), бұл үшін
не істеу керек екендігін қамтуға тиіс.
Құқықтық кеңес:
- заңды: құқық нормасына дұрыс сілтеме жасауға және оны дәл қолдануға,
құқықтық іске асыру жолдарын көрсетуге және т. б.;
- мазмұндау нысаны бойынша жеңіл, яғни түсінікті;
- нақты: жалпы құқық және оны қорғау жолдары туралы пайымдау емес,
мәселені шешудің ықтимал жолдарын көрсетуге;
- нәтижелі: кеңес беру аяқталғаннан кейін азамат істің алдағы
қозғалысының болашағын анық көруге тиіс [15, 199 б.].
Кейбір жағдайларда талап қою арыздарының (анықталып қойылған талаптарға
сәйкестік), шағымдардың (азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және
заңды мүдделерінің бұзылуы, өтініштер бойынша қабылданған шешімдердің
орындалмауы, лауазымды адамдардың теріс қылықтары туралы) және құқықтық
сипаттағы өзге де құжаттардың дұрыс жасалуы талап етіледі [1, 20 б.].
Адвокатура қызметінің негізгі бағыттары:
- жеке адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және
білікті заң көмегін алуға мемлекет кепілдік берген және Қазақстан
Республикасымен баянды етілген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесу;
- қылмыстық істер бойынша қорғауды, азаматтық, әкімшілік және өзге
істер бойынша өкілдік етуді жүзеге асыру жөніндегі адвокаттардың қызметін
ұйымдастыру;
- заңдарда тыйым салынбаған заң көмегінің өзге де түрлерін көрсету.
Осыған сәйкес адвокатура қызметі:
1) адвокаттардың өз қызметін жүзеге асыру кезіндегі тәуелсіздігі;
2) адвокаттық қызметті заңдарда тыйым салынбаған әдістермен және
құралдармен жүзеге асыру;
3) заң актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда,
прокуратура, соттар, анықтау және алдын ала тергеу органдары, басқа
мемлекеттік органдар, өзге ұйымдар мен лауазымды адамдар тарапынан
адвокаттардың қызметіне араласуға жол бермеу;
4) кәсіби мінез-құлық нормаларын ұстану және адвокаттық құпияны сақтау
принциптеріне негізделеді.
Адвокаттар алқасы - адам мен азаматтың, мемлекет пен қоғамдық
ұйымдардың заңды құқықтарын қорғауға жәрдемдесу және өкілдік ету үшін
кәсіби заңгерлер құратын мемлекеттік емес және коммерциялық емес құрылым.
[11, 20 б.]. ...Қоғамдық бірлестік оған кіретін тұлғалардың мүддесін
қорғау үшін құрылады. Мүшелерін кәсіби белгілері бойынша қатал іріктеуден
өткізудің олар үшін қажеті жоқ. Мемлекеттік билік органдарымен тығыз
қызметтестікте болуын талап ететін олар арнайы өкілеттікке бөлінбеген [12,
10 б.].
Адвокаттар алқасы қоғамдық бірлестіктер санатына жата алмайды
Адвокаттар құқығы оларға ҚР Конституциясының 23-бабымен Қазақстан
Республикасы азаматы ретінде еркіндікке құқығы - Қазақстан адвокаттар одағы
нысанында - қоғамдық бірлестік (қауымдастық), сол сияқты әрекеті адвокаттық
қызмет көрсетуге байланысты емес, басқа кез келген қоғамдық бірлестікке ену
жолымен өз мүшелерінің заңды мүдделерін ортақ мақсатта қорғау үшін ерікті
құрылған [13].
Адвокаттардың өзін өзі басқару қоғамдық бірлестігі болып табылатын ,
адвокаттар орталығы жұмыс істейді,оның мақсаты мемлекеттің барлық
адвокаттар органдарын үйлестіру болып табылады [14, 9 б.].
Егер осы міндеттерді нақтылайтын болсақ, адвокатура қызметінің негізгі
бағыттары әртүрлі заң көмегін көрсетуге жәрдемдесу болып табылады. Олар:
шешілімі кәсіби заң білімін талап ететін мәселелер бойынша консультациялар,
түсіндірмелер, кеңестер, жазбаша қорытындылар беру; талап қою арыздарын,
шағымдар мен құқықтықтық сипаттағы басқа құжаттарды жасау; адвокаттардың
анықтау және алдын ала тергеу істері кезінде, сезіктілердің,
айыпталушылардың және сотталған адамдардың қорғаушылары, жәбірленушілердің,
азаматтық талап қоюшылардың, азаматтық жауапкерлердің өкілі ретінде
қылмыстық істер бойынша сотқа қатысуы; соттар мен мемлекеттік органдарда
азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылық істері бойынша өкілдік ету;
азаматтар мен ұйымдарға заңда тыйым салынбаған басқа да заң көмегін
көрсету.
Заңды қолдану мәселесі бойынша кеңес беру адвокаттар қызметінің маңызды
бағыты болып табылады. Оның мәні қолданыстағы азаматтық іс жүргізу,
отбасылық, еңбек, әкімшілік, қылмыстық іс жүргізу және басқа заңдардың
нормаларын дұрыс түсіндіру мен дәл қолдану бойынша түсініктеме беру; кеңес
беру [7, 20 б.]; даудың материалдық-құқықтық астарын; азаматта талап қою
құқығының бар–жоғын (процессуалдық астар); іс бойынша түпкілікті кеңесті,
яғни қорғау үшін заңды негіздің бар-жоғын және қандай нысанда екендігін
(соттық, әкімшілік және
т.б.) бұл үшін не істеу керек екендігін қамтуға тиіс; құқықтық кеңес беру.
Заңды: құқық нормасына дұрыс сілтеме жасауға және оны дәл қолдануға,
құқықтық іске асыру жолдарын көрсетуге және т.б.; мазмұндау нысаны бойынша
жеңіл, яғни түсінікті; нақты: жалпы құқық және оны қорғау жолдары туралы
пайымдау емес,мәселені шешудің ықтимал жолдарын көрсетуге; нәтижелі: кеңес
беру аяқталғаннан кейін азамат істің алдағы қозғалысының болашағын анық
көруге тиіс [15].
Кейбір жағдайларда талап қою өтініштерінің (анықталып қойылған
талаптарға сәйкестік), шағымдардың (азаматтар құқықтарының,
бостандықтарының және заңды мүдделерінің бұзылуы, өтініштер бойынша
қабылданған шешімдердің орындалмауы, лауазымды адамдардың теріс қылықтары
туралы) және құқықтық сипаттағы өзге де құжаттардың дұрыс жасалуы талап
етіледі [11, 21 б.].
Адвокат азаматтық істер бойынша талқылауға, сондай–ақ әкімшілік істерге
талап қоюшының, жауапкердің және үшінші тараптың өкілі ретінде қатыса
алады. Сотта процессуалдық әрекетті жасау үшін адвокат - өкілдер көмек
сұраған адамның заңды құқықтары мен мүдделерін тиімді қорғауға мүмкіндік
беретін белгіленген өкілеттіктерді (құқықтарды) пайдаланады [11, 23 б.].
Заңда заң көмегінің, алайда олар адвокаттық қызметтің ауқымды саласы
болса да, тек негізгі түрлері ғана көрсетілген. Сондықтан заң шығарушы
заңдарда тиым салынбаған өзге де заң көмегін көрсетеді деген жалпы
ұғыммен шектеледі.
Атап айтқанда, мына қызмет түрлері меңзеліп отыр:
- талап–құзау жұмыстары;
- құқық бұзушылықпен күрес жүргізетін еңбек ұжымдары мен органдарға заң
көмегін көрсету;
- жарғылар әзірлеу және заңды тұлғалар құжаттарын тіркеуге даярлау;
- келісім – шарттар жасау;
- коммерциялық ұйымдарға қызмет көрсету;
- заң кеңесшілері жоқ ұйымдарды заң көмегімен қамсыздандыру және заң
көмегі ретінде заңда аталғандардан басқа заңда тиым салынбаған өзге де
осындай қызмет түрлерін көрсету [11, 23 б.].
Қызметтің соңғы түрі ұйымдардың заң консультациялармен жасалған шарттар
негізінде жүргізіледі. Ол шарттарда тараптардың құқықтары мен міндеттері
қарастырылады. Ұйымға оның меншік нысанына қарамай қызмет көрсететін
адвокат соттарда және өзге органдарда құқықтық мәселелерді қарау кезінде
белгіленген тәртіппен оның мүддесін білдіреді, басшылыққа қол қоюға
берілген бұйрық, нұсқаулық, шарт және құқықтық сипаттағы өзге құжаттың
заңға сәйкестілігін тексереді, бұл құжаттарға қол қояды және талап–шағым
жұмыстарын жүргізеді, шаруашылық шарттарын даярлауға қатысады және оларға
қол қояды. Тараптардың өзге құқықтары пен міндеттері Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің 1995–жылғы 5–мамырдағы № 624
қаулысымен бекітілген Мемлекеттік басқару органдарының және оларға қарасты
кәсіпорындардың, мекемелердің заң қызметі туралы Ережемен белгіленеді [6].
Адвокат ұйымдарға заң қызметін көрсетерден бұрын оның қызметінің
ерекшелігімен мұқият танысуға, оның алдында тұрған негізгі мақсат пен
міндетті анықтауға және соған байланысты өзінің барлық жұмысын жоспарлауға
тиіс [11, 24 б.].
Шетел сөздерінің қазіргі сөздігінде адвокат терминіне [лат.
Advocatus, advoco шақыру, үндеу]; 1) консультациялар арқылы кәсіби құқық
көмегін көрсететін заңгер, сотта айыпталушыны қорғау және т. б. ; қорғаушы;
2) адамды – қандайда бір нәрсені қорғау үшін күресуші ретінде анықтама
берілген [3].
1997 жылғы 5 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Адвокаттық қызмет
туралы заңында адвокаттың жоғары заң білімі бар, адвокаттық қызметті
жүзеге асыру құқығына лицензия алған, міндетті түрде адвокаттар алқасының
мүшесі болып табылатын және осы заң шеңберінде кәсіби негізде заң көмегін
көрсететін Қазақстан Республикасының азаматы екендігі көрсетілген. Ол
тиісті әкімшілік–аумақтық бірлік аумағында құрылған және әрекет ететін
адвокаттар алқасының мүшесі болуға тиіс [11, 91 б.].
Заңнама адвокаттық қызметпен айналысқысы келген тұлғаға қатаң талап
қояды. Қасақана қылмыс жасағаны үшін сотталған, белгіленген тәртіппен
әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі деп танылған,
адвокаттар алқасынан шығарылған, сондай–ақ босатылған күннен бастап бір жыл
бойы тәртіптік жағымсыз әрекет жасағаны үшін құқық қорғау органынан
босатылған, сондай–ақ лицензиясының қолданылуы заңда белгіленген тәртіппен
тоқтатылған адам адвокат бола алмайды.
Кісі алқадан шығарылған, адвокаттық қызметті жүргізу құқығына
лицензияны сақтаған жағдайда, ол шығарылған сәттен бастап алты ай өткенше
алқаға қайта қабылдануы мүмкін.
Адвокат қызметі тек заң мен адвокаттық әдеп нормалары шегінде ғана
тәртіптелмейді. Ол сондай–ақ, қандай да бір ретпен оның еңбегінде із
қалдыратын солт қоғамдағы жалпы қабылданған мінез–құлық қағидасына сүйенуге
тиіс.
Адвокат қызметін сипаттайтын осындай негізгі белгілер;
- кәсіби қызмет адвокаттарды жалпы құндылықтар мен мүдделерге
байланысты адамдар қоғамдастығына біріктіреді;
- заң көмегін көрсету мақсатын кіріс табудан жоғары қою;
- білікті заңгерлік білім мен практикалық тәжірибе;
- жоғары кәсіби әдеп.
Бұл жерде кәсіпқойлық, біліктілік, тәжірибе және біліммен қатар сенім,
ар-ождан, абырой, бедел сияқты адамгершілік катигориялары да негізгі өлшем
бола алады. Сондықтан адвокат болғысы келген адам азаматтар мен ұйымдарға
заң көмегін көрсету барысында заң талаптарына да, моральдық принциптерге де
сай болуға тиіс.
Лицензия ретінде қызметтің белгілі бір түрімен шұғылданатын немесе
белгілі бір іс-әрекетпен айналысатын адамға құзырлы мемлекеттік орган
беретін рұқсат түсілінеді.
Адвокакттық қызметті жүзеге асыру құқығын беретін лицензия – бұл
Аттестациялық комиссия шешімі негізінде Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігі лицензиясында көрсетілген адамға осы қызметпен шұғылдану үшін
беретін рұқсатнама [11, 91 б.].
Лицензия адвокаттар алқасында үш айдан бір жылға дейінгі мерзімде
тағылымдамадан өткен адамдарға олар аттестаттаудан өткен жағдайда беріледі.
Адвокаттық қызметпен айналысуға үміткер адамдардың аттестаттаудан өту
ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Лицензиялық алым
аттестациядан табысты өткен жағдайда лицензия алғанға дейін енгізіледі.
Адвокаттық қызметті лицензиялау жөніндегі лицензиялық алым мөлшерлемесі
алты айлық есептемелік көрсеткішке теңеледі.
Аттестаттаудан өтпестен адвокаттық қызметпен айналысуға, лицензия алуға
Қазақстан Республикасы Әділет біліктілік алқасында біліктілік емтиханын
тапсырған адамдардың; тұрақты судьялардың және өз міндеттерін орындау
кезінде атына кір келтіретін теріс қылықтары және заңды бұзғаны үшін судья
қызметінен босатылған судьяларды қоспағанда, тұрақты судья болып жұмыс
істеген адамдардың құқығы бар.
Прокуратура, тергеу және анықтау органдарында кемінде он жыл жұмыс
істеген прокурорлар, тергеушілер мен анықтаушылар, жағымсыз себептер
бойынша босатылғандарды қоспағанда, адвокаттар алқасында тағылымдамадан
өткеннен кейін емтихан тапсырудан босатылады.
Аттестацияға жіберу үміткердің жазбаша өтініші негізінде жүргізіледі.
Аттестацияға жіберу туралы өтініш сонымен қатар лицензия беру туралы өтініш
болып табылады.
2001 жылғы қыркүйекке дейін адвокаттық қызметпен шұғылданғысы келген
адамдар әділеттің Біліктілік алқасында сынақ тапсырды. Кейіннен үкіметтің
Қаулысы қабылданып, онда адвокаттық немесе нотариалдық қызметпен шұғылдану
құқығына үміткер адамдарды аттестациядан өткізу тәртібі бекітілді және
әділеттің Біліктілік комиссиясын (ӘБК) құру көзделді.
Аттестациялық комиссия Әділеттің біліктік алқасы туралы ҚР заңы
қабылданғаннан кейін енгізілген өзгерістерді ескере отырып, Нотариат
туралы және Адвокттық қызмет туралы ҚР заңдарына, сондай-ақ адвокаттық
немесе нотариалдық қызметпен шұғылдануға үміткерлерді аттестациядан өткізу
тәртібі туралы ҚР үкіметі қаулысына сәйкес құрылды [11, 92 б.].
Аттестациялық комиссияның құрамын ҚР Әділет министрлігі жасақтайды.
Аттестациялық коммиссияның құрамына ҚР әділет органдары, ҚР Адвокаттар
одағы, Республикалық нотариалдық палатасы өкілдері, ҚР Парламенті қос
палатасы депутаттары мен заңгер-ғалымдар қатарынан 7 адам кіреді.
Коммиссияны Қазақстан Республикасы әділет вице-министрі басқарады.
Көрсетілген тәртіптерге сәйкес үміткерлерге жоғары талап белгіленді.
Аттестация сатылы екі кезеңде өткізіледі:
1) тесті өткізу жолымен үміткерлердің қолданыстағы заңнама туралы
білімін тексеру;
2) әңгіме өткізу жолымен үміткерлердің кәсіби білімі мен практикалық
дағдыларының деңгейін анықтау [16, 93 б.].
Тесті бойынша өту балының шегі 70 балдан кем емес болып белгіленген
(бұрын 65 балл болған) [16].
Комиссияның өткізілетін отырыстары мен үміткерлер аттестациясының
ашықтығы қарастырылған. 2001-жылғы 12-13-қарашада өткен бірінші отырысқа
мемлекеттік өкілдермен қатар бұқаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz