Тұқым қуалаудың негізгі заңдылықтары

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Белгілердің тұқым қуалауының негізгі типтері.
2. Тұқым қуалаудың негізгі заңдылықтары
3. Мендельдің бірінші және екінші ережесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары алғаш рет Г. Мендель XIX ғасырдың ортасында ашты, одан соң XX ғасырдың басында бұл заңдылықты голландиялық Г. де Фриз, германиялық Корренс және австриялық Г.Чермак қайта ашты.
Мендель заңы бойынша тұқым қуалайтын белгілерді – мендельденуші белгілер деп айтады. Олар қалыпты және адамда тұқым қуалайтын ауруды тудыратын патологиялық белгілер болуы мүмкін (моногендік аурулар). Қазіргі кезде адамның 10000 астам мендельденуші белгілері сипатталған, олардың көбісі тұқым қуалайтын аурулар түрінде көрініс береді.
Қазіргі кездегі медицинаның алдына қойған мақсаты, барлық мамандықтағы дәрігерлердің тұқым қуалайтын аурулардың сипатын тани біліп және дер кезінде аурулар мен олардың жанұядағы мүшелерін медико-генетикалық кеңеске бағыттау.
Генетика - тұқым қуалаушылықтың және өзгергіштіктің заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік барлық ағзаларға тән тірі материяның негізгі қасиеті.
Тұқым қуалаушылық дегеніміз ағзалардағы ұқсас белгілердің бірқатар ұрпақ бойы қайталануы және белгілі бір қоршаған ортада жеке даму ерекшеліктерімен қамтамасыз ету қасиеті. Тұқым-қуалаушылықтың арқасында ата-аналары мен ұрпақтарының биосинтез типтері ұқсас болады, ол ұлпалардағы химиялық құрамның, зат алмасу сипатының, физиологиялық процестердің, морфологиялық белгілер мен басқа ерекшеліктердің ұқсастығын анықтайды. Соның нәтижесінде ағзалар әр түрі өздеріне тән белгілерді ұрпақтан ұрпаққа беріп отырады. Өзгергіштік–тұқым қуалаушылыққа қарсы құбылыс. Өзгергіштік тұқым қуалау бастамасының өзгеруімен, сонымен қатар ағзаның даму процесі барысында сыртқы ортамен әрекеттесуі барысында олардың көрініс беруінің әр түрлі болуымен сипатталады.
Тұқым қуалаушылық заңдылықтарын зерттеу кезінде бір-бірінен қарама-қарсы альтернативті белгілері бойынша ажыратылатын ағзаларды шағылыстырады.
Бір ғана белгінің дамуын анықтайтын және гомологтық хромосомалардың бірдей локусында орналасқан гендерді аллельді гендер деп атайды.
Егер гомологтық хромосомаларда орналасқан аллельді гендер бірдей белгінің дамуын анықтаса, ондай агзаны гомозиготалы деп атайды.
Егер аллельді гендер қарама-қарсы белгілердің дамуын анықтаса, ондай ағза гетерозиготалы деп аталады.
Ағзадағы барлық тұқым қуалайтын факторлар мен ядродағы хромосомалардың диплоидтық жиынтығын генотип деп атайды, ал ағзаның барлық белгілері мен қасиеттерінің жиынтығын фенотип дейді.

1. Е.Ө. Қуандықовтың редакциясында, Аламты 2004. «Медициналық биология және генетика»
2. Биология под,ред Ярыгина книга, М. Высш лек, 1996 с
3. Қазымбет П.Қ Аманжолова Л.Е. Нұртаева Қ.С. Медициналық биология Алматы - 2000
4. С.А. Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» оқулық Шымкент – «Асқаралы баспасы 2008 ж.
5. К. Вилли. Биология. Москва «Мир»-1966г.
6. Е.Ө.Қуандықов, С.А.Әбілаев, «Медициналық биология және генетика» Алматы – 2006ж.
7. Алтынбек Сартаев, Адам генетикасы, Алматы – 2006