Әлеуметтік-экономикалық қатынастар

Хандар кезеңіндегі қазақ қоғамы бір-біріне қарама-қарсы негізгі әлеуметтік топтан — ақсүйектер мен қарасүйектерден тұрды, олардың экономикалық жағынан ғана емес, саяси және құқықтық белгілері жағынан да айырмашылығы болды. Сұлтандар деп аталатын Шыңғыс ұрпақтары мен Мұхаммед (632 жылы өлген) пайғамбар жолын ұстаушылардың ұрпақтары деп саналатын қожалар ғана ақсүйектерге жататын еді. Қоғамның қалған топтары мен жіктерінің бәрі қарасүйек саналды. Қоғамның тектік-топтык белгілері бойынша бөлінуі мен осы белгілермен құқықтарын айыру арқылы біріктіру принципі қатаң түрде дәйекті сақталды.
Қазақтарда сұлтандар ақсүйек топ деп саналып, қарастырылып отырған кезде қазақ қоғамының ең ықпалды саяси күшіне айналды. «Сұлтан» деген сөзбен бастапкы кезде жоғарғы билік - әміршілдік, үстемдік, сондай-ақ өкімет, үкімет туралы жинақтаушы ұғым білдірілген. Бұл термин ерте дегенде X ғасырдың орта шенінен бастап азаматтық биліктің, патшаның жеке атағын иеленушіге де қолданыла бастады: бұл сөзді алғаш рет ресми түрде пайдаланып, теңгелерде белгі салғандар салжұқтар болатын. Осман империясында патша сұлтан деп аталды. Қазақстан мен Орта Азияда, бері дегенде, көшпелі өзбектер кезінен (XIV ғ.) бастап, «сұлтан» деген сөз Шыңғыс-ханнан таралған әулеттің кез келген мүшесінің атағы болды.
Шыңғыс-ханның әке жағынан тарайтын, хан болмаған ұрпақтарын білдіру үшін сұлтан терминімен қатар «төре» немесе оғлан термині қолданылған. Алайда, «төре» деген сөз сұлтандарды ғана емес, неғұрлым көп адамдарды — жалпы алғанда көрнекті және атақты адамдарды да, атап айтқанда, чиновниктер мен қазы, билерді де білдіру үшін қолданылған.
Шыңғыс ұрпақтарының балалары туа салысымен құқық бойынша атақ қана емес, сонымен бірге осы әлеуметтік топқа әлеуметтік жағдайларына қарамастан, мирасқорлық жолымен тиесілі құқықтарды да, сондай-ақ белгілі бір адамның адамгершілік, ақыл-ой және дене қасиеттерін де алып отырған.