Әділет – исламдағы ең маңызды әлеуметтік ұғым

1 Әділет . Исламдағы ең маңызды әлеуметтік ұғым
2 Діндар мен дінпаздың айырмашылығы
3 Дінді қиындатудың өзі дінге жасалған қиянат

Діннің пайда болу себептерін бізге, «Құдай жоқ» деген атеистік кеңес заманында өскен кешегі ұрпақ пен көпдінділікке тап болған бүгінгі ұрпаққа Аллаһ Тағаладан ешқашан қол үзбеген ұрпақ өкілі әрі кәсіби дінтанушы ретінде сіз түсіндіріп беріңізші.
М.Б. – Діннің адам өміріндегі пайда болуын біріншіден дінге қатысы бар ғылымдар тұрғысынан, екіншіден, діннің өзінің тұрғысынан түсіндірген жөн. Дінтану, мәдениеттану, саясаттану, әлеуметтану, философия, археология, антропология, этнология, этнография, тарих тәрізді ғылымдар бұл жөнінде өз тұжырымдарын жасаған. Дін өзінің қалай пайда болғаны жайлы және түсіндірген. Осы екеуінің арасында айырмашылықтар бар. Ғылымдар тұжырымдамасы бойынша діни сенім адамзат өміріндегі ең ежелгі қоғамдардан бері адаммен бірге жасасып келеді. Адамдар әрқашан белгілі бір діни қағидалар бойынша өмір сүрген. Адам баласы туғаннан өлгенге дейін атқарылатын діни рәсімдер ерте дәуірлерде қалыптасқан. Яғни, діннің пайда болуы адамзат қоғамының дамуымен тікелей байланысты. Адам өзі білмеген, түсіне алмаған нәрсенің қыр-сырын табиғат күштеріне арту арқылы натуризм сенімдері пайда болған. Бұл сенім адамдарға қорқынышты, түсініксіз нәрселерді түсіндіруден, олардан сақтанудан бастап, қоғам мүшелерінің арасындағы түрлі қатынастарды, мәселелерді реттеуге шейін барған. Адамның ойлау деңгейі дамыған сайын адам баласы да политеистік (көптәңіршілік) ұғымнан, монотеизмге (біртәңіршілік) бет бұрған. Көптәңірлі көне дәуірде инкарнацияланған, яғни көзбен көріп, қолмен ұстауға болатын, антропоморфты, адам кейпіндегі тәңір (пұт) бейнесі көбірек таралған болса, кейінірек біртәңірлі, абстрактылы, көзбен көруге болмайтын, адамға, жалпы, ешнәрсеге ұқсамайтын, бейнесін адамның ақыл-санасы ойлап тани алмайтын, айтып жеткізе алмайтын тәңір (Құдай) сипатына қарай ойысқан. Ғылымның көзқарасын қысқаша түсіндірсек осылай. Көне дәуірлерде тотемизмді, тотемге табынушылық, фетишизм – пұтқа табынушылықты, анимизм – рухтарға табынушылық, натуризм – табиғатқа, өсімдік пен жануарларға табынушылықты сол кездегі рулық-тайпалық қоғаммен етене араласқан сенімдер ретінде көреміз. Әр ру-тайпаның өзінің қамқоршы, қорғаушы, киелі пұттары болған.
Дін өзінің қалай пайда болғанын өзгеше түсіндіреді. Мәселен біртәңірлі діндерге жататын Ислам діні дінді Жаратушы тарапынан пайғамбарлар арқылы адамзатқа жіберілген сенім және тіршілік жүйесі ретінде түсіндіреді. Жалпы дінтану ғылымында монотеистік діндерге иудаизм, христиандық және ислам діндері жатады. Бір қызығы бүгінгі күні көптәңірлі сенімдер қатарынан табылатын көне Иран және Үнді діндерінің сарғыш тартқан жазбаларынан біртәңірлі сенімнің сарқыншақтары әлі де болса кезігіп жатады. Мәселен, ең көне веда жырларындағы «Брахма» сөзінің мағынасы «Жаратушы», ал, «Вишну» – сөзінің мағынасы «Қамқоршы» дегенді білдіреді және Брахманың бір ғана жаратушы екені, оның теңдесі жоқ екені айтылған (Чандогя Упанишад жыры, 6-тарау, 2-бөлім, 1-шумақ және Светасватара Упанишад, 6-9). Вишнудың сұлбасының жоқ екені айтылған (Ригведа жыры, VI-том, жыр №45-16 және Яжурведа жыры 32-3). Үнділердің веданта, ригведа, яжурведа сияқты көне жырларында жоғарыда сипаттары аталған тәңірдің бірлігі және Құран сүрелеріндегі сипаттамалармен үндес келетін мәліметтерді табуға болады. Бірте-бірте сол дәуірдегі халықтардың сауатсыздығына байланысты, таптық жүйеге қарай діннің атын жамыла отырып, оны кәсіпке, дүние табу көзіне айналдырған дінпаздардың (дін саудагерлері, дінбұзарлар, діни каст – М.Б.) қанаушылық, озбырлық әрекеттері нәтижесінде бастапқыда біртәңірлі болған нанымдар пұтқа табынушылыққа бет алған тәрізді.