Биомембраналар: құрылысы, қызметі

Тірі организмдер ең қарапайым бактериялардан бастап адам клеткаларына дейін сыртын қаптап тұратын қос липидті және оған белгілі ретпен орналасқан белоктық мембранадан немесе плазмалеммадан тұрады. Осы клетка жарғақшасы оның ішкі ортасын сыртқы ортадан бөліп, цитоплазманың тепе-теңдігін сақтау арқылы клетканың қалыпты жағдайда тіршілік етуін қамтамасыз етеді.
Клеткаға сырттан келген барлық ақпараттар осы мембрана арқылы қабылданып ішкі ортамен өзара байланысқа түседі. Плазмалық мембрана клетканың өсуіне, дамуына, бөлінуіне т.б. үрдістеріне ықпал етуші ерекше құрылымы болып есептеледі. Сырттан келетін қоректік заттар, улы заттар, дәрі дәрмектер, одан басқа да биологиялық белсенді заттар қысымның, температураның өзгерістері осы мембрана арқылы қабылданып, өзара байланысқа түсіп, олардың әсерін саралап, жіктеп, сыртқы ортадан келген энергияны биологиялық қозғыштық күйге айналдырады.
Мембрананың ашылу тарихына тоқталатын болсақ, ол туралы ең бірінші ұғымды 1899 жылы К. Бернардың идеяларына сүйене отырып, Пфеффер қалыптастырған болатын. Одан әрі қарай бірнеше зерттеуші ғалымдардың (Маттечи, Дюбуа-Раймон, Гельм-гольц, Герман т.б.) еңбектерінен кездестіруге болады. Физикалық, химиялық зерттеу әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы мембрананың құрылысы қос молекулалы липид қабатынан, оған екі жағынан билипидті тесіп өте орналасқан белоктан тұратын модель үлгісін көптеген ғалымдар бірнеше жылдар бойы (1890-1965) зерттей болжаған болатын. Соңғы жылдардағы (10-15 жыл) мәліметтерге сүйенетін болсақ, оның функционалды кешеннен тұратындығы анықталды. «Мембрана - гликокаликс - клетка кортексі» және басқада клетка қаңқасынан тұратын «Сұйық - өрнектелген (мозайкалық)» түрде болатындығы дәлелделінді. Тек осындай кешендегі құрылым ғана клетка тіршілігін анықтайды, былайша айтқанда жүйкелік импульстарды өткізе отырып, клеткадағы тыныс алу, газ алмасу, ас қорыту, иммунитет, клетканың бөлінуі және басқа да іргелі және жалпы биологиялық процестерді қамтамасыз етеді.