Біртұтас педагогикалық процесс педагогиканың пәні және мұғалім іс-әрекетінің объектісі
1.Педагогикалық процестің мәні.
2.Педагогикалық процестің компонентін, қорғаушы күштерін, тәрбиелік механизмдері.
3.Біртұтас педагогикалық процестің заңдылықтары.
2.Педагогикалық процестің компонентін, қорғаушы күштерін, тәрбиелік механизмдері.
3.Біртұтас педагогикалық процестің заңдылықтары.
Адамның қандай да болмасын іс-әрекетінің заттық саласы қалайда білімдер жүйесінде көрінеді. Сондықтан синтетикалық сипатының біртұтастық объектілері жасалмайынша субъектінің іс-әрекетінің сәтті болуы мүмкін емес. Сананың біртұтастық объектілері белгілі бір шындық саласындағы білімдерді меңгерудің нәтижесінде пайда болған объектілері, субъектінің іс-әрекетінің сыртқы талаптарды орындау тәсілдері мен адамның субъекті-тұлғалық құндылықтарына бағыт табу болып табылады.
Педагогикалық іс-әрекетте еңбек субъектісі мұғалім болады. Мұғалінің еңбек құралдарының өзіндік сипаттары – ол оның білімі, білігі, тұлғалық қасиеттері. Осыған байланысты, білім «сананың біртұтастық объектісі» болып есептелуі керек, мұғалімнің іс-әрекеті, оның білімі мен тәжірибесі кәсіби шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетті тәжірибені жинақтауға әкелетін іс-әрекет мұғалім тұлғасынқалыптастырудың шарты болады, ал ол «оқу-методикалық» құралдарының өзіндеорныққан. Ьірақ бұл іс-әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек объектісі толық айқын болмаса, еңбек субъектісінің әрекеті объективті өмір сүретін кәсіби іс-әрекетінің объектісіне сәйкес болмайды.
Диалектикалық-материалистік философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы іс-әрекеттің ролі туралы жан жақты зерттелген. Адам іс-әрекеттің субъектісі ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек ХХғасырдың 60-жылдарында ғана мұғалім іс-әрекеті оқушылармен өзара әрекет ретінде қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті ұстаздардың еңбектері (Ш.А.Амонашвили, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко және т.б.)оқушы ертерек мұғалімнің арқасында іс-әрекеттің нақтылы субъектісі ретінде қалыптасса, оқу-тәрбие жұмысының тиімділігі арта түсетіндігіне куә етеді.
Міне, сондықтан да мектептегі педагогикалық процесте мұғалім және оқушы іс-әрекетінің субъектісі ретінде көрінеді, мұғалім іс-әрекеттің объектісі ретінде оқушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу керек. Мұғалім даярлаудағы мұндай бағыттың қажеттілігі бірқатар зерттеулерде дәлелденген:
-біртұтастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, біртұтас педагогикалық процестің ерекшеліктерін есепке алмай шешу мүмкін емес(В.С.Ильин);
- мұғалім іс-әрекетін оптимизацияландыруға тек қана оқытуға бағытталушылықпен жету мүмкін емес (Ю.К.Бабанский);
-егер оқушының іс-әрекеті назардан тыс қалған болса, педагогикалық еңбекті ғылыми түрде ұйымдастыру мүмкін емес (И.П.Радченко);
-мектеп әкімшілігі іс-әрекетінің тиімділігі тек қана біртұтас педагогикалық процесті ұйымдастыру негізінде мүмкін болады (М.И.кондаков);
-біртұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайынша, басқару шешімдерін қабылдау үшін педагогикалық талдауды жетілдіру, одан әрі дамыту өте күрделі болады (Ю.А.Конаржевский);
Мұғалім іс-әрекетінің объектісін оқып үйрену біртұтас педагогикалық процестің мәнін анықтау керектігін қажет етеді. Диалектикалық материализмнің ұстанымына – мән бұл ең басты ішкі, біршама заттың тұрақты жағы. Мән заттың табиғатын анықтайды, одан барлық қасиеттері мен белгілері шығады.
Қазіргі кезеңдегі біртұтас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік ғалымдардың бірнеше ұрпақтарының күш салуларының арқасында жинақтлады, өйткені педагогикалық құбылыстар компоненттерінің, қасиеттері, заңдылықтар туралы дербес білімдері бірте-бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы білім әлә біртұтас туралы білім емес. «Педагогикалық процесс» деген сөздік ғылыми айналымға XIXғасырдың екінші жартысында енгізілгенімен, ұғымның мазмұндық сипаттамасын тек қана тұлға теориясы, іс-әрекет теориясының дамуы арқылы құбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл қолдануды қалыптастыру арқасында мүмкін болды.
Педагогикалық іс-әрекетте еңбек субъектісі мұғалім болады. Мұғалінің еңбек құралдарының өзіндік сипаттары – ол оның білімі, білігі, тұлғалық қасиеттері. Осыған байланысты, білім «сананың біртұтастық объектісі» болып есептелуі керек, мұғалімнің іс-әрекеті, оның білімі мен тәжірибесі кәсіби шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетті тәжірибені жинақтауға әкелетін іс-әрекет мұғалім тұлғасынқалыптастырудың шарты болады, ал ол «оқу-методикалық» құралдарының өзіндеорныққан. Ьірақ бұл іс-әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек объектісі толық айқын болмаса, еңбек субъектісінің әрекеті объективті өмір сүретін кәсіби іс-әрекетінің объектісіне сәйкес болмайды.
Диалектикалық-материалистік философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы іс-әрекеттің ролі туралы жан жақты зерттелген. Адам іс-әрекеттің субъектісі ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек ХХғасырдың 60-жылдарында ғана мұғалім іс-әрекеті оқушылармен өзара әрекет ретінде қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті ұстаздардың еңбектері (Ш.А.Амонашвили, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко және т.б.)оқушы ертерек мұғалімнің арқасында іс-әрекеттің нақтылы субъектісі ретінде қалыптасса, оқу-тәрбие жұмысының тиімділігі арта түсетіндігіне куә етеді.
Міне, сондықтан да мектептегі педагогикалық процесте мұғалім және оқушы іс-әрекетінің субъектісі ретінде көрінеді, мұғалім іс-әрекеттің объектісі ретінде оқушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу керек. Мұғалім даярлаудағы мұндай бағыттың қажеттілігі бірқатар зерттеулерде дәлелденген:
-біртұтастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, біртұтас педагогикалық процестің ерекшеліктерін есепке алмай шешу мүмкін емес(В.С.Ильин);
- мұғалім іс-әрекетін оптимизацияландыруға тек қана оқытуға бағытталушылықпен жету мүмкін емес (Ю.К.Бабанский);
-егер оқушының іс-әрекеті назардан тыс қалған болса, педагогикалық еңбекті ғылыми түрде ұйымдастыру мүмкін емес (И.П.Радченко);
-мектеп әкімшілігі іс-әрекетінің тиімділігі тек қана біртұтас педагогикалық процесті ұйымдастыру негізінде мүмкін болады (М.И.кондаков);
-біртұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайынша, басқару шешімдерін қабылдау үшін педагогикалық талдауды жетілдіру, одан әрі дамыту өте күрделі болады (Ю.А.Конаржевский);
Мұғалім іс-әрекетінің объектісін оқып үйрену біртұтас педагогикалық процестің мәнін анықтау керектігін қажет етеді. Диалектикалық материализмнің ұстанымына – мән бұл ең басты ішкі, біршама заттың тұрақты жағы. Мән заттың табиғатын анықтайды, одан барлық қасиеттері мен белгілері шығады.
Қазіргі кезеңдегі біртұтас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік ғалымдардың бірнеше ұрпақтарының күш салуларының арқасында жинақтлады, өйткені педагогикалық құбылыстар компоненттерінің, қасиеттері, заңдылықтар туралы дербес білімдері бірте-бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы білім әлә біртұтас туралы білім емес. «Педагогикалық процесс» деген сөздік ғылыми айналымға XIXғасырдың екінші жартысында енгізілгенімен, ұғымның мазмұндық сипаттамасын тек қана тұлға теориясы, іс-әрекет теориясының дамуы арқылы құбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл қолдануды қалыптастыру арқасында мүмкін болды.
1. Алмаханова Х. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие беру. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
2. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. -А., 1992.
3. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. -А., 1999.
4. Әбілова З. Этнопедагогика. -А., 1997.
5. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз. мем. 1-1996.
6. Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. -Алматы, 1987. тарау.
7. Безкаравайный С., Жұмабаев А. Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер. -А., Мектеп, 1968.
2. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. -А., 1992.
3. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. -А., 1999.
4. Әбілова З. Этнопедагогика. -А., 1997.
5. Әтемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз. мем. 1-1996.
6. Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. -Алматы, 1987. тарау.
7. Безкаравайный С., Жұмабаев А. Мектепте өткізілетін тарихи-әдеби кештер. -А., Мектеп, 1968.
Біртұтас педагогикалық процесс педагогиканың пәні және мұғалім іс-
әрекетінің объектісі.
Жоспар
1.Педагогикалық процестің мәні.
2.Педагогикалық процестің компонентін, қорғаушы күштерін, тәрбиелік
механизмдері.
3.Біртұтас педагогикалық процестің заңдылықтары.
Педагогикалық процес мұғалім іс-әрекетінің объектісі.
Адамның қандай да болмасын іс-әрекетінің заттық саласы қалайда
білімдер жүйесінде көрінеді. Сондықтан синтетикалық сипатының біртұтастық
объектілері жасалмайынша субъектінің іс-әрекетінің сәтті болуы мүмкін
емес. Сананың біртұтастық объектілері белгілі бір шындық саласындағы
білімдерді меңгерудің нәтижесінде пайда болған объектілері, субъектінің іс-
әрекетінің сыртқы талаптарды орындау тәсілдері мен адамның субъекті-
тұлғалық құндылықтарына бағыт табу болып табылады.
Педагогикалық іс-әрекетте еңбек субъектісі мұғалім болады. Мұғалінің
еңбек құралдарының өзіндік сипаттары – ол оның білімі, білігі, тұлғалық
қасиеттері. Осыған байланысты, білім сананың біртұтастық объектісі болып
есептелуі керек, мұғалімнің іс-әрекеті, оның білімі мен тәжірибесі кәсіби
шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетті тәжірибені жинақтауға әкелетін іс-әрекет мұғалім
тұлғасынқалыптастырудың шарты болады, ал ол оқу-методикалық құралдарының
өзіндеорныққан. Ьірақ бұл іс-әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек
объектісі толық айқын болмаса, еңбек субъектісінің әрекеті объективті өмір
сүретін кәсіби іс-әрекетінің объектісіне сәйкес болмайды.
Диалектикалық-материалистік философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы іс-
әрекеттің ролі туралы жан жақты зерттелген. Адам іс-әрекеттің субъектісі
ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек
ХХғасырдың 60-жылдарында ғана мұғалім іс-әрекеті оқушылармен өзара әрекет
ретінде қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті ұстаздардың еңбектері
(Ш.А.Амонашвили, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко және т.б.)оқушы ертерек
мұғалімнің арқасында іс-әрекеттің нақтылы субъектісі ретінде қалыптасса,
оқу-тәрбие жұмысының тиімділігі арта түсетіндігіне куә етеді.
Міне, сондықтан да мектептегі педагогикалық процесте мұғалім және
оқушы іс-әрекетінің субъектісі ретінде көрінеді, мұғалім іс-әрекеттің
объектісі ретінде оқушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу керек.
Мұғалім даярлаудағы мұндай бағыттың қажеттілігі бірқатар зерттеулерде
дәлелденген:
-біртұтастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, біртұтас педагогикалық
процестің ерекшеліктерін есепке алмай шешу мүмкін емес(В.С.Ильин);
- мұғалім іс-әрекетін оптимизацияландыруға тек қана оқытуға
бағытталушылықпен жету мүмкін емес (Ю.К.Бабанский);
-егер оқушының іс-әрекеті назардан тыс қалған болса, педагогикалық еңбекті
ғылыми түрде ұйымдастыру мүмкін емес (И.П.Радченко);
-мектеп әкімшілігі іс-әрекетінің тиімділігі тек қана біртұтас педагогикалық
процесті ұйымдастыру негізінде мүмкін болады (М.И.кондаков);
-біртұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайынша, басқару шешімдерін
қабылдау үшін педагогикалық талдауды жетілдіру, одан әрі дамыту өте күрделі
болады (Ю.А.Конаржевский);
Мұғалім іс-әрекетінің объектісін оқып үйрену біртұтас педагогикалық
процестің мәнін анықтау керектігін қажет етеді. Диалектикалық
материализмнің ұстанымына – мән бұл ең басты ішкі, біршама заттың тұрақты
жағы. Мән заттың табиғатын анықтайды, одан барлық қасиеттері мен белгілері
шығады.
Қазіргі кезеңдегі біртұтас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік
ғалымдардың бірнеше ұрпақтарының күш салуларының арқасында жинақтлады,
өйткені педагогикалық құбылыстар компоненттерінің, қасиеттері, заңдылықтар
туралы дербес білімдері бірте-бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы білім
әлә біртұтас туралы білім емес. Педагогикалық процесс деген сөздік ғылыми
айналымға XIXғасырдың екінші жартысында енгізілгенімен, ұғымның мазмұндық
сипаттамасын тек қана тұлға теориясы, іс-әрекет теориясының дамуы арқылы
құбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл қолдануды қалыптастыру арқасында
мүмкін болды.
Педагогикалық процестің мәні туралы әр түрлі көзқарастарды зерттеу жалпы
тәртіптегі қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Аталған авторлардың
назарларына педагогикалық процестің әр түрлі жақтары білікті эмперикалық
жолмен жинақталған білімдер жайлы болады.
Педагогикалық процестің мәні туралы қалыптасқан түсініктердің сыртында
мұғалім үшін өте маңызды бірқатар мәселелер қалды, ол: не себепті біртұтас
педагогикалық процесс оқыту мен тәрбиеніңбірлігі (А.Ф.Каптерев,
М.А.Данилов); оның оқыту, даму және тәрбиелік қызметтерінің бірлігі қалайша
қамтамасыз етіледі оқушылардың өзара әрекетініңерекшеліктері қалай
анықталады(Н.К.Бабанский, В.А.Сухомлинский); өзара әрекет тек қана оқудан
тыс уақытқа тән бола ма (А.С.Макаренко); біртұтас педагогикалық процестің
қандай ерекшеліктерін білу оның бағытты дамуының мәселелерін шешуге
көмектеседі және қызмет істеулерін басқару (В.С.Ильин, И.П.Радченко) және
т.б. пайда болған сұрақтарға жауап басқа кеңістікте жатыр – ол біртұтас
педагогикалық процестің барлық сапалары мен қасиеттерін сипаттау. Ал бұл
қойылған сұрақтарға эмперикалық емес, теориялық методологиялық деңгейдегі
жауап.
Бір деңгейден басқ тұтастықтың мәнін және оның бөліктері арасындағы өзара
байланыстылығын анықтау деңгейіне көшу теориялық талдауға көшуді талап
етеді. Жекелік абстрактылықтан нақтылыққа көшу күрделі құбылыстардың
теориялық талдау әдісі болады, ал оны бірінші К.Маркс өзінің еңбектерінде
бірінші болып сипаттап қолданады. Жасалған көрсетілген әдісінің
ерекшеліктерін В.И.Ленин осы әдістің орнын және оның нақтылы ғылыми талдау
үшін қолдануды көрсетеді.
Затты теориялық қарастырудың объектісі болып заттың басқалармен
байланысы мен дербес өздері емес, белгілі бір нқтылықтың ішіндегі басқа
заттармен заттың бірі байланысы, оған қатынасы бар. Бірақ бұл мұндай
мүмкіншіліктің болуы, егер эмпирикалық зерттеулерде алдын ала теориялық
қорытынды жасалып, ұғымдар мен анықтамаларда тұтастықтың жалпы жақтары мен
байланыстары көрсетіліп белгіленсе ғана мүмкін. Онда тұтастыққа теориялық
талдау заттық нақтылықтың ішіндегі қатынастарын анықтау
болады(А.Н.Шептулин).
Қандай да болмасын объектіні тұтас қарастыру мүмкіншілігі оның әрбір
элементтік бөлігін өз негізінде дербес жүйе ретінде есебінде қарастырылуы,
мүмкін яғни, таным, срның ішінде педагогикалық шындықты тану осы аспектіде
нақтылы таным болады. Мұндай объектіні теориялық тәсілмен елестету, онда
шындық әртүрлілігінің бірлігі ретінде оның өмір сүруінің әр түрлі ішіндегі
бөліктер бірлестіктерінің формалары мүмкін болады(Ж.М.Абдильдин). біртұтас
объектіні тұтастықтың ең кішкентай кереге көзсіз генетикалық бірліксіз
елестету мүмкін емес.
Жүйелілік бағыттағы көзқараста педагогикалық процесті элементарлық бірлік
кереге көз арқылы қарастыру арқылы оны моделсіз ретінде құрастыруға
болады, негіз болатын абстракция ең аз дегенде екі қасиеті болуы керек: әр
нәрсенің мәнін , себептерін аша алуы және басқалармен шегіне жеткен, жнама
түрде емес. Басқаша айтқанда, көрсетілген абстракция осы нақтылы көп
нақтылықтан абстракциялаудың шегі соңы болады, бұдан әрі құбылысқа сай
кеслсіз көрсету мүмкін емес. Немесе былайша айтуға болады: көрсетілген
абстракция дамыған біртұтастықтың дамымаған бастамасы, яғни тұтастық
барлық басқа созылатын, шығатын тұтастық көз негіз(М.М.Розеньталь).
Элементарлық бірлікті марксистік педагогикада негіздеуге көптеген
зерттеушілер және оның әр түрлі объектілеріне қатысты және ат салысты.
Бірақ та бұл істелген жұмыстар нәтижесі жеткілікті дәрежеде емес еді,
себебі оныжасаушылар қойылатын методологиялық абстракцияны анық көрсету
мен оны қолдану жағдайына қойылатын талапты бұзған еді. Белгілі бір
бағыттардың әлсіздігі мынадан байқалады, авторлардың ойларын белгілі
бір дәрежеге жеткізе алмады, онда педагогикалық теория өзінің дамуының
ғылыми негізделген логикасына ие бола алмады.
Педагогикалық процесті біртұтас объект ретінде қайта жасауға бастапқы
абстракция көмегімен ол жанама бөліктердің күрделену шынжыр буыны
ретінде көрінуі керек. Олар арқылы объективті сол процестің өзара қарама-
қайшы мәндері шарасыз өтулері керек.
Педагогикалық процестің белгілері, сапалары мен қасиеттері. Тұлғаны
қалыптастыру ұзақ процесс, ол қарама-қайшылықтарды шешумен бұл іс-
әрекеттегі ересектердің мәдениеттердің заттық өзгерілген формасын
субъектінің әрекеттік қабілеттеріне өзгерту мен көзқарас формасындағы
адамзаттың әрекет күштері мен қабілеттерінің заттық формаға ауысуының
бірлігі (Ж.М.Абдильдин). демек, егер педагогикалық процестің түпкі мақсаты
адамның тұлға ретінде қалыптасуы болса, онда педагогикалық процестің
элементар бірлігі, оның кереге көзі абстракция болып қалыптасудың қас
қағым сәті болуы керек. Нақтылы шындықтан тыс алынған педагогикалық
ситуация тұлға қалыптасуының қас қағым сәті ретіндегі педагогикалық
ситуация бастапқы абстракцияның көрсеткен талабына қатынасушылар, негізгі
қарама-қайшылықтардың ерекшеліктеріне толық сәйкес келеді.
Бұл процестің ең кіші бірлігі, одан әрі оны тану сапалық қасиеттерін
жоғалтпай мүмкін болмайды.
Педагогикалық ситуация педагогикалық шындыққа тән көпжақты болады,
нақтылықтан көңіл бөлу(орыны, уақыт, себеп-салдар және пайда болуы,
жағдайы, қатысушылардың жас ерекшеліктері, іс-әрекеттің мазмұны мен тәсілі)
барлық жағдайда айқын бола түседі, қалыптасуды қас қағым сәт арқылы
педагогикалық процес ішіндегі тұлға қозғалысымен дамуын көруге мүмкіндік
туады.
Тұлғаның қалыптасуы даму барысында негізгі қайшылықтарды жеңуде жүзеге
асады. Бірақ, бұл үшін, бөліну болған жөн – ересектер іс-әрекет тәсілдерін
айқындаушы. Сонымен бірге қозғалыс формаларындағы адамзаттың әрекет күштері
мен қабілеттерінің заттық формаға ауысуы жүзеге асады. Тұлғаның іс-әрекет
субъектісіне алмасуы, оқушының даму процесінде қалай болатындығы көрінеді.
Белгілі бір уақытқа дейін оқушы өз бетімен әлеуметтік тәжірибені іс-
әрекетке ауыстыра алмайды, яғни мазмұннан іс-әрекет тәсілдерін ала
алмайды. Сондықтан ол басқа ұстаз-оқушы жүйесінің бөлігі болады. Оқушы өз
бетімен өзін-өзі бағалауды қалыптастыра алмайды. Өзін бағалау басында оның
әрекет нәтижесін басқалардың бағалауы керек. Сондықтан, оған басқа
адамдармен қарым-қатынаста болу қажет. Осыдан барып басқа оқушы-оқушылар
жүйесі пайда болады. Ол бұл алғашқы коллектив сатысы, онда оқушы білімдерді
және жаңа әлеуметтік ролдерді меңгеріп дайындалады, бұл алға қойған өміріне
белсене қатысуын қамтамасыз етеді (И.Кон).
Барлық мәдени байлықтарды және іс-әрекеттер түрлерін меңгеру пәндік оқыту
арқылы жүргізген тиімді. Бұнымен тағы бір жүйенің пайда болуы байланысты,
оған мұғалім сынып ұстаздары элементі ретінде кіреді. Сынып ұстаздарының
балалардың бастапқы коллективімен өзара әрекеттері барысында жоғары
деңгейдегі жүйе сынып ұстаздары, сынып оқушылары пайда болады.
Қоғамдық өмірге оқушылардың қатысу тәжірибесін қалыптастыру,
педагогикалық процестің оқудан тыс кеңістігінде көптеген іс-әрекеттер
түрлерін меңгеру барлық оқушылардың өзара әрекеттері және ұстаздар
тарапынан басшылық болуын қажет етеді. Сондықтан да мектеп үшін макро жүйе
мектеп ұстаздары – мектеп оқушылар коллективі қалыптасады. Қоғам бұл
жүйеге қатысты жүйе ретінде болады, сонымен, мектеп- оқушылар жүйесінің
өмір сүруі қызметі мектептің педагогикалық процесі болады.
Педагогикалық процесті қысқаша абстрактылықтан бірінші деңгейдегі
жүйеге адам көтерілу арқылы сипаттау және одан әрі одан да жоғары
деңгейдегі жүйелерге көтерілу жалпы білім беретін мектептің олардың
типтерінен тәуелсіз педагогикалық процестің жүйе ретіндегі бірқатар
белгілерін көрсетеді:
-бұл әлеуметтік жүйе адамдардың өзара әрекеттері есебінен өмір сүреді;
-мектеп педагогикалық процесі көп деңгейлі және поли құрылымдық құбылыс,
себебі ол өзінен кейінгі деңгейдегі жүйелерді жинайды;
-жүйе тек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әрекетінің объектісі.
Жоспар
1.Педагогикалық процестің мәні.
2.Педагогикалық процестің компонентін, қорғаушы күштерін, тәрбиелік
механизмдері.
3.Біртұтас педагогикалық процестің заңдылықтары.
Педагогикалық процес мұғалім іс-әрекетінің объектісі.
Адамның қандай да болмасын іс-әрекетінің заттық саласы қалайда
білімдер жүйесінде көрінеді. Сондықтан синтетикалық сипатының біртұтастық
объектілері жасалмайынша субъектінің іс-әрекетінің сәтті болуы мүмкін
емес. Сананың біртұтастық объектілері белгілі бір шындық саласындағы
білімдерді меңгерудің нәтижесінде пайда болған объектілері, субъектінің іс-
әрекетінің сыртқы талаптарды орындау тәсілдері мен адамның субъекті-
тұлғалық құндылықтарына бағыт табу болып табылады.
Педагогикалық іс-әрекетте еңбек субъектісі мұғалім болады. Мұғалінің
еңбек құралдарының өзіндік сипаттары – ол оның білімі, білігі, тұлғалық
қасиеттері. Осыған байланысты, білім сананың біртұтастық объектісі болып
есептелуі керек, мұғалімнің іс-әрекеті, оның білімі мен тәжірибесі кәсіби
шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетті тәжірибені жинақтауға әкелетін іс-әрекет мұғалім
тұлғасынқалыптастырудың шарты болады, ал ол оқу-методикалық құралдарының
өзіндеорныққан. Ьірақ бұл іс-әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек
объектісі толық айқын болмаса, еңбек субъектісінің әрекеті объективті өмір
сүретін кәсіби іс-әрекетінің объектісіне сәйкес болмайды.
Диалектикалық-материалистік философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы іс-
әрекеттің ролі туралы жан жақты зерттелген. Адам іс-әрекеттің субъектісі
ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек
ХХғасырдың 60-жылдарында ғана мұғалім іс-әрекеті оқушылармен өзара әрекет
ретінде қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті ұстаздардың еңбектері
(Ш.А.Амонашвили, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко және т.б.)оқушы ертерек
мұғалімнің арқасында іс-әрекеттің нақтылы субъектісі ретінде қалыптасса,
оқу-тәрбие жұмысының тиімділігі арта түсетіндігіне куә етеді.
Міне, сондықтан да мектептегі педагогикалық процесте мұғалім және
оқушы іс-әрекетінің субъектісі ретінде көрінеді, мұғалім іс-әрекеттің
объектісі ретінде оқушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу керек.
Мұғалім даярлаудағы мұндай бағыттың қажеттілігі бірқатар зерттеулерде
дәлелденген:
-біртұтастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, біртұтас педагогикалық
процестің ерекшеліктерін есепке алмай шешу мүмкін емес(В.С.Ильин);
- мұғалім іс-әрекетін оптимизацияландыруға тек қана оқытуға
бағытталушылықпен жету мүмкін емес (Ю.К.Бабанский);
-егер оқушының іс-әрекеті назардан тыс қалған болса, педагогикалық еңбекті
ғылыми түрде ұйымдастыру мүмкін емес (И.П.Радченко);
-мектеп әкімшілігі іс-әрекетінің тиімділігі тек қана біртұтас педагогикалық
процесті ұйымдастыру негізінде мүмкін болады (М.И.кондаков);
-біртұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайынша, басқару шешімдерін
қабылдау үшін педагогикалық талдауды жетілдіру, одан әрі дамыту өте күрделі
болады (Ю.А.Конаржевский);
Мұғалім іс-әрекетінің объектісін оқып үйрену біртұтас педагогикалық
процестің мәнін анықтау керектігін қажет етеді. Диалектикалық
материализмнің ұстанымына – мән бұл ең басты ішкі, біршама заттың тұрақты
жағы. Мән заттың табиғатын анықтайды, одан барлық қасиеттері мен белгілері
шығады.
Қазіргі кезеңдегі біртұтас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік
ғалымдардың бірнеше ұрпақтарының күш салуларының арқасында жинақтлады,
өйткені педагогикалық құбылыстар компоненттерінің, қасиеттері, заңдылықтар
туралы дербес білімдері бірте-бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы білім
әлә біртұтас туралы білім емес. Педагогикалық процесс деген сөздік ғылыми
айналымға XIXғасырдың екінші жартысында енгізілгенімен, ұғымның мазмұндық
сипаттамасын тек қана тұлға теориясы, іс-әрекет теориясының дамуы арқылы
құбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл қолдануды қалыптастыру арқасында
мүмкін болды.
Педагогикалық процестің мәні туралы әр түрлі көзқарастарды зерттеу жалпы
тәртіптегі қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Аталған авторлардың
назарларына педагогикалық процестің әр түрлі жақтары білікті эмперикалық
жолмен жинақталған білімдер жайлы болады.
Педагогикалық процестің мәні туралы қалыптасқан түсініктердің сыртында
мұғалім үшін өте маңызды бірқатар мәселелер қалды, ол: не себепті біртұтас
педагогикалық процесс оқыту мен тәрбиеніңбірлігі (А.Ф.Каптерев,
М.А.Данилов); оның оқыту, даму және тәрбиелік қызметтерінің бірлігі қалайша
қамтамасыз етіледі оқушылардың өзара әрекетініңерекшеліктері қалай
анықталады(Н.К.Бабанский, В.А.Сухомлинский); өзара әрекет тек қана оқудан
тыс уақытқа тән бола ма (А.С.Макаренко); біртұтас педагогикалық процестің
қандай ерекшеліктерін білу оның бағытты дамуының мәселелерін шешуге
көмектеседі және қызмет істеулерін басқару (В.С.Ильин, И.П.Радченко) және
т.б. пайда болған сұрақтарға жауап басқа кеңістікте жатыр – ол біртұтас
педагогикалық процестің барлық сапалары мен қасиеттерін сипаттау. Ал бұл
қойылған сұрақтарға эмперикалық емес, теориялық методологиялық деңгейдегі
жауап.
Бір деңгейден басқ тұтастықтың мәнін және оның бөліктері арасындағы өзара
байланыстылығын анықтау деңгейіне көшу теориялық талдауға көшуді талап
етеді. Жекелік абстрактылықтан нақтылыққа көшу күрделі құбылыстардың
теориялық талдау әдісі болады, ал оны бірінші К.Маркс өзінің еңбектерінде
бірінші болып сипаттап қолданады. Жасалған көрсетілген әдісінің
ерекшеліктерін В.И.Ленин осы әдістің орнын және оның нақтылы ғылыми талдау
үшін қолдануды көрсетеді.
Затты теориялық қарастырудың объектісі болып заттың басқалармен
байланысы мен дербес өздері емес, белгілі бір нқтылықтың ішіндегі басқа
заттармен заттың бірі байланысы, оған қатынасы бар. Бірақ бұл мұндай
мүмкіншіліктің болуы, егер эмпирикалық зерттеулерде алдын ала теориялық
қорытынды жасалып, ұғымдар мен анықтамаларда тұтастықтың жалпы жақтары мен
байланыстары көрсетіліп белгіленсе ғана мүмкін. Онда тұтастыққа теориялық
талдау заттық нақтылықтың ішіндегі қатынастарын анықтау
болады(А.Н.Шептулин).
Қандай да болмасын объектіні тұтас қарастыру мүмкіншілігі оның әрбір
элементтік бөлігін өз негізінде дербес жүйе ретінде есебінде қарастырылуы,
мүмкін яғни, таным, срның ішінде педагогикалық шындықты тану осы аспектіде
нақтылы таным болады. Мұндай объектіні теориялық тәсілмен елестету, онда
шындық әртүрлілігінің бірлігі ретінде оның өмір сүруінің әр түрлі ішіндегі
бөліктер бірлестіктерінің формалары мүмкін болады(Ж.М.Абдильдин). біртұтас
объектіні тұтастықтың ең кішкентай кереге көзсіз генетикалық бірліксіз
елестету мүмкін емес.
Жүйелілік бағыттағы көзқараста педагогикалық процесті элементарлық бірлік
кереге көз арқылы қарастыру арқылы оны моделсіз ретінде құрастыруға
болады, негіз болатын абстракция ең аз дегенде екі қасиеті болуы керек: әр
нәрсенің мәнін , себептерін аша алуы және басқалармен шегіне жеткен, жнама
түрде емес. Басқаша айтқанда, көрсетілген абстракция осы нақтылы көп
нақтылықтан абстракциялаудың шегі соңы болады, бұдан әрі құбылысқа сай
кеслсіз көрсету мүмкін емес. Немесе былайша айтуға болады: көрсетілген
абстракция дамыған біртұтастықтың дамымаған бастамасы, яғни тұтастық
барлық басқа созылатын, шығатын тұтастық көз негіз(М.М.Розеньталь).
Элементарлық бірлікті марксистік педагогикада негіздеуге көптеген
зерттеушілер және оның әр түрлі объектілеріне қатысты және ат салысты.
Бірақ та бұл істелген жұмыстар нәтижесі жеткілікті дәрежеде емес еді,
себебі оныжасаушылар қойылатын методологиялық абстракцияны анық көрсету
мен оны қолдану жағдайына қойылатын талапты бұзған еді. Белгілі бір
бағыттардың әлсіздігі мынадан байқалады, авторлардың ойларын белгілі
бір дәрежеге жеткізе алмады, онда педагогикалық теория өзінің дамуының
ғылыми негізделген логикасына ие бола алмады.
Педагогикалық процесті біртұтас объект ретінде қайта жасауға бастапқы
абстракция көмегімен ол жанама бөліктердің күрделену шынжыр буыны
ретінде көрінуі керек. Олар арқылы объективті сол процестің өзара қарама-
қайшы мәндері шарасыз өтулері керек.
Педагогикалық процестің белгілері, сапалары мен қасиеттері. Тұлғаны
қалыптастыру ұзақ процесс, ол қарама-қайшылықтарды шешумен бұл іс-
әрекеттегі ересектердің мәдениеттердің заттық өзгерілген формасын
субъектінің әрекеттік қабілеттеріне өзгерту мен көзқарас формасындағы
адамзаттың әрекет күштері мен қабілеттерінің заттық формаға ауысуының
бірлігі (Ж.М.Абдильдин). демек, егер педагогикалық процестің түпкі мақсаты
адамның тұлға ретінде қалыптасуы болса, онда педагогикалық процестің
элементар бірлігі, оның кереге көзі абстракция болып қалыптасудың қас
қағым сәті болуы керек. Нақтылы шындықтан тыс алынған педагогикалық
ситуация тұлға қалыптасуының қас қағым сәті ретіндегі педагогикалық
ситуация бастапқы абстракцияның көрсеткен талабына қатынасушылар, негізгі
қарама-қайшылықтардың ерекшеліктеріне толық сәйкес келеді.
Бұл процестің ең кіші бірлігі, одан әрі оны тану сапалық қасиеттерін
жоғалтпай мүмкін болмайды.
Педагогикалық ситуация педагогикалық шындыққа тән көпжақты болады,
нақтылықтан көңіл бөлу(орыны, уақыт, себеп-салдар және пайда болуы,
жағдайы, қатысушылардың жас ерекшеліктері, іс-әрекеттің мазмұны мен тәсілі)
барлық жағдайда айқын бола түседі, қалыптасуды қас қағым сәт арқылы
педагогикалық процес ішіндегі тұлға қозғалысымен дамуын көруге мүмкіндік
туады.
Тұлғаның қалыптасуы даму барысында негізгі қайшылықтарды жеңуде жүзеге
асады. Бірақ, бұл үшін, бөліну болған жөн – ересектер іс-әрекет тәсілдерін
айқындаушы. Сонымен бірге қозғалыс формаларындағы адамзаттың әрекет күштері
мен қабілеттерінің заттық формаға ауысуы жүзеге асады. Тұлғаның іс-әрекет
субъектісіне алмасуы, оқушының даму процесінде қалай болатындығы көрінеді.
Белгілі бір уақытқа дейін оқушы өз бетімен әлеуметтік тәжірибені іс-
әрекетке ауыстыра алмайды, яғни мазмұннан іс-әрекет тәсілдерін ала
алмайды. Сондықтан ол басқа ұстаз-оқушы жүйесінің бөлігі болады. Оқушы өз
бетімен өзін-өзі бағалауды қалыптастыра алмайды. Өзін бағалау басында оның
әрекет нәтижесін басқалардың бағалауы керек. Сондықтан, оған басқа
адамдармен қарым-қатынаста болу қажет. Осыдан барып басқа оқушы-оқушылар
жүйесі пайда болады. Ол бұл алғашқы коллектив сатысы, онда оқушы білімдерді
және жаңа әлеуметтік ролдерді меңгеріп дайындалады, бұл алға қойған өміріне
белсене қатысуын қамтамасыз етеді (И.Кон).
Барлық мәдени байлықтарды және іс-әрекеттер түрлерін меңгеру пәндік оқыту
арқылы жүргізген тиімді. Бұнымен тағы бір жүйенің пайда болуы байланысты,
оған мұғалім сынып ұстаздары элементі ретінде кіреді. Сынып ұстаздарының
балалардың бастапқы коллективімен өзара әрекеттері барысында жоғары
деңгейдегі жүйе сынып ұстаздары, сынып оқушылары пайда болады.
Қоғамдық өмірге оқушылардың қатысу тәжірибесін қалыптастыру,
педагогикалық процестің оқудан тыс кеңістігінде көптеген іс-әрекеттер
түрлерін меңгеру барлық оқушылардың өзара әрекеттері және ұстаздар
тарапынан басшылық болуын қажет етеді. Сондықтан да мектеп үшін макро жүйе
мектеп ұстаздары – мектеп оқушылар коллективі қалыптасады. Қоғам бұл
жүйеге қатысты жүйе ретінде болады, сонымен, мектеп- оқушылар жүйесінің
өмір сүруі қызметі мектептің педагогикалық процесі болады.
Педагогикалық процесті қысқаша абстрактылықтан бірінші деңгейдегі
жүйеге адам көтерілу арқылы сипаттау және одан әрі одан да жоғары
деңгейдегі жүйелерге көтерілу жалпы білім беретін мектептің олардың
типтерінен тәуелсіз педагогикалық процестің жүйе ретіндегі бірқатар
белгілерін көрсетеді:
-бұл әлеуметтік жүйе адамдардың өзара әрекеттері есебінен өмір сүреді;
-мектеп педагогикалық процесі көп деңгейлі және поли құрылымдық құбылыс,
себебі ол өзінен кейінгі деңгейдегі жүйелерді жинайды;
-жүйе тек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz