Ахмет Яссауидің өмірі

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

ХІ-ХІІ ғасырларда жасаған атақты түркі сопысы, кемеңгер ойшыл, дарынды ақын Ахмет Ясауи Исфиджаб (Сайрам) қаласында дүниеге келген. (Ахмет Ясауидің қай жылы дүниеге келгендігі жайында ғалымдар арасында көптеген пікірлер бар. Мәселен, К.Эраслан оны 1083 жылы туылды десе, М.Жармұхамедов 1103 жылы туылды дейді, А.Ахметбек 1093-94 жылы туылды десе, Дәуітұлы 1040 жылы туылды дейді.)
Исфиджаб - Тарым өзеніне қарасты, Шахир өзеніне құятын маңдағы Жібек жолының бойында орналасќан кішкене қалашық. Осы бiр қала 840 жылы Нұх бин Әсәд басшылығымен Самани әскері жаулап алғандығы және халќы көп ұзамай, ислам дінін ќабылдағандығы тарихи жазбаларда кездеседi. Кейін бұл ќала ќарахандыќтардың ќол астына өткен, Иыған Тегін Сүлеймен Бұғра хан Талас немесе осы Исфиджабта туылған. Аталмыш қала ќарахандыќтардан кейiн Хорезмшах құрамына, одан кейін Шыңғысханның иелігіне өтті.
әл-Маќсиди өз заманындағы Исфиджаб (Сайрам) ќаласы туралы былай деп кеңінен мәлімет береді: “Исфиджаб үлкен сауда орталығы, ол әсіресе киім саудасымен танымал. Бұл ќалада төрт есікті мешіт орналасќан және мешіттің әр есігінің алдында ќонаќжай шатырлар бар…
Исфиджаб ќаласы өзінің жеміс ағаштарымен атақты, мұнда жеміс ағаштарының түрлі-түрлісі өсіріледі. Ал халќы көп ұлттан ќұралған. Исфиджаб халќының жүректері (көңілдері) ќатты, мәзћабтарына (дiндерiне) берік, оларда жамандыќ, жаќсылыќ бірдей кездесіп отырады”.
ХІ-ХІІ ғасырлардағы Исфиджаб ќаласында сопылыќ тариќаттар мен теккелер де пайда бола бастаған көрінеді. Себебi, Ахметтiң әкесi - Ибраћим Исфиджабтың ең атақты шейхтарының бірі болған.
Шейх Ибраћим орынбасарларының бірі - Мұса Шейхтың қызы Айша Хатунға (Қарашаш ана) үйленген, одан Гауһар Шахназ деген бір қызы және Ахмет деген бір ұлы туылған (Насабнамада келтірілгендей Ибраһимнің Ахметтен басқа Исмаил ата деген тағы бір ұлы болған екен.)

1. Ясауи Қ.А. Диуани Хикмет. Алматы, 1998
2. Ясауи Қ.А. Пақырнама және мiнажатнама. Түркiстан, 1992
3. Зейбек Н.К. Қ.А.Ясауи жолы және таңдамалы хикметтер. Анкара, 2003
4. Зейбек Н.К. Иасауи жолы. Анкара, 2003
5. Кенжетаев Д. Қ.А.Ясауи дүниетанымы. Түркiстан, 2004
6. Атик М.К., Дәуренқұлов Қ., Мырзабеков М. Ясауитану оқу құралы. Түркiстан, 2002
7. Пылев А. Ходжа Ахмед Ясави: Суфиский поэт его эпоха, творчества. Алматы, 1997
8. Абуов А. Мировозрение Ходжа Ахмета Ясави. Алматы, 1997
9. Құран, қазақша мағынасы және түсінігі. Ауд. Алтай Х.
10. Антология мысли, Суфизм. Москва, 2002
11. Эрнест К. Суфизм. Москва, 2001
12. Ахметбек А. Қожа Ахмет Ясауи. Алматы, 1998

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ахмет Ясауидің өмірі
ХІ-ХІІ ғасырларда жасаған атақты түркі сопысы, кемеңгер ойшыл,
дарынды ақын Ахмет Ясауи Исфиджаб (Сайрам) қаласында дүниеге келген. (Ахмет
Ясауидің қай жылы дүниеге келгендігі жайында ғалымдар арасында көптеген
пікірлер бар. Мәселен, К.Эраслан оны 1083 жылы туылды десе, М.Жармұхамедов
1103 жылы туылды дейді, А.Ахметбек 1093-94 жылы туылды десе, Дәуітұлы 1040
жылы туылды дейді.)
Исфиджаб - Тарым өзеніне қарасты, Шахир өзеніне құятын маңдағы Жібек
жолының бойында орналасќан кішкене қалашық. Осы бiр қала 840 жылы Нұх бин
Әсәд басшылығымен Самани әскері жаулап алғандығы және халќы көп ұзамай,
ислам дінін ќабылдағандығы тарихи жазбаларда кездеседi. Кейін бұл ќала
ќарахандыќтардың ќол астына өткен, Иыған Тегін Сүлеймен Бұғра хан Талас
немесе осы Исфиджабта туылған. Аталмыш қала ќарахандыќтардан кейiн
Хорезмшах құрамына, одан кейін Шыңғысханның иелігіне өтті.
әл-Маќсиди өз заманындағы Исфиджаб (Сайрам) ќаласы туралы былай деп
кеңінен мәлімет береді: “Исфиджаб үлкен сауда орталығы, ол әсіресе киім
саудасымен танымал. Бұл ќалада төрт есікті мешіт орналасќан және мешіттің
әр есігінің алдында ќонаќжай шатырлар бар...
Исфиджаб ќаласы өзінің жеміс ағаштарымен атақты, мұнда жеміс
ағаштарының түрлі-түрлісі өсіріледі. Ал халќы көп ұлттан ќұралған. Исфиджаб
халќының жүректері (көңілдері) ќатты, мәзћабтарына (дiндерiне) берік,
оларда жамандыќ, жаќсылыќ бірдей кездесіп отырады”.
ХІ-ХІІ ғасырлардағы Исфиджаб ќаласында сопылыќ тариќаттар мен теккелер
де пайда бола бастаған көрінеді. Себебi, Ахметтiң әкесi - Ибраћим
Исфиджабтың ең атақты шейхтарының бірі болған.
Шейх Ибраћим орынбасарларының бірі - Мұса Шейхтың қызы Айша Хатунға
(Қарашаш ана) үйленген, одан Гауһар Шахназ деген бір қызы және Ахмет деген
бір ұлы туылған (Насабнамада келтірілгендей Ибраһимнің Ахметтен басқа
Исмаил ата деген тағы бір ұлы болған екен.)
Ахмет Ясауидің ата тегі туралы ғалымдар арасында түрлі көзқарастар
болғанымен Алматы кітапханасында табылған “Насабнама” бойынша Ахмет
Ясауидің ата тегі оның 15-інші атасы - Хазіреті Алиге барып тіреледі, яғни
Ахмет Ясауидің тегі хазіреті Алидің әйелі ардақты Пайғамбардың қызы
Фатимадан емес, хазіреті Алидің кейінгі әйелі Ханифадан туған Мұхаммед
Ханифадан тарайды. Аталмыш жазбада Ахмет Ясауидің ата-тегі былай
келтіріледі:
1. Хазірет Әли радияллаһу анћү;
2. Хазіреті Әлидің ( р.а. ) ұлы Имам Мұхаммед Ханифа;
3. Имам Мұхаммед Ханифаның ұлы Имам Мұхаммед Баќи;
4. Имам Мұхаммед Баќидің ұлы Имам Әли Мұса Риза;
5. Имам Әли Мұса Ризаның ұлы Имам Хазірет;
6. Имам Хазіреттің ұлы Садыр баб;
7. Садыр бабтың ұлы Ысқақ баб пен Абду-л-жәлил баб;
8. Ысқақ бабтың ұлы Абду-р-Рахим баб;
9. Абду-р-Рахим бабтың ұлы Абду-л-баб;
10. Абду-л-бабтың ұлы Исенханжа баб;
11. Исенханжа бабтың ұлы Қарға баб;
12. Қарға бабтың ұлы Мәжин баб;
13. Мәжин бабтың ұлы Хорасан баб;
14. Хорасан бабтың ұлы Хасан Хожа лақабы Қабаж ата;
15. Хасан Хожа бабтың ұлы Ибраһим ата;
16. Ибраһим атаның ұлы Хазірет Қожа Ахмет Ясауи мен Исмаил ата.
Ахмет Ясауидің үлкен ғұлама болуына әкесі Ибраһимнің еңбегі зор дей
аламыз. Тарихи мәлiметтерге қарағанда Ахмет анасынан жастай айрылған, әкесі
Шейх Ибраһим де, Ахмет жеті жаста болғанда қайтыс болған. Ахметтің одан
кейінгі өмірі әпкесі Гауһар Шахназдың қамқорлығында қалды.
Ахмет жастайынан зерек, ислам ілімдіріне ерекше ықыласты болып өскен.
Ол кішкентай кезінде бізге беймәлім бір себеппен әпкесі екеуі Ясы қаласына
көшіп келген. Осыған байланысты өз атына қосымша “ясылық” деген мағанадағы
“Ясауи” деген атауға ие болған.
Түрік аңызы бойынша Оғыз ханның астанасы болған Ясы ќаласы батыс пен
шығысты байланыстыратын Жібек жолының бойындағы сауда орталығы болған. Бұл
ќаланың ескі аты “Шауғар” (Шавгар).
Кейін бұл ќаланың орталығы Ясыға ауысқан, осы бiр кезеңнен бастап
ќаланың аты Шауғар емес, “Ясы” деп атала бастаған. Қожа Ахметтiң заманында
бұл ќаланың аты Ясы деп аталса керек.
Ахмет Ясауи Ясыға көшіп келгенде бұл ќалада сопылыќ жол кең жайылған
болатын. Оған аңыз бойынша Ќұмшыќ ата деген сопы мен ќазіргі кездегі оның
теккесі (дергаћ) дәлел бола алады. Сонымен ќатар бұл ќалада Арыстан баб
есімді мәшћүр шейх ќұрған сопылыќ жол да бар болатын. Жас Ахмет Ясы
ќаласында осы Арыстанбабќа ќол беріп, оның заћири (сыртќы), батыни (ішкі)
ілімдерін үйренеді. Мұны халық арасындағы аңыздар да қуаттайды және Диуани
Хикметте:

Жеті жаста Арыстанбабқа қылдым сәлем,
Хақ Мұстафа аманатын қылғын әнам.

Арыстан баб қайтыс болғаннан кейiн Қожа Ахмет сол заманның ғылым, бiлiм
ордасы болған Бұхараға сапар шеккен. Аталмыш қалада ясылық шәкiрт атақты
шейх – Қожа Жүсiп Хамаданиге қол бередi (дәрiс алады). Ахмет Ясауидің үлкен
ұстазы Жүсіп Хамадани (толық аты: Әбу Яқуб ибн Әййуб ибн Юсуф ибн әл-Хаман
ибн Уахра Хамадани әл-Бүзенжири) Хамадан ауданындағы Бүзенжир қалашығында
1049-1050 жылы дүниеге келген. Өскеннен кейін ол Бағдат қаласына барып,
Шейх Әбу Исқақ Ширазимен кездеседі де, одан шариғат (фықһ) ілімдерін
үйренеді. Сосын Бағдат, Исфахан, Самарқанд ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.