Ғалам. Ғаламның пайда болуы туралы алғашқы ұғымдар

Кіріспе
1. Ғалам. Ғаламның пайда болуы туралы алғашқы ұғымдар.
2. Ғалам жүйесіндегі планеталар қозғалысы
3. Ғаламның алғашқы модельдері.
4. Коперник әлемі.
5. Ғаламның негізгі элементтері күн және жұлдыздар.
6. Жұмбақтар
7. Суреттер
8. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Жұлдызды аспан әлемі қай кезде де адамдардың ерекше қызығушылығын тудырып келеді. Жұлдыздар неге жанады? Түнде олардың нешеуі жарқырап тұрады? Олар бізден алыс орналасқан ба? Жұлдызды аспанның шекарасы бар ма? Ежелгі заманнан бастап адамдарды осы және басқа да көптеген мәселелер ойландырды, олар біз өмір сүріп жатқан үлкен әлемнің неден жасалғанын түсініп, білгісі келді.
Адамдардың ол туралы ең алғашқы түсініктері ертегілер мен аңыздарда сақталған. Жер шары туралы ғылымның пайда болып, тереңге тамыр жаюынан және дамуынан бұрын ғасырлар және мыңжылдықтар өтті. Бұл ғылым бізге дүниенің қарапайымдылығы мен ерекше тәртібін ашып көрсетті. Оны ежелгі Грецияда Космос деп текке атамаған, ал Космос деген сөздің бастапқы мағынасы «тәртіп» және «әдемілік» дегенді білдіреді.
Әлем жүйесі - Жердің, Күннің, Айдың, планеталардың, жұлдыздардың және басқа да аспан денелерінің кеңістікте орналасуы мен қозғалысы туралы түсінік.
«Ригведа» деп аталатын ежелгі үнді кітабынан («Гимндер кітабы» деген мағынаны білдіреді) адамзат тарихында ең бірінші рет барлық жер шарын бір тұтас етіп сипаттаған анықтаманы тауып алуға болады. «Ригведаға» сәйкес оның құрылысы соншалықты күрделі емес. Оның ішінде ең алдымен Жер бар. Ол шексіз тегіс қабат – «кең байтақ кеңістік ретінде беріледі. Бұл қабаттың үсті аспанмен жабылған. Аспан – жұлдыздар жыпырлаған көгілдір күмбез. Аспан мен жердің арасында – « жарқыраған ауа».
Бұның бәрі ғылымнан өте алыс еді. Бірақ бұл жерде маңыздысы басқа нәрсе. Бүкіл Жер шарын ойша құшағыңа алу деген батыл мақсаттың өзі керемет. Осыдан кейін адамзаттың ой-санасы әлемнің құрылымын түсінуге, ой елегінен өткізуге және шешуге, өзінің түйсігінде дүниенің толық көрінісін жасауға қабілетті деп айтуға болады.

1. Ғалам. Ғаламның пайда болуы туралы алғашқы ұғымдар.
XVII ғасырдан бастап астрономдардың маңызды міндеті – Галилей өз телескопынан көріп қалған оразан зор жұлдыздар тобыры Құс жолын зерттеу болды. Астрономдардың көптеген ұрпағының күш-жігері Құс жолының жұлдыздарының толық саны қанша, оның шынайы формасы мен шекарасы қандай екенін түсінуге, мөлшерін бағалауға жұмсалды. Тек 20-ғасырда ғана бұл - өзіне барлық көзге көрінетін жұлдыздарды жинақтаған бірыңғай жүйе екені түсінікті болды. Осы жүйеге басқаларымен бірге тең құқықта біздің Күніміз де , онымен бірге Жер және планеталар да кіретін болды. Және де олар оның ортасында емес, шеткері орналасады. Астрономдар үшін Галактика құрылымын толық білу үшін ондаған жылдар бойы мұқият қадағалаулар мен терең ой-пікірлер қажет болды. Біз, ішкі жағынан көріп отырған жұлдыздар жүйесін Құс жолы жолағына ұқсатып осылай деп атай бастадық. («галактика» деген жаңа грек сөзі «галактикос», «млечный» дегенді білдіреді. Галактика көзге өрім-өрім және аспандағы шашыраңқы орналасқан жұлдыздарына қарап, бейберекет болып көрінгенімен оның өте дұрыс құрылымы мен формасы бар. Оның құрамында диск, гало және корона бар. Схематикалық суреттен көріп отырғандай, диск дегеніміз ұштастырып қосылған екі табақшаға ұқсайды. Ол осы көлемнің ішінде Галактика ортасының дөңгеленген орбиталары бойынша қозғалады.
Дисктің диаметрі өлшенген – ол шамамен 100 мың жарықтық жылдарды құрайды. Бұл дегеніміз, дискті диаметрі бойынша бір шетінен екінші шетіне дейін кесіп өту үшін жарық бойынша жүз мың жыл қажет. Міне Галактиканың үлкендігі қандай! Ал дисктегі жұлдыздардың саны жүз миллиардтай болады.
Галода осымен салыстыратындай жұлдыздар саны бар («гало» сөзі «дөңгелек» дегенді білдіреді). Олар аздап жапырылған сфералық көлемді толтырады және дөңгеленген орбита бойынша емес, қатты созылған сопақша орбита бойынша қозғалады. Бұл орбиталардың жалпақтығы Галактиканың орталығы арқылы өтеді.