Болашақ мұғалімдердің педагогикалық пәндерді меңгертудің кәзіргі жағдайы
Кіріспе
§1. Болашақ мұғалімдердің педагогикалық пәндерді меңгертудің кәзіргі жағдайы
§2. Болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың әдістемелері
§1. Болашақ мұғалімдердің педагогикалық пәндерді меңгертудің кәзіргі жағдайы
§2. Болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың әдістемелері
Зерттеу көкейкестілігі: қазақстан Республикасы нарықтық қиыншылықтан шығып, экономикалық тәуелсіздік пен демократиялық, қоғам құруға бағытталған саналы өзгерістер кезінде өмір сүріп жатыр.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Өткен жылғы экономикамыздың өсу қарқыны 8,5 пайызды құрады. Жалпы алғанда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10 пайызға өсіп отырды. Бұл өте үлкен өсу болып саналады..... Әрі балалардың білім алуға, еңбекке және қоршаған ортаға бейімі, қарым-қатынасы,... Олардың шығармашылық және интеллектуалдылық қабілеттерін дамытуға арналған тиімді бағдарламалармен қамтамасыз ету қажет» [1].
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау қабілеті бар, ұлттық сана-сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу тәрбиенің стратегиялық бағыты болып табылады.
Педагогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру және болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру болып табылады.
Нарықтық қатынастарға өту жоғары мектептерге де әсерін тигізді. Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарындағы білімгерлерді нарықтық экономикаға және жаңа білім беруді коммерцияландыру, сонымен бірге болашақ педагогтарды оқу-тәрбие жұмысына даярлау жүйесін әлемдік және отандық тәжірибелердің жаңа жетістіктерінің негізінде ұйымдастыру мәселелері олардың .................... жаңа өзгерістер әкелді.
Жоғарғы оқу орындарында ұлттық, бағыттылықты, адамгершілік және мәдени құндылықты жетілдіруге бағытталған, оларды болашақ педагогтың кәсіптік дайындығында қолданатын, ұлттық-мәдени қажеттіліктерді дамытуға және қанағаттандыруға бағытталған жұмыс жүргізілуі тиіс [2].
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келді. Атап айтқанда. В.А.Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Карган, А.С.Узакбаева, К.Ж.қожахметова, К.С.Мусина, А.А.Малдажанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева т.б. Бұл еңбектер жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығы мәселесіне арналған.
Педагогика ғылымының негізгі мақсаты жан-жақты үйлесімді тәрбие берумен қатар келешек жас өспірімдерді дамытудың жаңа жолдары мен әдістерін іздестіру болып табылады.
Кәзіргі кезеңде Қазақстан, әлемдік қоғамдастыққа нарықтық экономиканы әлемдік цевилизацияға жаңа прогрецивтік технологиялармен енген мемлекет ретінде танып отыр. Өкінішке орай «Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарда білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында» атап көрсеткендей Қазақстандық білім беру жүйесінің дамуы әлемдік білім кеңестігінде лайықты орын алуға кедергі жасайтын ескерген методологияның базасының, құрлымның, мазмұнның негізінде жүзеге асырылып жатыр.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Өткен жылғы экономикамыздың өсу қарқыны 8,5 пайызды құрады. Жалпы алғанда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10 пайызға өсіп отырды. Бұл өте үлкен өсу болып саналады..... Әрі балалардың білім алуға, еңбекке және қоршаған ортаға бейімі, қарым-қатынасы,... Олардың шығармашылық және интеллектуалдылық қабілеттерін дамытуға арналған тиімді бағдарламалармен қамтамасыз ету қажет» [1].
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау қабілеті бар, ұлттық сана-сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу тәрбиенің стратегиялық бағыты болып табылады.
Педагогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру және болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру болып табылады.
Нарықтық қатынастарға өту жоғары мектептерге де әсерін тигізді. Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарындағы білімгерлерді нарықтық экономикаға және жаңа білім беруді коммерцияландыру, сонымен бірге болашақ педагогтарды оқу-тәрбие жұмысына даярлау жүйесін әлемдік және отандық тәжірибелердің жаңа жетістіктерінің негізінде ұйымдастыру мәселелері олардың .................... жаңа өзгерістер әкелді.
Жоғарғы оқу орындарында ұлттық, бағыттылықты, адамгершілік және мәдени құндылықты жетілдіруге бағытталған, оларды болашақ педагогтың кәсіптік дайындығында қолданатын, ұлттық-мәдени қажеттіліктерді дамытуға және қанағаттандыруға бағытталған жұмыс жүргізілуі тиіс [2].
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келді. Атап айтқанда. В.А.Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Карган, А.С.Узакбаева, К.Ж.қожахметова, К.С.Мусина, А.А.Малдажанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева т.б. Бұл еңбектер жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлығы мәселесіне арналған.
Педагогика ғылымының негізгі мақсаты жан-жақты үйлесімді тәрбие берумен қатар келешек жас өспірімдерді дамытудың жаңа жолдары мен әдістерін іздестіру болып табылады.
Кәзіргі кезеңде Қазақстан, әлемдік қоғамдастыққа нарықтық экономиканы әлемдік цевилизацияға жаңа прогрецивтік технологиялармен енген мемлекет ретінде танып отыр. Өкінішке орай «Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарда білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында» атап көрсеткендей Қазақстандық білім беру жүйесінің дамуы әлемдік білім кеңестігінде лайықты орын алуға кедергі жасайтын ескерген методологияның базасының, құрлымның, мазмұнның негізінде жүзеге асырылып жатыр.
Кіріспе
Зерттеу көкейкестілігі: қазақстан Республикасы нарықтық қиыншылықтан
шығып, экономикалық тәуелсіздік пен демократиялық, қоғам құруға бағытталған
саналы өзгерістер кезінде өмір сүріп жатыр.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында Өткен жылғы экономикамыздың өсу қарқыны 8,5 пайызды құрады.
Жалпы алғанда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10
пайызға өсіп отырды. Бұл өте үлкен өсу болып саналады ... . Әрі балалардың
білім алуға, еңбекке және қоршаған ортаға бейімі, қарым-қатынасы,...
Олардың шығармашылық және интеллектуалдылық қабілеттерін дамытуға арналған
тиімді бағдарламалармен қамтамасыз ету қажет [1].
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи
кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне
байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау
қабілеті бар, ұлттық сана-сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға
тәрбиелеу тәрбиенің стратегиялық бағыты болып табылады.
Педагогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру
және болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру болып табылады.
Нарықтық қатынастарға өту жоғары мектептерге де әсерін тигізді.
Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарындағы білімгерлерді нарықтық экономикаға
және жаңа білім беруді коммерцияландыру, сонымен бірге болашақ педагогтарды
оқу-тәрбие жұмысына даярлау жүйесін әлемдік және отандық тәжірибелердің
жаңа жетістіктерінің негізінде ұйымдастыру мәселелері олардың
... ... ... ... ... жаңа өзгерістер әкелді.
Жоғарғы оқу орындарында ұлттық, бағыттылықты, адамгершілік және мәдени
құндылықты жетілдіруге бағытталған, оларды болашақ педагогтың кәсіптік
дайындығында қолданатын, ұлттық-мәдени қажеттіліктерді дамытуға және
қанағаттандыруға бағытталған жұмыс жүргізілуі тиіс [2].
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері
педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келді. Атап айтқанда.
В.А.Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Карган, А.С.Узакбаева,
К.Ж.қожахметова, К.С.Мусина, А.А.Малдажанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева
т.б. Бұл еңбектер жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби
даярлығы мәселесіне арналған.
Педагогика ғылымының негізгі мақсаты жан-жақты үйлесімді тәрбие берумен
қатар келешек жас өспірімдерді дамытудың жаңа жолдары мен әдістерін
іздестіру болып табылады.
Кәзіргі кезеңде Қазақстан, әлемдік қоғамдастыққа нарықтық экономиканы
әлемдік цевилизацияға жаңа прогрецивтік технологиялармен енген мемлекет
ретінде танып отыр. Өкінішке орай Қазақстан Республикасының 2005-2010
жылдарда білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында атап көрсеткендей
Қазақстандық білім беру жүйесінің дамуы әлемдік білім кеңестігінде лайықты
орын алуға кедергі жасайтын ескерген методологияның базасының, құрлымның,
мазмұнның негізінде жүзеге асырылып жатыр.
Мектеп жұмысы бір-бірімен тығыз байланысты паралель жағдайда жүзеге
асырылатын тәрбие мен оқытуға бөлінеді. Кез келген бастауыш мұғалімі ең
алдымен тәрбиеші, өйткені тәрбие үдерісінде оқушының жеке тұлғасының дербес
ерекшеліктері қалыптасады. Оқыту-оқушының қызығушылығына негізделген,
мұғаліммен оқушының бірлескен педагогикалық үдерістегі шығармашылық
қызыметімен сипатталады. Оқу үдерісінде осындай қызыметті үйымдастыру –
тәрбие болып табылады. С.Л.Рубинштейннің сөзімен айтқанда Бала жетіліп,
сонан соң оқытылып, тәрбиеленбейді, ол оқытылып, тәрбиеленіп барып
жетіледі [14].
Мұғалімнің қызыметі өте күрделі әрі көп салалы үдеріс. Мұғалім оқушының
жеке басының қалыптасуын, дамуын, тәрбие мен білім беру және оқыту мен
білім алуға даярлау үдерісін басқарады. Сондықтан мұғалімнен жан-жақты
терең ғылыми білім, жоғары педагогикалық шеберлік, идеялық, ұлттық сана,
табанды ерік-жігер, парасатты мінез-құлық, балға деген гуманистік көзқарас
талап етіледі.
Қазақстанның нарықтық қатынастарға өту үдерісі жоғарғы оқу орындарына
да өз әсерін тигізді. Қазақстанның жоғарғы оқу орындарындағы болашақ
мұғалімдерді оқу-тәрбие үдерісіндегі өзгерістерге даярлау, педагогикалық
пәндерді оқытуға шығармашылықпен қарауды талап етіп отыр. Әліде болса
болашақ мұғалімдерді тәрбие және оқу үдерісіне шығармашылықпен келуге
тәрибелеу, машықтандыру заман талабына сәйкес үйымдастырылмай отыр. Бұл
проблеманың педагогикалық теория мен практикада жеткілікті дәрежеде
зерттелмегендігі біздің жұмысымыздың тақырыбын Болашақ мұғалімнің
педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде олардың шығармашылығын дамытудың
жолдары деп алуға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің педагогикалық
пәндерді оқыту үдерісінде олардың тәрбие мен оқытуды өзара байланысты және
паралельдік жағдайды ұйымдастыруға шығармашылықпен келуге тәрбиелеу.
Зерттеу нысаны: Жоғарғы оқу орнының педагогикалық пәндерді оқыту
үдерісі.
Зерттеу пәні: Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің шығармашылығын дамыту.
Зерттеу болжамы: Егер болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін педагогикалық
педагогикалық пәндерді оқыту барысында жаңа оқыту технологияларын
қолданатын болса, олардың кәсіби шығармашылығы арта түскен болар еді.
Қойылған мақсат пен болжамның негізінде зерттеу міндеттері анықталады:
1. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық пәндерді
теориялық жағынан менгеруін анықтау.
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық пәндердің
әдістемесін менгерту денгейін анықтау.
3. Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің педагогикалық пәндерді
меңгеруге шығармашылық тұрғыдан келуге даярлаудың әдістемелерін анықтау.
Зертеу жұмысының әдістері ретінде теориялық әдістемелік әдебиеттерге
талдау жасау, студенттердің пікірін білу, педагогикалық пәндерді
ғалымдардың педагогикалық тәжірибесіне талдау жасау, оқытушылардың
пікірлеріне талдау жасау, оқытушылардың сабақтарына талдау жасау, Бастауыш
оқыту теориясы мен әдістемесі кафедрасымен тәжірибе алмасу, кітапшасындағы
пікірлерге талдау жасалынды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2-бөлімнен, қортынды, әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде диплом жұмысының көкейкестілігі, мақсаты, міндеттері, зерттеу
нысаны, пәні, ғылыми болжамы, педагогикалық ғылыми-зерттеу әдістері
қарастырылады.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде болашақ мұғалімдерге педагогикалық
пәндерді оқытудың психологиялық негіздеріне, олардың педагогикалық пәндерді
менгеруінің кәзіргі жағдайына және шығармашылығының мәніне тоқталады.
Екінші бөлімінде болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың
әдістемелеріне және педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде болашақ
мұғалімдердің шығармашылығын дамытудың жолдары талданды.
Қорытынды бөлімде педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесін жетілдіру
жолдары мен студенттерге педагогикалық пәндерді менгертуге байланысты,
олардың шығармашылығын арттыру әдістері анықталады.
§2. Болашақ мұғалімдердің педагогикалық пәндерді меңгертудің кәзіргі
жағдайы
Жаңа әлеуметтік-экономикалық тлаптарға сай көп денгейлік кәсіби білім
беру жүйесінде мұғалім даярлауды жетілдіруді моделдеу нақты мемлекетік
басымдықтарда көрсетілген: Қазақстан республикасының Білім туралы заңы
(2000 ж); Мемлекеттік Білім бағдарламасы (2003 ж); Студенттер
контингентін қалыптастырудың жаңа моделі (1999 ж); Ғылым мен ғылыми-
техникалық саяасаттың тұжырымдамасы (2000 ж); Білім саласын ақпараттандыру
проектісі (2004-2006 ж ж); Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан
халқына кезеңдік жолдаулары (1997, 2004, 2005, 2006 жылдыры); Үздіксіз
педагогикалық білім беру тұжырымдамасы ( 2005 ж).
Үздіксіз көп денгейлі педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ
мұғалімдерді даярлау, болжамдық манан тұлғасының бейнесіне негізделеді.
Ғылыми - әдістемелік әдебиеттерде маманның болжамдық моделі деп сәйкес
келетін ғылым мен техниканың, мәдени-әлеуметтік ортаның даму беталыстарының
ғылыми түрде дәлелденген мәліметтері сақталған, бүгінгі және ертенгі
өндіріс орындарының мамандары болуға қажетті кәсіби қабілеттіліктің және
адамға қойылатын талаптардың тізімі көрсетілген құжатты айтады [36]. Кез
келген тәжірибе концептуалдық негізге сүйенеді. Сондықтан өз жұмысымызға
үздіксіз көп денгейлі кәсіби педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ
мұғалімдерді даярлаудың концептуалдық негізі деп біз маман даярлаудың көп
аспектілі тұжырымдар жүйесінің дамымалы және дамушы білім жүйесінің,
инновациялық педагогикалық іс-әрекеттерінің нәтижелі табысқа бағытталған
өздігінен үздіксіз шығармашылықпен дамушы мұғалім моделін қарастырамыз.
Бұл біріншіден, мұғалімді даярлауды жетілдіру жоғары кәсіби білім беру
жүйесінің дамуының кешенді обьективті заңдылықтарының әлеуметтік –
экономикалық құрлымдық байланысы, екіншіден жаңа ғылымдық сұраныс пен
талаптарға сай дамушы модель тұлғасын құрастырудың құралы. Өз жұмысымызда
үздіксіз кәсіби педагогикалық көп денгейлі білім беру жүйесінде мұғалім
даярлауды жетілдірудің концептуалдық негізінің мазмұны кәсіби денгейлі
(бакалавр – магистр) маман даярлаудың құрлымна байланыстылығын нақтылайды
[19].
Болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық ұғымының мазмұны жан-жақты
зерттелуде, ал біздің зерттеу жұмысымыз аясында бакалавр мұғалімдерді
даярлауда концептуалдылық негізге сүйене отырып: кәсіби бейімділік,
қабілеттілік (Сластенин В.А. [137], Мясищев В.Н. 195, Горовая В.И. 10;
кәсіби сапа (Чернилевский Д.Н. 18, Станкин М.И. 601; даралық
(Вершловский С.Г. 137, Беспалько В.П. 54, Басов А.П. 137); синтез
(Козырев В.А.17, Чаклинова С.Е. 19, Жданов Р.П. 36); табысты іс-
әрекет (Көпжасарова Ж.Ұ. 111, Фалеева А.А. 58 тұжырымдары негізге
алынды.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби іс-әрекетке даярлығының құрлымдық
комплексттерін В.А. Сластенин 14, Жданов Р.П. 36, Таллизина Н.Ф. 1005
тұжырымдаған.
Н.Д.Хмель болашақ мұғалімдердің кәсіби әрекетке даярлығын мақсаттық,
мазмұндық, процессуалдық компонеттердің тұрақты бірлігі. Себебі мамандықты
менгерген тұлға кәсіби мазмұндық, тұлғалық, процессуалдық аспектілерімен
байланыста болады 42 деп көрсетеді. Бурдина И.Е. болашақ мұғалімдердің
кәсіби шығармашылық потенциялын білімдендіру үдерісінде дамытуды
гностикалық, аксиологиялық, конструктивтік, рефлекстік, диологтік
компонекттермент толықтырады 80.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдауымыздан болашақ
мұғалімдеріміздің кәсіби іс-әрекетке даярлығы ғылыми негізделгенде,
біріншіден жұмысымыздың 1,2 бөлімінде жас мұғалімдердің
профессиограммасында нақтыланған ғылым мен практиканың ауытқулары болашақ
мұғалім даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтап , ғылыми
қолданбалы тұжырымдамасын қажет етуде екенімізден жоғарғы оқу орнында
мұғалім даярлау мазмұны білім беру парадигмасының өзгеруіне байланысты
жетілдіру, қарқынды дамыту ұғымдарымен толықтырылып байланыстырылуда.
Сондықтан да үздіксіз көп білім беру жүйесінде болашақ бакалавр
мұғалімдерді даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары деп – кәсіби
педагогикалық білім беру жүйесінің компанеттерінің субъективті және
объективті факторларының толыққанды жағдайда табысты нәтижеге бағдарлы
жүзеге асырылуын қарастырамыз. Бұл анықтама В.А.Козыревтің болашақ
мұғалімдердің кәсіби біліктілігін жетілдірудің педагогикалық шарттарына
барлық компанеттердің табысты жүйеленуі деген тұжырымдамасына негізделді
17. Маман даярлауды жетілдіру, ең алдымен әлеуметтік-экономикалық тұрмыс
жағдайларының өзгеруінен, ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогресстің
себеп-салдарынан туындаған тәрбие сипатының айтарлықтай қиындауына,
күрделенуіне байланысты. Осыдан денгейлі кәсіби педагогикалық білім
берудің басты мақсаты болып табылатын Білікті кәсіби өрлеуге бағытталған
табысты адам тұжырымдамасы кеңінен қолдау тапты. Тұжырымдамаға сәйкес
білім беру жүйелері адамның бүкіл өмір бойы біліктілігін қамтамасыз ету
үшін икемді және біліктілігі болуғ тиісті.
Жаңарған әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру кеңестігінде
туындаған жағдайлар үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесіне көшуге
себеп болады. Оның ішінде мынандай факторларды атау керек: интеллектілік
және еңбек серпіні; қазіргі қоғамның әлеуметтік және экономикалық
дамуындағы адам факторларының бірінші дәрежедегі мәнділігі; әлеуметтік
өмірді және білім беруді демократияландыру; білім берудегі қажеттіліктерді
қанағаттандыруға материалдың және қаржы қатынастарының жетімсіздігі; жаңа
ақпараттық технологиялардың пайда болуы, таралуы деген дәйекті
негіздемелер кәсіби білім беру жүйесіндегі психологиялық қажеттіліктерді
зерттеумен айналысқан Чернилевский Д.В. 18, Гершунский Б.С. 27,
Шулембаев К. 2233, Бондаревская Е.В. 25, Абдымананов С.А 108
еңбектеріне негізделді.
Білім денгейіне кәсіптік денгейді ұдайы арттырып отыруды қажет ететін
факторларға кәіби білім беру мазмұнының диверсиффикациясының негізінде:
ғылыми ақпарат көлемінің шұғыл өсуі; жаңа білім салаларының дамуы; жаңа
білім мамандықтарын енгізу; қазіргі ғылыми бағыттардың кеңейтілуі және
саралануы;басқаруды ғылыми негізде жетілдірудің қажеттілігі; даярлықтың
бағыттылығының айқындалуы жатады , яғни кәсіби білім беру жүйесін
жақындастыру факторы 311,110.
Ортақ мәнді білімдерді-білім беру жүйесі адам өмірінің бойында оның
қажеттіліктеріне бағдарландырылған, тұтас әрі үздіксіз, жүйелі болуға
тиісті. Кәсіби педагогикалық білім берудің диверсификациясы мынадай
жағдайларда көрінеді: кадырлардың кәсіби даярлығының көп сатылы және көп
денгейлі болуы бағдарламаларының әр түрлілігі және икемді болуы; оқу
орындарының сан алуандылығы және көп қызыметті болуы; кәсіби даярлықтың
техникасы мен мазмұнының ашық және көп бағытты болуы 33. Кәсіби білімнің
көп денгейлілігі және көп сатылылы болуы диверсификацияда міндетті түрде
болуға тиісті маман даярлау денгейіне қойылатын талаптың біркелкі екендігін
жоққа шығармайды. Көп денгейлі дәрежеге кәсіби білім беру денгейіне сай
мемлекеттік білім беру стандарттарының жауап бере алатын, көп денгейлі
негізгі кәсіби білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орындары
кіреді. Көп денгейлі оқудағы әр-түрліліктің мүмкіндіктерін айтарлықтай
кеңейтеді. Яғыни түрлі кәсіби және оқу бағдарламаларын таңдау мүмкіндігін
жасай алады. Болашақта жеке сұраныстарға бейімділігін жетілдіре отырып,
көп денгейлі оқу орындары дара тұлғаның өзін-өзі дамытуына жағдай жасамақ,
оқыту қызыметіндегі ең жоғары дәіктемені қамтамасыз етеді, мұндай білім
берудегі әлеуметтік-экономикалық бағдар әлеуметтің әрбір сәтін үтымды түрде
пайдалануға мүмкіндік береді. Көп денгейлі оқу орындарының өзі оқу
бағдарламаларын кәсібилік саладағы ұсыныстар денгейі мен біліктілік
денгейінің шеңберіне байланысты құралады 141. Кәсіби даярлықтың көп
денгейлі жүйесі бір сатыдан енкінші сатыға өтуге, бір мамандықтан
екіншісіне көшуге мүмкіндік береді.
Даярлық мазмұнын кезекті түрде құрған жағдайда маман білім алу
кезеңінде бірнеше мамандықты қатар менгере алады, оқу бағдарламаларына
сәйкес бірін бітіріп, екіншісін бастайды немесе қатар алып жүреді. Оқу
процесі кезінде болашақ маман қатарласа жүріп отыратын мазмұнның арқасында
мамандығына қатысты қалаған сатыны таңдап алуға мүмкіндік алады 9. Әдетте
көп сатылы жүйе студенттің кәсібилік өзін-өзі айқындауына толық мүмкіндік
жасай отырып, болашақ мамандарды келесі сатыға көшіру үшін өткізілетін
байқау мен іріктеуге негіздейді. Кәсіби білімдендіруді көп сатылы
жағдайында болашақ маманның кәсібилік өзін-өзі айқындау болашақ
мұғалімдердің тұлғалық құндылықтарының денгейімен байланысты, оқу
мүмкіндіктерінің әмбебаптылығы жағынан және кәсібилік болжам-бағытына деген
өзін-өзі бағалау денгейімен байланысты. Кәсіби даярлықтың көп сатылы
жүйесінің ерекшелілігі, біріншіден тұлғаның саналы түрде мамандық таңдауы
арқылы мұхият кәсіби бағдар жасау мүмкіндігі бар, екіншіден, сатылы оқу
бағдарламаларының үлгілілігі арқасында білім алушы базалық денегйдегі
мамандықты игерумен ғана шектеле алады және қажетті денгейде кәсіби
бағдарлауды жалғастыра алады және қажетті денгейде кәсіби бағдарлауды
жалғастыра алады 8. Осы аталған факторлар дәстүрлі бірізді кәсіби
педагогикалық білім беру жүйесін түбегейлі қайта қарауміндетін өзекті етіп
қойады. Идеяның мәнісі. әрбір адамның бүкіл өмір бойы білім алуына, оны
толтырып, жетілдіріп отыруға мүмкіндік беруде жатыр. Педагогикалық білім
бойында диагностикалауға қабілеттілік, зерттеуге даярлық, басқару ғылымын
менгеру, өздігінен білім алуға, өзін-өзі тәрбиелеуге даярлық, психологиялық-
педагогикалық зерттеулердің құралдарын менгеру, кәсіби тұлғалық өрлеу
сияқты жаңа кәсіптік қасиеттері бар. Білікті білім беру жағдайын жасай
алатын мамандар даярлауға бағытталуы тиіс. Өздігінен туған нәтижелердің
емес, мәселені шешу жолдарын табудың маңызы зор, сонда ғана дайын білім
мен үздіксіз білімнің айырмашылық жайылады 15.
Еліміздің жоғарғы оқу орындарында педагогикалық мамандықтар бойынша
білім беру бір денгейлі, көп денгейлі және көп сатылы жүйелерде қатар
жүргізіліп келеді.
Кесте №1. Дәстүрлі және үздіксіз кәсіби педагогикалық білім беру
жүйелерінің айырмашылықтары
Қаралған Дәстүрлі кәсіби білім беру Көп денгейлі үздіксіз білім
мәселелер жүйесі беру жүйесі
Білім беру Қалыптасқан дәстүрлі Дамымалы қоғамдық - әлеуметтік
мақсаты қоғамдық- әлеуметтік және және өнеркәсіптік
өнеркәсіптік талаптарды сұраныс-талаптарды орындауға
орындауға даярлық. даярлық.
Функционалдық қызымет Функционалдық қызымет
бағдарланған білім аясында субъектілім мүмкіншіліктерді
орындалуға міндеттейді. толыққанды пайдалануға,
дамытуға тұлғалық өрлеуге
бағдарлайды.
Білім мазмұны Фактологиялық жйне Кәсіби жағдаяттарды табысты
ақпараттық мағлұматтарды, шешуге тұлғаның ұтқырлық
энциоклопедиялық тұрғыда қабілеттілікті дамытуға
қалыптастыру. Нақты бағдарланған. Кәсіби-тұлғалық
бағдарланған кәсіби білім, даярлық фундаменталдық негізде
білік дағдының аясында конвармтивті, сабақтас;
маманның қолдану жаңаланған әдістемелік,
қабілеттілігі. жүйелілік білімдендіру
процесінде қолданбалы
тәжірибелік мүмкіндік; тұлғалық
тәжірибелендіру кәсібилендіру
мазмұнының компаненті;
өздігінен білім мен
біліктілігін дамыту рефлекісін
қалыптастыру.
Әдістер мен Болашақ маманға объектілік Болашақ маманға субъективтілік
формалары ықпал, оқушы нақты кәсіби ықпал, оқытушы индивидуалдық
құнды ақпараттық мағұлматтыкәсіби білімдендіру
ұсынып, түсіндіруші. іс-әрекеттілікті ұйымдастырушы.
Сипаттамалық Пордуктивті шығармашылыққа
ақпараттық-репрадуктивтілікбейімд еу әдістері өздігінен
әдіс. Тарихи қалыптасқан білімдену рефлексін
тәжірибені иллюстрациялық қалыптастыруға бағдарланған;
негіздеу; ұжымдық-топтық ұжымдық-индивиуалдық
білімдендіру формасында білімдендіру формасында
индивидуалдылық тұлғалық мүмкіндіктерін
білімдендіру жалпы топтық айқындап, дамытуға негізделген.
темпінде.
Нәтижесі Нақты кәсіби-әлеуметтік Әмбебап кәсіби-тұлғалық іс
функцияны орындауға даяр әрекетке даяр өзіндік
маман. талап-мүддесі қалыптасқан
дамушы тұлға.
Жоғары білім берудің осы көп денгейлі құрлымының ішіндегі кәсіби білім
негізінде жоғары арнайы кәсіби білімді маман даярлау мүмкіндігі, кәсіби
педагогикалық білім бағдарламасы мазмұнының икемдігі мен оңтайлығын
көрсетеді. Кәсіби білім берудің осы сатылы жүйесі үздіксіз кәсіби
педагогикалық білім берудің ең тиімді варианты болып есептеледі. Себебі
мұнда маманның кәсіби педагогикалық білімденуі нрте басталуына толық
мүмкіндік беріледі 8.
Кесте №2. Қазақстан Республикасында үздіксіз кәсіби білім беру
жүйесінде мұғалім даярлаудың сипаттамасы.
Білім денгейлеріДаярлық кезеңдері Білім мазмұны
1-саты (4 жыл) Жалпы Мамандыққа кіріспе; педагогика
бакалавр, психологиялық-педагогикатарихы; жалпы психологияға
мұғалім лық даярлық кезең кіріспе
квалификациясы (1-курс)
бойынша
Кәсіби-педагогикалқ Мектеп педагогикасы; мектеп күні
теория негізін менгеру (психологиялық-педагогикалық
кезеңі практика); педагогикалық
(2-курс) психология
Кәсіби-педагогикалық Педагогикалық үдерісті
технологияларды менгеру толыққанды ендіру теориясы мен
кезеңі (3-курс) технологиясы; тәрбие жұмысының
әдістемесі; этнопедагогика;
әлеуметтік педагогика пәні
бойынша әдістемені менгеру;
практикалық психология
негіздері.
Тереңдетілген кәсіби Педагогикалық менеджмент; таңдау
педагогикалық даярлық бойынша курстар; практикалық
кезеңі (4-курс) әрекеттестік.
2-саты Кәсіби жоғары білімнен Білім менеджменті; әлеуметтік
(1,5-2 жыл) кейінгі арнаулы педагогика; кәсіби сала бойынша
магистратура ғылыми-кәсіби білім орта және жоғары мектеп
педагогикасын тереңдетілген
жүйелі даярлық.
Көп денгейлі кәсіби білім беру жүйесінде болашақ мұғалімдердің қажетті
кәсіби-педагогикалық даярлығын қалыптастырудың осындай құрлымына сәйкес әр
білім беру денгейіндегі білімнің бағдарламалық мазмұны мен соған сәйкестігі
әр білім берудің бағдарламалық технологиялары бірізділік, өзара сабақтастық
принципте анықталып пайдалануы керек.
Еліміздегі жоғарғы білім беру жүйесі оның ішінде кәсіби-педагогиканың
білім беру 2002 жылдан бастап құрлымы мен мазмұны жағынан хаалықаралық
бағдарламалар ман үйлестірілген академиялық білім беру бағытындағы
бакалавр, магистр жүйесіне өзгерді. Бакалавр мұғалімнің кәсіптік білімнің
денгейі дамымауы үздіксіздігі оның кәсіби тұлғалық шығармашылық
қабілеттерін дамытудың қажетті алғы шарттары, өздігінен кәсіби біліктілігін
ұдайы дамытып отырудың шарты болып табылады. Егер тұлға іс-әрекет
субъектісі ұстанымына ие болса, егер оның орнына жкек тәжірибесі
сарапталып, әлеуметтік тәжірибемен ұштастырылатын болса, Егер ол
педагогикалық ұжымда қолдау тауып шығармашылық кәсіптен ізденіс
көтермелейтін болса, мұғалімнің кәсіптік шеберлігінің педагогикалық
мәдениетінің өсуі қарқынды дамиды. Бұдан мұғалімнің кәсіби даярлығын
психологиялық-педагогикалық әдістемелік арнайы дайындығн талап етеді.
Себебі жүйелі дайындық сапа дәрежесінің көрсеткішін айқындайды.
Біздің зерттеу жұмысымыздың бакалавр мұғалімдердің даярлық сипатын,
болашақ мұғалімнің кәсіби даярлығын қалыптастырудың шарты деп ұсынатын
ғалымдардың бағытын бақылап шығу барынша маңызды болды. Ал контексінде
болашақ мұғалімдердің кәсіби тұлғалық бағытталған. Жалпы қызымет
табыстылығы оның әр алуан түрінде қамтамасыз етеді және кез келген
манандықты игеруге қалыптастырады. Ғылыми әдебиеттерді талдауымызды
түйіндесек болашақ мұғалімнің модельдік конпонеттерінің мазмұны құрамы
кәсіби іскерлікті айқындауға негізделеді. Нақтыланған денгейлік белгілері
маманның өзіндік сапалық өзгешелігін бейнелейді. Ондай маман мақсат қол
біледі, жасап дамытады, кәсіби өзіндік диагностика өзіндік өзгеріс, өзіндік
баға және өзіндік және өзіндік талдау жасай алады, кәсіби іс-әрекет нысаны
мен пәнін таңдап оған диагностиа, өзгеріс жасайды, баға береді. Кәсіби
іскерлік кәсіби міндеттерді шешуге бағытталған және практикалық білімдердің
бірлесуіне сүйенетін бір тізбекпен орындалатын кәсіби әрекеттерді
қалыптастыру жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік кәсіби білім стандартын негізге ала отырып болашақ бакалабр
мұғалімдерін даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау, нақты
міндеті болашақ мұғалімдердің кәсіби тұлғасының ғылыми әдістемелік негізін
қалыптастыру, өздігінен білім алу дағдысын қалыптастыру, педагогикалық
инновация технология әдістерін менгеру, кәсіби тұрақтылық пен іскерлік
денгейді қалыптастыру. Маман даярлаудың теориялық тұжырымдарын принцитік
негізде қарастыра отырып бастауыш сынып мұғалімінің кәсіптік мазмұнын,
құрлымын ұйымдастырушылық педагогикалық шарттарын нақтылауға болады. Осы
шарттардың нәтижесінде болашақ мектеп мұғалімінің бакалаврлық мақсатты
денгейлік жетістіктері жоспарланады. Кәсіби қызыметке бейімделе отырып
болашақ бастауыш сынып мұғалімінің жеке тұлғасын қалыптастыру үдерісі бір
топ мәселені шешуді міндеттейді. Оның ішінде бастауыш сынып оқушыларына
қазіргі қоғам талаптарын жеткізу, олардың оқуды менгеруге деген
мотивациясын қалыптастыру. Бастауыш сынып оқушылары ұжыммен дұрыс қарым-
қатынас орнатуға көмектесу, педагогикалық жұмыста табысты жұмсы істеуіне
онымен сиымды болуына қажетті жеке тұлғалық алғы шар жасауы. Айқындалған
факторлар бастауыш сынып мұғалімінің қызыметінде оқу үдерісінде кәсіби
білімденуді басқа мамандықтарға бейімделетін ерекшеліктерден тұрады.
Бастауыш сынып білім беретін мұғалімі ғылым мен техниканың дамуына
байланысты оқушылармен дәстүрлі оқуға міндетін қатар оларды кәсіпкерлікке,
іскерлікке іштей өз ісін жоспарлауға, рефлекцялық қабілетті дамытуға оқуды
өз еркімен игеру дайындығын қалыптастыруға үйренуі тиіс. Ол үшін жас
мұғалімнің кез келген өзгеріс жағдайларына оңай бейімделе алатын өзіндік
кәсіби жетістікке жетуге қажетті қабілеттерді менгеру қазіргі кезең талабы
болып табылады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің кәіби тұлғалық модельн
проектілеу В.А.Сталиннің болашақ мұғалім даярлаудағы технологиялық
әрекеттестік тұжырымдамасы бойынша мынандай технологиялық әрекеттен тұрады.
Коммуникативтік,тконтрутивтік, ұйымдастырушылық, зерттеушілік,
инфармативтік.
Жаңа іскерлік құндылықтар жаңа заманға сәикес іске мұғалімдерді және
келешек ұрпақты жаңа дәстүрде тәрбиелей алатын жетік мамандарды дайындаудың
міндетті шарты болып табылады.
Кесте №3 Болашақ бакалавр бастауыш мұғалімінің кәсіби білім-біліктілік
критерилер сипатамасы
Критерилер Белгілері Сипаттамасы
Объектілік Болашақ бакалавр бастауышМұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің
білім педагогикалық міндеттерін білім беру
кәсіби талаптарына жүйесінің талаптарна сай
қаншалықты сай болса, табысты шешу мүмкіндігі
әлеуметтік тәжірибеге де
соншалықты үлес қосады
Субъективтілік Болашақ бакалавр бастауышБолашақ маманның нәтижеге
мұғалімінің кәсіби бағдарлы кәсіби бағыттылығы
талаптарды рындауда кәсіби еңбектің жеткілікті
кәсіби талаптарға денгейдегі жоғарғы табыстылығы
қанағаттану табыстылыққа кәсіби тұрақтылықтың бірлігі
өзін-өзі бағдарлау
Нормативтік Болашақ бакалавр бастауышКәсіби норманы игеру арқылы
мұғалімінің Стандартты еңбектің өнегелі үлгілерін
эталондарын менгеруінен игеру
кәсіби шеберлік денгейіне
талпынуы
Даралық Кәсіби біліктілік Кәсіби құнды нормаларды
дәрежесі тұлғалық өзіндікменгеріп, кәсіби іс-әрекеттің
даралығы мен жеке басыныңорындалуында өзіндік
сұраныстарын ерекшелігімен, шығармашылығымен
қанағаттандыру жолында өзін жетілдіру нәтижесінде
кәсіби арманның қозғаушы кәсіби сапа дәрежесін көтеру
күші туындайды
Өзектілік Бүгінгі күнгі талаптардыңБіліктілік-шеберлік
мәжелеріне кәсіби денгейлерінің қалыптасуына
біліктілік денгейінің қажетті білім-іскерлік-сапа
талаптары жету-жетпеуіненмәселелері туындайды
сапалық дәрежесі
Болжамдық Мұғалім жеке өз басының Болашақ мұғалімнің кәсіби
кәсіби қалыптасуының қалыптасуының шектерін
шегін бағамдауымен жалпы санаттайды ; кәсіби-тұлғалылық
өсуінің перспективасын пен әлеуметтік мүмкіндіктерді
іздеуі, кәсіби дамытушылық, ынталандырушылық
диогностика дәрежесінен туындайды
Кәсіпке үйрену Кәсіби педагогикалық Қоғамдық-әлеуметтік
Жорамалылығы бейімділігі әлеуметтік жаңалықтарды,
тәжірибені қабылдауға ғылыми-практикалық іс-әрекетте
дайындығы, қажеттілігін пайдалануға ықыласы- кәсіби
түсіну денгейі әрекеттілік туындайды
Шығармашылық Жинақталған тарихи- Өзіндік шығармашылық бағытта
тұлғаның тәжірибені қайтажоғары кәсіби іскерлікті
қарауға, кәсіби көрсету арқылы беделін көтеру
біліктілікті шеберлікке дәрежесі туындайды.
жеткеруге ұмтылу
іс-әрекетінің дербес
шығармашылық дәрежесі
Әлеуметтілік Кәсіби талаптардың Кәсіби берілген адалдық
белсенділік орындалу аясында қоғамның мазмұнымен қоғамды дамытуға,
дамуына үлес қосу денгейі:өзгертуге, түрлендіруге қосатын
үлесінен туындайды
БәсекелестіккеБілім беру нарығындағы Болашақ мұғалім кәсібінің ішкі
қабілеттілік бәсекелестік қатынастарға мүмкіндіктерін жарыққа шығарып,
өз жұмысының әдістері мен даралау нәтижесінде дербес
түрлерін көрсете отырып, шығармашылық ізденістің әрекеттен
кәсіби құнды сана дәрежесітуындайды
Сапалық Мұғалімнің кәсіби іскерлікСапа-сандық денгейінде
сапасы, сапалық бағана белгіленуінен мұғалімнің кәсіби
өлшемдері (білім білімі-біліктілігі сарапталатын
тереңдігі, жүйелілігі, қортындылау дәрежесі туындайды.
ойлау әрекеті).
Ұсынылған критерилер өлшемінің жүйелік тобы үздіксіз көп денгейлі
білім беру жүйесінде даярланған бастауыш бакалавр бастауыш мұғалімінің
кәсіби тұлғасының моделіқандай болашақ деген сұраққа жауап беруге негіз
болады.
Жұмысымыздың 1.1 және 1.2 айқындалғандай – мұғалімнің кәсіптік даярлығы
педагогикалық оқу орнының қабырғасында бітпейді, ол оның кәсіптік
қызыметінің бүкіл бойында жалғасын табады. Сондықтанда үздіксіз көп
денгейлі кәсіби педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ мұғалімдердің
кәсіби қабілеттерін дамытуда кәсіби бейімділігіне баса назар аудара отырып,
өзін-өзі кәсіби айқындауға жағдай жасап, өздігінен өмір бойы білім алу
дағдысын қалыптастыру негізінде кәсіби шеберліктің жоғары дәрежесіне жетуге
болады дейміз. Бұл процесті жүзеге асыру үшін болашақ мұғалімдерді кәсіби
бейімділік пен қабілеттерін нысанаға ала отырып, даралық сипатта білім
қажеттілігін қанағаттандыру тәсілі – денгейлік оқу топтарында педагогикалық
технологияларды жүйелі нәтижеге бағдарлы ұйымдастыру. Денгейлік талаптарда
саралап оқыту әдісі бойынша іскерлік қабілеттерді дамыту өздігінен
жетілдіру жолдары бағдарланған. Бұндай әдіс-тәсілдерді ықшамды және ұтымды
қолдану мақсатында болашақ мамандардың кәсіби бейімділігін компьтерлік тест
технологиясын пайдалану арқылы мамандандыру үдерісін тұғалық – денгейлік
мүмкіндігін қарастырдық. Бұған дейінгі педагогикалық ғылыми әдебиеттерді
талдауымыздан белгілегеніміз болашақ маман даярлауда пеагогикалық
технологиялар, кәсіби бейімділікті, қабілеттілікті дамыта денгейлеп оқыту,
өздігінен білім алу сияқты құнды бағыттар дараланып зерттелген, дегенмен,
бүгінге дейінгі кәсіби пеагогикалық даярлау компонеттері мен критерилері
нақты жасалғанына қарамастан, мұғалімді даярлау саласында оның практикалық
жүзеге асыруы әліде төмен денгейде қалып отыр. Зерттеу жұмысымыздың 1.2
бөлімінде жас мұғалімдердің кәсіби сапалық денгейін анықтауда жүргізілген
сараптауымыз көрсеткендей мұғалімдерді кәсібилендіру үдерісі білімдендіру
кезінде табысты нәтижелі болмаса, кәсіби өтілімнің алғашқы жылдарында
тоқыраулыққа немесе кәсіби-тұлғалық күйзеліске тіреледі. Бүгінге дейін
басты мәселе түлек моделін қалыптастыру, оның шешімін педагогикалық
кадырларды дайындау мәселесінде және кәсіби іс-әрекетке бейімделуінің
сәттілігін қамтамасыз етуді қарастырған. Жас мұғалімнің жеке қасиеттері,
білімі, қабілеттілігі, кәсіби білімдерінің жиынтығы кәсіби білімдерінің
жиынтығы дайындық барысында табысқа жеткізетіні болжамды.
Педагогикалық диагностика тұлғаның бейімделу үдерісінде психологиялық
даму ерекшеліктерін ескере отырып, даму үдерісінің коррекциялық,
бақылаушылық, түзетушілік функцияларын атқарады. Ұсынып отырған жұмысымызда
үздіксіз кәсіби білім беру жүйесінде бакалаврият-магистратура денгейлерін
дамытудың алғы шарты деп болашақ мұғалімдерінің кәсіби бейімділікті анықтау
арқылы өмір бойы өздігінен білі алу принципі бойынша кәсіби айқындау
нәтижесінде кәсіби білімдендіру үдерісінде іскерлікті, шеберлікті дамытуға
бағдарланған дағдыны қалыптастыру. Ал бұл әрекет жүйелі өзін-өзі бағдарлы
басқару нәтижесінде жүзеге асады.
Сурет №1.
1-ші кезең:
диагностикалық болжам
2-ші кезең
ұйымдастырушылық
практиклық
3-ші кезең
бақылаушылық-нәтижелел
ек
Болашақ мұғалімдерге арналған болашақ курсының басты міндеті олардың
педагогикалық дүниетанымын қалыптастыру, өсіп келе жатқан ұрпаққа тәрбие
беру үдерісінің күрделі де қарама-қайшы құбылыстарына педагогикалық сенім
мен көзқарасты тұжырымдау болып табылады.
Педагогика курсы болашақ мұғалімді негізгі педагогикалық проблемалардың
шеңберіне енгізеді де, бұлар педагогиканың қлай және қандай позицияда
шешілетіндігін көрсетеді. Болашақ мұғалімдердің назары бүкіл дүниежүзлік
педгогика үшін ортақ мәселеге келешек жастарды шығармашылыққа тәрбиелеу
болып отыр.
Педагогика курсы мектепте жұмыс істеудің барысында олардың алдында
тұратын нақты білім беру тәрбие міндеттерін шешуде болашақ мұғалімге
практикалық жағынан да көмек көрсетуге тиіс. Бұл мәселе жөнінде ендігі
жнрде педагогика теориялық жағынан негізделген және практикада тексерілген
ұсыныстар мен нұсқауларды бере алады.
Ал практикалық мәселелерді шешу үшін қандайда болсын педагогикалық
құбылыстың мән-жайын түсіну және педагогикалық проблемаларды шешудің жалпы
принцитерін менгеру кәсіби педагогты қалыптастырудың негізі болып табылады.
Болашақ мұғалім тәрбие мен білім беру саласындағы және ізденістер
туралы білуге, жаңа ұсыныстарға өзінің қатысын анықтап, бұлардың неден
болғанын түсінуі тиіс.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімі өзі өмір сүріп отырған кезеңнің
педагогикалық проблемаларын тұжырымдауға бұдан арғы жерде оларды өзі де
араласа отырып бұларды шешуге өзінің үлесін қосуы үшін педагогикалық пікір
дамуының шығармашылық лобораториясын меңгеру керек.
§4. Болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың әдістемелері
Жоғарғы оқу орындарының педагогикалық факультеттерінде білім беру оқыту
арқылы жүзеге асады. Ал оқытуды ұйымдастырудың негігі қалпы-сабақ. Оқытуды
ұйымдастырудың негізі қалпы дегеніміз – мұғалім мен оқушылардың бірлігі
уақыт аралығында білімді игеру бағытында арнайы жүргізілетін іс-әрекетті,
жұмысы. Сабақтың негізгі белгісі: оқушылардың жас шамасы мен білім
дәрежесіне сәйкес белгілі уақытта өтуі, тұрақты сабақ кестесінің болуы,
мұғалімнің басшылығыменен ұйымдастырылып, жалпы сыныппен, топен, жеке
оқушымен жұмыс істеу мүмкіндігінің жасалуы.
Әр сабақ тақырыбына, мазмұнына байланысты алдына білімдік, тәрбиелілік,
дамытушылық мақсатын қояды. Оқытуды ұйымдастырудың жалпы білім-тәрбиенің
мақсатымен, оқыту мазмұнымен және оқыту әдістерімен анықталады.
Тариха көз жүгіртсек, қоғамның дамуы мен уақыт талабына білім
мазмұнының өзгеруіне байланысты оқытудың қалпының да өзгеріп отырғанын
байқаймыз. Мысалы: Көне Грецияда оқыту жеке-дара сипатта болса,
ортағасырларда оқыту кішігірім топпен жүргізілген. Олай болса, оқытудың
жеке және топтық қалпы жүзеге асырылған. Ал қоғам дамуы сауатты адамдарды
қажет еткен шақта өмірге сынып-сабақ жүйесі келген. Оны ХХІ ғасырда Чехтың
ұлы педагогы Ян Амос Коменский негіздеген. Содан бастап оқыту қалпы –
сабақ оқушыларының үлкен тобымен 50-60 адам жастары шамалас балалармен
сынып, белгілі бір уақытта сабақ кестесіне сәикес әр сабақтан кейін
үзілістер белгіленіп жүогізілетін болған. Я.А.Коменский мұғалім сабаққа
басшылық ететін, тақырыпты түсіндіріп, тапсырманы орындауын бақыласын,
әңгіме әдісін қолданылсын деген талапты қоя отырып, сабақтың сапасы
мұғалімнің даярлығына, белсенділігіне, шеберлігіне байланысты деп
тұжырымдаған.
Сынып-сабақ жүйесі оқытудың жетілдірілген түрі ретінде бір қатар
елдерде пайдаланылған.
ХVІІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында Англяда сабақтың Белль
Ланкастер жүйесі орын алған. Онда мұғалім әртүрлі жас шамасындағы 200-300
баланы оқытқан ол жүйенің іске асуы төмендегіше болған.
Мұғалім түске дейіе ересектер тобындағы оқушыларға сабақ береді, ол
түстен кейін сол оқушылар кіші топтағы балаларды оқытқан. Осы жүйені үсынып
іс жүзінде қолданған мұғалім Б.Ланкастердің священик Бельттің атымен
аталған ХІХ ғасырда гимназияларды сынып-сабақ жүйесін қайта құруды көздеген
И.Ф.Гербарт жүйесі дүниеге келді бірақ онда сабақты шығармашылық жолмен
құру болмады. Сол себептенде оқу ісін ұйымдастыруды формализім орын алды.
Осы кезеңде кейбір орта мектептерде мұғалімнің түсіндіруі көрнекті
құралдарды пайдалануы көрініс тапты. Бұл білімді менгеруге біршама
мүмкіндік жасалды.
Сабақ құрлысын түбінен өзгертуді мақсат еткен алдыңғы қатарлы
педагогтың бірі Адольф Вильгелім Дистервег болған. Ол сабақ үстінде
оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін сабақта мұғалімнің түсіндіру мен
оқушылардың белсенділігін қатар түсіп отырсын деген пікір ұсынған.
ХХ ғасырда АҚШ-та сабақты ұйымдастырудың лабороториялық түрі—Дальтон
–жоспары көрініс тапты. Онда мұғалім сабақты түсіндірмейдә, оқушыларға
жазбаша тапсырма береді, олар лабараторияда жеке жұмыс істейді. Тапсырманы
орындап болған соң мұғалімге есеп береді, мұғалім көмекші ретінде жұмыс
істейді.
Оқу ісін жүйелі ұйымдачтыруды қарастыруда орыстың ұлы педагогы
К.Д.Ушинский үлкен үлес қосты. Ол сабақты сан-алуан етіп құруды ,
мұғалімнің кіріспе әнгімесі мен баяндауын, бұрынғы мен жаңаны пысықтай
оқытуды, ең бастысы табуды, деректерді салыстыруды ережелер мен
қортындыларды тұжырымдауды талап етеді. Оқу оқушылардың жас шамасына
лайықты болуы керек деп санады. Мұғалім сабақты өткізгенде оқушылардың
ойлау, есте сақтау, білімді игеру қабілеттерін дамытуды қатар жүргізіп
отыруы қажет деп тапты. Сөйтіп сабақты ұйымдастырудың көптеген мәселелеріне
ғылыми-теориялық негіздеме берді.
Қазақ сахарасындағы ғұлама ғалым Әл-Фараби балаларды жүйелі оқытуды
ұсына отырып, ең алдымен тіл мен логиканы, поэтика мен арифметиканы білу
абзал, бұлар адамның ақыл парасатына, мінез-құлқына игі әсер етеді деп
білім мазмұнына көңіл бөлді. Әл-Фарабидің Ғылымдар энцоклопедиясы атты
трактарты шығыс пен батыс елдерінде кеңінен мәлім болып, 500 жыл бойы
мектептерде ғылым бастамалары жөнінен негізгі бағдарламаның жетекші құралы
ретіндегі дидактикалық шығарма болды.
Қазақ даласындағы озық педагогикалық ойды жалғамтырушылардың бірі –
Ыбырай Алтынсарин еді. Ол К.Д.Ушинскийдің, Л.Н.Толстойдың, И.И.Раульсонктың
педагогикалық көзқарастарын зерттейді. Ы.Алтынсаринның орыс тілі мен қазақ
тілін жеке пән ретінде оқыту, белгілі жүйемен сабақ жүргізу, оқу мазмұнын
анықтау, түсініп оқу, оқу мазмұнын анықтауда баланың білім дәрежесін ескеру
туралы пікірлері әлі күнге дейін бағалы.
Қазақтың ұлы ойшыл ақыны Абай Құнанбаев оқыту ісінде жас ұрпаққа жүйелі
білім беру, ақыл-ойын дамыту, ана тілінде ғылыми білім беру, содан кейін
ғана шет тілдерінде оқытуға көшіуді ұсынған, оқытуда құрсақ жаттау әдісіне
қарсы болғаан, ол жастарды тәрбиелеу отбасында мектепте және әдебиет арқлы
іске асыру керек деп көрсеткен.
Білім таратудың тиімді жолдарын іздеп, ғылыми әдістемелік мақалалар
жазған ағартушы Ахмет Байтұрсынұлы болды. Ол еңбектерінде қазақ тілін
оқытудың әдістемесі, оқыту ісіне керекті құралдар, оқу кітаптары,
бағдарлама, бастауыш сыныпта қазақ тілінде оқыту сияқты келелі мәселелрерді
көтеріп, тамаша пікірлер айтқан.
Жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу саласында педагог Жүсіпбек Аймауытов
Тәрбиешіге жетекші еңбегінде бала оқытудың ерекшеліктерін, заңдарын,
оқыту жүйесін көрсететін дидактика екенін, дидактиканы оқытудың заңдары мен
жолдарын қарастыратынын, ал әдістеменің жеке пәндерді оқытудың, әдістерін
қарастыратын және әдістердің үнемі дамып, жетіліп отыратынын атап
көрсеткен.
Дидактика саласын қарастыратын педагогика оқулығын жазған ұстаз –
мағжан Жұмабаев еді. Ол жалп педагогика, әдістеме, мектепті басқару,
педагогика тарихының басты мәселелерін қарастырған.
Сонымен, оқыту ісінде әлі күнге дейін сынып-сабақ жүйесі қолданылып
келеді. Дегенмен, оның құрлысы өзгеріп, оқыту әдістері жаңарды, үйге
тапсырма беру, оны тексеру кезеңдері өзгерді. Бүгінгі танда Қазақстан
Республикасының орта арнаулы білім тұжырымдамасы педагогикалық үдерістің
сапасын көтерудің бағыты,оның негізгі құрлымдық бірлігі сабақты одан әрі
жетілдіру, әр оқушының бейімділігін дамыту үшін қолайлы жағдай жасау,
психологиялық мүмкіндіктерін ескеріп қабілеттерін дамыту, білімді үздіксіз
жаңартып беріп отыру мәселесін шешу қажет еткенін талап етуде, осыған орай
оқыту ісін ұйымдастырудың жаңа қалыпты жолдары, әдістері қарастырылуда.
Байқап отырғанымыздай қоғамның даму барысында біздің клімізде де, шет
елдерде де орта мектептер мен орта арнаулыкәсіби білім беретін оқу ісін
ұйымдастырудың негізгі қалпы сынып-сабақ жүйелері сақталуда. Бұл жүйені
жетілдіру барысында ғалым-педагогтар, әдіскерлер еңбек етіп теориялық
анықтамалар жасады. Мысалы: И.Т.Огородников пен Е.П.Есиновтың анықтамасы
бойынша Сабақ дегеніміз – ұзақтығы - 45 минутқа есептелген, тұрақты
оқушылар құрамымен, ұйымдасқан топпен, мұғалімнің басшылығымен өткізетін
оқу ісі,-десе, А.А.Будардный Сабақ дегеніміз - мұғалімнің әрекеті де
оқушының әрекеті де белгілі міндеттерге бағытталған әрекеттер жүйесі,-
деген. Белгілі дидакт Н.М.Скаткин Сабақ дегеніміз – педагогикалық
үдерістің клеткасы немесе аяқталған бөлшегі,-деп анытаған. Н.М.Верзилин
Сабақ ол-күн, оның айналасында планета сияқты оқу ісінің барлық формалары
айналады,- деп тұжырымдаған.
Көпшілік дидактардың пікірі бойынша: Сабақ белгілі уақыт аралығында
оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту міндеттерін жүйелі түрде шешетін
мұғалімдер мен оқушылардың тұрақты іс-әрекетінің түрі.
Орта мектептер мен орта арнаулы оқу орындарында сабақты оқытуды
ұйымдастырудың деп тиімді түрін есептеуінің себептері төмендегіше:
1. Сабақ ұйымдастыру жағынан тиімді, белгілі күн тәртібі, сабақ кестесі
бойынша жүргізіледі, бір мезгілден басталып, бір мезгілде аяқталады.
2. Сабақта оқушыларды оқыту, дамыту, тәрбиелеу мақсат, міндеттері бір
мезгілде іске асады.
3. Сабақта бағдарлама бойынша өтілетін тақырыптың мазмұны барлық
оқушылар үшін бірдей және бір уақытта ашылады.
4. Сабақта оқушылар жаңа білімдерді, практикалық іскерлік пен дағдыны
игереді, ақыл-ой қабілеттері дамып, мінез құлық қалыптасады.
Мектепке дейінгі педагогикалық жоғарғы оқу орындарының барлық оқу
жұмысы оқушыларды мұғалімдік – тәжірибелік мамандыққа дайарлайды. Мектепке
дейінгі педагогикадан, балалар психологиясынан, жеке әдістемелерден
теориялық мәліметтер берумен қатар, балабақшадағы оқу-тәрбие жұмысының
мақсаты, міндеттері, мазмұны, түрлері, әдіс-тәсілдері жайлы мағұлматтармен
қаруландырады.
Сабақтың маңыздылығын ескере отырып, оның оқу жұмысын ұйымдастырудың
бірден бір көзі емес екенін атап өту жөн. 1961 жылы наурыз айында бекіткен
Орта арнаулы оқу орындары туралы ережеде және 1998 жылы қыркүйекте
жарияланған Орта арнаулы оқу орны туралы Ережеде жоба. Оқу-тәрбие
үдерісін ұйымдастырудың 34-42 пункттерінде Қазақстан мұғалімі, - 9
ІХ.1998, Қазақстан Республикасының білім тұжырымдамасында Қазақстан
мұғалімі 21, 11, 91, Орта арнаулы білім беру заңында Қазақстан мұғалімі
8.01.93 оқыту қалпын түрлендірп өткізу мәселесін қойған. Осы талаптарға
орай оқушылар практикум, лабараториялық сабақрат, экскурсия, педагогикалық
тәжірибе, үйдегі дербес жұмыс сияқты оқытуды ұйымдастырудың түрлерін де
кеңінен қолдануда. Дегенмен, сабақ жоғарғы оқу орындарында оқу ісін
ұйымдастырудың негізгі қалпы болып есептеледі. Сабақтағы әрбір жеке
тақырыптың идеялық мазмұны, жетекші бағыты, білімдік, тәрбиелік,
дамытушылық және кәсіптік мамандығына сай мақсатты болады. Мысалы:
Педагогикада бастауыш сынып оқушыларын адамгершлікке тәрбиелеу әдістері
атты тақырыпты өтудің мақсаттары:
1. Оқушыларға адамгершілік тәрбиесінің мазмұны, әдістері туралыбілім
беру, әртүрлі жағдайларда әдістерді пайдаланудың жолын үйрету, әр баланың
ерекшелігіне сай жеке жұмыс жүргізуде пайдаланатын әдістермен қаруландыру;
2. Болашақ бастауыш мұғаліміне қызыметі педагогиканың дағдыларын
қалыптастыру, икемділігін дамыту;
3. Мамандығына дұрыс қатынасын тәрбиелеу.
ІІ Бастауыш мектеп оқушыларын интернациализмге тәрбиелеу атты
қақырыпта өтілетін сабақтың мақсаты:
1. Оқушыларға интерноционалдық тәрбиенің мазмұны, құралдары, әдістері
туралы білім беру;
2. Болашақ мамандығына қажетті әдет дағдылары мен іскерлігін дамыту;
3. Мамандығын сүюге баулу.
ІІІ. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістесесі атты тақырыпты өту
мақсаты:
1. Оқушыларға дене тәрбиесінің мазмұны, құралдары, әдістері туралы
білімберу;
2. болашақ мамандығына керекті жаттығулары үйрету, дағдылары мен
іскерлігін қалыптастыру;
3. Болашақ мамандығына керекті қимыл-әрекетін, икемділігін дамыту.
Байқап отырғанымыздай, жоспармен бағдарламаға сай әр сабақтың
тақырыбына, мазмұнына лайықты білімдік, тәрбиелілік, дамытушылық мақсаты
белгіленді. Ал сабақтың сапалы өтуі оған қойылатын төлемдегі талаптарды
ескеруге де байланысты:
▪ Сабақтың гигиеналық жағдайын жасау;
▪ Сабақ мақсатының оқытушы үшін де оқушы ұшін де айқын болуы, сабақ
мақсатын бірлікте қарау;
▪ Сабақ тақырыбының мазмұның анықтау, мазмұнның дидактикалық
принциптерге сай болуын қадағалау;
▪ Сабаққа қажетті қосымша жаттығулар мен көрнекі құралдарды дұрыс
талдау;
▪ Оқытудың әдіс-тәсілдері дұрыс таңдалып, оқушылардың белсенділігі
мен дербестігін тудыруды қамтамасыз етуін ойластыру;
▪ Көрнекі және техникалық құралдар дер кезінде пайдаланылып,
оқушылардың сабақ жабдығын қабылдауына, игеруіне, сабақ
қиындықтарын дер кезінде жеңуге ықпал ету;
▪ Сабақтың барлық құрал-жабдықтарын кезеңдерге байланысты уақыт
жағынан тиімді пайдалану;
▪ Сабақты тәжірибелік жұмыстардың дене тәрбиесіне байланысты бір
шама орындалуы.
Оқушының міндеті аталған талаптарды жақсы біліп, сабақ үстінде болашақ
мамандардың оқу жұмысын біргірлікпен ұйымдастыруына , жеке оқушылардың ұжым
жұмысын педагогикалық заңдылықтарына сай басқаруына, олардың дербес
жұмыстарының түрлерін жалпы жұмыспен үйлестірілуіне ықпал ету.
Оқушының жұмыс стилі болашақ мұғалімдердің оқушылармен ортақ тіл
табысып дұрыс қарым-қатынас жасай білуіне, сонымен бірге болашақ
мұғалімдердің педагогикалық шеберлікті, мәдениеттілікті, әдептілікті,
этиканы дұрыс менгеруін қамтамасыз ету.
Оқыту үдерісі өте күрделі, өзіне тән принйиптері, заңдылықтары, таным-
білімдік, тәрбиелілік, дамытушылық мақсаттары, оған сәйкес міндеттері бар,
оның мазмұны мен ұйымдастырылуы қоғамдық-әлеуметтік өмірдің тарихи
жағдайына, мұрат-тілегіне, ғылым мен техниканың , мәдениетінің даму денгейі
мен анықталады. Бүгінгі таңдағы жоғарғы оқу орындарындағы оқыту ісіне
қойылатын жаңа талаптар – мақсаты көздей, жоспарлы, жүйелі, үздісіз түрде
студенттердің жеке шығармашылық ой қабілетін дамыту, білімді іскерлік пен
дағдыны болашақ іс- тәжірибесі мен байланыстыра игеру.
Оқыту үдерісінде нақты фактілерді ұғынудан логикалық ойлауға көшу
оқушының оқушының санасында белгілі бір түсінікті қалыптасып жалпылауға
үйренеді. Жеке қасиеттерді бүтінмен байланыстырады. Таным үдерісінің
алғашқы баспалдағы шындықты танып білудің қайнар көзі – тәжірибе.Тәжірибеде
мақұлданған, бекітілген, анықталған ғылыми қортындылар ғана ақиқат болады.
Практика оқыту үдерісінде оқушылардың жеке тәжірибесі түрінде ғана емес,
адамзаттың ғылыми қортындыланған тарихи тәжірибесі ретінде көрінеді.
Сондықтан оқыту үдерісінде оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыларды
менгертіп, дүние танымын қалыптастыруды, танымдық қабілеті дамиды, дербес
жұмыс істеуге жаттығады, үйренеді.
Оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны менгеру ісі қабылдау, ойлап
түсіну, жинақтау, есінде сақтау, қайта жанғырту, тәжірибеде қолдану сияқты
оқу үдерісінің буындарынан тұрады, бұлар бір-бірімен байланысты, белгілі
дәрежеде таным жолдарын байқатады.
Сабақтың құрлысы алдына қойылған мақсатына, мазмұнына, оқытудың
типіне, әәдіс-тәсілдеріне, оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты.
Сабақтың құрлысына мұғалім жұмысының шығармашылық сипаты да әсер етеді.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері педагогика негізгі бөлігінің бірі
дидактиканың басты тақырыбы сынып-сабақ құрлысын менгеруі тиіс.
Сабақ құрлысының негізгі элементтері:
1) ұйымдастыру кезеңі;
2) мақсатты белгілеу;
3) Үй жұмысын тексеру және оқушылардың білімін бағалау;
4) Жаңа материалды беру және оқушылардың дербес жұмысы;
5) Жаңа материалды бекіту;
6) Үй тапсырмасын тексеру;
7) Сабақтың қортындысы.
Мұғалім сабақ құрлысының сан алуна екенін үнемі есте сақтап, оны
анықтауда негізгі дидактикалық міндеттер мен оқушылардың ақыл-ой әрекетін
дамытуды ескереді. Бұл жөнінде белгілі ғалымдар М.Н.
Скаткин,Р.Я.Лемберг,И.Т.Огородников , И.Я. Лернер, Н.Көшекваев, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу көкейкестілігі: қазақстан Республикасы нарықтық қиыншылықтан
шығып, экономикалық тәуелсіздік пен демократиялық, қоғам құруға бағытталған
саналы өзгерістер кезінде өмір сүріп жатыр.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауында Өткен жылғы экономикамыздың өсу қарқыны 8,5 пайызды құрады.
Жалпы алғанда, ел экономикасы 2001 жылдан бастап жылына орта есеппен 10
пайызға өсіп отырды. Бұл өте үлкен өсу болып саналады ... . Әрі балалардың
білім алуға, еңбекке және қоршаған ортаға бейімі, қарым-қатынасы,...
Олардың шығармашылық және интеллектуалдылық қабілеттерін дамытуға арналған
тиімді бағдарламалармен қамтамасыз ету қажет [1].
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи
кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне
байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау
қабілеті бар, ұлттық сана-сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға
тәрбиелеу тәрбиенің стратегиялық бағыты болып табылады.
Педагогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру
және болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру болып табылады.
Нарықтық қатынастарға өту жоғары мектептерге де әсерін тигізді.
Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарындағы білімгерлерді нарықтық экономикаға
және жаңа білім беруді коммерцияландыру, сонымен бірге болашақ педагогтарды
оқу-тәрбие жұмысына даярлау жүйесін әлемдік және отандық тәжірибелердің
жаңа жетістіктерінің негізінде ұйымдастыру мәселелері олардың
... ... ... ... ... жаңа өзгерістер әкелді.
Жоғарғы оқу орындарында ұлттық, бағыттылықты, адамгершілік және мәдени
құндылықты жетілдіруге бағытталған, оларды болашақ педагогтың кәсіптік
дайындығында қолданатын, ұлттық-мәдени қажеттіліктерді дамытуға және
қанағаттандыруға бағытталған жұмыс жүргізілуі тиіс [2].
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері
педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келді. Атап айтқанда.
В.А.Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Карган, А.С.Узакбаева,
К.Ж.қожахметова, К.С.Мусина, А.А.Малдажанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева
т.б. Бұл еңбектер жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби
даярлығы мәселесіне арналған.
Педагогика ғылымының негізгі мақсаты жан-жақты үйлесімді тәрбие берумен
қатар келешек жас өспірімдерді дамытудың жаңа жолдары мен әдістерін
іздестіру болып табылады.
Кәзіргі кезеңде Қазақстан, әлемдік қоғамдастыққа нарықтық экономиканы
әлемдік цевилизацияға жаңа прогрецивтік технологиялармен енген мемлекет
ретінде танып отыр. Өкінішке орай Қазақстан Республикасының 2005-2010
жылдарда білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында атап көрсеткендей
Қазақстандық білім беру жүйесінің дамуы әлемдік білім кеңестігінде лайықты
орын алуға кедергі жасайтын ескерген методологияның базасының, құрлымның,
мазмұнның негізінде жүзеге асырылып жатыр.
Мектеп жұмысы бір-бірімен тығыз байланысты паралель жағдайда жүзеге
асырылатын тәрбие мен оқытуға бөлінеді. Кез келген бастауыш мұғалімі ең
алдымен тәрбиеші, өйткені тәрбие үдерісінде оқушының жеке тұлғасының дербес
ерекшеліктері қалыптасады. Оқыту-оқушының қызығушылығына негізделген,
мұғаліммен оқушының бірлескен педагогикалық үдерістегі шығармашылық
қызыметімен сипатталады. Оқу үдерісінде осындай қызыметті үйымдастыру –
тәрбие болып табылады. С.Л.Рубинштейннің сөзімен айтқанда Бала жетіліп,
сонан соң оқытылып, тәрбиеленбейді, ол оқытылып, тәрбиеленіп барып
жетіледі [14].
Мұғалімнің қызыметі өте күрделі әрі көп салалы үдеріс. Мұғалім оқушының
жеке басының қалыптасуын, дамуын, тәрбие мен білім беру және оқыту мен
білім алуға даярлау үдерісін басқарады. Сондықтан мұғалімнен жан-жақты
терең ғылыми білім, жоғары педагогикалық шеберлік, идеялық, ұлттық сана,
табанды ерік-жігер, парасатты мінез-құлық, балға деген гуманистік көзқарас
талап етіледі.
Қазақстанның нарықтық қатынастарға өту үдерісі жоғарғы оқу орындарына
да өз әсерін тигізді. Қазақстанның жоғарғы оқу орындарындағы болашақ
мұғалімдерді оқу-тәрбие үдерісіндегі өзгерістерге даярлау, педагогикалық
пәндерді оқытуға шығармашылықпен қарауды талап етіп отыр. Әліде болса
болашақ мұғалімдерді тәрбие және оқу үдерісіне шығармашылықпен келуге
тәрибелеу, машықтандыру заман талабына сәйкес үйымдастырылмай отыр. Бұл
проблеманың педагогикалық теория мен практикада жеткілікті дәрежеде
зерттелмегендігі біздің жұмысымыздың тақырыбын Болашақ мұғалімнің
педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде олардың шығармашылығын дамытудың
жолдары деп алуға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің педагогикалық
пәндерді оқыту үдерісінде олардың тәрбие мен оқытуды өзара байланысты және
паралельдік жағдайды ұйымдастыруға шығармашылықпен келуге тәрбиелеу.
Зерттеу нысаны: Жоғарғы оқу орнының педагогикалық пәндерді оқыту
үдерісі.
Зерттеу пәні: Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің шығармашылығын дамыту.
Зерттеу болжамы: Егер болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін педагогикалық
педагогикалық пәндерді оқыту барысында жаңа оқыту технологияларын
қолданатын болса, олардың кәсіби шығармашылығы арта түскен болар еді.
Қойылған мақсат пен болжамның негізінде зерттеу міндеттері анықталады:
1. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық пәндерді
теориялық жағынан менгеруін анықтау.
2. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық пәндердің
әдістемесін менгерту денгейін анықтау.
3. Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің педагогикалық пәндерді
меңгеруге шығармашылық тұрғыдан келуге даярлаудың әдістемелерін анықтау.
Зертеу жұмысының әдістері ретінде теориялық әдістемелік әдебиеттерге
талдау жасау, студенттердің пікірін білу, педагогикалық пәндерді
ғалымдардың педагогикалық тәжірибесіне талдау жасау, оқытушылардың
пікірлеріне талдау жасау, оқытушылардың сабақтарына талдау жасау, Бастауыш
оқыту теориясы мен әдістемесі кафедрасымен тәжірибе алмасу, кітапшасындағы
пікірлерге талдау жасалынды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2-бөлімнен, қортынды, әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде диплом жұмысының көкейкестілігі, мақсаты, міндеттері, зерттеу
нысаны, пәні, ғылыми болжамы, педагогикалық ғылыми-зерттеу әдістері
қарастырылады.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде болашақ мұғалімдерге педагогикалық
пәндерді оқытудың психологиялық негіздеріне, олардың педагогикалық пәндерді
менгеруінің кәзіргі жағдайына және шығармашылығының мәніне тоқталады.
Екінші бөлімінде болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың
әдістемелеріне және педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде болашақ
мұғалімдердің шығармашылығын дамытудың жолдары талданды.
Қорытынды бөлімде педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесін жетілдіру
жолдары мен студенттерге педагогикалық пәндерді менгертуге байланысты,
олардың шығармашылығын арттыру әдістері анықталады.
§2. Болашақ мұғалімдердің педагогикалық пәндерді меңгертудің кәзіргі
жағдайы
Жаңа әлеуметтік-экономикалық тлаптарға сай көп денгейлік кәсіби білім
беру жүйесінде мұғалім даярлауды жетілдіруді моделдеу нақты мемлекетік
басымдықтарда көрсетілген: Қазақстан республикасының Білім туралы заңы
(2000 ж); Мемлекеттік Білім бағдарламасы (2003 ж); Студенттер
контингентін қалыптастырудың жаңа моделі (1999 ж); Ғылым мен ғылыми-
техникалық саяасаттың тұжырымдамасы (2000 ж); Білім саласын ақпараттандыру
проектісі (2004-2006 ж ж); Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан
халқына кезеңдік жолдаулары (1997, 2004, 2005, 2006 жылдыры); Үздіксіз
педагогикалық білім беру тұжырымдамасы ( 2005 ж).
Үздіксіз көп денгейлі педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ
мұғалімдерді даярлау, болжамдық манан тұлғасының бейнесіне негізделеді.
Ғылыми - әдістемелік әдебиеттерде маманның болжамдық моделі деп сәйкес
келетін ғылым мен техниканың, мәдени-әлеуметтік ортаның даму беталыстарының
ғылыми түрде дәлелденген мәліметтері сақталған, бүгінгі және ертенгі
өндіріс орындарының мамандары болуға қажетті кәсіби қабілеттіліктің және
адамға қойылатын талаптардың тізімі көрсетілген құжатты айтады [36]. Кез
келген тәжірибе концептуалдық негізге сүйенеді. Сондықтан өз жұмысымызға
үздіксіз көп денгейлі кәсіби педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ
мұғалімдерді даярлаудың концептуалдық негізі деп біз маман даярлаудың көп
аспектілі тұжырымдар жүйесінің дамымалы және дамушы білім жүйесінің,
инновациялық педагогикалық іс-әрекеттерінің нәтижелі табысқа бағытталған
өздігінен үздіксіз шығармашылықпен дамушы мұғалім моделін қарастырамыз.
Бұл біріншіден, мұғалімді даярлауды жетілдіру жоғары кәсіби білім беру
жүйесінің дамуының кешенді обьективті заңдылықтарының әлеуметтік –
экономикалық құрлымдық байланысы, екіншіден жаңа ғылымдық сұраныс пен
талаптарға сай дамушы модель тұлғасын құрастырудың құралы. Өз жұмысымызда
үздіксіз кәсіби педагогикалық көп денгейлі білім беру жүйесінде мұғалім
даярлауды жетілдірудің концептуалдық негізінің мазмұны кәсіби денгейлі
(бакалавр – магистр) маман даярлаудың құрлымна байланыстылығын нақтылайды
[19].
Болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық ұғымының мазмұны жан-жақты
зерттелуде, ал біздің зерттеу жұмысымыз аясында бакалавр мұғалімдерді
даярлауда концептуалдылық негізге сүйене отырып: кәсіби бейімділік,
қабілеттілік (Сластенин В.А. [137], Мясищев В.Н. 195, Горовая В.И. 10;
кәсіби сапа (Чернилевский Д.Н. 18, Станкин М.И. 601; даралық
(Вершловский С.Г. 137, Беспалько В.П. 54, Басов А.П. 137); синтез
(Козырев В.А.17, Чаклинова С.Е. 19, Жданов Р.П. 36); табысты іс-
әрекет (Көпжасарова Ж.Ұ. 111, Фалеева А.А. 58 тұжырымдары негізге
алынды.
Болашақ мұғалімдердің кәсіби іс-әрекетке даярлығының құрлымдық
комплексттерін В.А. Сластенин 14, Жданов Р.П. 36, Таллизина Н.Ф. 1005
тұжырымдаған.
Н.Д.Хмель болашақ мұғалімдердің кәсіби әрекетке даярлығын мақсаттық,
мазмұндық, процессуалдық компонеттердің тұрақты бірлігі. Себебі мамандықты
менгерген тұлға кәсіби мазмұндық, тұлғалық, процессуалдық аспектілерімен
байланыста болады 42 деп көрсетеді. Бурдина И.Е. болашақ мұғалімдердің
кәсіби шығармашылық потенциялын білімдендіру үдерісінде дамытуды
гностикалық, аксиологиялық, конструктивтік, рефлекстік, диологтік
компонекттермент толықтырады 80.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдауымыздан болашақ
мұғалімдеріміздің кәсіби іс-әрекетке даярлығы ғылыми негізделгенде,
біріншіден жұмысымыздың 1,2 бөлімінде жас мұғалімдердің
профессиограммасында нақтыланған ғылым мен практиканың ауытқулары болашақ
мұғалім даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтап , ғылыми
қолданбалы тұжырымдамасын қажет етуде екенімізден жоғарғы оқу орнында
мұғалім даярлау мазмұны білім беру парадигмасының өзгеруіне байланысты
жетілдіру, қарқынды дамыту ұғымдарымен толықтырылып байланыстырылуда.
Сондықтан да үздіксіз көп білім беру жүйесінде болашақ бакалавр
мұғалімдерді даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары деп – кәсіби
педагогикалық білім беру жүйесінің компанеттерінің субъективті және
объективті факторларының толыққанды жағдайда табысты нәтижеге бағдарлы
жүзеге асырылуын қарастырамыз. Бұл анықтама В.А.Козыревтің болашақ
мұғалімдердің кәсіби біліктілігін жетілдірудің педагогикалық шарттарына
барлық компанеттердің табысты жүйеленуі деген тұжырымдамасына негізделді
17. Маман даярлауды жетілдіру, ең алдымен әлеуметтік-экономикалық тұрмыс
жағдайларының өзгеруінен, ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогресстің
себеп-салдарынан туындаған тәрбие сипатының айтарлықтай қиындауына,
күрделенуіне байланысты. Осыдан денгейлі кәсіби педагогикалық білім
берудің басты мақсаты болып табылатын Білікті кәсіби өрлеуге бағытталған
табысты адам тұжырымдамасы кеңінен қолдау тапты. Тұжырымдамаға сәйкес
білім беру жүйелері адамның бүкіл өмір бойы біліктілігін қамтамасыз ету
үшін икемді және біліктілігі болуғ тиісті.
Жаңарған әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру кеңестігінде
туындаған жағдайлар үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесіне көшуге
себеп болады. Оның ішінде мынандай факторларды атау керек: интеллектілік
және еңбек серпіні; қазіргі қоғамның әлеуметтік және экономикалық
дамуындағы адам факторларының бірінші дәрежедегі мәнділігі; әлеуметтік
өмірді және білім беруді демократияландыру; білім берудегі қажеттіліктерді
қанағаттандыруға материалдың және қаржы қатынастарының жетімсіздігі; жаңа
ақпараттық технологиялардың пайда болуы, таралуы деген дәйекті
негіздемелер кәсіби білім беру жүйесіндегі психологиялық қажеттіліктерді
зерттеумен айналысқан Чернилевский Д.В. 18, Гершунский Б.С. 27,
Шулембаев К. 2233, Бондаревская Е.В. 25, Абдымананов С.А 108
еңбектеріне негізделді.
Білім денгейіне кәсіптік денгейді ұдайы арттырып отыруды қажет ететін
факторларға кәіби білім беру мазмұнының диверсиффикациясының негізінде:
ғылыми ақпарат көлемінің шұғыл өсуі; жаңа білім салаларының дамуы; жаңа
білім мамандықтарын енгізу; қазіргі ғылыми бағыттардың кеңейтілуі және
саралануы;басқаруды ғылыми негізде жетілдірудің қажеттілігі; даярлықтың
бағыттылығының айқындалуы жатады , яғни кәсіби білім беру жүйесін
жақындастыру факторы 311,110.
Ортақ мәнді білімдерді-білім беру жүйесі адам өмірінің бойында оның
қажеттіліктеріне бағдарландырылған, тұтас әрі үздіксіз, жүйелі болуға
тиісті. Кәсіби педагогикалық білім берудің диверсификациясы мынадай
жағдайларда көрінеді: кадырлардың кәсіби даярлығының көп сатылы және көп
денгейлі болуы бағдарламаларының әр түрлілігі және икемді болуы; оқу
орындарының сан алуандылығы және көп қызыметті болуы; кәсіби даярлықтың
техникасы мен мазмұнының ашық және көп бағытты болуы 33. Кәсіби білімнің
көп денгейлілігі және көп сатылылы болуы диверсификацияда міндетті түрде
болуға тиісті маман даярлау денгейіне қойылатын талаптың біркелкі екендігін
жоққа шығармайды. Көп денгейлі дәрежеге кәсіби білім беру денгейіне сай
мемлекеттік білім беру стандарттарының жауап бере алатын, көп денгейлі
негізгі кәсіби білім беру бағдарламаларын жүзеге асыратын оқу орындары
кіреді. Көп денгейлі оқудағы әр-түрліліктің мүмкіндіктерін айтарлықтай
кеңейтеді. Яғыни түрлі кәсіби және оқу бағдарламаларын таңдау мүмкіндігін
жасай алады. Болашақта жеке сұраныстарға бейімділігін жетілдіре отырып,
көп денгейлі оқу орындары дара тұлғаның өзін-өзі дамытуына жағдай жасамақ,
оқыту қызыметіндегі ең жоғары дәіктемені қамтамасыз етеді, мұндай білім
берудегі әлеуметтік-экономикалық бағдар әлеуметтің әрбір сәтін үтымды түрде
пайдалануға мүмкіндік береді. Көп денгейлі оқу орындарының өзі оқу
бағдарламаларын кәсібилік саладағы ұсыныстар денгейі мен біліктілік
денгейінің шеңберіне байланысты құралады 141. Кәсіби даярлықтың көп
денгейлі жүйесі бір сатыдан енкінші сатыға өтуге, бір мамандықтан
екіншісіне көшуге мүмкіндік береді.
Даярлық мазмұнын кезекті түрде құрған жағдайда маман білім алу
кезеңінде бірнеше мамандықты қатар менгере алады, оқу бағдарламаларына
сәйкес бірін бітіріп, екіншісін бастайды немесе қатар алып жүреді. Оқу
процесі кезінде болашақ маман қатарласа жүріп отыратын мазмұнның арқасында
мамандығына қатысты қалаған сатыны таңдап алуға мүмкіндік алады 9. Әдетте
көп сатылы жүйе студенттің кәсібилік өзін-өзі айқындауына толық мүмкіндік
жасай отырып, болашақ мамандарды келесі сатыға көшіру үшін өткізілетін
байқау мен іріктеуге негіздейді. Кәсіби білімдендіруді көп сатылы
жағдайында болашақ маманның кәсібилік өзін-өзі айқындау болашақ
мұғалімдердің тұлғалық құндылықтарының денгейімен байланысты, оқу
мүмкіндіктерінің әмбебаптылығы жағынан және кәсібилік болжам-бағытына деген
өзін-өзі бағалау денгейімен байланысты. Кәсіби даярлықтың көп сатылы
жүйесінің ерекшелілігі, біріншіден тұлғаның саналы түрде мамандық таңдауы
арқылы мұхият кәсіби бағдар жасау мүмкіндігі бар, екіншіден, сатылы оқу
бағдарламаларының үлгілілігі арқасында білім алушы базалық денегйдегі
мамандықты игерумен ғана шектеле алады және қажетті денгейде кәсіби
бағдарлауды жалғастыра алады және қажетті денгейде кәсіби бағдарлауды
жалғастыра алады 8. Осы аталған факторлар дәстүрлі бірізді кәсіби
педагогикалық білім беру жүйесін түбегейлі қайта қарауміндетін өзекті етіп
қойады. Идеяның мәнісі. әрбір адамның бүкіл өмір бойы білім алуына, оны
толтырып, жетілдіріп отыруға мүмкіндік беруде жатыр. Педагогикалық білім
бойында диагностикалауға қабілеттілік, зерттеуге даярлық, басқару ғылымын
менгеру, өздігінен білім алуға, өзін-өзі тәрбиелеуге даярлық, психологиялық-
педагогикалық зерттеулердің құралдарын менгеру, кәсіби тұлғалық өрлеу
сияқты жаңа кәсіптік қасиеттері бар. Білікті білім беру жағдайын жасай
алатын мамандар даярлауға бағытталуы тиіс. Өздігінен туған нәтижелердің
емес, мәселені шешу жолдарын табудың маңызы зор, сонда ғана дайын білім
мен үздіксіз білімнің айырмашылық жайылады 15.
Еліміздің жоғарғы оқу орындарында педагогикалық мамандықтар бойынша
білім беру бір денгейлі, көп денгейлі және көп сатылы жүйелерде қатар
жүргізіліп келеді.
Кесте №1. Дәстүрлі және үздіксіз кәсіби педагогикалық білім беру
жүйелерінің айырмашылықтары
Қаралған Дәстүрлі кәсіби білім беру Көп денгейлі үздіксіз білім
мәселелер жүйесі беру жүйесі
Білім беру Қалыптасқан дәстүрлі Дамымалы қоғамдық - әлеуметтік
мақсаты қоғамдық- әлеуметтік және және өнеркәсіптік
өнеркәсіптік талаптарды сұраныс-талаптарды орындауға
орындауға даярлық. даярлық.
Функционалдық қызымет Функционалдық қызымет
бағдарланған білім аясында субъектілім мүмкіншіліктерді
орындалуға міндеттейді. толыққанды пайдалануға,
дамытуға тұлғалық өрлеуге
бағдарлайды.
Білім мазмұны Фактологиялық жйне Кәсіби жағдаяттарды табысты
ақпараттық мағлұматтарды, шешуге тұлғаның ұтқырлық
энциоклопедиялық тұрғыда қабілеттілікті дамытуға
қалыптастыру. Нақты бағдарланған. Кәсіби-тұлғалық
бағдарланған кәсіби білім, даярлық фундаменталдық негізде
білік дағдының аясында конвармтивті, сабақтас;
маманның қолдану жаңаланған әдістемелік,
қабілеттілігі. жүйелілік білімдендіру
процесінде қолданбалы
тәжірибелік мүмкіндік; тұлғалық
тәжірибелендіру кәсібилендіру
мазмұнының компаненті;
өздігінен білім мен
біліктілігін дамыту рефлекісін
қалыптастыру.
Әдістер мен Болашақ маманға объектілік Болашақ маманға субъективтілік
формалары ықпал, оқушы нақты кәсіби ықпал, оқытушы индивидуалдық
құнды ақпараттық мағұлматтыкәсіби білімдендіру
ұсынып, түсіндіруші. іс-әрекеттілікті ұйымдастырушы.
Сипаттамалық Пордуктивті шығармашылыққа
ақпараттық-репрадуктивтілікбейімд еу әдістері өздігінен
әдіс. Тарихи қалыптасқан білімдену рефлексін
тәжірибені иллюстрациялық қалыптастыруға бағдарланған;
негіздеу; ұжымдық-топтық ұжымдық-индивиуалдық
білімдендіру формасында білімдендіру формасында
индивидуалдылық тұлғалық мүмкіндіктерін
білімдендіру жалпы топтық айқындап, дамытуға негізделген.
темпінде.
Нәтижесі Нақты кәсіби-әлеуметтік Әмбебап кәсіби-тұлғалық іс
функцияны орындауға даяр әрекетке даяр өзіндік
маман. талап-мүддесі қалыптасқан
дамушы тұлға.
Жоғары білім берудің осы көп денгейлі құрлымының ішіндегі кәсіби білім
негізінде жоғары арнайы кәсіби білімді маман даярлау мүмкіндігі, кәсіби
педагогикалық білім бағдарламасы мазмұнының икемдігі мен оңтайлығын
көрсетеді. Кәсіби білім берудің осы сатылы жүйесі үздіксіз кәсіби
педагогикалық білім берудің ең тиімді варианты болып есептеледі. Себебі
мұнда маманның кәсіби педагогикалық білімденуі нрте басталуына толық
мүмкіндік беріледі 8.
Кесте №2. Қазақстан Республикасында үздіксіз кәсіби білім беру
жүйесінде мұғалім даярлаудың сипаттамасы.
Білім денгейлеріДаярлық кезеңдері Білім мазмұны
1-саты (4 жыл) Жалпы Мамандыққа кіріспе; педагогика
бакалавр, психологиялық-педагогикатарихы; жалпы психологияға
мұғалім лық даярлық кезең кіріспе
квалификациясы (1-курс)
бойынша
Кәсіби-педагогикалқ Мектеп педагогикасы; мектеп күні
теория негізін менгеру (психологиялық-педагогикалық
кезеңі практика); педагогикалық
(2-курс) психология
Кәсіби-педагогикалық Педагогикалық үдерісті
технологияларды менгеру толыққанды ендіру теориясы мен
кезеңі (3-курс) технологиясы; тәрбие жұмысының
әдістемесі; этнопедагогика;
әлеуметтік педагогика пәні
бойынша әдістемені менгеру;
практикалық психология
негіздері.
Тереңдетілген кәсіби Педагогикалық менеджмент; таңдау
педагогикалық даярлық бойынша курстар; практикалық
кезеңі (4-курс) әрекеттестік.
2-саты Кәсіби жоғары білімнен Білім менеджменті; әлеуметтік
(1,5-2 жыл) кейінгі арнаулы педагогика; кәсіби сала бойынша
магистратура ғылыми-кәсіби білім орта және жоғары мектеп
педагогикасын тереңдетілген
жүйелі даярлық.
Көп денгейлі кәсіби білім беру жүйесінде болашақ мұғалімдердің қажетті
кәсіби-педагогикалық даярлығын қалыптастырудың осындай құрлымына сәйкес әр
білім беру денгейіндегі білімнің бағдарламалық мазмұны мен соған сәйкестігі
әр білім берудің бағдарламалық технологиялары бірізділік, өзара сабақтастық
принципте анықталып пайдалануы керек.
Еліміздегі жоғарғы білім беру жүйесі оның ішінде кәсіби-педагогиканың
білім беру 2002 жылдан бастап құрлымы мен мазмұны жағынан хаалықаралық
бағдарламалар ман үйлестірілген академиялық білім беру бағытындағы
бакалавр, магистр жүйесіне өзгерді. Бакалавр мұғалімнің кәсіптік білімнің
денгейі дамымауы үздіксіздігі оның кәсіби тұлғалық шығармашылық
қабілеттерін дамытудың қажетті алғы шарттары, өздігінен кәсіби біліктілігін
ұдайы дамытып отырудың шарты болып табылады. Егер тұлға іс-әрекет
субъектісі ұстанымына ие болса, егер оның орнына жкек тәжірибесі
сарапталып, әлеуметтік тәжірибемен ұштастырылатын болса, Егер ол
педагогикалық ұжымда қолдау тауып шығармашылық кәсіптен ізденіс
көтермелейтін болса, мұғалімнің кәсіптік шеберлігінің педагогикалық
мәдениетінің өсуі қарқынды дамиды. Бұдан мұғалімнің кәсіби даярлығын
психологиялық-педагогикалық әдістемелік арнайы дайындығн талап етеді.
Себебі жүйелі дайындық сапа дәрежесінің көрсеткішін айқындайды.
Біздің зерттеу жұмысымыздың бакалавр мұғалімдердің даярлық сипатын,
болашақ мұғалімнің кәсіби даярлығын қалыптастырудың шарты деп ұсынатын
ғалымдардың бағытын бақылап шығу барынша маңызды болды. Ал контексінде
болашақ мұғалімдердің кәсіби тұлғалық бағытталған. Жалпы қызымет
табыстылығы оның әр алуан түрінде қамтамасыз етеді және кез келген
манандықты игеруге қалыптастырады. Ғылыми әдебиеттерді талдауымызды
түйіндесек болашақ мұғалімнің модельдік конпонеттерінің мазмұны құрамы
кәсіби іскерлікті айқындауға негізделеді. Нақтыланған денгейлік белгілері
маманның өзіндік сапалық өзгешелігін бейнелейді. Ондай маман мақсат қол
біледі, жасап дамытады, кәсіби өзіндік диагностика өзіндік өзгеріс, өзіндік
баға және өзіндік және өзіндік талдау жасай алады, кәсіби іс-әрекет нысаны
мен пәнін таңдап оған диагностиа, өзгеріс жасайды, баға береді. Кәсіби
іскерлік кәсіби міндеттерді шешуге бағытталған және практикалық білімдердің
бірлесуіне сүйенетін бір тізбекпен орындалатын кәсіби әрекеттерді
қалыптастыру жүйесі болып табылады.
Мемлекеттік кәсіби білім стандартын негізге ала отырып болашақ бакалабр
мұғалімдерін даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау, нақты
міндеті болашақ мұғалімдердің кәсіби тұлғасының ғылыми әдістемелік негізін
қалыптастыру, өздігінен білім алу дағдысын қалыптастыру, педагогикалық
инновация технология әдістерін менгеру, кәсіби тұрақтылық пен іскерлік
денгейді қалыптастыру. Маман даярлаудың теориялық тұжырымдарын принцитік
негізде қарастыра отырып бастауыш сынып мұғалімінің кәсіптік мазмұнын,
құрлымын ұйымдастырушылық педагогикалық шарттарын нақтылауға болады. Осы
шарттардың нәтижесінде болашақ мектеп мұғалімінің бакалаврлық мақсатты
денгейлік жетістіктері жоспарланады. Кәсіби қызыметке бейімделе отырып
болашақ бастауыш сынып мұғалімінің жеке тұлғасын қалыптастыру үдерісі бір
топ мәселені шешуді міндеттейді. Оның ішінде бастауыш сынып оқушыларына
қазіргі қоғам талаптарын жеткізу, олардың оқуды менгеруге деген
мотивациясын қалыптастыру. Бастауыш сынып оқушылары ұжыммен дұрыс қарым-
қатынас орнатуға көмектесу, педагогикалық жұмыста табысты жұмсы істеуіне
онымен сиымды болуына қажетті жеке тұлғалық алғы шар жасауы. Айқындалған
факторлар бастауыш сынып мұғалімінің қызыметінде оқу үдерісінде кәсіби
білімденуді басқа мамандықтарға бейімделетін ерекшеліктерден тұрады.
Бастауыш сынып білім беретін мұғалімі ғылым мен техниканың дамуына
байланысты оқушылармен дәстүрлі оқуға міндетін қатар оларды кәсіпкерлікке,
іскерлікке іштей өз ісін жоспарлауға, рефлекцялық қабілетті дамытуға оқуды
өз еркімен игеру дайындығын қалыптастыруға үйренуі тиіс. Ол үшін жас
мұғалімнің кез келген өзгеріс жағдайларына оңай бейімделе алатын өзіндік
кәсіби жетістікке жетуге қажетті қабілеттерді менгеру қазіргі кезең талабы
болып табылады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің кәіби тұлғалық модельн
проектілеу В.А.Сталиннің болашақ мұғалім даярлаудағы технологиялық
әрекеттестік тұжырымдамасы бойынша мынандай технологиялық әрекеттен тұрады.
Коммуникативтік,тконтрутивтік, ұйымдастырушылық, зерттеушілік,
инфармативтік.
Жаңа іскерлік құндылықтар жаңа заманға сәикес іске мұғалімдерді және
келешек ұрпақты жаңа дәстүрде тәрбиелей алатын жетік мамандарды дайындаудың
міндетті шарты болып табылады.
Кесте №3 Болашақ бакалавр бастауыш мұғалімінің кәсіби білім-біліктілік
критерилер сипатамасы
Критерилер Белгілері Сипаттамасы
Объектілік Болашақ бакалавр бастауышМұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің
білім педагогикалық міндеттерін білім беру
кәсіби талаптарына жүйесінің талаптарна сай
қаншалықты сай болса, табысты шешу мүмкіндігі
әлеуметтік тәжірибеге де
соншалықты үлес қосады
Субъективтілік Болашақ бакалавр бастауышБолашақ маманның нәтижеге
мұғалімінің кәсіби бағдарлы кәсіби бағыттылығы
талаптарды рындауда кәсіби еңбектің жеткілікті
кәсіби талаптарға денгейдегі жоғарғы табыстылығы
қанағаттану табыстылыққа кәсіби тұрақтылықтың бірлігі
өзін-өзі бағдарлау
Нормативтік Болашақ бакалавр бастауышКәсіби норманы игеру арқылы
мұғалімінің Стандартты еңбектің өнегелі үлгілерін
эталондарын менгеруінен игеру
кәсіби шеберлік денгейіне
талпынуы
Даралық Кәсіби біліктілік Кәсіби құнды нормаларды
дәрежесі тұлғалық өзіндікменгеріп, кәсіби іс-әрекеттің
даралығы мен жеке басыныңорындалуында өзіндік
сұраныстарын ерекшелігімен, шығармашылығымен
қанағаттандыру жолында өзін жетілдіру нәтижесінде
кәсіби арманның қозғаушы кәсіби сапа дәрежесін көтеру
күші туындайды
Өзектілік Бүгінгі күнгі талаптардыңБіліктілік-шеберлік
мәжелеріне кәсіби денгейлерінің қалыптасуына
біліктілік денгейінің қажетті білім-іскерлік-сапа
талаптары жету-жетпеуіненмәселелері туындайды
сапалық дәрежесі
Болжамдық Мұғалім жеке өз басының Болашақ мұғалімнің кәсіби
кәсіби қалыптасуының қалыптасуының шектерін
шегін бағамдауымен жалпы санаттайды ; кәсіби-тұлғалылық
өсуінің перспективасын пен әлеуметтік мүмкіндіктерді
іздеуі, кәсіби дамытушылық, ынталандырушылық
диогностика дәрежесінен туындайды
Кәсіпке үйрену Кәсіби педагогикалық Қоғамдық-әлеуметтік
Жорамалылығы бейімділігі әлеуметтік жаңалықтарды,
тәжірибені қабылдауға ғылыми-практикалық іс-әрекетте
дайындығы, қажеттілігін пайдалануға ықыласы- кәсіби
түсіну денгейі әрекеттілік туындайды
Шығармашылық Жинақталған тарихи- Өзіндік шығармашылық бағытта
тұлғаның тәжірибені қайтажоғары кәсіби іскерлікті
қарауға, кәсіби көрсету арқылы беделін көтеру
біліктілікті шеберлікке дәрежесі туындайды.
жеткеруге ұмтылу
іс-әрекетінің дербес
шығармашылық дәрежесі
Әлеуметтілік Кәсіби талаптардың Кәсіби берілген адалдық
белсенділік орындалу аясында қоғамның мазмұнымен қоғамды дамытуға,
дамуына үлес қосу денгейі:өзгертуге, түрлендіруге қосатын
үлесінен туындайды
БәсекелестіккеБілім беру нарығындағы Болашақ мұғалім кәсібінің ішкі
қабілеттілік бәсекелестік қатынастарға мүмкіндіктерін жарыққа шығарып,
өз жұмысының әдістері мен даралау нәтижесінде дербес
түрлерін көрсете отырып, шығармашылық ізденістің әрекеттен
кәсіби құнды сана дәрежесітуындайды
Сапалық Мұғалімнің кәсіби іскерлікСапа-сандық денгейінде
сапасы, сапалық бағана белгіленуінен мұғалімнің кәсіби
өлшемдері (білім білімі-біліктілігі сарапталатын
тереңдігі, жүйелілігі, қортындылау дәрежесі туындайды.
ойлау әрекеті).
Ұсынылған критерилер өлшемінің жүйелік тобы үздіксіз көп денгейлі
білім беру жүйесінде даярланған бастауыш бакалавр бастауыш мұғалімінің
кәсіби тұлғасының моделіқандай болашақ деген сұраққа жауап беруге негіз
болады.
Жұмысымыздың 1.1 және 1.2 айқындалғандай – мұғалімнің кәсіптік даярлығы
педагогикалық оқу орнының қабырғасында бітпейді, ол оның кәсіптік
қызыметінің бүкіл бойында жалғасын табады. Сондықтанда үздіксіз көп
денгейлі кәсіби педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ мұғалімдердің
кәсіби қабілеттерін дамытуда кәсіби бейімділігіне баса назар аудара отырып,
өзін-өзі кәсіби айқындауға жағдай жасап, өздігінен өмір бойы білім алу
дағдысын қалыптастыру негізінде кәсіби шеберліктің жоғары дәрежесіне жетуге
болады дейміз. Бұл процесті жүзеге асыру үшін болашақ мұғалімдерді кәсіби
бейімділік пен қабілеттерін нысанаға ала отырып, даралық сипатта білім
қажеттілігін қанағаттандыру тәсілі – денгейлік оқу топтарында педагогикалық
технологияларды жүйелі нәтижеге бағдарлы ұйымдастыру. Денгейлік талаптарда
саралап оқыту әдісі бойынша іскерлік қабілеттерді дамыту өздігінен
жетілдіру жолдары бағдарланған. Бұндай әдіс-тәсілдерді ықшамды және ұтымды
қолдану мақсатында болашақ мамандардың кәсіби бейімділігін компьтерлік тест
технологиясын пайдалану арқылы мамандандыру үдерісін тұғалық – денгейлік
мүмкіндігін қарастырдық. Бұған дейінгі педагогикалық ғылыми әдебиеттерді
талдауымыздан белгілегеніміз болашақ маман даярлауда пеагогикалық
технологиялар, кәсіби бейімділікті, қабілеттілікті дамыта денгейлеп оқыту,
өздігінен білім алу сияқты құнды бағыттар дараланып зерттелген, дегенмен,
бүгінге дейінгі кәсіби пеагогикалық даярлау компонеттері мен критерилері
нақты жасалғанына қарамастан, мұғалімді даярлау саласында оның практикалық
жүзеге асыруы әліде төмен денгейде қалып отыр. Зерттеу жұмысымыздың 1.2
бөлімінде жас мұғалімдердің кәсіби сапалық денгейін анықтауда жүргізілген
сараптауымыз көрсеткендей мұғалімдерді кәсібилендіру үдерісі білімдендіру
кезінде табысты нәтижелі болмаса, кәсіби өтілімнің алғашқы жылдарында
тоқыраулыққа немесе кәсіби-тұлғалық күйзеліске тіреледі. Бүгінге дейін
басты мәселе түлек моделін қалыптастыру, оның шешімін педагогикалық
кадырларды дайындау мәселесінде және кәсіби іс-әрекетке бейімделуінің
сәттілігін қамтамасыз етуді қарастырған. Жас мұғалімнің жеке қасиеттері,
білімі, қабілеттілігі, кәсіби білімдерінің жиынтығы кәсіби білімдерінің
жиынтығы дайындық барысында табысқа жеткізетіні болжамды.
Педагогикалық диагностика тұлғаның бейімделу үдерісінде психологиялық
даму ерекшеліктерін ескере отырып, даму үдерісінің коррекциялық,
бақылаушылық, түзетушілік функцияларын атқарады. Ұсынып отырған жұмысымызда
үздіксіз кәсіби білім беру жүйесінде бакалаврият-магистратура денгейлерін
дамытудың алғы шарты деп болашақ мұғалімдерінің кәсіби бейімділікті анықтау
арқылы өмір бойы өздігінен білі алу принципі бойынша кәсіби айқындау
нәтижесінде кәсіби білімдендіру үдерісінде іскерлікті, шеберлікті дамытуға
бағдарланған дағдыны қалыптастыру. Ал бұл әрекет жүйелі өзін-өзі бағдарлы
басқару нәтижесінде жүзеге асады.
Сурет №1.
1-ші кезең:
диагностикалық болжам
2-ші кезең
ұйымдастырушылық
практиклық
3-ші кезең
бақылаушылық-нәтижелел
ек
Болашақ мұғалімдерге арналған болашақ курсының басты міндеті олардың
педагогикалық дүниетанымын қалыптастыру, өсіп келе жатқан ұрпаққа тәрбие
беру үдерісінің күрделі де қарама-қайшы құбылыстарына педагогикалық сенім
мен көзқарасты тұжырымдау болып табылады.
Педагогика курсы болашақ мұғалімді негізгі педагогикалық проблемалардың
шеңберіне енгізеді де, бұлар педагогиканың қлай және қандай позицияда
шешілетіндігін көрсетеді. Болашақ мұғалімдердің назары бүкіл дүниежүзлік
педгогика үшін ортақ мәселеге келешек жастарды шығармашылыққа тәрбиелеу
болып отыр.
Педагогика курсы мектепте жұмыс істеудің барысында олардың алдында
тұратын нақты білім беру тәрбие міндеттерін шешуде болашақ мұғалімге
практикалық жағынан да көмек көрсетуге тиіс. Бұл мәселе жөнінде ендігі
жнрде педагогика теориялық жағынан негізделген және практикада тексерілген
ұсыныстар мен нұсқауларды бере алады.
Ал практикалық мәселелерді шешу үшін қандайда болсын педагогикалық
құбылыстың мән-жайын түсіну және педагогикалық проблемаларды шешудің жалпы
принцитерін менгеру кәсіби педагогты қалыптастырудың негізі болып табылады.
Болашақ мұғалім тәрбие мен білім беру саласындағы және ізденістер
туралы білуге, жаңа ұсыныстарға өзінің қатысын анықтап, бұлардың неден
болғанын түсінуі тиіс.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімі өзі өмір сүріп отырған кезеңнің
педагогикалық проблемаларын тұжырымдауға бұдан арғы жерде оларды өзі де
араласа отырып бұларды шешуге өзінің үлесін қосуы үшін педагогикалық пікір
дамуының шығармашылық лобораториясын меңгеру керек.
§4. Болашақ мұғалімдерге педагогикалық пәндерді оқытудың әдістемелері
Жоғарғы оқу орындарының педагогикалық факультеттерінде білім беру оқыту
арқылы жүзеге асады. Ал оқытуды ұйымдастырудың негігі қалпы-сабақ. Оқытуды
ұйымдастырудың негізі қалпы дегеніміз – мұғалім мен оқушылардың бірлігі
уақыт аралығында білімді игеру бағытында арнайы жүргізілетін іс-әрекетті,
жұмысы. Сабақтың негізгі белгісі: оқушылардың жас шамасы мен білім
дәрежесіне сәйкес белгілі уақытта өтуі, тұрақты сабақ кестесінің болуы,
мұғалімнің басшылығыменен ұйымдастырылып, жалпы сыныппен, топен, жеке
оқушымен жұмыс істеу мүмкіндігінің жасалуы.
Әр сабақ тақырыбына, мазмұнына байланысты алдына білімдік, тәрбиелілік,
дамытушылық мақсатын қояды. Оқытуды ұйымдастырудың жалпы білім-тәрбиенің
мақсатымен, оқыту мазмұнымен және оқыту әдістерімен анықталады.
Тариха көз жүгіртсек, қоғамның дамуы мен уақыт талабына білім
мазмұнының өзгеруіне байланысты оқытудың қалпының да өзгеріп отырғанын
байқаймыз. Мысалы: Көне Грецияда оқыту жеке-дара сипатта болса,
ортағасырларда оқыту кішігірім топпен жүргізілген. Олай болса, оқытудың
жеке және топтық қалпы жүзеге асырылған. Ал қоғам дамуы сауатты адамдарды
қажет еткен шақта өмірге сынып-сабақ жүйесі келген. Оны ХХІ ғасырда Чехтың
ұлы педагогы Ян Амос Коменский негіздеген. Содан бастап оқыту қалпы –
сабақ оқушыларының үлкен тобымен 50-60 адам жастары шамалас балалармен
сынып, белгілі бір уақытта сабақ кестесіне сәикес әр сабақтан кейін
үзілістер белгіленіп жүогізілетін болған. Я.А.Коменский мұғалім сабаққа
басшылық ететін, тақырыпты түсіндіріп, тапсырманы орындауын бақыласын,
әңгіме әдісін қолданылсын деген талапты қоя отырып, сабақтың сапасы
мұғалімнің даярлығына, белсенділігіне, шеберлігіне байланысты деп
тұжырымдаған.
Сынып-сабақ жүйесі оқытудың жетілдірілген түрі ретінде бір қатар
елдерде пайдаланылған.
ХVІІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың басында Англяда сабақтың Белль
Ланкастер жүйесі орын алған. Онда мұғалім әртүрлі жас шамасындағы 200-300
баланы оқытқан ол жүйенің іске асуы төмендегіше болған.
Мұғалім түске дейіе ересектер тобындағы оқушыларға сабақ береді, ол
түстен кейін сол оқушылар кіші топтағы балаларды оқытқан. Осы жүйені үсынып
іс жүзінде қолданған мұғалім Б.Ланкастердің священик Бельттің атымен
аталған ХІХ ғасырда гимназияларды сынып-сабақ жүйесін қайта құруды көздеген
И.Ф.Гербарт жүйесі дүниеге келді бірақ онда сабақты шығармашылық жолмен
құру болмады. Сол себептенде оқу ісін ұйымдастыруды формализім орын алды.
Осы кезеңде кейбір орта мектептерде мұғалімнің түсіндіруі көрнекті
құралдарды пайдалануы көрініс тапты. Бұл білімді менгеруге біршама
мүмкіндік жасалды.
Сабақ құрлысын түбінен өзгертуді мақсат еткен алдыңғы қатарлы
педагогтың бірі Адольф Вильгелім Дистервег болған. Ол сабақ үстінде
оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін сабақта мұғалімнің түсіндіру мен
оқушылардың белсенділігін қатар түсіп отырсын деген пікір ұсынған.
ХХ ғасырда АҚШ-та сабақты ұйымдастырудың лабороториялық түрі—Дальтон
–жоспары көрініс тапты. Онда мұғалім сабақты түсіндірмейдә, оқушыларға
жазбаша тапсырма береді, олар лабараторияда жеке жұмыс істейді. Тапсырманы
орындап болған соң мұғалімге есеп береді, мұғалім көмекші ретінде жұмыс
істейді.
Оқу ісін жүйелі ұйымдачтыруды қарастыруда орыстың ұлы педагогы
К.Д.Ушинский үлкен үлес қосты. Ол сабақты сан-алуан етіп құруды ,
мұғалімнің кіріспе әнгімесі мен баяндауын, бұрынғы мен жаңаны пысықтай
оқытуды, ең бастысы табуды, деректерді салыстыруды ережелер мен
қортындыларды тұжырымдауды талап етеді. Оқу оқушылардың жас шамасына
лайықты болуы керек деп санады. Мұғалім сабақты өткізгенде оқушылардың
ойлау, есте сақтау, білімді игеру қабілеттерін дамытуды қатар жүргізіп
отыруы қажет деп тапты. Сөйтіп сабақты ұйымдастырудың көптеген мәселелеріне
ғылыми-теориялық негіздеме берді.
Қазақ сахарасындағы ғұлама ғалым Әл-Фараби балаларды жүйелі оқытуды
ұсына отырып, ең алдымен тіл мен логиканы, поэтика мен арифметиканы білу
абзал, бұлар адамның ақыл парасатына, мінез-құлқына игі әсер етеді деп
білім мазмұнына көңіл бөлді. Әл-Фарабидің Ғылымдар энцоклопедиясы атты
трактарты шығыс пен батыс елдерінде кеңінен мәлім болып, 500 жыл бойы
мектептерде ғылым бастамалары жөнінен негізгі бағдарламаның жетекші құралы
ретіндегі дидактикалық шығарма болды.
Қазақ даласындағы озық педагогикалық ойды жалғамтырушылардың бірі –
Ыбырай Алтынсарин еді. Ол К.Д.Ушинскийдің, Л.Н.Толстойдың, И.И.Раульсонктың
педагогикалық көзқарастарын зерттейді. Ы.Алтынсаринның орыс тілі мен қазақ
тілін жеке пән ретінде оқыту, белгілі жүйемен сабақ жүргізу, оқу мазмұнын
анықтау, түсініп оқу, оқу мазмұнын анықтауда баланың білім дәрежесін ескеру
туралы пікірлері әлі күнге дейін бағалы.
Қазақтың ұлы ойшыл ақыны Абай Құнанбаев оқыту ісінде жас ұрпаққа жүйелі
білім беру, ақыл-ойын дамыту, ана тілінде ғылыми білім беру, содан кейін
ғана шет тілдерінде оқытуға көшіуді ұсынған, оқытуда құрсақ жаттау әдісіне
қарсы болғаан, ол жастарды тәрбиелеу отбасында мектепте және әдебиет арқлы
іске асыру керек деп көрсеткен.
Білім таратудың тиімді жолдарын іздеп, ғылыми әдістемелік мақалалар
жазған ағартушы Ахмет Байтұрсынұлы болды. Ол еңбектерінде қазақ тілін
оқытудың әдістемесі, оқыту ісіне керекті құралдар, оқу кітаптары,
бағдарлама, бастауыш сыныпта қазақ тілінде оқыту сияқты келелі мәселелрерді
көтеріп, тамаша пікірлер айтқан.
Жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу саласында педагог Жүсіпбек Аймауытов
Тәрбиешіге жетекші еңбегінде бала оқытудың ерекшеліктерін, заңдарын,
оқыту жүйесін көрсететін дидактика екенін, дидактиканы оқытудың заңдары мен
жолдарын қарастыратынын, ал әдістеменің жеке пәндерді оқытудың, әдістерін
қарастыратын және әдістердің үнемі дамып, жетіліп отыратынын атап
көрсеткен.
Дидактика саласын қарастыратын педагогика оқулығын жазған ұстаз –
мағжан Жұмабаев еді. Ол жалп педагогика, әдістеме, мектепті басқару,
педагогика тарихының басты мәселелерін қарастырған.
Сонымен, оқыту ісінде әлі күнге дейін сынып-сабақ жүйесі қолданылып
келеді. Дегенмен, оның құрлысы өзгеріп, оқыту әдістері жаңарды, үйге
тапсырма беру, оны тексеру кезеңдері өзгерді. Бүгінгі танда Қазақстан
Республикасының орта арнаулы білім тұжырымдамасы педагогикалық үдерістің
сапасын көтерудің бағыты,оның негізгі құрлымдық бірлігі сабақты одан әрі
жетілдіру, әр оқушының бейімділігін дамыту үшін қолайлы жағдай жасау,
психологиялық мүмкіндіктерін ескеріп қабілеттерін дамыту, білімді үздіксіз
жаңартып беріп отыру мәселесін шешу қажет еткенін талап етуде, осыған орай
оқыту ісін ұйымдастырудың жаңа қалыпты жолдары, әдістері қарастырылуда.
Байқап отырғанымыздай қоғамның даму барысында біздің клімізде де, шет
елдерде де орта мектептер мен орта арнаулыкәсіби білім беретін оқу ісін
ұйымдастырудың негізгі қалпы сынып-сабақ жүйелері сақталуда. Бұл жүйені
жетілдіру барысында ғалым-педагогтар, әдіскерлер еңбек етіп теориялық
анықтамалар жасады. Мысалы: И.Т.Огородников пен Е.П.Есиновтың анықтамасы
бойынша Сабақ дегеніміз – ұзақтығы - 45 минутқа есептелген, тұрақты
оқушылар құрамымен, ұйымдасқан топпен, мұғалімнің басшылығымен өткізетін
оқу ісі,-десе, А.А.Будардный Сабақ дегеніміз - мұғалімнің әрекеті де
оқушының әрекеті де белгілі міндеттерге бағытталған әрекеттер жүйесі,-
деген. Белгілі дидакт Н.М.Скаткин Сабақ дегеніміз – педагогикалық
үдерістің клеткасы немесе аяқталған бөлшегі,-деп анытаған. Н.М.Верзилин
Сабақ ол-күн, оның айналасында планета сияқты оқу ісінің барлық формалары
айналады,- деп тұжырымдаған.
Көпшілік дидактардың пікірі бойынша: Сабақ белгілі уақыт аралығында
оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту міндеттерін жүйелі түрде шешетін
мұғалімдер мен оқушылардың тұрақты іс-әрекетінің түрі.
Орта мектептер мен орта арнаулы оқу орындарында сабақты оқытуды
ұйымдастырудың деп тиімді түрін есептеуінің себептері төмендегіше:
1. Сабақ ұйымдастыру жағынан тиімді, белгілі күн тәртібі, сабақ кестесі
бойынша жүргізіледі, бір мезгілден басталып, бір мезгілде аяқталады.
2. Сабақта оқушыларды оқыту, дамыту, тәрбиелеу мақсат, міндеттері бір
мезгілде іске асады.
3. Сабақта бағдарлама бойынша өтілетін тақырыптың мазмұны барлық
оқушылар үшін бірдей және бір уақытта ашылады.
4. Сабақта оқушылар жаңа білімдерді, практикалық іскерлік пен дағдыны
игереді, ақыл-ой қабілеттері дамып, мінез құлық қалыптасады.
Мектепке дейінгі педагогикалық жоғарғы оқу орындарының барлық оқу
жұмысы оқушыларды мұғалімдік – тәжірибелік мамандыққа дайарлайды. Мектепке
дейінгі педагогикадан, балалар психологиясынан, жеке әдістемелерден
теориялық мәліметтер берумен қатар, балабақшадағы оқу-тәрбие жұмысының
мақсаты, міндеттері, мазмұны, түрлері, әдіс-тәсілдері жайлы мағұлматтармен
қаруландырады.
Сабақтың маңыздылығын ескере отырып, оның оқу жұмысын ұйымдастырудың
бірден бір көзі емес екенін атап өту жөн. 1961 жылы наурыз айында бекіткен
Орта арнаулы оқу орындары туралы ережеде және 1998 жылы қыркүйекте
жарияланған Орта арнаулы оқу орны туралы Ережеде жоба. Оқу-тәрбие
үдерісін ұйымдастырудың 34-42 пункттерінде Қазақстан мұғалімі, - 9
ІХ.1998, Қазақстан Республикасының білім тұжырымдамасында Қазақстан
мұғалімі 21, 11, 91, Орта арнаулы білім беру заңында Қазақстан мұғалімі
8.01.93 оқыту қалпын түрлендірп өткізу мәселесін қойған. Осы талаптарға
орай оқушылар практикум, лабараториялық сабақрат, экскурсия, педагогикалық
тәжірибе, үйдегі дербес жұмыс сияқты оқытуды ұйымдастырудың түрлерін де
кеңінен қолдануда. Дегенмен, сабақ жоғарғы оқу орындарында оқу ісін
ұйымдастырудың негізгі қалпы болып есептеледі. Сабақтағы әрбір жеке
тақырыптың идеялық мазмұны, жетекші бағыты, білімдік, тәрбиелік,
дамытушылық және кәсіптік мамандығына сай мақсатты болады. Мысалы:
Педагогикада бастауыш сынып оқушыларын адамгершлікке тәрбиелеу әдістері
атты тақырыпты өтудің мақсаттары:
1. Оқушыларға адамгершілік тәрбиесінің мазмұны, әдістері туралыбілім
беру, әртүрлі жағдайларда әдістерді пайдаланудың жолын үйрету, әр баланың
ерекшелігіне сай жеке жұмыс жүргізуде пайдаланатын әдістермен қаруландыру;
2. Болашақ бастауыш мұғаліміне қызыметі педагогиканың дағдыларын
қалыптастыру, икемділігін дамыту;
3. Мамандығына дұрыс қатынасын тәрбиелеу.
ІІ Бастауыш мектеп оқушыларын интернациализмге тәрбиелеу атты
қақырыпта өтілетін сабақтың мақсаты:
1. Оқушыларға интерноционалдық тәрбиенің мазмұны, құралдары, әдістері
туралы білім беру;
2. Болашақ мамандығына қажетті әдет дағдылары мен іскерлігін дамыту;
3. Мамандығын сүюге баулу.
ІІІ. Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістесесі атты тақырыпты өту
мақсаты:
1. Оқушыларға дене тәрбиесінің мазмұны, құралдары, әдістері туралы
білімберу;
2. болашақ мамандығына керекті жаттығулары үйрету, дағдылары мен
іскерлігін қалыптастыру;
3. Болашақ мамандығына керекті қимыл-әрекетін, икемділігін дамыту.
Байқап отырғанымыздай, жоспармен бағдарламаға сай әр сабақтың
тақырыбына, мазмұнына лайықты білімдік, тәрбиелілік, дамытушылық мақсаты
белгіленді. Ал сабақтың сапалы өтуі оған қойылатын төлемдегі талаптарды
ескеруге де байланысты:
▪ Сабақтың гигиеналық жағдайын жасау;
▪ Сабақ мақсатының оқытушы үшін де оқушы ұшін де айқын болуы, сабақ
мақсатын бірлікте қарау;
▪ Сабақ тақырыбының мазмұның анықтау, мазмұнның дидактикалық
принциптерге сай болуын қадағалау;
▪ Сабаққа қажетті қосымша жаттығулар мен көрнекі құралдарды дұрыс
талдау;
▪ Оқытудың әдіс-тәсілдері дұрыс таңдалып, оқушылардың белсенділігі
мен дербестігін тудыруды қамтамасыз етуін ойластыру;
▪ Көрнекі және техникалық құралдар дер кезінде пайдаланылып,
оқушылардың сабақ жабдығын қабылдауына, игеруіне, сабақ
қиындықтарын дер кезінде жеңуге ықпал ету;
▪ Сабақтың барлық құрал-жабдықтарын кезеңдерге байланысты уақыт
жағынан тиімді пайдалану;
▪ Сабақты тәжірибелік жұмыстардың дене тәрбиесіне байланысты бір
шама орындалуы.
Оқушының міндеті аталған талаптарды жақсы біліп, сабақ үстінде болашақ
мамандардың оқу жұмысын біргірлікпен ұйымдастыруына , жеке оқушылардың ұжым
жұмысын педагогикалық заңдылықтарына сай басқаруына, олардың дербес
жұмыстарының түрлерін жалпы жұмыспен үйлестірілуіне ықпал ету.
Оқушының жұмыс стилі болашақ мұғалімдердің оқушылармен ортақ тіл
табысып дұрыс қарым-қатынас жасай білуіне, сонымен бірге болашақ
мұғалімдердің педагогикалық шеберлікті, мәдениеттілікті, әдептілікті,
этиканы дұрыс менгеруін қамтамасыз ету.
Оқыту үдерісі өте күрделі, өзіне тән принйиптері, заңдылықтары, таным-
білімдік, тәрбиелілік, дамытушылық мақсаттары, оған сәйкес міндеттері бар,
оның мазмұны мен ұйымдастырылуы қоғамдық-әлеуметтік өмірдің тарихи
жағдайына, мұрат-тілегіне, ғылым мен техниканың , мәдениетінің даму денгейі
мен анықталады. Бүгінгі таңдағы жоғарғы оқу орындарындағы оқыту ісіне
қойылатын жаңа талаптар – мақсаты көздей, жоспарлы, жүйелі, үздісіз түрде
студенттердің жеке шығармашылық ой қабілетін дамыту, білімді іскерлік пен
дағдыны болашақ іс- тәжірибесі мен байланыстыра игеру.
Оқыту үдерісінде нақты фактілерді ұғынудан логикалық ойлауға көшу
оқушының оқушының санасында белгілі бір түсінікті қалыптасып жалпылауға
үйренеді. Жеке қасиеттерді бүтінмен байланыстырады. Таным үдерісінің
алғашқы баспалдағы шындықты танып білудің қайнар көзі – тәжірибе.Тәжірибеде
мақұлданған, бекітілген, анықталған ғылыми қортындылар ғана ақиқат болады.
Практика оқыту үдерісінде оқушылардың жеке тәжірибесі түрінде ғана емес,
адамзаттың ғылыми қортындыланған тарихи тәжірибесі ретінде көрінеді.
Сондықтан оқыту үдерісінде оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыларды
менгертіп, дүние танымын қалыптастыруды, танымдық қабілеті дамиды, дербес
жұмыс істеуге жаттығады, үйренеді.
Оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны менгеру ісі қабылдау, ойлап
түсіну, жинақтау, есінде сақтау, қайта жанғырту, тәжірибеде қолдану сияқты
оқу үдерісінің буындарынан тұрады, бұлар бір-бірімен байланысты, белгілі
дәрежеде таным жолдарын байқатады.
Сабақтың құрлысы алдына қойылған мақсатына, мазмұнына, оқытудың
типіне, әәдіс-тәсілдеріне, оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты.
Сабақтың құрлысына мұғалім жұмысының шығармашылық сипаты да әсер етеді.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері педагогика негізгі бөлігінің бірі
дидактиканың басты тақырыбы сынып-сабақ құрлысын менгеруі тиіс.
Сабақ құрлысының негізгі элементтері:
1) ұйымдастыру кезеңі;
2) мақсатты белгілеу;
3) Үй жұмысын тексеру және оқушылардың білімін бағалау;
4) Жаңа материалды беру және оқушылардың дербес жұмысы;
5) Жаңа материалды бекіту;
6) Үй тапсырмасын тексеру;
7) Сабақтың қортындысы.
Мұғалім сабақ құрлысының сан алуна екенін үнемі есте сақтап, оны
анықтауда негізгі дидактикалық міндеттер мен оқушылардың ақыл-ой әрекетін
дамытуды ескереді. Бұл жөнінде белгілі ғалымдар М.Н.
Скаткин,Р.Я.Лемберг,И.Т.Огородников , И.Я. Лернер, Н.Көшекваев, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz