Қазақстан Республикасының заңы және аудитті реттеуші басқа заңдар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
 Бөлім. Аудит туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Аудиттің маңызы мен мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Аудиттің негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
 Бөлім. ҚР.да аудиттің пайда болуы және дамуы ... ... ... ... ... .
2.1. Қазақстан Республикасының заңы және аудитті реттеуші басқа заңдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Қазақстандағы аудиторлық іс әрекеттерді реттеуші нормативтік құқықтық актілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3. Қазақстанда аудитор білімін алу ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Еліміздің экономисының өсуіне және тұрақтануына мүмкіндік беретін нарықтық қатынастарды тиімді дамытудың ең қажетті шарты аудитарлық тексеру.
Аудиторлық тексеру жургізілмеген ұйымдарда бухгалтерлік және салық заңдылықтарын бұзу тәуекелі көтерілуде, олар бюджеттің салық төлемдерінің бюджетке түсуінің азаюына алып келеді.
Аудит біздің елімізде жақында пайда болғанымен , оның жеткілікті үлкен тарихы бар және әр түрлі аудармада «audio » деген латын сөзі «ол тыңдап тұр немесе тыңдаушы» деген мағынаны білдіретін «аудит» түсінігін береді.
Дүние жүзінде ең бірінші болып аудиторлық қызметті құрған ел – Қытай мемлекеті.
Ежелгі Қытай тарихи жазбалары б.э.д 700 – жылдары мұнда Бас Аудитор қызметінің болғанын білдіреді. Оның негізгі міндеті: мемлекеттік ақша мен мулікті пайдалану құқығы бар укімет шенеуніктерінің адалдығына кепілдік беру еді.
Алғашқы тәуелсіз аудиторлар ХIXғасырда Еуропа акционерлік компанияларында пайда болады.
Қаржылық ақпараттың дұрыстығын тексеру және қаржылық есеп беруды растау үшін адамдар шақырылды, оларға акционерлердің пікірі бойынша, сенуге болатын еді. Аудиторға қойылатын басты талаптар: - мұнтаздай әділлік және тәуелсіздік. Бастапқыда бухгалтерлік есепті білудің негізгі мәні болған жоқ, бірақ бухгалтерлік есептің күрделенуіне байланысты кәсіби аудиторларды даярлау қажетты шарт болып табылады.
Аудиттің тарихи отаны Англия, онда 1844 жылдан бастап компаниялар туралы заңдар сериясы шығып отырады. Осы заңдарға сәйкес компаниялардың жылына бір рет акционерлер жиналысында жасалатын баяндама үшін бухгалтерлік шоттар мен пайда жөніндегі есептілікті тексеруге арнайы маман шақыруға міндетті болып саналады.
Міндетті аудит туралы заң Ұлыбританияда 1862 жыл, Францияда 1867 жыл, ал АҚШ-та 1896 жылы қабылданды.
Ресейде аудитор қызметі I Петрмен енгізілген. Аудитор қызметі іс қағаздарын жүргізілшінің, хатшының және прокурордың кейбір міндеттерін атқарған. Ресейде аудиторларды ант/серт/ берген бухгалтерлер деп атаған.

1. З.Н.Ажибаева. «Аудит» Алматы 2004.
2. А.А.Сәтмырзаев. Б.Е.Укашев. «Аудит теориясы» Алматы 2004.
3. С.Жақыпбеков. «Ішкі аудит» Алматы 2008.
4. А.Абленов. «Аудит негіздері» Алматы 2005.
5. Е.Ержанов. «Аудит-1» Алматы 2005.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе____________________________ ____________________________3
( Бөлім. Аудит туралы түсінік____________________________ _________4
1.1. Аудиттің маңызы мен мақсаты____________________________ _____
1.2. Аудиттің негізгі принциптері________________________ ___________
(( Бөлім. ҚР-да аудиттің пайда болуы және дамуы_____________________
2.1. Қазақстан Республикасының заңы және аудитті реттеуші басқа
заңдар_____________________________ _____________________________
2.2. Қазақстандағы аудиторлық іс әрекеттерді реттеуші нормативтік құқықтық
актілер____________________________ _____________________
2.3. Қазақстанда аудитор білімін алу________________________________ _

Қорытынды__________________________ ___________________________
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі_____________________________ ______

Кіріспе.
Еліміздің экономисының өсуіне және тұрақтануына мүмкіндік беретін
нарықтық қатынастарды тиімді дамытудың ең қажетті шарты аудитарлық
тексеру.
Аудиторлық тексеру жургізілмеген ұйымдарда бухгалтерлік және
салық заңдылықтарын бұзу тәуекелі көтерілуде, олар бюджеттің салық
төлемдерінің бюджетке түсуінің азаюына алып келеді.
Аудит біздің елімізде жақында пайда болғанымен , оның
жеткілікті үлкен тарихы бар және әр түрлі аудармада audio деген
латын сөзі ол тыңдап тұр немесе тыңдаушы деген мағынаны
білдіретін аудит түсінігін береді.
Дүние жүзінде ең бірінші болып аудиторлық қызметті құрған ел
– Қытай мемлекеті.
Ежелгі Қытай тарихи жазбалары б.э.д 700 – жылдары мұнда Бас
Аудитор қызметінің болғанын білдіреді. Оның негізгі міндеті: мемлекеттік
ақша мен мулікті пайдалану құқығы бар укімет шенеуніктерінің адалдығына
кепілдік беру еді.
Алғашқы тәуелсіз аудиторлар ХIXғасырда Еуропа акционерлік
компанияларында пайда болады.
Қаржылық ақпараттың дұрыстығын тексеру және қаржылық есеп беруды
растау үшін адамдар шақырылды, оларға акционерлердің пікірі бойынша, сенуге
болатын еді. Аудиторға қойылатын басты талаптар: - мұнтаздай әділлік және
тәуелсіздік. Бастапқыда бухгалтерлік есепті білудің негізгі мәні болған
жоқ, бірақ бухгалтерлік есептің күрделенуіне байланысты кәсіби аудиторларды
даярлау қажетты шарт болып табылады.
Аудиттің тарихи отаны Англия, онда 1844 жылдан бастап компаниялар
туралы заңдар сериясы шығып отырады. Осы заңдарға сәйкес компаниялардың
жылына бір рет акционерлер жиналысында жасалатын баяндама үшін бухгалтерлік
шоттар мен пайда жөніндегі есептілікті тексеруге арнайы маман шақыруға
міндетті болып саналады.
Міндетті аудит туралы заң Ұлыбританияда 1862 жыл, Францияда 1867 жыл,
ал АҚШ-та 1896 жылы қабылданды.
Ресейде аудитор қызметі I Петрмен енгізілген. Аудитор қызметі іс
қағаздарын жүргізілшінің, хатшының және прокурордың кейбір міндеттерін
атқарған. Ресейде аудиторларды антсерт берген бухгалтерлер деп атаған.

I Бөлім. Аудит туралы түсінік.

1.1. Аудиттің маңызы мен мақсаты.
Біздің елімізде аудиттің дамуы КСРО Министрлер Кеңесінің арнайы
қаулысына сәйкес құрылған Инаудит акционерлік қоғамның 1987 жылы
ашылуынан басталады. Біздің еліміздегі аудиттің бұдан былай дамуы үшін оны
құрудың маңызын қайта бағалау қиын.
Акционерлік қоғам заңды тұлға болып табылды, оның мақсаты КСРО-да және
шетелдерде әрекет етуші бірлескен кәсіпорындарға аудиторлық және кеңестік
қызметтер көрсетуден тұрды. КСРО-ның Министрлер Кеңесі Инаудит фирмасына
кең құқықтар берді, олардың ішінде мыналарға құқықтар берді:
- бірлескен кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық-шаруашылық іс-әрекеттерін
қайта қарау және тексеру;
- бухгалтерлік кітаптарды, есеп берулерді, жоспарларды, сметаларды және
басқа құжаттарды тексеру, ақшалай сомалар мен құнды қағаздардың
барлығын, материалдық құндылықтардың барлығын және жұмсалу дұрыстығын
тексеру;
- КСРО Мемлекеттік Банкінің мекемелері мен басқа несиелік мекемелерден
тиісті ұйымдар мен кәсіпорындардың операцияларымен байланысты
құжаттардың көшірмелерін, қажетті мәліметтерді, анықтамаларды, олар
бойынша айналымдар мен есеп-қисаптардың жайы туралы мәліметтерді алу;
- кәсіпорындар мен ұйымдардан келісілген көлемдердегі есеп беру және басқа
құжаттауларды алу;
- КСРО-да және шетелдерде өз уставын, балансын, табыстар мен шығындардың
есеп-қисабын, және сонымен қатар Инаудит фирмасының іс-әрекеті туралы
әр түрлі материалдарды және басқ. жариялау.
Хозразчетті ревизиялық топтармен салыстырғанда фирманың недәуір жоғары
ұйымдық-құқықтық формасының бар екеніне қарамастан, ол мемлекеттік бақылау
ұйымының негізінде құрылды, ал оның құрушылары одақтық министрліктер болып
табылды. Инаудитті бірыңғай құрылым ретінде сақтаудың реті келмеді, ол
бірнеше тәуелсіз аудиторлық фирмаларға бөлініп кетті. Себептердің бірі
фирмада маманданған мамандар мен нағыз жетекшілердің көпшілігінің жұмыс
істейтігінде болды, оларда өздерінің жеке фирмаларын ұйымдастырып және
басқару мүмкіндігі пайда болды.
1989-1993 жж. КСРО-да аудиторлық іс-әрекет туралы заңды акт қабылдауға
әрекет жасалды. Осы кезеңде ел ішінде көптеген коммерциялық ұйымдар пайда
болды, соның қатарында аудиторлық фирмалар да болды. Соңғылары шектелген
жауапкершіліктегі серіктестіктер сияқты тіркелді. 1989 жылы Қазақстандық
социалистік республикасының қаржылар Министрлігінің бақылау ревизиялық
басқармасында хозрасчетті ревизиялық топ құрылды, содан соң соның негізінде
1990 жылы үкіметтің шешімімен бірінші аудиторлық фирма Хозрасчетті
аудиторлық орталық құрылды және оның территориялық бөлімшелері ашылды.
Жиналған тәжірибе, аудиторлық қызметтердің үздіксіз ұлғаюшы көлемі, және
сонымен бірге белгілі мөлшерде дүние жүзілік аудиторлық практиканың
ұсыныстары 1992 жылы хозрасчетті орталықты тәуелсіз акционерлік аудиторлық
компания Қазақстан аудитте өзгертуге мүмкіндік берді. Ол республикада
аудиторлық қызметтер көрсету бойынша бірінші тәуелсіз мамандандырылған
компания болып табылды, меншіктіліктің жеке формасына негізделген және
аудитті жүргізу құқығына үкіметтен лицензиясы бар.
Аудиттің пайда болуында және оның көпшілікке таралуында республикада
Қазақстанаудит компаниясының қызметі өте зор. Бұл компания біздің
елімізде аудиторлық іс-әрекеттер туралы заң жобасының негізгі жасаушысы
және министрліктерде, үкімет деңгейлерінде және парламенттік комитеттерде
оны талқылауда бас кеңесші болды, және сонымен қатар Қазақстан аудиторлары
Палатасының Уставының жобасының авторы болды.
Аталған фирманың ұйымдастырушылық құжаттарында мыналар қаралды: жеке
меншіктің кез-келген ұйымдық-құқықтық формалары мен түрлеріндегі
кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық іс-әрекеттерін олардың қаржылық
есептіліктерінің дұрыстығы мен нақтылығын дәлелдеу мақсаттарында тексеруді
жүргізу, бухгалтерлік есептеу мен салық салуды және т.б. қоса отырып,
қаржылық, құқықтық, шаруашылық және коммерциялық іс-әрекеттердің әр түрлі
сұрақтары бойынша кеңестер ұсыну. Сонымен, бірінші аудиторлық фирмалардың
ұйымдастырушы құжаттарында-ақ аудиттің анықтамасы мен мақсаттарының негізі
қаланды, бұл бұдан ары ҚР-ның аудиторлық қызметтер туралы Заңында көрініс
тапты.
1990 жылдың басында нарықта Эрнест энд Янг Внешаудит СП пайда болды,
ол олардың өтініші бойынша бірлескен кәсіпорындарда аудиторлық тексерулер
жүргізді, және де олардың орналасуы мен тиесілігіне байланыссыз. Бұл сол
кездерде Үлкен алтылық деп аталатынға кіретін ең ірі континентаралық
аудиторлық фирма болды.
Қазіргі кезде Қазақстанда өте ірі халықаралық аудиторлық мекемелер мен
жергілікті аудиторлық фирмалар өздерінің қызметтерін дамытуда, олар
аудиторлық қызметтер көрсетеді. ҚР қаржылық Министрінің 05.04.2001 жылы
шыққан №173 Аудиторлық мекемелер мен рейтингтік агенттіктердің тізімдерін
бекіту туралы бұйрығымен әр жыл сайын аудит ұйымдастыруды жүргізу үшін
және несиелік рейтингті бекіту үшін ҚР Үкіметінің Бірқатар акционерлік
қоғамдар мен республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың (ұлттық
компаниялардың) іс-әрекеттерін тиімді басқару мен бақылауды ұйымдастыру
бойынша шаралар туралы 2001 жылы 28 ақпанда шыққан №290 Қаулысына сәйкес
ТОО ГутайсуотерхаусКуперс, ТОО КПМГ Жанат, ТОО Эрнст энд Янг, Делойт
и Туш, ТОО BDC Казахстанаудит (жоғарыда аталған аудиторлық фирмалардың
соңғысы 2004 жылы 19 шілдеде шыққан ҚР қаржылық Министрінің №294 бұйрығымен
бекітілген) құрамында аудиторлық ұйымдардың тізіміне бекітілген.

1.2. Аудиттің негізгі принциптері.
1995 жылы шілдеде аудиторлар Палатасының кезектен тыс конференциясында
Қазақстан Республикасы аудиторларының этика Кодексі қабылданды (2.2.
қосымшасы). Ол Қазақстанаудит акционерлік компаниясымен Пранс Уотерхаус
ЛЛП кеңесшілерінің ресми спонсоры болып табылатын Рынки капитала ЮСАИД
бағдарламасының қолдауымен жасалынды.
Аудиторлар Палатасының кеңесі бұл Кодекстің нормативтік актілер күшіне
ие екенін және Қазақстан территориясындағы барлық аудиторлық фирмалар мен
аудиторлардың орындауы үшін міндетті екенін атап көрсетеді.
Этика адамзаттың таңдау мәселесін, адамның жетекшілік ететін жақсы
және жаман стандарттарын жүйелі зерттеу бойынша, оның ақырында ұмтылатын
жақсылығын оның түсінуі философиясының міндеттеріне жауап береді.
Этиканың үш элементі:
• шешім таңдау мәселесі;
• адамгершілік принциптері;
• шешімнің салдарлары.
Біздің елімізде қабылданған этика Кодексі мыналарды белгілейді:
- аудиторлар беталысының стандарттарын;
- жалпы мақсаттарға жету үшін аудиторлармен қағадалануы тиіс негізгі,
басты принциптер.
Кодекстің кіріспе бөлігінде аудитор мамандығының мақсаты белгіленген,
ол қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тиімділіктің ең жоғары
деңгейіне жету мақсаттарында ең жоғары кәсіпшілік нормаларына сәйкес жұмыс
істеумен қорытындалады. Бұл төрт негізгі талаптарды қадағалауды ұсынады:
сенімділік, кәсіпшілік, қызмет және сенім сапасы.
Аудиторлардың өз мақсаттарына жетуі үшін мынадай принциптерге сәйкес
әрекет етулері керек:
Адалдық. Аудитор өзінің кәсіпшілік міндеттерін орындауда адал болуы
керек.
Объективтілік. Аудитор әділ болуы керек және наным, ағат пікірлілік
және басқа факторлардың объективтілікке әсерін тигізуіне жол бермеуі керек.
Кәсіпшілік хабардарлық. Қызмет көрсетуге келісе отырып, аудитор
кәсіпшілік хабардарлықтың, білім мен осы тапсырманы орындау үшін
дағдылардың жеткілікті деңгейін меңгергеніне сенімді болуы керек, олай
болмаған жағдайда оларды орындаудан бас тартуы керек.
Аудитор қажетті ықыласпен, хабардарлықпен және ынтамен кәсіпшілік
қызмет көрсетуі керек, клиенттің қазіргі заманғы жасауларға негізделген
практика мен заңдағы хабардарлық және кәсіпшілік қызмет көрсетулерді алуы
үшін кепіл бола алатын қажетті деңгейдегі білімі мен дағдыларын тұрақты
түрде дамытып отыруы керек.
Құпиялылық. Аудитор кәсіпшілік қызмет көрсету барысында алған
мәліметті, коммерциялық құпияны қосқанда, тексерілетін субъектінің
келсімінсіз жария етуге құқықты емес, тексеруді белгілеген жеке адам немесе
ұйымға тексеру нәтижелерін беру жайттарын қоспағанда.
Кәсіпшілік мінез-құлық. Аудитор кәсіпшіліктің беделін түсіретін мінез-
құлықтан бас тарта отырып, жақсы кәсіпшілік атағына сай әрекет етуі керек.
Кәсіпшілік стандарттары. Аудитор кәсіпшілік қызмет көрсетулерді заңды
және нормативтік актілермен қабылданған тиісті кәсіпшілік стандарттарына
сәйкес қарастыруы керек. Аудиторлар құрметке жатпайтын, объективтілік пен
тәуелсіздікке тура келмейтін кез-келген қызығушылықтан бос болып табылады
және болуы керек.
Ұлыбританияның аудиторлық практикасының кеңесі бойынша аудиттің
негізін қалаушы принциптерінің ішінен мыналарды да белгілеуге болады:
Пікір айту. Аудитор дұрыс кәсіпшілік пікірлерді қолдануы керек.
Біреуге міндеттілік. Аудитор көбінесе акционерлер мүддесіне жұмыс
істеуі керек, сонымен бір мезгілде шаруашылық процесінің басқа
қатысушыларының да мүдделерін ескере отырады.
Коммуникация. Аудиторлар өз пікірін көрсету үшін, толық ұғыну үшін
барлық қажетті сұрақтарды ашуы керек. Қоғам мүддесі үшін олар тиісті
деңгейдегі өкіметтерге мәлімдеме істей алады, егер оларға алдау фактілері
немесе заң бұзушылықтар немесе кәсіпорын қадағалуы тиіс басқа ережелер
белгілі болған болса.
Аудиторлық іс-әрекет туралы республика заңдары аудитордан
кәсіпшіліктің қандай деңгейі талап етілетінін және аудитор мамандығын
алғаннан кейін ол қандай іс-әрекетті жүзеге асыра алатынын анықтайды.
Мамандық нұсқаулары недәуір тәптіштелген: аудитор тиісті кәсіпшілік
мамандығына ғана ие болып қоймай, сонымен қатар этикалық нормаларды
қадағалауы және оларға сай келуі керек.
Аудитор үшін этикалық нормалар ережелер жинағын, аудиттің стандарттары
мен нормативтерінің талаптарын міндетті түрде қадағалаудан және сонымен
қатар кәсіпшілік білімнің жоғары деңгейін көрсетуден және өзінің
міндеттерін орындаудан тұрады. Аудитор адамгершілік, өнегелілік нормаларын
ұстануы керек, өзінің істестеріне, клиент-тапсырыс берушілеріне ізгі ниетті
болуы керек. Ол оның мамандығына нұқсан келтіретін әрекеттерді істемеуі
керек, өзінің іс-әрекеттерінің талаптарын қадағалауға міндеттенуі керек.
Аудитор мен тапсырыс беруші клиенттің өзара қатынасы тілектестік пен
аудиторлық тексеру бойынша шығындардың орнын толтырушылықтың негізіне
құрылады. Олардың арасындағы дау-жанжалдар екі жақтың келісімімен немесе
сот шешімімен шешілуі мүмкін. Тапсырыс беруші клиент аудиторды және аудитор
– тапсырыс беруші клиентті өз қалауымен таңдауға құқықты. Тексеру бойынша
аудиторлық шығындар келісімге сәйкес төленеді.
Ұйымның басқарушылары мен басқа лауазымды адамдарының аудиторлық
тексеру процесіндегі міндеттері мыналардан тұрады:
• Аудиторлық фирма (ұйым) қызметкеріне қазіргі заманғы және толық
аудиторлық тексеруді жүргізу үшін жағдайлар жасау және оған бухгалтерлік
есептің барлық құжаттарын, кадрлық, қаржылық-шаруашылық және басқа
сұрақтар бойынша барлық құжаттарды, жабдықтау, тұтыну бойынша келісім
(шарттарды) ұсыну, және сонымен қатар аудитордың сұрауы бойынша
мәлімдемелер мен түсініктемелерді ауызша және жазбаша түрде беру.
• Аудиторлық тексеру процесінде бухгалтерлік есеп жүргізу, қаржылық-
шаруашылық есептілігін жасау және басқ. тәртіптерді бұзулардың
анықталғанын қолма-қол жою.
• Аудиторлық тексеру процесінде түсіндірілуге жататын сұрақтар шеңберін
шектеу мақсатында кез-келген әрекеттерге тиым салу.
Аудитор (аудиторлық фирма) мыналарға құқықты:
• республиканың заңды актілерінің талаптарына, аудит стандарттарына, және
де кәсіпорын мен келісімнің нақтылы шарттарына сүйене отырып аудиторлық
тексеру әдістері мен формаларын (аудит жоспарын) өз бетінше анықтауға;
• қаржылық-шаруашылық іс-әрекеті, қаржылық қаражаттардың барлығы, құнды
қағаздар мен тауарлық-материалдық құндылықтардың барлығы бойынша
құжаттарды толық тексеруді кәсіпорында жүзеге асыруға және тексеру
барысында пайда болған сұрақтар туралы түсінік алуға және қосымша
анықтамалар мен мәліметтер алуға. Тексерілуші шаруашылық субъектісінің
қажетті құжаттарды бермеген жағдайларында, және сонымен бірге тексеру
жүргізуді тапсырушы мемлекеттік ұйымдармен қамтамасыз етілмеген
жағдайда, аудитор мен оның отбасы мүшелерінің жеке қауіпсіздіктерін
осындай қажеттілік бар болса қамтамасыз етпеген жағдайларда аудиторлық
тексеруді жүргізуден бас тартуға;
• аудиторлық тексеруді жүзеге асыру үшін қажет мәліметтерді үшінші
адамдардан жазбаша сұрау бойынша, соның ішінде тексеруді тапсырушы
мемлекеттік ұйымдардың көмектесуінде алуға, және сонымен бірге келісім
шарт негізінде басқа фирмалардан (ұйымдардан) маман-аудиторларды
қатысуға тартуға.
Аудитор (аудиторлық фирма) мыналарға міндетті:
• Аудиторлық тексеруді келісілген жұмыс жоспарымен және келісім
шарттарымен сәйкес жүзеге асыруға;
• Аудиторлық тексерулерді кәсіпшілік деңгейде жүргізуге, және сонымен
қатар басқа аудиторлық қызметтер көрсетуге;
• Бухгалтерлік есеп құжаттарының және аудиторлық тексеру барысында олардың
алған және өздерімен жасалған басқа істерінің сақталуын қамтамасыз
етуге, және тапсырыс беруші клиенттің келісімінсіз, республиканың заңды
актілерімен қаралған жағдайларды қоспағанда, олардың мазмұнын жария
етпеуге;
• Аудиторлық жұмыс көлемі үлкен болған жағдайда қатысуға басқа
аудиторларды (мамандарды) тартуға. Туысқандық, лауазымдық немесе
экономикалық байланыстардың бар болуында, және сонымен қатар аудиторлық
іс-әрекетті жүргізу құқығына лицензиясының болмауында осы кәсіпорынды
өткізуге өзінің қатысуының мүмкін еместігін тапсырыс беруші клиентке
хабарлау.
Тексерілуші кәсіпорындар аудитордан (аудиторлық фирмадан) аудиторлық
тексеруге жүргізуге қатысты заңдардың талаптары, екі жақтың құқықтары мен
міндеттемелері туралы мәліметтерді, ал аудитормен танысып болғаннан кейін –
аудитордың қорытындылары мен ұсыныстары негізделетін заңдары мен
нормативтік актілері туралы мәліметтерді алуға құқықты.
Аудиторлық тексеруді өткізуге болмайтын жағдайлар:
• тексерілетін шаруашылық субъектісінің құрушылары, акционерлері, меншік
иелері, басқарушылары және басқа қызметтегі адамдары болып табылатын
аудиторлармен және сонымен бірге туысқандық қатынастары бар немесе
бухгалтерлік есепті қадағалауға жауапкершілік жүктелген аудиторлармен;
• осы шаруашылық субъектісіне бухгалтерлік есепті қалпына келтіруге және
жүргізуге, және сонымен бірге қаржылық есептілікті дайындауға қызмет
көрсетуші аудиторлармен және аудиторлық фирмалармен;
• қарамағындағы кәсіпорындар, филиалдар, уәкілдіктер болып табылатын
немесе өз капиталында осы аудиторлық фирмалардың (ұйымдардың) үлесін
иеленуші экономикалық субъектілер үшін.
Аудитті жүргізу алдындағы міндетті процедуралар.
Алдау немесе елеулі бұрмалаушылық жағдайлары туралы үшінші жақты
мәліметтеу ХАС-қа сәйкес аудитордың міндеттеріне кірмейді. Алайда жоғарыда
келтірілгендей, ұлттық заң тиісті жазалау шараларын белгілей алады.
Бірақ жұртшылыққа қаржылық есептілік бойынша қорытынды ұсынуда бәрібір
де аудитордан осындай мәліметтер алу қажет. Этикаға сәйкес аудиторлар
өздеріне анықтау мен мәлімдеу бойынша функцияларды ала алмайды, әсіресе,
экономикалық субъектілерге қарсы салық ұйымдарының талаптарының саны өскен
кездерде. Бұл жағдай күткендегі айырмашылықтар ретінде жалпыға белгілі,
аудиторлардан не күтетін мен олардан заңның не талап ететіндігі арасындағы
айырма.
Аудиторларды тағайындау. Ірі мекемелерде аудиторлар акционерлер
жиналысымен, директорлар кеңесімен немесе ішкі аудит бөлімімен (ревизиялық
комиссиямен) тағайындалуы мүмкін.
Тағайындау басталғанға дейін клиент аудиторларды дұрыс таңдау
белгілерін анықтаумен үлкен даярлық жұмысын жүргізеді. Бұл белгілер
аудитордан клиентке не керек екендігіне байланысты болады (міндетті аудитті
жүргізу, салық ұйымдарынан қорғаныш алу, бухгалтерлік есепті қалпына
келтіру және жүргізу, шетелдік серіктестермен жұмыс істеу үшін қажет
халықаралық стандарттар бойынша қорытындылар алу). Белгілер белгілі болған
кезде аудиторлардың формалды іріктеуін жүргізуге немесе тендер
ұйымдастыруға болады.
Мысалы, С.В. Пятенко мұндай іріктеудің негізіне қайта құру мен дамудың
Дүние жүзілік банкімен және Еуропалық банкімен қолданылған процедураларды
алды. Тендерге дайындықты ол бірнеше кезеңге бөлді:
1. Конкурстық комиссия құру.
2. Конкурс туралы ережелер дайындау және барлық қажетті құжаттарды
бекіту.
3. Салыстырмалы үлкен емес тізім дайындау – он фирма шеңберінде (өте
үлкен мекемелер үшін және өте маңызды жобаларда іріктеу конкурс туралы
мәліметтерді жариялағаннан кейін жүргізілуі мүмкін).
4. Конкурсқа шақыру бағыттары.
5. Өз ұсыныстарын айтуға дайын адамдар үшін техникалық тапсырманы
белгілеу.
6. Ұсыныстарды бағалау.
7. Келіссөздер жүргізу және келісім шарттар жасау.
Қосымша мәліметтерде конкурсты өткізу үшін қажет негізгі құжаттардың
мысалдары келтіріледі:
• конкурс туралы ережелер;
• қызығушылықты білдіруге шақыру хаттар;
• конкурсқа қатысушыларға шақырулар;
• бағалау комиссиясының есеп беруі;
• бағалау қағазы;
• конкурс жеңімпазына хабарландыру хаты;
• конкурс қатысушыларына хабарландыру хат;
• техникалық тапсырма үлгісі.
Конкурс өткізуде техникалық тапсырма жасау қатысушылардың өз
ұсыныстарын жібергеніне дейін аяқталуы тиіс. Бұл барлық қатысушылардың
ұсыныстар дайындауда теңдей жағдайда болулары үшін қажет.
Көлемі шағын кәсіпорындарда аудиторларды қабылданған уставқа
байланысты қарапайым көпшілік дауыспен тағайындайды.

II Бөлім . Қазақстанда аудиттің пайда болуы және дамуы.

2.1. Аудиторлық іс-әрекет туралы Қазақстан Республикасының заңы және
аудитті реттеуші басқа заңдар.
Бұл заң Қазақстан Республикасында аудиторлық іс-әрекеттерді жүзеге
асыру процесінде мемлекеттік ұйымдардың, заңды тұлғалар мен физикалық
тұлғалардың, аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың арасында пайда болған
қатынастарды реттейді. Заң өзінде 6 тарау мен 25 баптарды ұстайды:
1 Тарау. Жалпы ережелер (1-4 баптар).
2 Тарау. Аудитор, аудиторлық ұйым, аудиторлар палатасы (5-8 бап).
3 Тарау. Аудиторларға кандидаттарды аттестациялау және аудиторлық іс-
әрекетті лицензиялау (9-13 бап).
4 Тарау. Аудиторлық іс-әрекетті жүзеге асыру (14-16 бап).
5 Тарау. Аудиторлар мен аудиторлық мекемелердің құқықтары, міндеттері
және жауапкершіліктері (17-20 бап).
6 Тарау. Аудицияланатын субъектінің құқықтары, міндеттері және
жауапкершіліктері (21-25 бап).
31.09.1995 жылы шыққан №2444 ҚР банктер мен банктік іс-әрекеттер
туралы, 18.12.2000 жылы шыққан №126-ІІ Сақтандыру іс-әрекеттері туралы,
7.07.2004 жылы шыққан №576-2 Инвестициялық қорлар туралы, 9.07.1998 жылы
шыққан №272-1 Табиғи монополиялар туралы, 13.05.2003 жылы шыққан №415-2
Акционерлік қоғамдар туралы, 22.04.1998 жылы шыққан №220-1 Шектелген
және қосымша жауапкершіліктегі серіктестіктер туралы ҚР заңдарымен
жоғарыда көрсетілген субъектілердің аудитін жүргізу ерекшеліктері
белгіленген. 27.12.1994 жылы шыққан №266-ХІІІ өзгерістермен және
толықтырулармен Шетелдік инвестициялар туралы ҚР Заңында 23 бап жеке
меншік иелеріне, мемлекеттік статистика, мемлекеттік бақылау ұйымдарына
шетелдің қатысуындағы кәсіпорындармен аудиторлық қорытындыны міндетті
ұсынуды белгілейді.
28.06.1995 жылы шыққан өзгерістермен және толықтырулармен №161
Қаржылық Министрлігінің бұйрығымен бекітілген Заңды тұлғалардан кіріс
салығын бюджетке төлеу және есептеп шығару тәртібі туралы №33 Нұсқауы (65
п.) Қазақстанда тұрақты мекемелер арқылы іс-әрекетін жүзеге асырушы
резидент емес заңды тұлғалардың салық ұйымдарына декларацияда көрсетілген
мәліметтердің дұрыстығы, сенімділігі туралы аудиторлардың қорытындысын
міндетті ұсыну шартын анықтайды.
Аудиторлық іс-әрекетті реттеуші мемлекеттік ұйымдар мен қоғамдық
мекемелердің қызметтері.
Заңдар мен нормативтік актілер олардың қаржылық есептілікке қатысы
бойынша елеулі айырықшаланады. Кейбір заңдар мен нормативтік актілер
субъектінің қаржылық есептілігінің формасын немесе мазмұнын анықтайды,
есептеуге жататын соманы, немесе қаржылық есептілікті ашуға жататын
мәліметті анықтайды. Басқа заңдар немесе нормативтік актілер субъектінің
басшылығын қадағалауға жатады немесе субъектінің өзінің іс-әрекетін жүзеге
асыруға құқығы бар шарттарын белгілейді. Заңдар мен нормативтік актілерге
іс-әрекеттің сәйкес еместігі субъекті үшін мынадай қаржылық зардаптарға
әкелуі мүмкін – айып пұлдар, соттық процестер және т.т.
Әрекет етуші заңның негізінде, атап айтқанда, ҚР Азаматтық заңдар
жинағының, Әкімшілік заң бұзушылық туралы Заң жинағының (14), Аудиторлық
іс-әрекет туралы Заңның (21), Лицензиялау туралы заңның (15), ҚР
Қылмысты істер заңдарының негізінде аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың
жауапкершілігін бірнеше түрлерге бөлуге болады (2.1. сурет).

2.1-сурет. Аудиторлардың жауапкершілігі.

Азаматтық-құқықтық жауапкершілік. Егер клиентке шығын әкелетін
мамандандырылмаған аудиторлық тексеру жүргізілген болса, онда соттың
шешімінің негізінде аудиторлық фирмадан мыналар талап етіледі:
• клиенттің ұшыраған шығындарын толық мөлшерде;
• қайта тексеруге кеткен шығындар.
Алайда қазақстандық тәжірибеде аудиторлық іс-әрекеттерде әлі шулы
соттық іс қараушылық болған жоқ, бұл жерде соттар клиенттің тартқан шығыны
мен аудиторлардың істері арасындағы байланысты дәлелдей алар еді, шетел
тәжірибесінен айырмасы.
Аудиторлық ұйым клиентке барлық елеулі аспектілердегі бухгалтерлік
есептіліктің сенімділігі туралы маманданған пікірдің көрсетілуін
қалыптастыру үшін жауапкершілікте болады.
Пікірді қалыптастыру мен көрсетуде ол Қазақстан Республикасындағы
аудиторлық іс-әрекетті реттеуші нормативтік құжаттардың талаптарымен,
аудиттің этикалық нормаларымен жетекшілік етуі керек.
Азаматтық заңының 9 бабының 4 П. құқығы бұзылған тұлғаның оған
көрсетілген шығындарды толық қайтаруды талап ете алатыны қарастырылған,
егер заңды актілермен немесе келісімдермен басқасы қарастырылмаған болса.
Алайда шығындардың орнын толтыру бірінші талап бойынша-ақ бола қоймайды.
Клиент сотта аудитордың кінәсін дәлелдеуі керек. Аудитордың қажетті
ұқыптылықпен жұмысты орындауға шамасы келмейтіндігі немесе келісімнің
шарттарын бұзу ең типтілері болып табылады. Бұл жағдайда аудитор жақтан
талап етілетін маманданғандық пен ұқыптылық деңгейі принципиалды сұрақ
болып табылады. Абсолюттік жетілгендікке ешкімнің жете алмайтынын атап
көрсету керек, бірақ аудитордың жалғанға шығару керек болатын жұмыстағы
ұқыпсыздыққа кез-келген қате мен бұрыс талқылау елеулі әсер етуі мүмкін.
Жалпылама қабылданған стандарттарға сәйкес тексерулер жүргізу аудиторлардың
кінәсіздігінің дәлелі болып қызмет етуі мүмкін.
Қылмыстық жауапкершілік. Қылмыс заңының 229 бабында аудиторлардың өз
уәкілдіктерін өздерінің іс-әрекеттерінің міндеттеріне қарамастан, өздері,
басқа адамдар немесе мекемелер үшін артықшылықтар мен пайда табу
мақсаттарында пайдаланғандары үшін жазалау шаралары қарастырылған, немесе
басқа тұлғаларға немесе ұйымдарға зиян келтіргені үшін жазалау шарасы
қарастырылған, егер бұл іс-әрекет азаматтардың немесе ұйымдардың заңды
мүдделері мен құқықтарына, немесе қоғамның немесе мемлекеттің заңмен
қорғалатын мүдделеріне елеулі зиянын тигізетін болса.
Әкімшілік жауапкершілік. Аудит ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.